Nederlandse digitale sportpionier?

Nederlandse digitale sportpionier?

Case studie naar de introductie van Canal+ Blauw en het Sportkanaal op de Nederlandse digitale mediasportmarkt

M.P.L.P. van Enckevort Studentnummer 9929681

Scriptiebegeleider

Tweede lezer

Dr. Eggo Müller

Dr. Andreas Fickers

Theater-, film- en televisiewetenschap Universiteit Utrecht, november 2005

UPC, Nederlandse digitale sportpionier?

Scriptie Mark van Enckevort

Nederlandse digitale sportpionier?

Case studie naar de introductie van Canal+ Blauw en het Sportkanaal op de Nederlandse digitale mediasportmarkt

M.P.L.P. van Enckevort Van Humboldtstraat 35 3514 GL Utrecht Studentnummer 9929681

Theater-, film- en televisiewetenschap Film- en televisiewetenschap - Nieuwe media & digitale cultuur

Universiteit Utrecht

2



Voorwoord Na ruim zes jaar studie is dan eindelijk het moment van afstuderen aangebroken, ‘de kroon op je studie’ is afgerond! Beginnend aan de studie Theater- Film- en Televisiewetenschap in Utrecht (een hele mond vol, dus goed) kon ik voor het eerst in mijn leven mijn liefhebberij voor het veel en lang kijken naar televisie verantwoorden. De eerste vier jaar van de studie verliepen, ondanks droge cursussen over bijvoorbeeld de ontstaansgeschiedenis van verschillende dansvormen, voorspoedig. Na het eerste jaar mijn propedeuse en na vier jaar bijna alle cursussen van twee specialisaties gehaald. Inmiddels waren mijn interessegebieden met betrekking tot de media uitgekristalliseerd tot sport, documentaire, videoclips en reclame. Leuk, maar veel te breed voor een scriptie. Vanaf de zomer van 2003 ben ik dan ook diep gaan nadenken over een geschikte invalshoek bij één van die onderwerpen. Dit resulteerde pas eind 2004 tot de eerste concrete scriptieactiviteiten. De bedenktijd vulde ik op met een student-assistentschap van zes maanden, het behalen van de laatste vier ‘oude’ studiepunten en het doorontwikkelen van mijn passie(f) voor televisie. Een maand of tien, een stage van vijf maanden, vijfentwintig wetenschappelijke werken over mediasport, drie scriptieversies, de diagnose van een chronische ziekte en een hoop frustratie later, overwint een gevoel van tevredenheid en trots! Ik wil dan ook iedereen bedanken die op wat voor manier dan ook een aandeel heeft gehad in het vervolmaken van deze scriptie. In het bijzonder noem ik ouders, Chrit en Marije, zus, Ank, en vriendin, Eefje, die me hebben bijgestaan in een fysiek en mentaal pittige tijd. Uiteraard hebben mijn vrienden, huisgenoten, familie van mijn vriendin, scriptiebegeleiding en vrienden van vrienden hierin ook hun aandeel gehad. Bedankt daarvoor! Op 1 november jongstleden ben ik begonnen met mijn fulltime baan bij Infostrada Sports in Nieuwegein, waar ik verantwoordelijk ben voor het maken van een dagelijks videosportjournaal voor mobiele telefoon en internet. Ik heb mijn interesse in sport en media dus kunnen combineren in mijn werk en ben erg benieuwd wat de werkende toekomst me gaat brengen. Al met al kan ik met een prettig gevoel terugkijken op mijn studietijd! Drs. Mark van Enckevort, Utrecht, 9 november 2005

3



Samenvatting en conclusie van de case studie De historie heeft uitgewezen dat sport en televisie een voor het publiek ongekend aantrekkelijke combinatie vormen. De wederzijdse afhankelijkheid tussen sportorganisaties, mediaorganisaties en de amusementsindustrie, in de wetenschap ook wel het ‘globale mediasportcomplex’ genoemd, is de afgelopen decennia uitgegroeid tot een symbiotische relatie die onomkeerbaar lijkt. Om die reden is het interessant om te onderzoeken hoe nieuwe initiatieven op de markt van mediasport tot stand komen en worden vertaald naar de praktijk. Vanuit mijn stage bij UPC, dat met de overname van Canal + Nederland en het Sportkanaal een plek op de mediasportmarkt probeert te verwerven, heb ik een case studie gedaan naar dit initiatief. Op die manier heeft een participerend en observerend onderzoek vorm gekregen, dat als centrale onderzoeksvraag had hoe de vertaling van UPC’s geformuleerde concept voor de nieuwe digitale sportzenders naar de mediasportpraktijk beoordeeld kan worden. De case studie beoogde de praktische gevolgen van het mediasportcomplex voor een mediasportorganisatie als UPC bloot te leggen en aan de hand van wetenschappelijke theorieën inzicht te geven in processen die zich vandaag de dag op de mediasportmarkt afspelen. Om tot de beantwoording van de probleemstelling te komen, heb ik mijn case studie onderverdeeld in drie hoofdstukken, Het eerste hoofdstuk beschrijft de ontwikkeling van de relatie tussen sport en de media, uitmondend in het hedendaagse mediasportcomplex. Het tweede hoofdstuk beschrijft UPC’s geformuleerde concept voor de twee nieuwe zenders. Basis voor dit hoofdstuk was een interview dat ik heb afgenomen met de general manager van beide zenders. In dit hoofdstuk worden de mogelijkheden en kansen die de mediasportmarkt biedt belicht. Het traject van eerste ideeën tot de totstandkoming van beide zenders staat centraal. Het derde hoofdstuk is de analyse van UPC’s concept aan de hand van de wetenschappelijke theorieën over mediasport. Deze analyse beantwoordde drie deelvragen: •

Waarop is UPC’s geloof in digitale televisie gebaseerd?

•

In hoeverre speelt het aanbod van UPC in op de wensen van het mediasportpubliek?

•

Is de verkoopstrategie inhoudelijk te verklaren?

De belangrijkste bevinding wat betreft de eerste deelvraag is dat UPC’s geloof in digitale televisie is gebaseerd op de ontwikkelingen in het gebruik van het medium televisie en de directe gevolgen van het mediasportcomplex.

4



Deze twee factoren kunnen worden samengevat in de termen globalisering (van mediasportorganisatie), commercialisering (meer concurrentie en hogere bedragen die voor uitzendrechten betaald moeten worden) en individualisering (van het gebruik van de televisie). Televisie is één van de laatste mediavormen waarvan de digitale versie nog niet op grote schaal wordt gebruikt. Onderzoek wijst bovendien uit dat sport één van de weinige inhoudelijke thema’s op televisie is waarvoor de consument bereid is extra te betalen. Door horizontale en verticale integratie kan UPC meegaan in het proces van globalisering; door zich te richten op de mediasportmarkt kan UPC een commercieel aantrekkelijk product aanbieden; en door zich te richten op digitale televisie als medium wordt beantwoord aan een geïndividualiseerd mediagebruik. UPC’s geloof in digitale televisie is dus gebaseerd op de ontwikkelingen op het gebied van globalisering, commercialisering en individualisering. De beantwoording van de tweede deelvraag gaat in op de kwaliteit van de verworven uitzendrechten (hoe kan de exclusiviteit beoordeeld worden?), de kwaliteit van programmering (zijn de uitzendschema’s en de inhoudelijke programmasoorten goed?) en de inhoudelijke verwerking in de programma’s (welke kansen heeft UPC in visuele presentatie en commentaar met betrekking tot het medium digitale televisie?). Dit alles gerelateerd aan de kijkmotieven en wensen van het mediasportpubliek. In dit deel van de case studie draaide het om de vraag door welke elementen aantrekkelijke mediasport wordt gevormd. Exclusieve uitzendrechten; een logische en herkenbare programmering met een variatie aan programmasoorten in een evenwichtige verhouding; en een inhoudelijke benadrukking van spanning en identificatie met de winnaar in het teken van een vernieuwend mediagebruik zijn de elementen die goede mediasport vormgeven. Gesteld kan worden dat goede mediasport journalistieke, licht onderhoudende en dramatische kenmerken bevat. Aan de hand van deze drie begrippen kunnen uitspraken gedaan worden over UPC’s concept. UPC’s uitzendrechten zijn aantrekkelijk wat betreft exclusiviteit en inhoud, maar richten zich op een beperkt aantal sporten. De potentiële doelgroep is daardoor kleiner dan gewenst. De programmering en soorten programma’s zijn goed te noemen, maar de verhouding is te scheef. Omdat veel uitzendtijd opgevuld moet worden is het aandeel van integrale wedstrijdverslagen veel te groot. De inhoud van de programma’s komt bij UPC tot stand door samenwerking met ervaren mediasportproducenten. Digitale televisie biedt vernieuwende mogelijkheden in de productie van mediasport, die inspelen op de wensen van het mediasportpubliek. UPC doet hier vooralsnog te weinig mee. Het bedrijf heeft zich voornamelijk gericht op het produceren van aantrekkelijke mediasport naar de mogelijkheden van analoge televisie. 5



