NEDERLANDSE SPITSBERGEN EXPEDITIE
1968-'69
.5 VA /-SA AD
NEDERLANDSE SPITSBERGEN EXPEDITIE
'68/,69
Tekst P. Oosterveld Foto's E. Flipse, P. W. J. de Groot, J. de Korte P. Oosterveld Copyright Foto's en tekst: Stichting ter Ondersteuning van de Nederlandse Spitsbergen Expeditie '68/, 69
Druk KoninklijkeDrukkerij G. J. Thieme-Nijrnegen Prijs f ),50
Kartogra/ische gege vells Norsk Polar Institutt, Oslo
F,."", ,.7ouf ~.
o()~ /"''"
,
r,,~t:'"
. .-,., .. ;-'" '.
;
:
"-"0.
coo. 000
Spitsbergen
J
De kaart van Spitsbergen is getooid met vele Nederla ndse namen, stammende uit de 17e eeuw toen de Nederlanders als eersten de wa lvisvaart op grote schaal Jangs de kusten van Spitsbergen gingen beoefenen. Na de ontdekking van de arch ipei door de Rijp in 1596, tijdens de fameuzetocht van Heemskerk en Barentz kreeg het gebied aigemene bekendheid. Overigens waren de Vikingen er a l eerder geweest. Onder de huidige naam voor de arch ipel 'Svalbard' - de koele kust wordt het gebied ook genoemd in de I1slandse sagen. In heftige concurrentie met de Engelsen en de Duinkerkers hebben de Nederlanders er in de qe eeuw toe bijgedragen dat de wa lvispopulatie hier gedecirneerd we rd. Smeerenburg was's zorners een nederzetting van a llure. Ook werd er regelmatig overwinterd om de ' ten ten' - de insta ll aties voor het traankoken en de behuizingen - te beschermen, want de Engel sen had den er een handje van om ga uw de hele zaak plat te branden als ze in het voo rj aar toevallig een paar dagen eerder ter plaatse arriveerden. Men kende in die tijd rampspoedige en voorspoedige overwinteringen; bij rampspoedige legden aile overwinteraars het loodje, maar bij voorspoedige waren er in het voorjaar altijd enige, die de barre ol11standigheden doorstaan hadden. In dit licht bezien moet de recente overwintering van de Nederl anders op Spitsbergen tot de zeer voorspoedige gerekend wo rden. In de 18e en 1ge eeuw nam met het afnemen van de wa lvissen de belangstell ing voor Spitsbergen van Nederlandse zijde geleidelijk af, al werden nog jaarlijks schepen ter walvisvaart uitgezonden, vooral vanaf de waddeneilanden. In deze tijd moeten de wa lrussen het ont-
gelden, een dier dat momenteel in het gebied nagenoeg verdwenen is. Tot het begin van de 20ste eeuw beoefenen verspreide groepen van Noorse en Russische jagers de pelsjacht op pool vossen en ijsberen en de rendierpopulatie van het gebied wordt tegelijkertijd bijna uitgeroeid. Pas na het ontdekken van rijke kolenvoorraden op Vest Spitsbergen worden ter plaatse blijvende vest igin gen gest icht; ook de Nederlanders worden weer actiefen openen een mijn in Barentzburg; in 1926 wordt deze over igens aan de Russen verkocht. Het gebied krijgt nu algemene bekendheid als uitgangspunt voo r expedities naar de Noordpool. In 1925 wo rd t het Svalbardtraktaat ondertekend, waarbij de so uverein iteit van het voorheen aan niemand toebehorende gebied aan Noorwegen toegewezen wo rd t, behoudens een aantal uitzonderingen. Zo zullen voor Spitsbergen de visserij grenzen niet van toepassi ng zijn, de wateren bl ijven internationaal en elk land kan , zonder aanzien des persoo ns, concessies voo r de mijnbollw verwerven; militaire activ iteiten mogen in het gebied niet plaats hebben. Na een hausse in de steenkolenexploitatie in de jaren '20, neemt deze activiteit geleidelijk weer af. Momenteel zijn er op Ves t Spitsbergen nog drie mijnnederzettingen: in Longyearbyen, de hoofdstad waar de Noo rse gouverneur zetelt, een noorse, en verder in Barentzburg en Py ram ide twee russische mijnen. De exploitatie is a ll ang niet lonend meer, maar wordt voortgezet omdat blijvende aanwezigheid in het gebied van belang wordt geacht. De luchtvaartroutes over de pool maken permanente radio- en weerstat ions op Spitsbergen noodzakelijk. [sOord radio, Hopen en Bjerneya worden bernand . In de voorm al ige mijnnederzeuing Ny Alesu nd ve3ti gt de ESRO (European Space Research Organisat ion) cen satelliet-vo lgstat ion . De bemanningen van aile stations beoefenen naast hun werk intensief de ijsberenjacht.
Aileen de westkust van Vest Spitsbergen is nu gedurende het gehe le jaar bewoond; ca. 3500 mensen. Het oostelijk gedeeJte blijft nog ongerept. Hier overwinteren aIleen van tijd tot tijd petsjagersgroepen en wetenschappelijke expedities. Het 62.000 km 2 grate geb ied is voor de helft bedolven o nder de enorme sneeuw- en ijsmassa's. De kustlijnen in het oosten zijn nag steeds niet definitief vastgesteld. Gedurende de Jaatste jaren wo rdt er intensief naar o tie gezoch t, op Vest Spitsbergen al met succes. We hopen dat er in het oostelijk gedeelte nooit iets gevonden zal worden ; het zo u waa rschijnlijk het defi nitieve einde betekenen va n een van de laatste onaangetaste gebieden van de wereldkaart. Wei wo rd t het op prijs gesteld dat de oliemaatschappijen nag een hele tijd blijven zoeken; het schept vervoersmogelijkheden naar met normale middelen antoegankelijke gebieden, waar de niet met kapitaai uitgeruste wetenschapslieden gaarne gebruik van maken , zo oak de Nederlandse Spitsbergen Expeditie.
Hoe komt zoiets tot stand?
2
Er is eigeniijk maar een antwoord op: een niet aflatend enthousiasme, van allen die zich er mee bezig hebben gehouden! AI in 1963 was Eric Flipse, toen nag HBS-schoJier, in aan raking geko men met Thor La rsen, een Noorse zooioog, die pIannen voorbereidde om de ijsberenstudie op Spitsbergen in breed verband a p te zetten. De gegevens, welke in het begin van de jaren '60 de internationale natuurbeschermingsarganisaties bereikten over de stand van de ijsberenpopulatie waren zeer verontrustend; het jaarlijkse afschot overtrof de aanwas verre. 1n 1965 werd in Fairbanks (Alaska) een co nferentie georgan i-
seerd, waar de pooim ogendheden (V.S., Canada, Denemarken, Noarwegen en Rusland) de problemen onder ogen zagen. 1n de eerste plaats bleek dat ove r de a lgemene biologie van de ijsbeer (migra tie. populatie-dynami ca) nog te weinig bekend was am direkt tot doeltretfende maatregelen over te kunnen gaan. Besloten werd de jacht in enige gehieden voorlop ig te beperken en eeo gecoordineerd ooderzoekprogram uit te voeren, dat sinds 1967 in de betrokken landen geleidelijk op gang kwam. Tegelijkertijd verzamelde Dr. van Wijngaarden. zoo loog verbonden aan het RIVON gegevens over ijsberen in het kader van een theoreti sche studie over de verspreiding van de bedreigde Europese zoogdiersoo rten. Via Noorwegen werd het co ntact tussen Flipse en van Wijngaarden tot stand gebracht. Toen dan ook van Noorse wetenschappelijke zijde een uitnodiging kwam am gedurende het seizoen ' 68- '69 met een eigen team aan het onderzoek dee! te nemen , kon er meteen gewerkt worden. Eric nam de tec hni sch-practische kant van de zaak op zich en van Wijngaarden verschafte de wetenschappelijke achtergrond. De eerste moei lijkheid ' Hoe komen we aan geld ' bleek al haast onoverkomelijk. Van staatswege werd geen steun verleend, aangezien bet werk door bio logie-studenten uitgevoerd zou worden d. w.z. door nog niet gekwalificeerde krachten. Anderzijds hood her werken met vrij willigers het voordeel dat daardoor de totale expeditie-onkosten aanzien lijk gedrukt konden worden . Een Stichting wo rdt in het leven geroepen om met aile rechtmatige m iddelen gelden voor de expeditie te verzamelen. Het Wereld Natuurfonds Nederland en de Nederlandse Commiss ie voor Internationale Natuurbescherming geven een flinke bijdrage. Eric rijdt het hele land af am materialen voor de expeditie bijeen te slepen. Pas in juni 1968, na een eerste forse bijdrage van het bedrijfsleven (Fa. Trouw & Co) wordt het besluit genomen dat de expeditie doorgang kan vinden in
Dr. A. van Wijngaarden
laatste nog resterende weken weer even te kunnen relaxen, nu de bulk van de bagage weg is, maar nagekomen artikelen blij ven binnenstromeD. Niets mag vergeten worden , want winkeltjes op de hoek zijn er op Spitsbergen niet. Twee man van radio en televisie. Hans Zoet en Paul van de Bos zulJen de eerste rase van de exped itie verslaan. In eerste instantie weer een flin ke aanwinst v~~r de exped itie-kas. Op het taodvlees bereikt ieder de eerste dagen van augustus Zestienhoven. De rei s kan beginnen. Pau l de Groot bandijzert de bagage
3
de verwachting dat de rest van het benodigde kapitaa l in korte tijd bijeen gebrac ht kan worden. Het team is inmiddels samengesteld. Naast Eric Flipse (biologiestudent, 24jaar) zu llen overwinteren Pau l de Groot (bosbouwpraktikant, 21 jaar), Ko de Korte (biologie student, 26 jaar) en Piet Oosterveld (bio logie student, 29 jaar). Een zomerteam bestaande uit van Wijngaarden en twee zgn. ' bouwvakkers', Henk Vlug en Nico Vergouw zullen bij de installatie van de basis behulpzaam zijn. De Fa. Nederhorst stelt een nissenhut voor de overwintering beschikbaar. Weer kan een grate post van de begroting geschrapt worden, maar wei 4 dagen hard werken om de hut in Gouda af te breken en met behu lp van een 20 tonner van het leger naa r Zeist te vervoeren. Koortsachtige activiteit in de eerste week van juli ; 60 kisten worden met de meest uiteenlopende artikelen volgepakt. Twee tot de nok toe volgel aden wagons vertrekken half juli naar Noord-Noorwegen. Ieder denkt de
.... Wanneer het schip al tot de nok toe vo l zit, moet de brandstofer nog bij. Aan de 8P-kade wo rden '7 drums benzine en 43 drums ATK, hestand tegen 50 0 vo rst, aan board gehesen. Oak de gangpaden wo rden nu volgestouwd T
,
~/
,
.,
Dereis heen
4
De eerste rase met het vliegtuig naar Bode levert geen moeilijkheden ap. Eric en Piet zijn aJ een paar dagen eerder vertrokken met de nagekamen bagage am in Noorwegen nog enkele details te regelen. Eric stapt vrijwelmeteen aan boord van de 'Polstje rna' 0111 met een Noorse
zornerexpeditie mee het ijsberenvang- en rnerkvak onder de knie te krijgen. Tot gra te opluchting blijken de 2 spoorwagons inderd aad op het emplacement va n Boda te staan. In dr ie dagen wordt de 'Signalhorn' tjokvol gestouwd met a ile uitrustingsstukken , na anderha lve dag is het minuscule ruim al vol, de rest gaat er als deklast bovenop, bouwmaterialen en grote pakken synprotex iso latie kunststof. £en Jaatste kennisDeming van de bureaucratie dezer beschaving; een douane-ambtenaar is wei bereid ook na vieren toezicht te blijven houden op de verlading, uiteraard tegen vergoeding. Twee Paulen bij een expeditie blijkt teveel; Paul de Groot wordt in navolging van een drukfout in de plaatselijke krant , omgedoopt in Peu!.
Aan de over kant van de fjord worden aIs laatste de brandstoffen ingenomen en welgemoed wordt zee gekozen. £en mijl verder blijkt een misverstand; in plaats van 20 vaten 'ordinary petro l', ben zine, is petroleum geleverd. Het euvel kan nog hersteld worden en na 2 llUf zijn we opnieuw onderweg. De rechte lijn naar Spitsbergen voer! d irect buitengaats, maar het is daar zwaar weer; de deklast gaat schuiven en de kapitein keert tefug om de rustiger doch iangere weg door de fjorden te nemeo; alles wordt nog eens extra vastgesjord. Een eind voorbij Tromso wordt opnieuw open zee gekozen; het is nog steeds zwaar weer. Het radio/Tv-team beleeft in het vooronder de ellendigste ogenb likken van hun leven;
5
Aileen Henk Ylug blijft op de been. Voorbij bet Berenei land klaart het op, en tegen de tijd dat Vest Spitsbergen in zieht komt is iedereen weer aan dek en met groot enthousiasme wordt de eerste ijssehots begroet. Op Isfjord radiostation worden de poolhonden voor het Noorse team aan boord genomen. In Longyearbyen wo rdt de gouverneur van Spitsbergen offieieel va n de plannen en doelstell ingen van de expeditie op de hoogte gesteld. Vrijwel meteen wordt weer zee gekozen naar het oastelijke onbewoonde gedeeJte van de arehipei waar de basis gevestigd zal worden. Op 14 augustus is het doel van de reis ap 2 mijl na bereikt, maar de 'Signalhorn' zit vast in het pakijs. Alhoewel de kapitein, vanui t het kraa iennest ' vo lle kraeht vooru iC beveelt, drijft het sehip in de sterke stroom en het pakijs in tegenovergestelde riehting. Halvmane0ya verdwijnt weer uit het gezieht. Landingspogingen moeten tengevolge van de zware ijsgang opgegeven worden en na rad io-overleg wordt besloten de basis te vestigen op Kapp Lee, de Noord-Westpunt van het eiland Edgeaya. We hebben desondanks geiuk gehad. In piaats van op eeo onaantrekkelijke steenklomp temidden van het pakijs zullen we nu tereeht komen op een punt, dat veel meer mogelijkheden belooft te bieden.
De 'Signal ho rn' tjokvo l door de Poolzee
Maar eerst worden de honden afgeleverd op de Zuid-Westpunt van Edge0ya, waar de Noren hun winterbasis zuHen inriehten. Vervo lgens gaat het in ka lm ijsvrij water nog 120 km noordelijker. Tot ieders verbazing spelen we het klaar om binnen 24 uue de gehele hap bij Kapp Lee op het strand te zetten. Geen kleinigheid wanneer je bedenkt dat het in laden 3 dagen gekost heeft en alles met sloepen aan land gebracht moest worden. De 'Signal horn' moet wegens ondiepten
..
I
ca. 2 km uit de kust voar anker gaan. Twee kJeine hutten van 3 bij 4111, daar in 1963 door de Oliernij CALTEX neergezet bieden een voorlopig onderkomen. De eerste nacht ap Spitsbergen werd een hele lange, alhoewel de zon in deze tijd (half augustus) nag niet onder de horizon verdwijnt.
De bouw van de winterhut
6
De volgende dag brengt harde wind; niemand weet eigenlijk waar te beginnen; tachtig ton bagage Jigt als een ongecQorctineerde hoop ap het strand. De 'Signal horn' vertrekt, wij zijo ap ons zelf aangewezen. De 'bouwvakkers' beginnen met assistentie van leken ap dit gebied de
plaats van de hut uit te meten ; de eerste hoekpaJen gaan de grand in, maar 50 em diep Qverigens, dieper is de onctergrond keihard bevroreo en er geen doorkomen meer aan. Het is het enige vlakke plekje zand in de wijde omgeving, over de plaats waar behoeft dus niet lang gedubd te worden. De anderen brengen de bagage hoger op; het op het laatste moment in Noorwegen aangeschafte karretje en de kruiwagen, geschonken door de NOS, bewijzen goede diensten. Niemand hoeft om werk verlegen te zitten. Twee etmalen lang wordt het werk vertraagd; een zomerstormpje. Aile losliggende bagage dreigt er vandoor te gaan. 'Jongens, synprotex is jullie lijfsbehoud' komt van Wijngaarden melden als ieder heerlijk in de schuddende Caltexhutjes Jigt te ronken. De pakken synprotex
7
Een oude trappersh ut ter p!aatse wordt. wegens z'n typische achtkantige koepelvorm, meteen 'de kerk' gedoopt
zette tijden van koffie en thee te voorzien. Het meeste werk lijkt nu gedaan; het zomerteam mag een dag vrijaf om het binnenland te verkennen. Het is ongelofelijk st il op Spitsbergen, wanneer het niet waait; op een afstand van 150 m is een gesprek nog woorde lijk te voigen. Ook is het soms onvoorstelbaar heJder; Vest Spitsbergen op 90 km afstand Iijkt naast de deur te Jiggen. Een veradem in g voor de 'beschaafde' mens!
Barend de ijsbeer
schuimplastic worden nog eens extra vastgesjord; maar een pak is op de wieken gegaan. Na 2 dagen wordt achter de heuvel , a lgauw ' de bulC in het plaatselijk spraakgebru ik, nog een complete deur teruggevonden, nu wei enigszins verkreukeld. Op
8
20
augustus gaan de spa nten omhoog en in de nacht van de
22e
ap
23e wardt de laa tste go lfpl aat erop geslagen. Het paste allemaal niet zo verschrikkelij k goed meer, maar met goede wil kom je een heel eind. Hans Zoet heeft intussen de radio-installatie in elkaar geknutseld en verbinding gemaakt met Isfjord radio en een paar dagen later bereiken we het thuisfront al via Scheveningen radio. Op 26 augustus wordt met vereende kracht de 6 m hoge radiomast opgericht; 166dzwaar! Het radioteam , Paul & Hans, maakt zich enorm verdienstelijk door de maaltijden te verzorgen en de bouwers op ge-
Nu de overkapping gereed is en de radiomast overeind staat kan er wat kalmer aan gedaan wo rden. Er resten nog enkele dagen, voordat de zomerploeg, de 'druktemakers' volgens P iet, weer met de 'Polstjerna' zullen vertrekken. Binnen de hut wordt de vloer gelegd en een begin gemaakt met de isolatie; buiten wordt het magazijn geordend in de zgn. kistenstraat. Het beekje dat op 100 m afstand over de toendra loopt wordt afgedamd. ]n een klein stuwmeertje verzamelt zich de wintervoorraad water. Er is weer tijd om het oneens te zijn over detaiipunten: wei o f geen beerput onder de hut; ' man , dat is toch hartstikke gemakkelijk', 'maar hel gaat toch zeker stinken , jij hoeft hier niet te zitten ', ' het bevriest tach meteeD ' , ' NO li, en's zomers dan' . Er wordt wei een beerput gegraven, want het zand is elders weer nodig, maar de kuil is nooit al s zodanig gebruikt. Ko had achter de ' bull' eeo comp leet ' huu ske' gevonden; een gat in de toendra op 20 m van de hut en klaar was kees. Meer verwekelijkte figuren konden gebrllik maken van de 'kerk'.
9
En dan, in de nacht van 3 1 augustus op 1 september, - ieder wil zich juist ter ru ste begeven - komt Paul melden 'dat er een beer bij de olievaten staat'. Die stond er inderdaad, maa r niet lang, want de beer kwam heel en thous iast, op een sukkeldrafje, o p z'n bescho uwers toelopen ; je kon meteen zien, da t hij nog niet geteld was. De kreten <doe d ie deur dicht' en ' het zijn geen poezen', kregen da nk-zij radio/TYverslagen algemene bekendheid ; brand blusappa raten werden in gereedheid geho uden; vanafhet dak we rden de bewegingen va n de beer, die meteen 'Barend' gedoo pt werd, gadegeslagen en vastgelegd. Met een haal van z'n poot trok Barend het dekzeil open, waa ro nder het hondevoer opgeslagen was, a ls was he t een ritss lu iting. Na een paar dagen was iedereen aan iedereen gewend. Barend kwam regelm ati g in het kamp z' n kostj e opscharrelen en z' n bewegingen werden nauwkeurig in een Jogboek bij geho uden. Bij voorkeur Jag hij op het hoogste punt van de ' bult', vanwaar alles goed in de gaten gehouden kon wo rden. Er komt veel ijs de baai binnendrijven; de zo merp loeg begint zich bezo rgd te maken over de rnogel ijkheden van terugkeer. Maar op 2 september ploegt de ' Poistj erna' zich een weg door het ijs. Eric completeert het overwin terin gskwa rtet en de zomerpJoeg vertrekt, nagewuifd door vier man en een beer. We besloten Barend niet meteeD te merken, a m, nu hij eenmaal gewend was, hem gedu rende langer tijd in zij n ged rag gade te kunnen slaan. J ui st in deze tij d verwisselde hij z'n ietwat gelige zo merjas voor ee n dic hte witte winterpeis door langdurig over een ijsschots of over de toendra heen en weer te rollen. Soms kwam je hem op een hoek in het kal11p tegen, beide partijen sch rokken dan even om vervo lgens weer ieder huns weegs te gaan . Er waren echter weI eeilS strubbelingen, zoa ls op het moment toen Barend dreigde de spekton te mo Jesteren en niet van zins was daarmee op te houden ; 3 man met bezemsteelmoes-
--.:--
.