Dit lijkt dus niet te stroken met het geloof in digitale televisie. De manier van presenteren van mediasport van voorbeeldzender Sky Sports wordt dus nauwelijks gevolgd. De derde deelvraag analyseert de verkoopstrategie, die bestaat uit een kosten- en een promotionele strategie. In de analyse van de kostenstrategie kwam naar voren dat UPC, in vergelijking met concurrenten KPN en Versatel, een inhoudelijk uitgebreid en aantrekkelijk en laagdrempelig product aanbiedt. De promotionele strategie bestaat uit de sponsoring van reclameborden bij sportwedstrijden en het maken van reclame via websites en een televisiereclame. De twee websites van de sportkanalen, www.canalplus.nl en www.sportkanaal.com en UPC’s algemene promotionele site voor nieuwe digitale diensten www.daarkomjevoorthuis.nl zijn beoordeeld. Hoewel de eerste twee sites informatief goed zijn, wordt te weinig verwezen naar de voordelen van digitale televisie. Het grootste pluspunt van het Sportkanaal, de beschikbaarheid van acht kanalen, wordt bijvoorbeeld alleen duidelijk als een gebruiker in de programmagids kijkt. De algemene promotionele site, die de nieuwe strapline (slogan) van UPC sinds 2004 begeleidt, brengt een gevoel over dat aanspreekt bij de gebruiker: thuis is een prettige plek en UPC maakt daar deel van uit. Ook een prettig, bevoorrecht gevoel wordt door de televisiecommercial van Canal + overgebracht. Wat betreft de derde deelvraag kan dus worden gesteld dat de verkoopstrategie goed is, maar inhoudelijk te weinig aansluit bij het uitgesproken vertrouwen in digitale televisie. De probleemstelling is daarmee ook beantwoord. UPC’s concept ziet er veelbelovend uit en anticipeerde op ontwikkelingen op de mediasportmarkt, rekening houdend met de voordelen én beperkingen van het mediasportcomplex. Aan de praktische realisering van dit concept zitten echter wat haken en ogen, onderstreept door het opstappen van de general manager na een uiteindelijk te groot verschil tussen gewenst en beschikbaar budget. Het uitgesproken vertrouwen in digitale televisie als het medium van de toekomst, ook tot uiting komend in een investering van 300 miljoen euro, komt niet voldoende terug in de twee nieuwe sportzenders. Hoewel alleen de tijd kan uitwijzen hoe de zenders definitief vorm zullen krijgen, is aanvankelijk teveel gedacht vanuit de conventies van analoge televisies. Door in te spelen op de voordelen van digitale televisie had UPC als pionier een nieuw gebruik van het medium televisie kunnen bewerkstelligen.

6



Inhoudsopgave Inleiding

8

Hoofdstuk 1 Het wetenschappelijke veld van mediasport

14

§ 1.1 Schrijvende pers

16

§ 1.2 Radio

19

§ 1.3 Televisie

21

§ 1.4 Het mediasportcomplex

25

§ 1.4.1 De mediasportorganisaties

26

§ 1.4.2 Het mediasportpubliek

30

§ 1.4.3 De mediasportteksten

36

§ 1.4.3.1 De visuele presentatie van de gereconstrueerde sportwerkelijkheid

40

§ 1.4.3.2 Het commentaar in de gereconstrueerde sportwerkelijkheid

44

§ 1.5 Het mediasportcomplex: sport en media kunnen niet meer zonder elkaar

48

Hoofdstuk 2 UPC’s concept

52

§ 2.1 UPC’s geloof in digitale televisie

54

§ 2.2 Een aantrekkelijk sportaanbod

58

§ 2.3 Productionele en redactionele samenwerking

64

§ 2.4 De verkoopstrategie

67

Hoofdstuk 3 Kritische analyse van UPC’s concept

72

§ 3.1 UPC’s geloof in de digitale toekomst

74

§ 3.2 De inhoudelijke wensen van het mediasportpubliek

79

§ 3.2.1 De verworven uitzendrechten

79

§ 3.2.2 De soorten programma’s

81

§ 3.2.3 De programmering

84

§ 3.2.4 De kijkmotieven van het mediasportpubliek

86

§ 3.2.4.1 De visuele presentatie van de gereconstrueerde sportwerkelijkheid

88

§ 3.2.4.2 Het commentaar in de gereconstrueerde sportwerkelijkheid

91

§ 3.3 De verkoopstrategie: inhoudelijke drempelverlaging?

94

§ 3.4 De conclusie: UPC als digitale pionier?

102

Bronnen

111

Bijlagen

120

7



Inleiding Verlaten straten, drukke cafés, een ongekend saamhorigheidsgevoel en het gesprek van de dag dat wordt gedomineerd door slechts één onderwerp. Eens in de twee jaar – als het Nederlands elftal vertegenwoordigd is op een Europees of Wereldkampioenschap voetbal – transformeert (bijna) de gehele Nederlandse bevolking in een massale twaalfde man. Lijdend aan een ernstige oranjekoorts wonen er in Nederland zestien miljoen bondscoaches en wordt de vaderlandsliefde welwillend uitgedragen. Hoewel Nederland slechts één keer in haar geschiedenis zo’n belangrijk toernooi won, kluisteren miljoenen Nederlanders zich eens in de twee jaar massaal aan de buis. Sport op televisie is ongekend populair. In de periode 1990 – 2002 is de zendtijd aan sport op de Nederlandse televisie ruim verdubbeld: van 1020 uur tot 2439 uur. Ook de sportkijktijd is in deze periode toegenomen: van 73,5 uur tot 91.5 uur per persoon per jaar (Van den Heuvel 2003: 9, 17). In een sportjaar als 2004 met het EK Voetbal in Portugal en de Olympische Zomerspelen in Athene staan maar liefst 79 sportprogramma’s in de top 100 van best bekeken programma’s over dat jaar. In een relatief rustig sportjaar als 2003 zijn het nog altijd 57 noteringen in de top 100, in 2002 staan 31 sportprogramma’s in het overzicht van de 50 best bekeken programma’s.1 Slechts programma’s over bijzondere gebeurtenissen in onze samenleving, zoals het huwelijk van Willem-Alexander en Maxima of de moord op Pim Fortuyn en speciale afleveringen van programma’s, zoals de finale van Idols, kunnen tippen aan de kijkcijfers die sport weet te noteren. In de top 25 van de best bekeken programma’s van de publieke omroep staan 18 sportuitzendingen. Van de programma’s die niet tot sport gerekend kunnen worden, scoren slechts programma’s uit de jaren ’70 en begin jaren ’80 hoog. Een verklaring hiervoor is dat het totale aanbod op televisie toen veel minder uitgebreid was dan nu. Vanaf 1970 (finale Europacup 1 tussen Feyenoord en Celtic) trekken belangrijke sportwedstrijden veel kijkers, een trend die wordt doorgezet tot de nummer 1 uit 2004, de halve finale van het Nederlands Elftal tegen Portugal. De commerciële omroepen halen deze kijkcijfers niet; de uitslag van de eerste finale van Idols in 2003 bijvoorbeeld haalde ‘maar’ bijna 5 miljoen kijkers.