~.---~----
Trouw ... een wereldnaam in diervoeding TROUW &
co. - fabrikanten
va n Milkivit voor kalveren en
biggen • Premixen veer de mengveederindustrie • Pelsifeed en Pelsivit veer nertsen • T rauvit vaar fare ll en •
Doko voo r honden • Proefdiervoeders voo r laborato ri adieren • Equiform voor betere prestaties van paarden en vaeders vaar dierentuindiere n.
TROUW & CO-NV- NEDERLAND 10
Gedurendehet seizoen J968-'69 zijn op Spitsbergen 160 ijsberen neergelegd door de bemanningen van vaste radi o- en weerstations, die de jacht, als het zo nog genoemd kan worden , als bijverdienste en tijdverdrijF beoeFenen, vaak met behulp va n setgu ns (zeIFschietinstallaties), waarbij de beer, met dat hij aan het stuk spek trekt , tegelij k de haan va n een geweer overh aalt en zichzelF voor de kop schiel. De wetenschappelijke acti viteiten ro nd de ijsbeer, gedurende de laatste jaren, hebben er nu eindelijk toe geJeid dat oak van officiele Noorse zij de, maat regeien overwogen worden tot het behoud van deze diersoort. Barend heeft wellicht met z' n Tv-optreden het zijne hiertoe bijged ragen; hem zelf mocht het niet meer baten.
I J
ten zich ijlings binnen de hu t terugtrekken. Niets vennacht nag enige indrllk ap de beer te mak en, aileen bij het starten van het aggregaat trak hij zich 20 m terllg en ook had hij nag een beetje' a ntzag vaar een rammelende kruiwagen. Na 14 dagen werd Barend gemeten en gemerkt ; hij gedroeg zich model en ging keurig vaar de deur van de hut plat en hield er geen enkel wrokgevoelen van over en oak z'n geza ndheid werd niet geschaad. Na het merken werd Barend niet meer gevoerd, omdat we het nu tijd vo nden dat hij maar weer eens opstapte; nag een week lang inspecteerde hij dagelijks de afvalton en op 25 septem ber werd hij v~~r het laatst waargenomen. Op 17 oktober, 3 weken later, werd Barend door de bemanning va n Isfjord radiostation gesc hoten. DeNederlandse Spitsbergen Expeditie had z' n eerstewetenschappelijke gegeven: een ijsbeer kan in 3 weken met gemak een afstand va n hemelsbreed 200 km overbruggen. We waren er tach ni et erg gelukki g mee.
De poolwinter valt in
/
12
Dc antcnne cen tikkcJtjc kortcr of Janger betckent vaak heel veel voor ceo gocde ontvangst.
Eind augustus verdwijnt de zon voor het eerSl weer onder de horizo n ; de dagen worden nu snel korter. Yanaf 14 september bl ijven de temperaturen voar goed onder het vriespunt. Er yah een flink pak sneeuw, alles wordt wit; ' en dat zal de eerste negen maanden dan wei zo blijven', een uitspraak die Piet nog verschi ll ende malen moet horen , telkens wanneer de storm a il e gevaJlen sneeuw weer weggeb lazen heeft en de toendra kaal , bruingrauw aChterlaat; doorgaans gebeurde dat direkt al de vo lgende dag ; aileen in december blijrt even voldoende sneeuw Ji ggen, zodat er in de naaste omgeving van het station ges kied kan worden. tn september wordt het Qverigens niet kouder dan - J00e. De werkzaamheden aan de bouw binnen nemen ieder volledig in beslag. Een van de Ca ltexhutten word( vooriopig woonhut, de andere wordt ingericht als magazijn. Met de boot worden nog enige viotten drijfhout aangesleept van een naburig strand. De kustwateren zijn net bevroren, maar de zware rubberboot doet het niet gek als ijsbreker; het getrokken spoor is een half jaar later nog in het ijs zich tbaar. Oktober kom t met geleidelij k lagere temperaturen; elk nieuw minimum wo rdt met gejuich begroet; sjonge, jonge al - 16,9 de 22ste. E ind oktober krijgen we bezoek; 2 leden van het Noorse team brengen op sneeuwscooter en hondesiee ooze ski-uitrusting, welke al op de aaovankeJijke plaats van vestiging, Haivmane0ya, gedropt was. Ko en Peul houden nu dageJijks hun eerste skioefen ingen achter de 'b ult' bij het steeds minderende daglicht. De Noren bJijven drie dagen; plannen voor gezarnenlijk onderzoek en ondernemingen worden besproken.
Poolvossen
'.:' .
.
Bij het ope nen van de deur stu iven ze aile kanten op o m op een me[er of vij f afwachtend te bl ij ven staan. Heel gauw zijo ze gewend aan hun dagelijkse hap pelsifood en komen dat haast uit de hand nuttigen. Maar ze gunnen zich elk aars partie na uwelijks; elk moet z' n maaltijd apart hebben en dan nog wordt de helft van de etenstijd besteed aan het wegjagen van soo rtgenoten van hun bard en het verdedigen van de eigen hoeveelheid. Het zijn gezelli ge beesten, die op fluitsig naal vcr· gezeld van de kreet 'spise, spise' (Noars vaar eten) enthausiast ka men aanre nnen . Oak bij terugkeer ap de basis komen ze je al tegemoet en 's za mers vergeze llen zeje vaak een eind a p een tocht naar het binnen·
.,
• ,...
..
••
" •
13
Ze vertrekken bij stormachtig weer, het kwik is gedaald tot beneden de - 20" . Het zgn. woon hutje is a ll ang niet comfortabel meer ; de sneeuw stuift er doo r aile reten binneD ; de keukenkachel wordt nu in de grate hut geinstalleerd en, a lh oewel de binnenhui sa rchitect uu r nog niet voltooid is, wordt daar nu domicilie gekozen. Eri c en Piet houden het slapen bij - 27" het langst vol.
land . In de herfst zijn er regelmatig vijf rond het station ; natuurlijk krij gen
ze allemaal een naam, maar slechts een is onder a Ue a mstandigheden direct weer te kennen: ' Vlekje', met een donkere pick ap de flank en enige grijze haren in de staart; de anderen zij n o ndui de lijker zeker in de poolnacht, en moeten het met namen deen als 'die witte met de bolle toet' of 'die spitse'. Niets wat los Jigt is vei lig voor ze; a il e lege blikjes, die ze te pakken kunnen krijgen worden over de wijde omgevin g verspreid. Het nylon startkoord van het aggregaat wo rdt smakelijkopgeknaagd;gelukkig hebben we nag een reserve. Ook de thermometers, die Piet op ver· schillende plaatsen in de toeodra heeft staan am op regelmatige tijden de temperaturen in, baven en onder de sneeuw te kunoen aflezen worden door de vosjes weggesieept en zoek gemaakt. Een Illes in de sc hede, in de herfst rand het station verioren, wordt 's zo mers toeval-
li g boven op een berg 5 km landinwaa rt s teruggevonden; een stllkj e schede is opgege ten. Vers gemaakt ijs, dat even buiten in de diepvries staat, is natuurlijk in een mum van tijd verdwenen. 's Winters leven de vossen van alledei resten, die ze nag kun nen vinden en va n datgene wat de beren achterl aten. terwij l ze tevens de rendierkadavers o pru imen. 's Zomers houden ze zich bij voorkeur op bij de broedkolonies van de d iverse vogels en verschalken eieren en uit het nest geva llen jonge vogels. Nog steeds wo rden pool vossen om hun winterpeis gejaagd. Overal in het geb ied zijn resten te vinden van vosseva ll en uit het begin van deze eellw, toen pool vossen bij zonder in trek wa ren (bij de dames).
• •
-
...
Momenteel wordt de vossenvangst op Spitsbergen niet meer aJs doel op zich beoerend, maar meer aJs bijverdienste naast de ijsberenjacht. Bijzonder o nsympathieke verh alen doen de ronde zoa ls die van jagers, die gedurende de eerste hem van de winter eeo groot aantal vossen regelmat ig voerden binnen een hut en op een gegeven moment 40 halftamme dieren konden doodknuppelen. Hoe lang zal de mens nog doorgaan onnod ig z'o medeschepselen te vernietigen? De nieuwste mode klinkt in dit opzicht weinig hoopvo l; enige kreten opgevangen van de TV 1970: 'geruit ensemble met beverkraag', ' unisex maxij as afgezet met Siberi sche wo lf'. Het antwoord is aan u!
aluminiumfolie het verheugt ons, dat wij een bijdrage hebben mogen leveren tot het slag en van de expeditie
aluminium industrie vaassen I5
---------------------------~~-----~
De inrichting van de hut
Het woonverblijf werd tegen de poolkoude beschermd door ee n isola tie van Synprotex polystreenschuim platen.
Billiton - Synprodo n.v. Wijch en (bij Nijmegen)
16
Telefoon 08894 - 3144
Van se ptember tot en mel december wordt er gewerkt aan de binnenbouw va n de winterhut. Een eindeloos karwei dat maar traag opschiet. Ko ontwikkelt zich tot synprotex-isolatie-dichtplak-specia list. Aile naden moeten zorgv uldi g dichtgeplakt worden dat leert de eerste sneeuwslorm van half oktober, wanneer het rnet veel rnoeite opgerichte plafond onder de binnengestoven sneeuwlast dreigt te bezwijken. Ja, ja, die plafondbalken ; de laatste wordt onder grote stilte gep laatst, aao elkaar gelast uit 3 stukken; eigenlijk verwaeht ieder dat hij vrijwe l meleen onder veel geraas weer oaar beneden za l komen, maar het houdt. Er blijft 35 em balk over. Yoor alle tussenwanden zijn er te weinig schotten; de dubbele worden geduldig gesp leten. De nog resterende open stukken in de wanden worden met een mozalek van resthout dieht gefrobeld. Spijkers in de meest gang bare mateo moeteD langzamerhand gerantsoeneerd worden. GeleideJijk begint het er wat bewoonbaar uit te zien; Eric ontwerpt de keukenhoek en installeert de radio; Piet bl ijkt een verd ienstelijk schrijnwerker te zijn en produceert aan de Jopende band bedden, werktafels, banken en wandplanken uit de resten timmerhout en drijthout van het strand; Ko ontdekt steeds nieuwe spleten am dieht te plakkeD en Peul zorgt dat de remmel overziehtelijk blijft en dat niemand in dit vraege stadium van de overwintering a l van honger en dorst omkamt. Half december wordt de vlaerbedekking gelegd; nu wei eerst even voeten vegeo en laarzen graag buiten de deur!! Tijdens een plechtige zitting rand de open haard wordt het station voar geopend verklaard.
-- -
,
'Narrne voeten Op Heugafelt bij 30 graden onder nul
De vier Nederlanders, die op Spitsbergen de ijsbeer bestudeerden, legden Heugafelt Tapijltegels in hun "Behouden Huis" en ... konden zelfs bij -30 0 C n6g op hun sokken lopen. 17
Verkoopmaatschappij Gebr. Van Heugten N.V. - Stationsweg 387 - Scherpenzeel- Telefoon 03497-1814
Hsberen
1
• 18
Volgens de Russen zijn er nog 6000. volgens de Amerikanen 17 .000. De Canadezen houden het midden met 12.000. Volgens de Noren zijn er nog heel vee), a lthans voldoende om zich vDorlopig niet al te bezorgd te maken. Het za) duidelijk zijn dat het prableern ap het nationale vlak niet ap te lassen is met zovee] verschi1lende meningen. Van wie is Qverigen s a1 dat pakijs, dat exterritoriaal rond de pool drijft en aan de rand waarvan de beren zich bij voorkeur ophoucten? Van niemand, dus kan iedereen zijn gang gaan ten koste van een van de meest indrukwekkende zQogdiersoorten. Op grand van de sc hatting 12.000 is het huidige jaarIijkse verlies (afschot en natuurlijke sterfte) in evenwicht met de jaarlijkse aanwas van jonge dieren. Zijn er nog 17.000 dan zou de populatie zich momenteel uit mooten breiden, een feit dat volledig in strijd is met de schaarser wordende veldwaarnemingen van plaatsen, waar vroeger regelmati g ijsberen gezien werden. Zijn er maar 6000 over dan is de ijsbeer momenteel hard op weg Olll uit te sterven of liever gezegd om uitgeroeid te worden. De Russen hebben het probleem het meest rigoureus aangepakt; aJle jacht is sinds 1956 verboden. Zij maken de Noren momenteel verwijten dat de in Siberie beschermde beren tensJotte op Spitsbergen worden afgeschoten. De Amerikanen, de Canadezen en de Denen hebben dejacht voor niet-eskimo's beperkt, maar een beer per man; maar het aantal jagers neemt toe, zodat het er Diet naar uitziet dat de maatregel het gewenste effect sorteert. Het is geen haa/bare kaart voor deze regeringen om een van de bestaansbronnen van de eskimobevoJ-
19
king aan te tasten. Wei moet bedacht worden dat de eskimo's, die vroeger uitsluitend voor eigen gebruik jacht op ijsberen maakten, nu met moderne middelen de jacht vnl. voor de commercie beoerenen. Op het moment dat men zich internationaal realiseerde dat de ijsbeer gevaar liep uit te sterven, realiseerde men zich ook dat over de algemene biologie van de ijsbeer maar bitter weinig bekend was. Om doeltreffende maatregelen te kunnen nemen was het dus in de eerste plaats zaak meer gegevens te verzamelen en de nationale inspanningen te coordi neren. Sinds 1967 kwam in diverse landen het internationale program, vastgesteld op de conre rentie van Fairbanks in 1965, op gang onder auspicien van de International Un ion for the Conservation of Nature (lUeN). Voor '68- '69 werd een uitgebreid merkprogramma opgesteld, dat overigens maar ten dele tot uitvoering is gebracht. De Denen beginnen op G roen land pas in '70-'71; de Russen hebben tot op heden nog maar een bescheiden begin gemaakt met merkingsoperat ies op Wrangel eiland. Volledige gegevens, op grand waarvan internationale maatregelen vastgesteld kunnen worden, zijn pas de komende 5 jaar te verwachten, maar de eerste gegevens beginnen nu a l binnen te stromen. De meeste gemerkte beren zijn in hetzelfde gebied teruggevangen, hetgeeo er eerder op wijst dat er afzonderlijke ijsbeerpopulaties bestaan dan, zoa ls men vroeger meende, maar een, waarvan de individuen in de loop van hun leven de gehele Pool zouden rondzwerven met de stroom van het pakijs mee. Bloedserum-onderzoek en gegevens uil schedelmet ingen bevestigen de nieuwe hypothese. De gegevens van Spitsbergen worden met de dag verontrustender: al ruim 30 % va n het totaal aanta l gemerkte bereo is in een zeer kart tijdsbestek teruggemeld. En er is dus helemaa l geen reden am een grote popuiatie aan te nemeo , indien dezelfde diereD steeds teruggezien worden. Aile dieren op een na, uit West-Groen land, zijn in hetzelfde gebied teruggevan-
gen, maar het is natuurlijk de vraag of ze tiberhaupt wei voldoende kans gekregen hebbeo am de (zelf) schietba rriere van Vest Spitsbergen te passeren. Oak van Noorse zijde zullen er nu maatregelen genomen worden , maar de officiele wetgeving werkt traag, mi schien te traag. Het probleem van het voortbestaan van de ijsbeer kan eenvoudiger opgelost worden, indien het van de andere kant aangepakt wordt. Het ligt niet rond de Noordpoolmaar voor de haarden van de Westerse beschaving. Maar hoe zijn al die statuszoekers er van te overtuigen dat bet bezit van een ijsberenvel juist statusverlagend werkt? Op Kapp Lee zijn 12 ijsberen gemerkt; vier daarvan zij n inmiddels al weer geschoten op Vest Spitsbergen.
I
20
De lange poolnacht
Op 23 oktober verdwijnt de zon; nu is het dan niet meteen vo lslagen danker; tot half december is nog een duidelijk veTschil in lichtintensiteit tussen dag en oacht waameembaar. De temperaturen zakken tot beneden de - 300 C. Twee derde gedeelte van de tijd jagen poo!stormen van ongekende hacht over de hut. AI in een vroeg stadium va n de overwintering waai t de wind meter weg. De voorwand van de hut gaat 2.5 ern heen en weer, de balken kraken . maar het geheeJ blijft staan. Schoorstenen blijken met staalkabels getu id te moeten worden om ze te behouden.
2f
Gedurende de helft van de donkere periode verschaft de maan vo ldoende licht om je buiten ap ski's te kunnen voortbewegen. Het genoegen van een skitocht bij volle maan, omgeven door Harden van het kleurige noorderlicht, is nauwelijks le beschrijven. Maar meestal is de lucht betrokken en het licht diffuus. waarbij het relief in de sneeu w niet zichtbaa r is en dan kun je volkomen onverwachts een fikse duikeling maken. Binnen is het wei gezellig geworden. Naast een grote woonkamer en een laboratorium heeft ieder zijn eigen prive-vertrekje van 2 bij 3 m. Om de beur t wordt de koksdienst een week lang waargenomen; de dienstdoende kok wekt am half negen, maar vaak zit hij aileen te ontbijten. Het dag- en nacht ritme is geneigd om te verschuiven. Ko wordt uitgeroepen tot kampioen winterslaper. Piet zit in z'n hok veel achter de microscoop am allerlei verzameld mas te determineren en Eric maakt lange uren achter de radio: 'Scheveningen radi o, Scheveningen radio, hier Lima Hotel vijf Sierra, LHSS, Spitsbergen Exped itie voor
Scheveningen radio over.' Wanneer deze zin 20 min. lang periodiek herhaald is en Eric er net de brui aan wil geven door de knop am te draaien komt heel vaagjes door ' Wie roept Scheveningen radio in de 16 m bandT Hemieuwde pogingen worden aangewend. 'Meneer ik kan u niet verstaan, ik ga nu luisteren op 14.100, Halla Spitsbergen Expedit ie, bier Scheveningen radio, ik luister 14.100'. IJlings wordt op de nieuwe frequentie ingetuned, tevergeefs in de 14 hadden we nog nooit iets bereikt. 'Spitsbergen Expeditie, hier Scheveningen radio, ik hoar u nu helern aal niet meer, probeert u het later nag eens'. Dat was rneestal het einde van een paar uur ingespannen luisteren. Vaak oak was tegen de tijd dat we aan de beurt waren de verbinding niet meer mogelijk; dan was de 'Rotterdam' er voor met [0 gesprekken, of de 'Nieuw
P / A.II~.! r(){7 ol
!
y4S
I~
qe hut'
>,an
of Gh4l. t
/
: $"0
r
§j
JvEI?Jf~LADEtV
6a ,>~
L-
Jt" •r
.1I"J/.. ~
st.4,,j rJ l ad
r
r
/o',.I",~".s ,.,e.~"e. /,J
,, •, )
•
,~
•
~~ ~ 0
B
L
I
- - --
-
,
, ,
ht'cA
§
Irl,h
C-
'< ~
r.U'
-- ,
"
#£;) .,.
r
6-
N
--
-
WA.5-
--~r+--
,--
'0,
" ", . . . . '"'
~ t!
...
I
w. 1e.rl. .. k
)(
3m
I
,
r I I ,s
:
(
.,
~
,,
MflJ6l.j""
:~
r ,/
/;<'"1 . 50
i
1~
Aok
I
"" "-
~
' ,>
I,...~;e,.
I
,
,
I I
,l
l
1M
,, I
•
"...
,
~-I
S /v~·s
,
•
~
•
"
---
£~;t..
,
P/e.1
•
.J!-fELT #DJ(
0
j
-1
I
~
I ",,
~
I:
•
I
X.
- - --
> . .. , •• , ...,
I ,• EEr r,li,c"EL.
~
~
Pe.vt
I(t.vlte,.,
I
1'1 ..,; ......7;...
~
>
r
~
· , ·
"
LA.t50A>A ToR /v ...,
WEIf/fIJ/.A/)£1V
rf
x
J<.I
6< .I
) (
( tis:.