1

Kijkonderzoek online: http://www.kijkonderzoek.nl [31-8-2005]

8



Ook in historisch perspectief hebben sportprogramma’s veruit de meeste kijkers getrokken. Kijkend naar de top 25 van best bekeken programma’s aller tijden, wordt onomstotelijk duidelijk dat sport, met name voetbal, scoort: Figuur 1: De top 25 van best bekeken programma’s aller tijden2

2

Titel

Datum

Omroep Kijkers

Portugal - Nederland (EK)

30-6-2004

NOS

8,5 miljoen

Elfstedentocht 1986 (finish)

26-2-1986

NOS

8,4 miljoen

Ajax - Inter Milan (finale EC)

31-5-1972

NOS

8,3 miljoen

Wim Kan (oudejaarsconference)

31-12-1976

VARA

8,2 miljoen

Argentinië - Nederland (WK)

25-6-1978

NOS

8,1 miljoen

Nederland - Brazilië (WK)

7-7-1998

NOS

8,1 miljoen

Feyenoord - Barcelona (EC)

22-10-1974

NOS

8,0 miljoen

Nederland - Italië (EK)

29-6-2000

NOS

7,8 miljoen

Ajax - Indepediente (WB)

28-9-1972

NOS

7,8 miljoen

Een van de acht

11-3-1972

VARA

7,7 miljoen

De 1-2-3 Show

22-1-1985

KRO

7,7 miljoen

Nederland - Brazilië (WK)

3-7-1974

NOS

7,7 miljoen

Nederland - Letland (EK)

23-6-2004

NOS

7,6 miljoen

Wedden dat …

27-1-1987

AVRO

7,6 miljoen

Duitsland – Nederland (EK)

15-6-2004

NOS

7,5 miljoen

West Duitsland - Nederland (WK)

7-7-1974

NOS

7,5 miljoen

André van Duin Revue

6-3-1974

TROS

7,5 miljoen

Ajax - Juventus (finale EC)

30-5-1973

NOS

7,5 miljoen

Ajax - Feyenoord (competitie)

27-5-1971

TROS

7,5 miljoen

Zweden - Nederland (EK)

26-6-2004

NOS

7,4 miljoen

Denemarken - Nederland (EK)

22-6-1992

NOS

7,4 miljoen

Zeg ‘ns Aaa

2-2-1985

VARA

7,4 miljoen

Feyenoord - Celtic (finale EC)

6-5-1970

NOS

7,4 miljoen

Dagboek v. e. herdershond

20-2-1978

KRO

7,4 miljoen

Nederland – Joegoslavië (WK)

29-6-1998

NOS

7,4 miljoen

KLO, Stichting Kijkonderzoek

9



Door een fenomeen als de massale oranjegekte en de hoge kijkcijfers voor sportprogramma’s wordt algemeen aangenomen dat de tussenkomst van het medium televisie ervoor heeft gezorgd dat sporters meer zijn dan slechts uitoefenaars van hun beroep, zij vervullen ook een publieke rol. Sport op televisie vermaakt haar kijkers niet alleen, maar heeft ook een niet te onderschatten maatschappelijke functie. Erica Terpstra, voorzitter van NOC*NSF schrijft hierover: Sport op televisie heeft een positief effect op de kijkers, op de Nederlandse maatschappij. Mensen willen sport samen beleven; het is een sociale gebeurtenis, het versterkt de nationale saamhorigheid maar ook de saamhorigheid tussen autochtonen en allochtonen. Sport op televisie inspireert, draagt bij aan ontwikkeling van de Nederlandse sportcultuur, laat mensen kennismaken met sportbeoefening en zet aan tot meer bewegen en een gezondere maatschappij. Bovendien is sport in Nederland veel en veel meer dan alleen betaald voetbal.3 Ook in de wetenschap wordt aangenomen dat sport op televisie een belangrijke maatschappelijke functie heeft. Van den Heuvel (2003: 5-6) ziet deze functie in een vijftal gebieden: identiteitsvorming, sociale binding, sportcultuur, massa-entertainment en economie. Een toelichting bij deze deelgebieden zal duidelijk maken wat het belang is van onderzoek naar dit onderwerp. Identiteitsvorming vindt plaats op seksueel, etnisch en nationaal vlak. Sportmannen en sportvrouwen spelen op televisie een rol in de ontwikkeling van de identiteit als man of als vrouw, als jongen of als meisje. Daarnaast zijn zij bepalend in de vorming van een etnische of nationale identiteit. Sociale binding wordt duidelijk in groepsbinding en sociale interactie. Voor veel mensen is sport op televisie een sociale aangelegenheid. Juist bij interessante sportwedstrijden op televisie, zoals wedstrijden van het Nederlands voetbalelftal, zoeken mensen elkaar op.

3

NOC*NSF online: http://www.sport.nl/specials/nieuws/home.php3?id=16662&catid=19 [31-8-2005]

10



Een sportcultuur wordt gevormd door het geheel van actieve en passieve sportbeoefening en de betekenissen die hieraan worden gegeven. Voor veel mensen is het vanzelfsprekend dat zij én sporten én sport kijken op televisie én over sport lezen én sportwedstrijden bezoeken. In deze sportcultuur neemt sport op televisie, door haar grote bereik en hoge waardering, een belangrijke plaats in. In de relatie tot massa-entertainment gaat het om de betekenis voor grote groepen mensen in termen van informatievoorziening en ontspanning. De kracht van sport op televisie is dat het een samensmelting betreft van informatie en entertainment: het is infotainment. De nadruk is steeds meer te komen liggen op entertainment ofwel op spektakel en belevenis. Tenslotte is er de relatie met de economie. Door het verkopen van reclamezendtijd, goed voor de economie, spelen omroeporganisaties hierin een sleutelrol. In 1996 werd 76,5 miljoen euro besteed aan reclame rondom sportprogramma’s en in 2001 was dat gestegen tot ruim 94,5 miljoen euro. De relatie tussen sport en het medium televisie wordt in de wetenschap ‘mediasport’ genoemd. De beschreven maatschappelijke functie van mediasport komt tot stand door de wisselwerking tussen mediasportproducenten (sport-, marketing- en omroeporganisaties), hun producten (televisieprogramma’s) en het publiek (specifieke doelgroepen). Over deze wisselwerking kunnen relevante wetenschappelijke vragen gesteld worden. Waarin schuilt de kracht van mediasport? Hoe wordt deze kracht gevormd door de mediasportorganisaties? Hoe kunnen nieuwe initiatieven een plek vinden op de mediasportmarkt, een markt waarop veel verschillende spelers actief zijn? Dit soort vragen heeft mij tijdens mijn stage bij UPC beziggehouden en heeft ervoor gezorgd dat mijn scriptie dit onderwerp heeft. Chellomedia, dochteronderneming van UPC, bood van januari tot en met juli 2005 een stageplaats in het Digital Media Centre in Amsterdam. UPC staat in Nederland voornamelijk bekend als aanbieder van diensten als televisie, internet en telefonie. UPC Nederland is een dochteronderneming van UGC, United Global Com Inc., een beursgenoteerd bedrijf in de Verenigde Staten. UGC is actief in zestien landen, waaronder dertien in Europa.4 Chellomedia is onderverdeeld in Chellomedia Programming en Chellomedia Pay TV.

4

UPC online: www.upc.nl [31-10-2005]

11



Zoals de namen doen vermoeden houden zij zich bezig met de inhoudelijke programmering van zenders en het aanbieden van thematische kanalen. Deze kanalen worden zelfstandig, in samenwerking met andere partijen of extern geproduceerd en aangeboden kabelbedrijven en satellietoperatoren. Een zender die door Chellomedia wordt geprogrammeerd is National Geographic Channel en voorbeelden van zelf geproduceerde thematische kanalen zijn het Voetbalkanaal en The Extreme Sports Channel. De stage omvatte het voorbereidingstraject van UPC’s nieuwste initiatief op sportgebied: de voortzetting van het Voetbalkanaal en Canal + Blauw in twee nieuwe sportzenders. Praktisch gezien behelsde de stage het assisteren van Erik van der Schaft, general manager van het Voetbalkanaal en de nieuwe sportzender. Mijn scriptie is dan ook een case studie geworden die UPC als mediasportorganisatie centraal stelt en onderzoekt hoe nieuwe initiatieven op de mediasportmarkt tot stand komen en geconcretiseerd worden. Mijn probleemstelling luidt dan ook: Hoe kan de vertaling van UPC’s geformuleerde concept voor de nieuwe digitale sportzenders naar de mediasportpraktijk beoordeeld worden? Deze probleemstelling is relevant met het oog op de recente ontwikkelingen in de wereld van mediasport. Door de herverdeling van de voetbalrechten voor de Nederlandse Eredivisie, die voor het open net (Talpa) én de decoder (Versatel) naar John de Mol zijn gegaan, is de NOS genoodzaakt meer aandacht te besteden aan de relatief kleinere sporten en zijn spelers als Canal + (overgenomen door UPC) genoodzaakt hun aandacht te verleggen naar de overige voetbalcompetities. Een case studie die inzicht biedt in de besluitvorming en praktische uitwerking van beleid is daarom van wetenschappelijke én maatschappelijke waarde. De probleemstelling impliceert dat het concept geëvalueerd moet worden aan de hand van wetenschappelijke theorieën over mediasport en zijn maatschappelijke betekenis. Om de probleemstelling te kunnen beantwoorden is het noodzakelijk dat het wetenschappelijke paradigma van de mediasport geschetst wordt, waarna UPC’s concept beoordeeld kan worden. De case studie zal een participerend, observerend en evaluatief karakter hebben. Participerend omdat ik tijdens mijn stage heb meegewerkt aan het project en hierdoor 12