-.
•.
•
Amsterdam' met een stuk of acht of die sleepboot met die ellenlange gesprekken met Amerika. Soms echter boekten we een succesje. waar we van groeiden, dat was wanneer doorkwam ' Willen de andere schepen hun mond houden, Scheveningen radio aileen voer de Spitsbergen
23
Expeditie, Ha ll e LHSS, LHSS, Scheven in gen radio, ontvangl u mij1' Wanneer de tem peratuuf binnen de 12° C heeft bereikt, gaat de kachel af, a nders wordt het te heet. Geheel va nzelf past ieder zich aan op een lager temperatuurniveau. De dagelijkse hui shoudelijke bezigheden nemen veel tijd in beslag. Het koffiewater wordt per kru iwagen uit het stuwmeer aangevoerd; bij het invallen van de verst was het voorheen zo trotse peil van het stuwmeer aanzienlijk gedaald; tens lotte werd
........ .- -
-- ...
24
maar 40 01 2 in een 15 a 20 em dikke ijsiaag vastgeiegd. Het leek nauwelijks voldoende voar 14 dagen , maar we hebben er tot eind januari mee gedaan; toch wasten we ons wei een keer per maand. Een bezoek aan het toi let vergde langdurige Yoorbereidingen, alhoewel de uiteindelijke operatie maar een minimum aan tijd in bes lag nam. Piet vestigde het record: heen en terug en droppen in 22 sec. Alles werd meteen diep gevroren, bu itengewoon hygieni sch en geen stank; in het voorjaar wardt de ' beerhoop' overgebracht met de rest van het afval ap het ijs voar de kust. Het bleek een goed aantrekkingspunt te worden voar ijsberen en vogeis , zoals ivo ormeeuwen. De kerstdagen en de jaarwisseiing brengen storm. Er kOl11t zoveel sneeuw door het halve mm kiertje van de buitendeur, dat deze na geopend te zijn, niet meer dicht kan. Het heeft geen zin de sneeuw er uit te scheppen; bij elke schep er uit, stuiven er tegelijkertijd drie weer
naar binnen; ijlings wordt de binnendeur gesloten. Na de storm, vijf dagen later moet eerst 6 rn 3 sneeuw verwijderd worden, voordat iemand weer naar buiten kan. 's A vonds wordt er gekaart en later veel mah jong gespeeld. Er is genoeg li teratuur aanwezig en niemand hoeft zich te vervelen. [n het begin wordt de radi o nieuwsdien st nog weI gevo lgd, maar op den duur vermag 'de verhoging van de melkprij s met J ct' niemand meer te boeien. AIleen de schaatskampioenschappen worden fanatiek gevo lgd en prognoses over de uitslag worden per radio met het Noorse team uitgewisseld. Het wordt betreurd dat de schaatsen niet meegenomen zijn, want de baai voor de hut is prachtig glad dichtgevroren en de storm ruimt de gevallen sneeuw steeds meteen weer op. In januari begint het lichter te worden en de zon is op 2 I februari terug. De activiteiten nemen weer toe.
-2 RESULTATEN.
algemeen HAPERT N.Br.· Tel. (04977)· 1851" Telex 51475
OOrdeel:
"AJAX TOTAL" BRANDBLUSSERS VOOR.. ONGEEVENAARDE BLUSKRACHT Brand!
( uir het logboek vall de Neeler/alldse Spitsbergen Expedilie '68- '69)
MAAR OOK lER WERELD1
DE BOER N.V.
BRANOWEERMAlERIAAL
POSTBUS 4105 (CRUQUIUSWEG 118) AMSTERDAM TEL. (020) 54001 ' 2-2-'69. Voar het naar bed gaan, zo legen een Ulir of ha lf een in de
even later sloegen de vlal11J1len door hel raamkozijn ; deze konden in
vroege morgen, stond er al wat rook in de kamer en we vroegen ons
eerste instantie met de inderhaast aangesleepte koolzuurblusser bedwongen worden; er onlstond lichte paniek, waarbij ieder half ontkleed rondliep. De rookontwikkeling dreigde even later aJle blussingswerkzaamheden onmogelijk te maken; oak was de vuurhaard door het raamkozijn niet te benaderen. Resoluut werd de wandbetimmering verwijderd; steeds laaiden de viam men weer or, maar steeds maakten
aft waarom de open haard ineens niet meer goed trok, nadat hij de gehele dag goed gebrand had. Ko, Peul en Piet hadden zich a1 teruggetrokken, maar Eric die zich nog wil de wassen, bemerkte dat de rook
veromrustende vormen began aan te Demeo en ontdekte dat hel achter 27
de eternitplaat van de open haard vandaan kwam. Hij gar a larm en
28
die, na even spuiten, oak weer piaats veor rook; even later werd de open haard die nog smeulde afgebroken en opzij gezet; het kostte een van onze ctrie emmertjes water. Op de plaats waar de open haard gestaan had, zakte Piet meteen door de vlaer; met behulp van pickels en het re.sterencte water kon nu snel het sein 'brand meester' gegeven worden en gedurende de nablussingswerkzaamheden, die nog enige tijd in beslag namen , werd de in zo korte tijd ontstane fommel fotografisch vastgeiegd. Om ctrie uur 's nachts was de gehele zaak bekeken en kon ieder naar bed gaan; terwijl de fommel vDorlopig bleef Jiggen. Oorzaken: de onvoldoende isolatie van de open haard aan de onderzijde : planken vlcer, hardboard, iaag aluminiumfo lie, eternitplaat. Aanleiding: Het gedurende de gehele dag vrij intensief stoken van de haard, die tevoren meestal aileen maar een paar uur in de avond aan was. Schade: De hardboardplaten onder de haard, evenaIs de planken vloer vOlledig verkoold; over een lengte van een meter naar weerszijden de onderkant van de planken vloer aangetast, omdat de verko ling tussen de aluminiumfolie en de vloer voortschreedt. De eerste vloerbalk onder de haard voor ca. een kwart verkoold. De synprotexplaten achter de aluminiumfolie aan de kopse kant gedeeltelijk gesmolten. De open haard in diverse stukken uiteengevallen. De synprotexplaat van het plafond boven de haard gebroken. In totaal nu twee koolzuuren tweeJpoeierblussers leeg; er zijn nog 3 poeierblussers en een kleintje over. Waterschade te verwaarlozen. Herstelwerkzaamheden: Om drie uur in de middag was iedereen weer present. De weersomstandigheden werkten mee door van storm, windkracht 10 uit het O. bij temp. van _ 20 0 C, om te slaan in een lichte NW-bries bij temperaturen van - 4° C met veel nieuwe sneeuw (5 cm). Daardoor was de afkoeling binnen te verwaarlozen, _ 2 0 C en
na het aansteken van de kachel was het algauw weer eeo graad of 8. Om vier uur was de ergste rommel opgeruimd en om half vijf was al het halfverbrande of gesmoltene verwijderd: 2 m 2 vloerhout en 3 m~ synprotex. Ko plaatste sue I nieuwe synprotex en Eric maakte een mooi vierkant gat, terwijl Peul alvast de nieuwe planken zaagde. De eerste vloerbalk, die gedeeltelijk verkoold was, werd met een extra stuk hout verstevigd op de aangetaste plaats. Zo tegen achten zat de vloer er weer nagenoeg in en na het eten begon Ko de vloer en de synprotex weer met aluminiumfolie dicht te plakken. Oskar (radiostation van het Noorse team) werd tegen 7eu weI gehoord, maar was niet verstaanbaar. Het begon weer harder te waaien en dan hebben we altijd last van statische electriciteit op de antenne. Isfjord werd om kwart voor negen aangeroepen; ze vroegen ons morgenochtend weer te roepen , want dan zou het vliegtuig van Ny AJesund
naar Longyearbyen proberen te komen om daar een goede gelegenheid af Ie wachten. IsDord werd op de hoogte gesteld van onze binnenbrand. '5 Avonds draaide de wind weer naar O.-ZO. en wakkerdeaan tot hard; aile pasgevallen sneeuw werd meteen weggeb lazen. De vloer kwam 's avonds nog volled ig gereed en de kopse wand werd weer afgep lakt; 's nachts zette Eric de betimmering er nog weer voor, maar toen was het inm iddels aI3-2-'69 geworden.'
DEMI\IENE LllTRUSTlNO
oak ala u "let op axpeditie gaet
I
De Spitsbergen Expeditie maakte gebruik van Demmenie tenten, slaapzakken, kleding enz.