betrokken was bij verschillende onderdelen van bovenbeschreven proces. Het was daardoor voor mij mogelijk informatie te krijgen van binnenuit een mediasportproducent. De case studie is observerend omdat er op het moment van stage nog geen programma-aanbod voor analyse beschikbaar was en evaluatief omdat UPC’s vertaling van haar concept naar de mediasportpraktijk kritisch geanalyseerd zal worden. Het door UPC geformuleerde concept voor de nieuwe zender zal een centrale plaats innemen. De case studie zal UPC’s strategie reconstrueren en beoordelen. Eerst zal worden geschetst hoe de belangen van sport in de loop der jaren vermengd zijn geraakt met de belangen van de verschillende media, in eerste instantie de gedrukte media, later de radio en vanaf de jaren ’30 van de 20e eeuw de televisie. Het karakter van de sport is ingrijpend veranderd: stond het eerst nog op zichzelf als bezigheid, later ontstaat een wederzijdse afhankelijkheidsrelatie waarin beide elementen niet meer zonder elkaar kunnen bestaan. Dit is de basis voor een fenomeen dat tot volledige wasdom is gekomen sinds het medium televisie haar intrede heeft gedaan en in de wetenschap wordt beschreven als het ‘mediasportcomplex’. In het eerste hoofdstuk zal dit complex worden toegespitst op drie onderdelen: achtereenvolgens de mediasportorganisaties, het mediasportpubliek en de mediasportprogramma’s, in de wetenschap ook wel ‘mediasportteksten’ genoemd. In het tweede hoofdstuk zal het door UPC geformuleerde concept voor de nieuwe sportzender centraal staan. Aan de hand van een interview met Van der Schaft zullen UPC’s geloof in een nieuw medium als digitale televisie, UPC’s doelstellingen voor de nieuwe zender en haar verkoopstrategie geschetst worden. Hierdoor ontstaat een beeld van het concept en de door UPC gebruikte begrippen. In het derde hoofdstuk worden beide elementen aan elkaar gekoppeld in een kritische analyse. Hierin zal het geformuleerde concept, naar aanleiding van de door UPC gebruikte begrippen, productioneel en inhoudelijk worden geëvolueerd. Tenslotte zullen in het laatste hoofdstuk de conclusies gepresenteerd worden in de vorm van aanbevelingen. Hierin wordt vooruitgeblikt op de toekomst van de nieuwe sportzender.

13



Hoofdstuk 1: het wetenschappelijke veld van mediasport The world of MediaSport comes about through the interaction of institutions, texts, and audiences.5 Lawrence A Wenner Ignoring MediaSport today would be like ignoring the role of the church in the Middle Ages or ignoring the role of art in the Renaissance.6 Michael R. Real Technological advance and globalisation have produced a spectacularisation of the televisual image of sport, bringing high-quality live pictures of major events to a global audience.7 Garry Whannel It’s pretty disgusting after an England match when the England manager comes in and his team has lost, and they ask a few polite questions and he gives a few polite answers, and they go off and write hatchet-wielding stories for their papers.8 Sportredacteur van een Britse krant

5

Wenner 1998: 8 Wenner 1998: 15 7 Whannel 1992: 194 8 Rowe 1995: 158 6

14



Zoals in de inleiding duidelijk werd, beschrijft de wetenschappelijke term ‘mediasport’ de relatie tussen het medium televisie en sport. Concreet wordt mediasport omschreven als “de door sport-, marketing- en omroeporganisaties op commerciële basis voor de televisie geconstrueerde topsport” (Stokvis 2003: 1). Deze relatie kan worden gekenmerkt door symbiose, een begrip afkomstig uit de biologie. Sport en televisie bestaan naast elkaar en profiteren van elkaar. De definitie van mediasport lijkt de relatie tussen andere mediavormen en sport uit te sluiten. Er zou dus ook van televisiesport gesproken kunnen worden. Om een tweetal redenen blijft de term ‘mediasport’ in deze case studie toch gehandhaafd. De eerste reden is historisch van aard en laat zien dat mediasport is voortgekomen uit ontwikkelingen die zijn begonnen met mediavormen als de schrijvende pers en radio. De tweede reden is dat de verschillende mediavormen vandaag de dag naast elkaar bestaan in een zekere functieverdeling. Televisie en radio zijn het meest geschikt voor een (rechtstreeks) verslag waarmee zijn nieuwswaarde leveren, terwijl internet en de schrijvende pers een inhoudelijk zwaartepunt hebben in de behandeling van de uitslagen van en achtergronden bij de sport. Daarnaast zijn er economische banden die ervoor zorgen dat televisie niet als een op zichzelf staand medium gezien kan worden (Kunnen 2004: 11). De recente ontwikkelingen in de mediasportwereld moeten worden gezien in het licht van ontwikkelingen die eeuwen geleden in werking zijn gezet. De relatie tussen televisie en sport kan worden teruggevoerd tot de tijd van de eerste Olympische Spelen, toen boodschappers fungeerden als medium. Naast een enthousiast publiek dat bij het sportevenement aanwezig was, werden de daden van de sporters ook overgebracht aan het thuisfront. Via verhalen van de sporters en begeleiders hoorden de thuisblijvers over de prestaties van de lokale representanten. Het thuisfront was het eerste mediasportpubliek, een publiek dat kennis nam van en plezier beleefde aan sport via een intermediair, een boodschapper (Kunnen 2004: 15). Het fenomeen mediasport zoals dat vandaag de dag bestaat is volledig getransformeerd, maar berust wel op deze relatie. De hedendaagse symbiotische relatie tussen televisie en sport in Nederland is bepalend voor de ontwikkelingen op de mediasportmarkt. Samenwerking tussen verschillende mediasportorganisaties, waaronder mediasportproducenten als UPC, is de katalysator van dit proces. Om de gevolgen van de symbiotische relatie voor mediasportorganisaties te kunnen analyseren, is het noodzakelijk de herkomst en ontwikkelingen van deze relatie verder toe te lichten. 15



Om de relatie te kunnen schetsen wordt in dit hoofdstuk regelmatig een state of the art onderzoek naar mediasport van Ruurd Kunnen (2004) aangehaald om bepaalde ontwikkelingen toe te lichten. § 1.1 Schrijvende pers Begin negentiende eeuw kreeg de moderne sport een landelijk karakter. Demografische, sociaal-economische en technologische ontwikkelingen lagen hieraan ten grondslag. Zo zorgde een snelle groei van het spoorwegnet ervoor dat sportcompetities het lokale niveau konden ontstijgen en een toename van de geletterdheid (door de invoering van de leerplicht) voor een groeiende belangstelling voor de schrijvende pers. Doordat de schrijvende pers vanaf deze tijd meer aandacht ging besteden aan sport, won het aan populariteit in brede lagen van de bevolking (McChesney en Guttmann in Kunnen 2004: 15). Met de stijgende populariteit is de wederzijds afhankelijke relatie tussen sport en schrijvende pers ontstaan: krantenoplagen verhoogden en het lezende publiek werd voorzien in haar sportbehoefte. In Engeland werd de groeiende populariteit van sport vanaf de eerste twee decennia van de negentiende eeuw opgemerkt door de pers. De eerste gespecialiseerde sportbladen werden opgericht. Begin negentiende eeuw werden ook landelijke maandelijkse en wekelijkse sportbladen opgericht waarin wedstrijdverslagen en achtergronden met weinig illustraties werden gepubliceerd. Sommige bladen richtten zich op één enkele sport, andere op meer sporten. De oprichting van deze bladen resulteerde in het ontstaan van een algemene sportpers die zich op een breed publiek richtte (Holt in Kunnen 2004: 16). Er werd op die manier beantwoord aan de inhoudelijke vraag van het publiek. Door de grotere geletterdheid was het potentiële lezerspubliek in de lagere sociale klassen enorm gegroeid en door de introductie van de telegraaf konden sportuitslagen en –verslagen veel sneller worden verwerkt. Hierdoor werd sport ook interessant voor de landelijke dagbladen. De tot dan toe gebruikelijke opmaak van de periodieke bladen werd veranderd: dicht bedrukte kolommen maakten plaats voor een ruimere opmaak en illustraties werden toegevoegd om het geheel voor een breder publiek toegankelijk te maken. Tijdens het interbellum werd sportverslaggeving als volwaardige journalistiek gezien en kregen journalisten de status van nationale beroemdheden.

16



De stijl veranderde van feitelijke berichtgeving in beeldende verslaggeving met veel aandacht voor sensationele achtergrondverhalen (Holt en Hill in Kunnen 2004: 16). De sportpers stond dus voornamelijk in dienst van het lezerspubliek. Vergelijkbare ontwikkelingen vonden plaats in andere Europese landen. Zo groeide de populariteit van sport in Duitse kranten toen het veranderde van elitebezigheid tot een activiteit voor alle lagen van de bevolking. Industrialisering en modernisering vonden later maar sneller plaats dan in Engeland en er was vooral aandacht voor een typisch Duitse sport als turnen. In Frankrijk speelden bepaalde sportbladen een grote ontwikkeling in de groei van een sport als wielrennen door de organisatie van wedstrijden. De relatie tussen sportkrant L’Équipe (afbeelding 1) en de Tour de France is vandaag de dag nog steeds zichtbaar. In de Verenigde Staten was eenzelfde ontwikkeling gaande vanaf de jaren ’20 van de negentiende eeuw. Industriële ontwikkelingen stonden aan de basis van het kapitalisme. Door een grotere geletterdheid onder de bevolking was het voor ondernemingen interessant zich te richten op de krantenindustrie. Deze verdrong de industrie van tijdschriften die zich richtte op sport. Grote winst werd gemaakt door de verkoop van advertenties aan commerciële investeerders die op die manier een groot publiek konden bereiken: Newspaper publishing was becoming a big business and publishers were beginning to accrue nearly one-half of their revenues form advertising. Sport, with its proven capacity to attract readers, became a logical area of emphasis in this era […], a period in which the journalistic conventions of earlier times were shredded in the competitive fight for profit (McChesney in Wenner 1989: 53). Ook hier veranderde de redactionele werkwijze (McChesney in Wenner 1989: 56-57) van objectieve verslaggeving naar een meer commerciële aanpak:

17


•


minder ‘hard’ politiek en economisch nieuws, maar meer ruimte voor escapisme en sensationele verhalen die het grootst mogelijke publiek konden aantrekken;

•

standaardisatie en rationalisering van het redactionele proces. Door de introductie van de telegraaf en kabeldiensten hoefden journalisten niet meer zelf achter hun nieuws aan;

•

minder nadruk op de politieke kleur van de krant. Sport was ideologisch neutraal en kon gemeenschappen cohesie en identiteit bezorgen.

Ook in Nederland begon de schrijvende pers met gespecialiseerde tijdschriften. Het eerste sporttijdschrift van Nederland was Nederlandsche Sport, dat verscheen in 1882. Dit was het blad van de Jachtvereniging Nimrod en de Nederlandse Harddraverij- en Renvereniging. Ieder jaar werd het aantal sporten dat behandeld werd uitgebreid. Het was lectuur voor beoefenaars en andere geïnteresseerden in de sport (ook door weddenschappen). In de jaren hierna zag een aantal andere Nederlandse sportbladen het levenslicht: Het Sportblad (1889), De Sportkroniek (1901), De Sport (1905) en De Revue der Sportsterren (1907) dat in 1925 overging in Sport in Beeld (afbeelding 2). Het eerste bondsblad was de Kampioen van de ANWB, dat in 1889 voor het eerst verscheen. Pas in de eerste jaren van de twintigste eeuw werden bij de dagbladen sportredacteuren aangesteld: De Telegraaf in 1902, De Nieuwe Rotterdamsche Courant in 1909 en het Algemeen Handelsblad in 1911 (Kunnen 2004: 20). Met de oprichting van de eerste bladen die zich met sport bezighielden vanaf de eerste twee decennia van de negentiende eeuw kreeg de relatie tussen sport en de schrijvende pers gestalte. De tendens van de negentiende eeuw veranderde lokale sterk gespecialiseerde bladen in een algemene landelijke sportpers die sport qua inhoud en vormgeving toegankelijk maakte voor een breed publiek. De symbiotische relatie tussen de schrijvende pers en sport leverde uiteindelijk een nieuwe stijl van verslaggeving waarin toegankelijke sensationele verhalen een centrale plaats vonden. Deze ontwikkeling werd in de beginjaren van de twintigste eeuw voortgezet met de introductie van een nieuw medium: radio.

18



§ 1.2 Radio Sport werd door het nieuwe medium radio aangegrepen zichzelf te promoten. Met het rechtstreekse verslag van met name boks-, voetbal- en roeiwedstrijden introduceerde de radio bij het grote publiek in Europa en de Verenigde Staten. In Engeland en de Verenigde Staten was de explosieve groei die het medium radio doormaakte het duidelijkst zichtbaar. In de Verenigde Staten had in 1922 één op de veertig huishoudens een radio, zeven jaar later was dit al één op de drie huishoudens. In Groot-Brittannië had in 1939 ruim zeventig procent van alle huishoudens een toestel (Kunnen 2004: 20). De wederzijdse relatie tussen het medium en de sport werd in deze tijd concreter: sportuitzendingen stimuleerden de verkoop van radiotoestellen (afbeelding 3) en tegelijkertijd bood radio de mensen die nog nooit een sportevenement hadden bijgewoond de gelegenheid de wedstrijden toch te volgen, waardoor de populariteit van de sport werd vergroot (McChesney in Wenner 1989: 59). In deze tijd werden ook demografische voorkeuren in sport duidelijk: voetbal en boksen waren favoriet bij de lagere klassen, terwijl een sport als tennis favoriet was bij de middenklasse. Toch stuitte de introductie van dit nieuwe medium op verzet, niet onverwacht uit de hoek van de krantenconcerns en sportbonden. Het feit dat zij bang waren lezers respectievelijk toeschouwers te verliezen duidt op een verder ontwikkelde afhankelijke relatie tussen sport en de media. Een oplossing voor de tegenstrijdige belangen van radio enerzijds en sportbonden en -kranten anderzijds werd door de sportbonden zelf gevonden. In 1929 stelde de Engelse voetbalbond, de FA, een radio-uitzendverbod in voor de BBC. Op die manier waren de competitiewedstrijden alleen toegankelijk voor de schrijvende pers en waren interlandwedstrijden en de Cup Final wel rechtstreeks op de radio te volgen. Het publiek behield de mogelijkheid de wedstrijden te volgen waardoor geen belangen werden geschaad. Soortgelijke regeling werd getroffen in de Verenigde Staten waar de drie grote honkbalclubs uit New York de radio vijf jaar lang uit haar stadions weerden.

19



Dit conflict werd in beide landen opgelost. In Engeland door een uitzendcompromis en in de Verenigde Staten door de macht van de commercie. De Engelse BBC kreeg toestemming haar voetbalbulletins na zeven uur ’s avonds uit te zenden, waardoor het laat op de zaterdagavond werd geprogrammeerd. Rechtstreekse verslagen waren echter pas later weer mogelijk omdat de BBC bleef volharden in haar imago van beschermer van commerciële exploitatie van de sport en weigerde te betalen aan de sportbonden. Pas in 1946 werd toestemming gegeven om de tweede helft van wedstrijden uit de Football League rechtstreeks uit te zenden (Hill in Kunnen 2004: 21). De radioboycot in het Amerikaanse honkbal werd verbroken toen de Dodgers in 1939 een lucratief sponsorcontract afsloot waardoor de wedstrijden weer rechtstreeks op de radio te volgen waren (Rader in Kunnen 2004: 21). Een vergroting van de commerciële belangen in de relatie tussen sport en de media was hiermee echter ook een feit. Door het grote bereik heeft de radio op zijn manier bijgedragen aan de verdere popularisering van de sport. Het publiek was voornamelijk mannelijk (er was enig technisch inzicht nodig om de kristalontvangers goed af te stemmen) en weinig deskundig. Om de kennis over en het ruimtelijke inzicht in en sport bij de radioluisteraars te vergroten werden speelvelden in de kranten onderverdeeld in genummerde vlakken waarnaar in het commentaar werd verwezen. Hoewel hierdoor ook een vrouwelijk publiek werd bereikt, was het radioverslag van sportwedstrijden niet direct voor hen bestemd. De commentatoren van de BBC gaven sport een morele, conservatieve waarde gemaakt, waarbij vrouwen werden uitgesloten (Hill in Kunnen 2004: 22). De status van sportjournalisten was ook in het radiotijdperk aanzienlijk: zij voorzagen saaie wedstrijden van een dramatisch en levendig commentaar en waren op die manier even bekend als de sporters zelf. In de Verenigde Staten zetten honkbalclubs deze dynamiek zelfs in om herkenbaarheid te creëren door verslaggevers aan hun club te verbinden. In Nederland deed de radio in 1928 zijn intrede in de sport met een verslag van de voetbalwedstrijd België – Nederland. Hier speelde de verzuiling een grote rol in de manier waarop aandacht werd besteed aan sport. Zo moest de VARA rekening houden met de wensen en belangen van de Nederlandse Arbeiderssportbond en met de afkeer van wedstrijdsport die in socialistische kringen niet vreemd was; was de KRO gedwongen zich te beperken tot sportevenementen die werden geïnitieerd door katholieke organisaties en zond de NCRV op zondag geen sport uit.