-T 29
Atelier
\
H. A. Demmenie
Marni xstraat 2 Amsterda m Tel. (020) - 243652
\
Barre tochten
Vanafnovember zijn er praktisch dagelijks radiocontacten met IsOordradio over het vliegtuig dat rond Kerst de post ZO U kamen droppen. Rond Kerst echter jagen de poolslo rmen over Kapp Lee en van een dropping kan geen sprake zijn. Daarna verbetert het weer enigszins; maar altijd koml er iets tussen: ' Iaaghangende bewolking in Vest Spitsbergen, onverantwoord om ap Ie stijgen', 'moto rpech van het vliegtuig, met een dag of drie is alles weer OK en dan wachten we een gunsti ge gelegenheid af' en zo ging het twee maanden lang door. Eind
februari ap cen prachtig meoie heldere dag komt het deflnitieve bericht: 'geen toestemming om i.iberhaupl met een vliegtuig naar het Oosten te vliegen in verband met de vele fisico's daaraan verbonden '. De deceptie, 'afzijker' in het plaatselijk spraakgebruik, is snel over~ wonnen. ' Dan gaa n we dat tach zeker zelf even halen '. Bovendien wachten in Longyearbyen de sneeuwseooter en nag enige nagekomen uitrustingsstukken , beide dringend noodzakelijk om de we rkzaam~ heden met de beren goed te kunnen uitvoeren. In de avond van 28 februari vertrekken Eric en Ko cp ski's in westelijke richtin g met een Rinke bries in de rug. Meteen de volgende dag al moeteo ze het gehele etmaal dekking zoeken in de sneeuwtent ; de meest verschrikkel ijke sneeuwstorrn van de overwintering is losge· barsten. Op Kapp Lee staal het station op z' n grondvesten te sehudden; buiten vliegen steentjes tot een doorsnee van wei 5 em over de toendra; de plastic raamplaten aan de oostzijde van de hut worden geperforeerd; de antenne waait tussen de masten uit en de verankerde lege drums worden desondanks losgerukt en verdwijnen in W-rich-
ting. Onder deze barre omstandigheden bereiken Ko en Eric na tweeen-een-halve dag de overkant van StorQordeo. In een daar aanwezig oud trappershutje wordt nu dekking gezoc ht. Twee leden van het Noorse team zijn daar al een halve dag eerder met de hondeslee aangekomen. Zeven dagen lang zitten vier man en een aantai honden opeengepakt op acht vierkante meter, terwijl buiten de elementen te keer gaan. Er moet zeer zorgvuldig met de beperkte voedselvoorraad omgesprongen worden. Dan na een week kalmeert het weer; Ko en Eric gaan door naar Longyearbyen met de uitgaande post van zowel het oorse a ls hetNederiandse team. Een vliegtuig werpt nooduitrusting voor hen Uil ; de sneeuwtruc van de gouverneur van Spitsbergen komt ze tegemoet om de laatste kilometers te verliehten. De Noren begeven zich met de hondeslee naar Kapp Lee om daar de terugkomst van Ko en Ericmet de post voor beide teams afte wachten. Het zou nog vijf wekell duren; de moeilijkheden in Longyearbyen zij n schi er eindeloos; de motor van de sneeuwscooter geeft het op en moet vervangen wo rden ; de bouw van een voldoend stevige slede vergt tijd; de koppeling tussen scooter en slee moet opnieuw gelast worden en vo lgens de best houdbare constructie in elkaar worden gezet. Op Kapp Lee gaat inmiddels het gewone werk door. Peul gaal met de Noren twee maal op verkenning naar Barentz0ya ; er wordt geen enkele beer ontdekt. Pas op 15 ap ril zijn Erie en Ko terug met een gedeelte van de post, 300 kg; wei een gebeurtenis op Kapp Lee. Later moe ten er nog twee toehten naar longyearbyen ondernomen worden om rOUe kiezen te laten verwijderen en de rest van de post o p Ie halen. Pas half mei komt de sneeuwscooter voor het eigenlijke werk beschikbaar. 31
... Het hutje in Agardh aan de overzijde van StorOorden Een kamer vol postT
,
Uspuk en de anderen
Het voo rjaar blijkt de drukke berentijd te worden. Zes va llen staan in de omgeving van de nederzening opgesteld; ze moelen dagelijks gecontroleerd wo rden. Wanneer het waait hoopt de sneeuw zich er vaak in cp en maakt het mechanisme onwerkzaam; oak zien poolvQssen
wei eens kans er met het lokspek va ndoof te gaa n. Onder normale
32
omsta nd igheden vergt de ronde maa r twee lIur, maar wa nneer er veel te doen is of hel weer abominabel slecht genoemd maet wo rden, gaat er in deze routinebezigheden wei een hele morgen of middag zitten. Het ijs voar de kust biedt weinig houvast aan de sk i's ; het beste is am te veel te gaan. Peul ontwikkeld ijskettingen voar de laarzen. Maar vaak maet je toestaan dat de wind met je spee]t en je gewoo n 50 m over het gladd e ijs wegblaast; tegen een ijsrichel kom je dan wei weer tot sti lsta nd. Wa nneer er een beer in de buurt was kample het sta ti o n a ltijd met eeD onderbezetting aan personeel. Op 3 1 maa rt loopt Us puk in de val voor de deur van de hut. Pier is aileen thui s en wordt bij het openeD van de deur begroet met ·USCHPUCH' . Wanneer Uspuk de kabe l strak trekt, blijft er precies ren meter over om naar binnen of buiten te gaan. Peul is met de Noorse collega's en de merkapparatuur op verkenning naar BareDtzei land. Uspuk moet wachten ; de kahel is op precies de goede plaats rond de rechtervoorpoot geva llen. Met de bezemsteel krijgl hij eeD blik smakelijk ho ndevoer toegeschoveD o m de tijd te daden. Hij gaat rustig pitteD; de hele valligl al in gruzels. 's Avonds kan Us puk behandeld worden; hij krij gt het Dummer 253. Op 30 april, wanneer Peul en Eric o p ' post'-reis zijn naar het Westen,
De bereva l bij de hu t
behandelen Ko en Piet vie r heren tegelijk. Een jong is in de val gelopen, het andere jong en de moederbeer blijven erbij, terwijl er bovendien nog eeo mannetjesbeer bij komt om de moeder rnet z'n avances te vereren, waar ze overigens helemaal niet van gediend bleek te zijn. Terwij l Ko en Piel de kniptang en het meetlint hanteren houden lwee Noorse gasten de a ndere beren met palen op afstand. Ze moeten nog even op hun beu rt wachlen. 's A vonds kan iedereen weer vertrekken, de heren nog een tikkeltje di zzy, maa r 2 dagen later wordt dezelfde groep in goede gezondheid opnieuw 6 km ujt de kust waargenornen. AHeen Dr. 254. het mannelje, kreeg een wat uitgebreider benaming en
- . .. !" '~
•
/ ) .-'
•
Wanneer de beer er in zit, blijrt er van de val niets over
raakte bekend als de 'SlOmste beer van Spitsbergen'; een week later zit hij opnieuw in een val vocr het station en nog maar nauwelijks losgemaakt de volgende dag alweer in een andere val; hij heeft er zoveel van geJeerd dai hij de laatste keer de installatie keurig intact Jaat en er meleen al rustig bij gaat JiggeD. Misschien een geval van drugve rslav ing ? 4 Mei is opnieuw een berenacht en de gehele maand mei blijft her druk. Tot eind juni , toen het zeeijs opbrak, kan er met de sneeuwscooter in 33
een wijder gebied gepatrou illeerd worden.
De kabel wordt verwijderd
Met een hap pakijs uit het Zuiden komt op 17 juli nog een familiegroeP. moeder met (wee 7 maandsjongen. aandrijven. Het zijn de laatste drie, welke gemerkt worden; Eric en Piet hollen er een week lang achteraan, want zo eenvoudig ging het deze keer niet.
< .Ie:
i). •
. ... In 1968/69 overwinterde deze expeditie, waarvan de leden met VIBROS T A TIC - gezondheidsondergoed waren uitgerust, op Spitsbergen.
Volgens de [apporten van de deelnemers werd met het V IBR OST A TI C - ondergoed uitstekende ervaring opgedaan. Zo kon bet rijden op de motors leden met een snelheid van 20 km per uur, w inds terkte 6 en een temperatuur van - zoDe, (bevriezingseffect op de o nbedekte huid als bij _ GoDe), zonder bevriezingsverschij nselen of andere o ngemakken plaatsvinden.
Twec expsdilie/eden IIJoesten flit/ens een 24 tllff dttrtnde pooistor", dekking zoeke1l in cen tent by em Jvintlsterkfe van 12, cen bllitentslJlperatJJllr vall _]6°C en een temperatlllfr in de tent van -] 2 C. Niettelllin kon door Q
loepassing van V IBRO STA TIC - gezondheidsonderkleding van Tell/ova in de slaapzak de juiste lichaamstemperatJlur gehandhaaJd worden, zodat gem onderkoelillg intrad.
•i
Enkele ervaringen van de Nederland,e Spitsbergenexpeditie 1963/69 met het VIBROS T A TIC- gezondheidsondergoed.
D , V IBRO STATI C- CalalogNs ""/ 01/, verdere gegevenJ lvordt U op aanvraag gaarnc toegezonden door :
De verkiezing van VIBROST A TIC- gezondheidsondergoed door de expedideleden is dernalve, gezien de resultaten, een groot succes geweest. Desondanks is VIBROSTATIC zeer dun en licht in gewicht en kan zowel in de zomer als in de winter constant gedragen worden.
N.V. TEM0VA
Postbus ,IZ, Eindhoven, tel: °40-137
34
j7
/I
Lee
"/I I"
~o
A
flo
"
lIS"
FJELL Zo.
/I /I
STIfETEH.,fNNA
I
/I /I
II /\ /\
/I /I
II /I /I
f\ II
1\
/1/\ /I
/\
35
/\1' /\ I\,
I' 1\
1\
/\
1\ /I II /\;\
Rendieren
AI in de vroegste bronnen over Spitsbergen wo rdt er melding gemaakt van rendieren. Waar ze vandaan gekomen zijn staat nog niet vast; er is wei eens een dier geschoten met wollen draadjes in het oor, het kenmerk dat de Samojeden in Noord-Rusland gebruiken. Het is dus zeker niet uitgesloten dat zc de 800 km lange tacht over de bevroren Poolzee indertijd vanaf het vaste land ondernomen hebben. Wei staat vast dat de rendieren van Spi tsbergen zich in de loop van de tijd uiterlijk aan he t barre klimaat hebben aangepast. Ze zij n kleiner dan die van het vaste land, hebben een iaogere yacht en een beter ontwikkeJd onder-
""
\
hL1ids vetweefseL
36
In het begin van de 205tC eeuw waren de rendieren op Spitsbergen nagcnoeg uitgeroeid tengevo lge van de onbeperkte jacht. Terwijl ze vroeger in de geheie archi pel voorkwal11en, zijn er nu nog slechts in een 5-ta l geiso leerde gebieden enkele dieren over. Totaie bescherming van de rendieren was een van de eerste officiele maatregeien, die getrolfen werden, toen bet gebied in 1925 onder Noorse souvereiniteit kwam. Momenteel breidt de populatie zich weer geleidelijk uit. Ook gedurende de 9 maanden lange winter grazen de rendieren op de toendra, praktiseh aIleen op plaatsen waar de sto rm de sneeuw weggeblazen heeft. Alhoewel het haast onwaarschijnlijk Iijkt dat de weinige kale plekken vo ldoende voedsel voor zo' n lange tijd bevatten, blijken de rendieren in de buurt van de nederzeuing (Ceh a lt ijd in voortreffelijkeconditie te verkeren. Aileen wanneer vroeg in de herfst onderkoelde regen vall op de bevroren ondergrond, waardoor het vegetatiedek hermetiseh afges!oten wordt, zouden de rend ieren in moei lijkheden
komen, waarbij massa le sterfte lOU oplreden. Ook kan hel uitblijven van de zomerregen in augustus, waarna het gras pas 'en masse' gaa l groeien, misse hien 's wi nters een voedselschaarste tengevolge hebben. Natu urlijke vijanden kent het rendier op Spitsbergen !liet ; wolven komen er niet voo r. Evenmin heeft het dier daar voedselconcur renten zoa ls pool hazen en iemmingen.