20



De AVRO werd het minst beperkt door ideologische of religieuze overwegingen en deed onder andere verslag van de ‘nazi-Spelen’, de Olympische Spelen in 1936 (Wijfjes & Smulders in Kunnen 2004: 22). De commercialisering van het domein van sport en media kreeg in deze periode concretere vormen. Omroeporganisaties schatten de kracht van een massamedium als radio goed in en benutten dit ten volle voor de promotie van een populair tijdverdrijf. De industrie profiteerde in de vorm van hoge omzetten van een publiek dat profiteerde van de mogelijkheden van het vernieuwende medium. De industrie van schrijvende pers bleef uiteraard voortbestaan in deze periode en richtte zich meer en meer op de achtergrondverhalen bij de sport. Het publiek werd op die manier bediend in een journalistiek en onderhoudend element. Samenwerking tussen beide mediavormen kwam zelfs tot stand in het inzichtelijker maken van het spel, waarmee een uitbreiding van het publiek beoogd werd. Vanaf de jaren ’30 van de twintigste eeuw moesten deze twee mediavormen echter nóg een concurrent op de markt dulden: de televisie. § 1.3 Televisie De behoefte aan het rechtstreeks volgen van sportwedstrijden én geïnformeerd worden over de achtergrond bij deze sport kreeg een nieuwe dimensie met de introductie van de televisie. De eerste experimentele televisie-uitzendingen over sport werden met één camera opgenomen maar voegden een aantrekkelijk visueel element toe aan de sportverslaggeving. Sporten als worstelen en boksen waren geschikt voor uitzending omdat ze relatief makkelijk op te nemen waren, maar tegelijkertijd visueel en inhoudelijk spectaculair waren (McChesney in Wenner 1989: 60). Naast dit onderhoudende element speelden rechtstreekse sportevenementen op televisie in op een bevoorrecht gevoel bij het publiek. In Europa vervulde Duitsland een pioniersrol op het gebied van sportverslaggeving op televisie. Al in 1935 werden in proefuitzendingen sportwedstrijden vertoond en tijdens de Olympische Winterspelen in 1936 in Garmisch-Partenkirchen werden dagelijkse sportuitzendingen gemaakt. In dat jaar vonden ook de Olympische Zomerspelen in Berlijn, de reeds genoemde ‘nazi-spelen’, plaats waarover in Duitsland de eerste live uitzendingen plaatsvonden (Kunnen 2004: 23).

21



In Europa betekende de start van Eurovisie een belangrijk e stap voorwaarts in de volgroeiing van het medium televisie. Eurovisie was een overkoepelende organisatie die belangrijke gebeurtenissen, zowel maatschappelijke evenementen als sportwedstrijden, doorgaf aan verschillende Europese landen. In 1953 konden mensen in Nederland al kijken naar de kroning van Elisabeth II (afbeelding4), waarna in 1954 Eurovisie werd opgericht. Hierdoor werd de uitzending van interlandsportwedstrijden verder gestimuleerd (Kunnen 2004: 23). Vanaf de jaren ’50 kende het medium televisie een opmars die groter was dan die van de schrijvende pers en radio. Sport heeft hierin een belangrijke rol gespeeld. Vanaf de beginjaren was er bij omroeporganisaties veel aandacht voor sport. Zo waren er onder de eerste 21 door de Nederlandse Televisie Stichting (NTS) doorgegeven Eurovisie-uitzendingen negen verslagen van sportwedstrijden (Kunnen 2004: 23). Deze aandacht voor sport is door tenminste twee redenen te verklaren. Ten eerste was sport populair onder brede lagen van de bevolking, een gevolg van de ontwikkelingen veroorzaakt door de schrijvende pers en radio. Hierdoor werd de verkoop van televisietoestellen gestimuleerd en was het commercieel zeer interessant. Ten tweede konden sportevenementen goedkoop geproduceerd worden omdat er veel massale (openlucht-)evenementen plaatsvonden waarbij spelers en figuranten niet of nauwelijks betaald hoefden te worden (Kunnen 2004: 24). Deze commerciële denkwijze was nog veel duidelijker aanwezig in de Verenigde Staten. In de Verenigde Staten kon de commerciële relatie tussen sport en televisie in de jaren ’50 en ’60 van de twintigste eeuw door een viertal redenen ontstaan. Ten eerste werd televisie door haar verspreiding een echt massamedium, waardoor sport een nog groter publiek kon bereiken. Ten tweede veranderde de uitzendtechnologie en daarmee de sportverslaggeving radicaal met de komst van de kleurentelevisie, satellieten, mobiele camera’s en video. Ten derde was het vanaf 1961 voor sportteams uit één competitie juridisch toegestaan als eenheid te onderhandelen met de omroeporganisaties. Tenslotte kochten de networks en omroepen vanaf deze periode de uitzendrechten direct van de sportteams en –competities, waarna zij reclamezendtijd konden doorverkopen aan adverteerders (Wenner 1989: 61). Kortom, de komst van de televisie betekende een verdergaande commercialisering en daardoor een vergroting van de wederzijdse afhankelijkheid tussen sport en het medium televisie. 22



Op een concreet inhoudelijk niveau werd dit nu ook zichtbaar. In de Verenigde Staten maakten de televisiemaatschappijen CBS en NBC traditioneel de dienst uit. In de jaren ’60 verscheen ABC ten tonele, dat zich in het bijzonder op sportevenementen richtte. Hierdoor verscherpte de concurrentie en leek een verhoging van het entertainmentgehalte van de sportuitzendingen noodzakelijk. De technische mogelijkheden van het medium televisie werden ten volle benut om sport op televisie aantrekkelijker te maken voor de kijker. Zo maakte ABC intensief gebruik van innovaties als herhalingen, slow-motion en verschillende camerastandpunten. Daarnaast werden ook de sporters centraal gesteld (Wenner 1989: 62). De Amerikaanse networks lieten zien dat een personalisering van de aanbod op televisie aansloeg bij het publiek. In Engeland was dit proces ook te ontwaren. Het monopolie van de BBC met haar neutrale, educatieve stijl werd doorbroken door de komst van ITV, dat in 1978 haar positie wist te versterken door het verwerven van de uitzendrechten van de Football League. De BBC werd op deze manier gedwongen mee te gaan in een meer commerciële denkwijze, iets waar zij zich tot dan toe om principiële redenen niet toe had laten verleiden. Inhoudelijk onderscheidde ITV zich door het overbrengen van de sensatie en geestdrift uit het stadion. In de concurrentiestrijd moesten ook de traditionele zendgemachtigden meegaan in het verhogen van het entertainmentgehalte. Dit proces werd in Engeland verder doorgezet met de komst van British Satellite Broadcasting, later door Rupert Murdoch overgenomen en voortgezet in BSkyB, en het commerciële kanaal Channel Four (Kunnen 2004: 28-29). In Nederland waren in de vorige eeuw dezelfde ontwikkelingen zichtbaar. In 1951 waren er voor het eerst beelden van een sportwedstrijd op televisie. Het begon met een zwemwedstrijd in Naarden, waarna pas op 14 mei 1952 de eerste rechtstreekse voetbalwedstrijd op televisie, Nederland – Zweden, werd uitgezonden. Ook in Nederland was de voetbalbond lange tijd wantrouwend ten opzichte van radio en televisie. Dit veranderde toen buitenlandse zenders ontvangen konden worden en bijvoorbeeld Duitse sportuitzendingen veel Nederlandse kijkers trokken (Kunnen 2004: 23-25). De echte doorbreking van het monopolie van de publieke omroep vond echter pas veel later dan in de rest van Europa. Pas op 2 oktober 1989, met de komst van RTL Veronique, ontstond in Nederland een duaal bestel en was er sprake van concurrentie. Tot dan toe hadden de verzuilde publieke omroepen in Nederland slechts onderling ‘geconcurreerd’ om de kijkers. 23