37
vacht heeft plaa tsgemaak t v~~r de konere bruine zomerdracht, Jevert herkenn ing van het ges lacht geen moeilijkheden meer op. Ook kunnen de indi viduele dieren aa n hun specifieke geweivofln herkend worden . In het Yoo rjaa r zij n ru im 100 rendieren in een gebied va n 20 km! ro nd K app Lee verzameld ; aan de rand van de smel tende sneeuw doen ze
Ze zijn erg tam en ku nnen gemakkelijk tot op vier meter benaderd
38
worden. D agelijks worden de aantallen dieren langs een vaste route geteld en geobserveerd. Op plekken waar ze juist gegeten hebben worden monsters van de vegetatie verzameld. 's Winters, in het half duister, blijken zwarte stippen in de vene vaak boven de sneeuw uitstekende rotsblokken te zij n, maar soms neemt een rotsblok heel dichtbij ineens de benen. Veel dieren moeten in het begin als 'questionable' geregistreerd worden omdat het niet uit te maken is of het mannetjes of vrouwtjes zijn. Volgens de Noren zou je het, evenals in Noo rwegen, ge makke lijk kun nen zien ; zij hebben toestemming o m zes rend ieren a ls aa nvullend proviand te schieten. Een bok za l ten behoeve van o ns in de buu rt neergelegd worden. De bok wordt inderdaad geschoten; hij blijkt dracht ig te zijn. Later in het jaar, wa nneer de dichte winter-
Zomeractiviteiten
In mei kamen de temperaturen af en toe al boven het vries punt, maar eerst half juni begint op het land de zomer ; op zee vera ndert er niet veel, aileen wat barsten in het ijs; nog tot eind juni blijft bet goed begaanbaar en pas begin augustus is het zover apgebroken dat de eerste schepen Kapp Lee weer kunnen bereiken. Half juni raakt de toendra ineens gekJeurd, overa! rose pollen van de steenbreek, SaxlJraga oppositi!olia. Door de invloed van de laatste uitiopers van de golfstroom is de flora van Spitsbergen rijker dan men op die breedte zou verwachten. Het gebied als geheel telt 170 soorten van hogere planten, daarnaast kamen ruim 100 bladmossen, ca 300 korstmossen en ruim 50 levermosseD voor, terwijl ook het aantal schimmels (paddestoelen) ca 100 beloopt.
zich tegoed aan de zich ontwikkelende knoppen van de toendraplanten. Later in het jaar trekken ze meer het binnenland in. Vanaf eind mei tot hal f juni worden de kalveren geboren.
39
Aile rendierschedels en kaken in het gebied zijn zoveel l110gelijk verzameld. Zes kisten vol worden ten slotte verscheepl. Men kan een indruk krijgen van de leeftijdsopbouw bij natuurJijke sterne door aan de hand van slijppreparaten van de kiezen exact de leeftijd te bepaien. Bovendien kan, iodien hetzelfde gebied later weer bezocht wordt het dan aanwezige materiaal aan schedeJs gegevens verschaffen over de natuurlijke sterfte per tijdseenheid. Aile door de expeditie verzamelde gegevens wachten echter DOg ap uitwerking.
De matigende invloed van de golfstroom strekt zich echter niet uit over het oostelijk gedeelte van de archipel, dat meer onderhevig is aan de invloed van de koude zeestromingen uit het Noordoosten. De flora in het gebied, waar de Nederlandse Spitsbergen Expeditie z' n kamp opsloeg, is dan ook veel armer. Negentig soorten hogere planteD zijn verzameld. Het aspect van de vegetatie wordt bepaald door de bladmossen, waartussen de hogere planten vaak onopva llend voorkomen. De vegetat ieperiode is vrij kort, ongeveer 3 maanden van half juni tot en met half september; de bloemplanten bloeien direct na het smelten van de sneeuw, de grassen komen in bet algemeen pas na de zomerregens van eind juli, a ugustus tot ontwikkeling. Aile planteD,
Het smeltwa lcr snijdt diepe sleuven in de sneeuw
40
behoudens een uitzondering zijn overblijvend en kunnen eeo hoge ouderdom tot wei 50 jaar bereiken; de ontwikkeling van zaad tot bloeiende plant neemt bij sommige soorten 5 tot 10 jaren in beslag. De meeste soorten planten zich echter voornamel ijk vegetatief voort; SaxiJraga j1agellaris, waarbij aan her einde van de flagellen , de jonge planten gevormd worden is hiervan een duidelijk voorbeeld; veel grassen zijn vivi paar en nagenoeg a ile vormen o ndergro ndse stengeluiLlopers (Dupol/lia sp., Poa sp's, Alopecurlls a/pinus). De bloemplanten zij n over het a lgemeen klein van stuk, groeien vaak in po llen en vertonen een dichte beharing, aJle aanpassingen aan het barse klimaat.
Het meest opvallend zijn vertegenwoordigers van het geslacht Saxirraga (steenbreek), waarvan 12 soorten voorko men. O p goed ged ra ineerde gronden komen uitgebreide vegetat ies va n Dryas oCfopetala voor. Geb ieden met gravel (modder en stenen) zijn vaak geel van de bloemen van Papaver dahlianum. De stiks torrij ke vogelbroedgebieden hebben weelderige korstmosvegetaties, terwijl in de rotsspleten grote aantallen van Oxyria digYl1a (een arctisch alpi ne zuringsoort) en Cochlearia officil1alis (lepelblad) tot o ntwikkeli ng komen. Laa rsrgenoemde soorten leverden verwerkt a ls salade cen welkome aaovu lling op het menu; ook werden ar en toe paddestoelen gegeten, waarvan in de arctic geen girt ige soorten voorkomen. Ko en Peul zijn in deze tijd druk doende met het verzamelen en bewerken van voge ls. FOlOgrafie vanju ist dat ene prentj e in die bepaalde situa ti e neem! veei tijd; lang wo rdt in cen sc huiitenlje gebivakkeerd op de meest onmogeJij ke plaatsen am goede rota's te kunnen schi eten. Eri c poogt zovee l mogelijk van de werkzaam heden en de fl ora en ra una va n her gebied mel de filmcamera vast te leggen. Piel zet met vogelslagpenn en overal proefvlakjes uit op de toendra, waa r hij vervolgens uren met z'n neus boven op zit. Gedetailleerde kaarten van het gebied bestaan nog niet; die moeten eerst met bescheiden landmeelkuodige middelen vervaa rdi gd worden. 's Avond s bij laagstaaode zan is er soms even gelegenheid voor ceo o nt spanneode kanovaart tussen de ijsbergjes. De gra te rubberboot kan pas in a ugustus in actie komen , wa nneer he! vaste ijs voor het grootste deel weggedreven is.
4'
Ret vogeJjaar op Spitsbergen feks( J. de Korle
Gedurende de pooizomer is Spitsbergen de broedplaats van vele vogels. De vogelrijkdom van het gebied heeft veel te maken met de zee, welke 's zomers een ovetvloed aan voedsel biedt. Het plankton in de zee kan dan dag en nacht de zonne-energie benutten. Ais de winter komt wo rdt de zee vocr de zeevogels als voedselbron afgesloten doo r een dikke ijsiaag. fn het najaar trekken ze dan oak weg Daar gebieden, waa r de zee wei open is. De noo rdse stern trekt het verst; half september verlieten ze ons, am pas 2 1 juni weer terug te keren. ln de tu ssentijd waren ze helemaal heen en terug gev iogen naar de Antarctische zeeen, am daar de Zuidpool zo mer door te brengen; een reis, die neerk omt ap ongeveer 35.000 km. De kleinejager brengt het ook dikwijls tot de zuidelijke oceanen. Hij heeft een parasitaire levenswijze (wetenschappelijke naam: Srercorarius parasiticus) en komt aan de kost door andere vogels. vooral drieteenmeeuwen, net zo lang na te jagen totdat deze hun maaginhoud opgeven, hetgeen dan smakeJijk door de jager geconsumeerd wordt. Het broedgebied wo rdt rei verdedigd ; rendieren krijgen geen kans het nest le benaderen en zelfs helicopters worden in de lucht nagezeten. De noordse slornwogel blijft 's winte rs dichter in de buurt van Spitsbergen. AI op 23 februari zagen we een aantal exemplaren Iangs de basis naar het Noorden vliegen, op weg naa r open waler, dat, tengevolge van de zeestromingen , tach ook nag we i in ' t hartje va n de winter in de poolzee blijft voorkomen. De enige standvagel ap Spitsbergen is het alpensneeuwhoen; het is een
pianteneter met 's winters cen helemaai wit en's zomers bruin gespikkeld verenkleed. Even hebben we gedacht, dat oak de sneeuwgorzen met ons zouden overwintereD maar half november waren ze ineens weg am begin april weer terug te zijn. De mannetjes waren er het eerst, pas drie weken later kwamen de vrouwtjes. Ondanks de extreme 0 111standi gheden va n meer dan 20° vorst , waren de gorzen goed in co n-
Oe Kleine Jager
.&. Zwarte zeekoet
43
Een jonge Bu rgemcester ...
ditie en voedse l was er nog genoeg in de buurt in de vorm va n poolwilgknoppen. De zwarte zeekoeten daarentegen. die ook a l op 9 apri l op hun toekomstige broedplaatsen aankwamen. vonden daar nog geen voedsel. omdat het zeeijs pas eind juni zou opbreken. Ze moeten elke dag minstens 70 km heen en weer vliegen naar het dichtstbij zij nde open wa ter in het Zu iden, en dat gedurende 2} maand onder vaak moeilijke olllsta ndi gheden van vo rst en storm. Maa r ze voe len zich er wei bij en blijven prima in co nditie.
Brandgans
44
Sommige vogelsoorten wachten met terugkeren totdat het wat warmer is, zoals de brandganzen. Half mei, wanneeT de temperaturen a l af en toe boven het vriespunt kamen , vliegen ze in V-vo rm over naar het Noorden. Ze hebben overwinterd aa n de Britse kust en de rei s naar Spitsbergen waarschijnlijk in een ruk afgelegd. De brand· ganzen die in Nederl and rond de Lauwerszee ove rwinteren broeden ap Nava-Zembla. Wij waren zo gelukki g een braedplaats van de brandganzen ap een steile rotsfa rm atie ap Barentz0ya te a ntdekken.