In de jaren na 1989 schoten de nieuwe commerciële zenders als paddestoelen uit de grond. De NOS hield vooralsnog stand, maar moest daar flink voor betalen. Aan het eind van deze periode sloeg de eerste commerciële partij een grote slag. In het seizoen 1990-1991 was de prijs voor de uitzendrechten plotseling verdrievoudigd ten opzichte van het jaar daarvoor: geen twee miljoen maar zes miljoen. Bij aanvang van het seizoen 1992-1993 steeg de prijs naar 11,5 miljoen, en voor de rechten over de periode 1993-1996 moest de NOS al 17 miljoen per jaar betalen, plus 4,5 miljoen voor rechtstreekse uitzendingen. Het rechtenpakket werd nu voor het eerst opgedeeld: het competitie- en bekervoetbal bleef bij de NOS en de thuiswedstrijden van het Nederlands elftal gingen voor 22 miljoen voor vier jaar naar het Duitse UFA / Bertelsmann dat de rechten weer doorverkocht (Maassen 1999: 107). Na enkele kleinere deals met Veronica en RTL (Nederlands Elftal) en Filmnet (live wedstrijden), was de eerste echte grote binnenlandse concurrentieslag voor de commerciëlen in Nederland op 10 februari 1996. Toen kwam de afgetreden KNVB-voorzitter Jos Staatsen met zijn inmiddels beroemde uitspraak: “We gaan iets nieuws beginnen.” Nederlands eerste sportkanaal Sport 7, een samenwerking tussen KNVB en verschillende bedrijven, was een feit (afbeelding 5). De zender betaalde voor de rechten van zeven jaar Nederlands competitievoetbal 1,4 miljard gulden aan de KNVB. Voor dit bedrag mocht Sport 7 naast de samenvattingen ook minimaal veertig wedstrijden per jaar live of integraal uitzenden op het open net en maximaal dertig op een betaalzender. De ondergang van Sport 7 was, zoals bekend, al na 113 dagen een feit toen surséance van betaling moest worden aangevraagd. In dit korte tijdsbestek was er een budget van 140 miljoen gulden besteed en Wilfred Genee sloot de laatste uitzending af met de woorden “We zijn allemaal moe. We gaan allemaal slapen. We zeggen allemaal: dag.” (Maassen 1999: 108, 110). In deze periode werd duidelijk dat ondanks een losgebarsten concurrentiestrijd de Nederlandse voetbalkijker zich de sport op het open net niet zomaar liet ontnemen. De massale weigering twee gulden per maand te betalen voor het voetbal verried dat de ontwikkelingen in Nederland elkaar in die tijd iets te snel opvolgden. De nieuwe slogan van de NOS liet doorschemeren hoe men in Hilversum dacht over de hele kwestie: “Studio Sport, van iedereen, voor iedereen.” (Maassen 1999: 115).

24



In de jaren hierna is de concurrentie op de mediasportmarkt uitgegroeid tot een situatie waarin het bemachtigen van de uitzendrechten voor met name het voetbal voor mediasportproducenten de hoogste prioriteit heeft. In de besproken landen is eenzelfde ontwikkeling van de relatie tussen sport en televisie te herkennen. In eerste instantie verzorgden de publieke omroepen de sportuitzendingen, maar met de gebleken gestegen interesse van het mediapubliek stuitte dit op weerstand van de sportbonden. Waar de sportbonden de schrijvende pers nog als bondgenoot hadden gezien, werd de televisie vooral als bepalende factor in teruglopende bezoekersaantallen beschouwd. Om die reden werden publieke omroepen geboycot in het uitzenden van sportwedstrijden. De weerstand van de sportbonden verdween echter toen duidelijk werd welke enorme inkomstenbron de uitzendrechten van hun sport vertegenwoordigden. Door het afsluiten van lucratieve commerciële contracten profiteerde ook de sportbonden van de interesse in mediasport. Een herhaling van dit patroon werd duidelijk met de opkomst van de meer commercieel ingestelde mediasportorganisaties vanaf de jaren ’60 in de Verenigde Staten en vanaf de jaren ’80 in Engeland, Duitsland en Nederland. De verhoogde concurrentie heeft in deze landen gezorgd voor een verhoogde wederzijdse afhankelijkheid tussen sport en media en daarmee voor een enorme stijging van de bedragen die betaald moeten worden voor uitzendrechten (Kunnen 2004: 24). Het resultaat van deze ontwikkelingen wordt het ‘mediasportcomplex’ genoemd. Dit begrip beschrijft de complexe verhouding van wederzijdse afhankelijkheid tussen sport en televisie. In de volgende paragraaf zal hierop dieper worden gegaan, waarna duidelijk wordt tegen welke achtergrond we UPC’s concept, dat in hoofdstuk 2 zal worden besproken, moeten plaatsen. § 1.4 Het mediasportcomplex In de eerste drie paragrafen werd duidelijk hoe in de loop van de negentiende, twintigste én eenentwintigste eeuw de relatie tussen sport en de media is veranderd. Het resultaat is een complex netwerk van verhoudingen tussen de werelden van topsport, communicatiemedia, journalistiek en amusement die niet meer los van elkaar kunnen worden gezien. Maguire introduceerde in 1999 voor dit geheel de term the ‘global media-sport complex’ (Kunnen 2004: 31). 25



In deze paragraaf wordt dit ‘mediasportcomplex’ toegelicht aan de hand van drie onderdelen. De relatie tussen sport en mediasportorganisaties is ontstaan uit de beschreven relatie tussen sport en schrijvende pers en radio. Mediasportorganisaties bieden producten, die variëren van competities, wedstrijden, programma’s tot merchandising (fanartikelen), aan een publiek aan. Deze onderdelen zijn van belang voor deze case studie en worden zoveel mogelijk toegepast op de Nederlandse mediasportmarkt. De eerste subparagraaf beschrijft de relatie tussen sport en mediasportorganisaties. Er wordt ingegaan op de wederzijdse beïnvloeding: hoe sport de structuur van bedrijven heeft veranderd en hoe bedrijven de sport hebben aangepast naar hun eigen wensen. De tweede subparagraaf gaat in de op de wederzijdse invloed die sport en het publiek op elkaar uitoefenen. Concreet komt aan bod hoe het mediasportpubliek (door de aard van sport) te typeren is en welke veranderingen de sport omwille van het publiek heeft doorgemaakt. De derde en laatste subparagraaf gaat in op de beoogde eindproducten van UPC, de programma’s of mediasportteksten. Er wordt toegelicht wat het concrete resultaat is van de relaties die beschreven zijn in de twee voorgaande subparagrafen. De mogelijkheden van mediasportproducenten in de verschillende onderdelen van de mise en scène om hun inhoudelijke doelstellingen te verwezenlijken staan centraal. § 1.4.1 De mediasportorganisaties De wederzijdse afhankelijkheidsrelatie die bestaat tussen sport en de mediaorganisaties komt concreet tot uiting in financieel-economische en organisatorische aspecten. De sport wordt in deze verhouding vertegenwoordigd door sportorganisaties als bonden en clubs die hun sport, competitie of wedstrijden aanbieden. De mediaorganisaties zijn in dit geval de producenten van programma’s die het producten vervolgens aanbieden aan een publiek. De financieel-economische rol van de mediasportmarkt in de totale economie is de laatste decennia enorm gegroeid. Zo werd door het Amerikaanse network ABC voor de uitzendrechten van de Olympische Spelen in Los Angeles in 1984 225 miljoen gulden betaald, terwijl dit in 2000 voor de Spelen in Sydney al was gestegen tot 2,5 miljard gulden (Van den Heuvel 2003b: 27). 26



In de inleidende paragrafen werd duidelijk dat de inkomsten van sportclubs in de beginjaren vooral bestond uit de recettes van de wedstrijden. Mensen betaalden entreegeld om hun favoriete club te zien spelen. In de loop der jaren begonnen ook bedrijven zich te liëren aan clubs door sponsoring. In de laatste decennia is ook de productie van merchandiserartikelen op gang gekomen. Met de komst van het eerste echte massamedium radio werd het mogelijk lucratieve overeenkomsten te sluiten waarin de uitzendrechten voor bepaalde tijd werden verkocht. Inmiddels zijn de sportclubs vooral afhankelijk van sponsorgelden en reclameinkomsten die vooral via de televisie verkregen worden (Kunnen 2004: 32). In Nederland hebben de sportorganisaties ook steeds beter door welke inkomsten kunnen worden gegenereerd met de verkoop van de uitzendrechten van hun sport. Een concreet voorbeeld hiervan is zichtbaar in het voetbal. In navolging van Engeland is in 1997 de Eredivisie CV opgericht, een overkoepelend orgaan dat de gezamenlijke belangen van de afzonderlijke voetbalclubs in Nederland behartigt. Door dit soort organen zijn de bedragen die worden betaald voor de uitzendrechten van sportevenementen sterk gestegen. Zo werd door de NOS voor de uitzendrechten voor het WK Voetbal in 2002 14 miljoen euro betaald, terwijl dit voor hetzelfde toernooi vier jaar later al 20 miljoen euro bedroeg (Van den Heuvel 2003b: 30). Met de recente herverdeling van de voetbalrechten werd ook zichtbaar hoe de ECV haar werk goed heeft gedaan en de voor de voetbalclubs hoogst mogelijke bedragen heeft veiliggesteld door de overeenkomst met Talpa. Dat deze bedragen worden bepaald door de grootte van de (potentiële) afzetmarkt wordt duidelijk als we kijken naar de inkomsten van de verschillende voetbalclubs in het afgelopen Champions Leagueseizoen. PSV, de Nederlandse club die vorig seizoen tot de halve finale reikte, hield aan die prestatie 15,7 miljoen euro over, terwijl de Londense club Arsenal, in de achtste finale uitgeschakeld, door een groter aandeel in de Europese televisiemarkt 23,4 miljoen euro kreeg bijgeschreven.9 Vergelijkbare ontwikkelingen zien we in Amerikaanse sporten waarin sportteams verhuizen van de ene naar de andere stad omdat op een andere plek meer inkomsten gegenereerd kunnen worden.