Koningseidereend
De ganzen moesten daar constant ap hun qui vive zijn voar de grate burgemeesters, die rustig tussen hen in nestelden. Op Spitsbergen vervult deze grole meeuw de roofvogelfunctie en praktisch aile andere vogelsoorten hebben van hem te Jijden. Hij rooft eieren en jongen, zoals bij ganzen en eenden en SO lTIS wordt op vo lwassen vogels a ls zeekoeten, alkjes en paarse strandl opers gejaagd die in een ha p naa r binnen verdw ijnen. Verder wo rden nag kreeftachtigen uit de zee, aas en allerlei afval geco nsumeerd. Een echte aaseler is de oak volkomen
Rosse franjepool
45
witte ivoormeeuw, die nesteit o p we lh aast ontoega nkelijke plaa tsen geheel door sneeuw en ijs omgeven. Ze vliegen Illeestal heel hoog op zoek naar nageboorten van robben a lsook kadavers. De poolvos heeft gedurende de zomer de eidereenden het broeden bijna onlllogelijk gelllaakt ; zola ng her zeeijs de verbinding blijft vo rmen tussen het eil andje voor de kust en het vasleland, wippen bij elke eb de vossen even over om aile vers gelegde eieren op te eten. Het eidereendmannetje is prachtig, maar nog indrukwekkender ziet de konin gseidereend man er uit, welhaast exotisch. Hij slooft zich enorm uit 0 111 het vrouwtje het hof te maken, maar als ze deeieren ecnmaal gelegd heeft, trekt hij weg naar zee am Ie ru ien en laat haa r de zo rg voor het broedsel over. Het tegengestelde zien we bij de rosse franjepoo t ; hier verdwijn t heL vrouwtje nadat de eieren gelegd zijn. Het
mannetje, dat wat kleiner en oo k minder mooi is, broedt ze uit en breogt in z'n eentje het krOOS! groot. De vogelrijkdom van Spitsbergen is groot wat aantallen aangaat, doch arm voor zover het soorten betreft. Achten lwintig verschillende soorten zij n waa rgenomen, va n achtti en soo rten is vas tges teld dat ze gebroed hebben . Van al die honderddui zenden vogels van Spitsbergen hebben we een kleine honderd geringd. Op deze manier kunnen we meer te weten komen over de trek; de terugmeldingen kunnen vaak heel ve rrassend zijn. De relaties die de o rgan ismen in dit gebied mer elkaar hebben zijn eenvoudig vergeleken met die in onze omgeving. Bovend ien zijn deze relaties (nog) niet verslOord door de mens. Daarolll is dit gebied zeer geschikt voor fundamenree l wetenschappel ijk onderzoek. Hoe lang nog 1
De laatste dagen
••
~-
Op 13 augustus werkt de 'Nordsyssel' zich door het ijs de baai binnen. Of we maar binnen 24 uur de zaak wi llen inpakken en aan boord brengen, omdat an13len op eeo later tijdstip niet gegarandeerd kon worden en zeker niet kosteloos zou zijn. Iedereen zit nog midden in allerlei onafgewerktc programma's; even een lichte paniek. maar de radio brengt uitkomsl. De ' Norvarg', cen schjp gehuurd door de Oliemij FI NA , za l nog ia nger in het hoge Noorden verblijven en heeft voldecnde plaats aan board om ons met de bagage te kunnen bergen; 'OK,OK,OK,LH5S' ; ha lf september zullen ze iangs kamen ; cen maand resp ijt, cen verademin g gaat over Kapp Lec. Het wordt cen drukke maand en de werkzaamheden kamen deso ndanks nog in het gedra ng. Niet minder dan vijf schepen met zo merexpedities aan boord, bezoeken de basis. De toendra naast de hut begint op een heliport te lijken ; helicopters snorren af en aan; we zij n al terug in de beschaving. In de voorlaatste week worden nog 8 kisten fossielen va n de berg gezeuld. T ot op de laatstedag worden de insectenvangbekers geleegd. Op II september staat er weer een ongecoordineerde hoop bagage op het strand. Bij het overbrengen naar de 'Norvar g' krijgt a lles een flinke zoutwaterdouc he ; het is ruw weer. Veel van het zware materieel kan achlerblijven in de hoop het in de nabije toekomst op nieuw te kunnen benutten. In de nacht va n de I Ie op de 12e september verdwijnt het vertro uwde beeld van de ronde nissenbut uit her gezicht. De gehele omgeving is weer wit; er is een pak sneeu w gevallen. Her marinefregat ' Vos' komt naar Troms6; eind september is ieder thui s.
En wie heeft het nu allemaal betaald?
Op het moment dat deexped ili e va n start gin g was f 60.000,- bijeengebracht. De Nederlandse Comm issie veor lntern aliona le Natuurbesche rm ing had een zesde gedeelte hierva n voar zij n re ke ning genomen. Het Wereldnatuurfonds Nederla nd stelde r 5000,- beschikbaar. Andere fandsen brachten gezamenlijk nag f lo.ooo,-bijeen; het 00drijfsleven kwam met f (5.000,- over de brug (Tro uw & Co f 5000,-, UP f 1000,-, Koninklijke Zout O rga no n f 2000,-, British America n Tobacco r 500,-, Philips f 500,-); vaa l' r 4000,- wa ren de radio/Tvrechlen lijdens de opbo uwperiode verk ocht. Voor f 165.000.- zijn
47
materialen en diens ten ten geschenke of in bruikleen onlvangen. Mede doo r enige onverwachte kostenst ij gingen h leer de Stichting, gedurcnde het gehele verJ oop van de expedit ie, kampen met een tekort van ca f 40.000,-, hetgeen het optimaa l functioneren van de expeditie niet ten goede kwam. De Nederlandse Stichting veer Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek, welke de expeditie ook logist iek steunde heeft tij delij k de schuldenlast van de Stichting Spitsbergen Exped it ie aan derden overgeno men. Pas in april '70, zes maa nden na terugkeer van de expeditie, zijn aile tekorten gedek t, door verkoop van het doo r de exped itie verzamelde wetenschappelijk ma teri aa l aa n musea (f 6000,- ), door teruglevering van ten dele niet gebruikt materiaal (f 11.000,-), doo r verwerving va n en ige nieuwe fondsen (Beyering-Po ppingfonds f 12.000,- , C &A f 2500,-) en niet in de laa tste plaats doo r bijdragen van part icu li eren n.a.v. de door Bert Garth off gestarte radioactie in ' Weer of geen weer'; voor n iet minder dan f 14.000,- zijn gedroogde bloemen van Spitsbergen f 10,- per stuk ve rstuurd .
a
.-
Voor een veertien ma a nden durende poo lexped itie van vier man is er slechts f 102.000,- aa n gcld middelen omgegaan. Met de gratis verstrekle materia len en de pro deo verleende dien sten rneegerekend heeft de exped itie f 265.000,- gekos l.
En verder?
'Heli'·haven-Kapp Lee
Het bestuur van de Stichling Ondersteuning Nederlandse Spitsbergen Expeditie en de deelnemers kunnen mel enige voldoening constateren dat het allemaal weer gelukt is. Toch zijn deenthousiaslelingen van het eerste uur er nu we I va n overtuigd dat dit niet de meest ideale manier van expeditie·organisatie is geweest; tengevolge van de vele tijd en moeile, we lke in het middel gestoken moest worden, dreigde herhaaldelijk het uileindel ij ke doel voorbij geschoten te worden. E,. kall op Spitsbergen, ill eell nog ongerepr milieu, een goed slllk filllda· menreel onderzoek gedaall worden, hergeen (evens als re/eren/ie kall dienen voor de besrrijdillg vall de milieuveronlreiniging il/ ollze srrekell.
Een bescheiden begin is gemaakt; enthousiasme is nag steeds aan· wezig, maar de desbetreffende institu ten en laboratoria in Nederland kampen al met overbelaste programma's en personeelsgebrek. De kosten voor een arctisch onderzoekprograrn moeten oak niet onder· schat worden en zullen bij een opzet over laDgere tijd zeker 'n half miljoen per jaar bedragen. De Stichlin g ter Ondersteuning van de Nederlandse Spitsbergen Expeditie 1968- '69 is in li quidatie, wanneer er geeD mogelij kheden zijn het o nderzoek voon te zeHen, gaan de eventuele bateD naa r het Ponds voo r Onderzoek ten behoeve van het Natuurbehoud (FONA). Het bestuur van de Slichting wi l haar grate erkentelijkheid uitspreken aan allen die er toe bijged ragen hebben dat de expeditie plaa ts heeft kunnen vinden.
Stichting ter Ondersteuning van de Nederlandse Spitsbergen Expeditie 1968-'69
Zij , die het We re ld Natuurfonds willen st e une n kunnen d it do e n: a. als do nat e ur, jaarlijkse contr ib utie minimaal f 10,-
Bes tuur : Dr. T. de Booy. G. A. v. Hasseit, Dr. J. J. van de Hoek, Prof. Dr. M. F. Morzer Bru yns, G. K. C. va n Tienhoven, Dr. A. van Wijngaarden
b. als don at eu r voor he t leven, minimaa l f 500,c. met een gift van minimaal f 250,voo r een door u zelf gekozen bed reigd gebied (op aanvraag ontvangt u een projecten lijst).
Secretariaat: Laan van Beek & Royen 40-4 1, Zeist Telefoon 03439 - 441 1st. 133 03404 - 16351 Postgiro 723 100, Zeist
wildlife
Publicaties en ra ppo rlen van de expedi tie: Prel iminary report series: nr. I Ecology .. ...................... . • ... • . nr. 2 P%rbears . .......... .. . nr. 3 Birds . ...................... . .. , .. . . .. . . .. nr. 4 Geology & Palaeontology . .. .... '" . . . . . . • . nr. 5 Reindeers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. nr. 6 Flora & Vegetatiol/ ........................ Financieel verslag .................. . . . ... . . . .... 'lJsberell iI/ de kou', AO boekje nr. 1297 ........... •JJsberen' . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. in Natuur & Techniek 38ejaargang IIr. 2, febr. 197e Beide laatste pub licaties zijn verkrijgbaar vee r
Ond e rau spicH~ n va n onde r meer het Wereldnatuurfonds kwam de Usberen-expeditie tOt stand
*
WERELD
NATUUR FONDS P. Ooslerveld P. Oosterve ld J. de Korte P. Oosterveld P. Oosterveld P. Oosterveld P. Oosterveld P.Oosterveld P. Oosterveld
r 1,- per stuk
Giro 44466
*
Donateurs ontvangen maandelijks het PANDA-nieuws
de expeditiedok.ter aan he! werk.