9

Voetbal International online archief: http://www.vi.nl/vi/show/id=62802/contentid=70002/sc=e08525 [15-92005]

27



Ook Nederland is dit fenomeen inmiddels zichtbaar: vanaf het seizoen 2005-2006 zijn de basketbalclubs van Nijmegen en Den Bosch gefuseerd onder de naam Eiffel Towers Den Bosch en spelen in Den Bosch omdat de faciliteiten voor een groot publiek beter zijn. De ploeg traint in Nijmegen maar speelt haar wedstrijden in Den Bosch. De beschreven verschillen in inkomsten hangen dus samen met het aandeel op de televisiemarkt, wat wordt bepaald door de verkoop van reclamezendtijd. Ook in deze markt zijn de afgelopen jaren sterke stijgingen waar te nemen. Zo werd in 1996 76,5 miljoen euro besteed aan reclame rondom sportprogramma’s en was dit in 2001 al gestegen tot ruim 94,5 miljoen euro (Van den Heuvel 2003b: 31). De invloed van de commercie op de sport is zo groot dat het concreet te zien is in de verandering van de programmering of regelgeving van bepaalde sporten omwille van de mediasportorganisaties. Een veel genoemd voorbeeld is de introductie van de television time-outs in het American football, die adverteerders meer ruimte boden om reclame te maken voor hun producten (Wenner 1989: 62). Ook Garry Whannel bespeurt deze ontwikkeling: By the early 1960s it was already clear that the power of television was sufficient to get sports to organise their programmes to suit the needs of the broadcasters. Athletics events were timed to slot into Grandstand schedule and horse races were routinely timed to slot with television in mind (Whannel 1992: 78). Op het WK voetbal werden wedstrijden op het heetst van de dag gespeeld zodat deze in Europa in de avonduren uitgezonden konden worden (Murray in Kunnen 2004: 42). Het meest recente voorbeeld hiervan kwam op12 oktober jongstleden uit de golfsport: op de Europese Tour werd de cut naar boven bijgesteld van 70 naar 65. Praktisch houdt dit in dat minder spelers de vierde en beslissende toernooizondag mogen spelen. Met de cut die tot voor kort bestond, speelden op toernooizondagen meestal zoveel spelers dat de beslissende holes vaak buiten de uitzendtijden van de omroepen werden gespeeld: The large number of players making the cut often necessitated the above which had a negative commercial impact when television broadcasters finishing times were affected.

28



It was also felt that the image of the leading group on the weekend being followed by the groups from the tenth tee, or indeed the possibility of a tournament being won by a player finishing on the ninth hole was not a desirable one for sponsors, television or spectators.10 In de afgelopen decennia zijn dus voor zowel de sport- als de mediaorganisaties de inkomsten enorm gestegen, waardoor de wederzijdse invloed ook is gestegen. Inmiddels is het belang van de televisie-inkomsten dat van de inkomsten uit kaartverkoop overstegen. In 1960 werd nog 1 op de 400 dollar van de onkosten betaald uit de televisie-inkomsten; in 1984 was deze verhouding veranderd in 1 op de 2 dollar (Real in Kunnen 2004: 34). Sportorganisaties en televisie lijken economisch gezien niet meer zonder elkaar te kunnen. Ook op organisatorisch vlak is de wederzijdse invloed zichtbaar. De samensmelting van sport en entertainment op organisatorisch niveau wordt duidelijk aan de hand van het begrip integratie, waarbij horizontale en verticale integratie onderscheiden kunnen worden (Kunnen 2004: 35). Deze processen zijn het duidelijkst aanwezig bij de spelers op de globale mediasportmarkt en kunnen het best worden uitgelegd aan de hand van het theoretische concept van de productiekolom. Hierin worden drie elementen onderscheiden: er wordt content, een mediasportprogramma, geproduceerd dat via een channel, een distributiesysteem zoals televisie aan een client, het mediasportpubliek, wordt gepresenteerd. De twee soorten integratie in het bedrijfsleven kunnen als volgt omschreven worden: Verticale integratie vindt plaats als onderdelen van een productiekolom nauw gaan samenwerken of fuseren. Bij horizontale integratie ontstaat een nauwe band tussen ongeveer dezelfden of onderdelen van twee (aangrenzende) productiekolommen (Kunnen 2004: 35). De integratie van sport en amusement op het niveau van inhoud, productie of publiek is hierdoor een feit. Dit moet worden onderscheiden van contracten, afspraken en samenwerking tussen organisaties.

10

Europese Tour Golf online: http://www.europeantour.com/news/fullstory.sps?iTourID=1&id=1144461 [1710-2005]

29



Verticale integratie is vooral zichtbaar bij bedrijven die op de globale mediasportmarkt opereren. Zo bestaat er een verticaal verband tussen Canal + en de Franse voetbalclub Paris St. Germain en tussen Turner Broadcasting System en het honkbalteam Atlanta Braves in de Verenigde Staten (Kunnen 2004: 37). De verwevenheid tussen sport en entertainment is een typisch voorbeeld van horizontale integratie. Een voorbeeld van horizontale integratie in Nederland was het samenwerkingsverband tussen de KNVB en Endemol bij Sport 7 (Kunnen 2004: 36, 37). Duidelijk is geworden dat het mediasportcomplex zich op het niveau van de organisaties manifesteert in commerciële belangen en organisatorische aanpassingen. De onderlinge verwevenheid van de sporten commerciële industrie11 is concreet zichtbaar in de afstemming van speelschema’s en regelgeving van sporten op de belangen van de commercie en in de vorming van horizontaal of verticaal geïntegreerde bedrijven. De bedrijven actief in de mediasport proberen door integratieprocessen publieksbinding op te bouwen. Uiteindelijk zullen de beschreven ontwikkelingen worden bepaald door de wensen en belangen van het mediasportpubliek. Dit aspect van het mediasportcomplex zal dan ook in de volgende subparagraaf uitvoerig behandeld worden. § 1.4.2 Het mediasportpubliek Vanaf het moment dat de schrijvende pers in de negentiende eeuw aandacht ging besteden aan sportwedstrijden, ontstond in Europa en de Verenigde Staten het moderne mediasportpubliek. Aanvankelijk richtte de pers zich op specifieke sporten in tijdschriften en bestond het lezerspubliek uit mensen uit de hogere sociale klassen. Met de toenemende geletterdheid van de bevolking werd dit publiek uitgebreid en de aandacht verlegd naar andere sporten. Vanaf dit moment speelden de tijdschriften en dagbladen ook in op de wensen van haar publiek. Zo kwam er meer aandacht voor voetbal en boksen, sporten die populair waren bij de lagere sociale klassen. Om het inzicht en begrip van het lezerspubliek over bepaalde sporten te vergroten, publiceerden kranten spelregels en visuele indelingen van het speelveld waarnaar werd verwezen in de wedstrijdverslagen (Kunnen 2004: 49).

11

Onder commerciële industrie versta ik bedrijven die sport commercieel exploiteren. Hierbij moet gedacht worden aan omroeporganisaties, de reclame-industrie, sportfabrikanten etc.

30



De verhuiselijking van westerse samenlevingen in de twintigste eeuw werd mede bepaald door de komst van de radio. Mensen konden sportwedstrijden rechtstreeks volgen vanuit hun huiskamer, waardoor ook steeds meer vrouwen tot het mediasportpubliek gingen behoren. Met de komst van de televisie keerde het publiek echter weer terug naar de openbare ruimten, omdat de toestellen aanvankelijk te duur waren voor de meeste huishoudens. Met de snel toenemende populariteit van het medium konden de prijzen van toestellen omlaag, waardoor men weer terugkeerde naar de eigen huiselijke sfeer. Het aandeel van de lagere en middeninkomensgroepen in het mediasportpubliek werd hierdoor aanzienlijk vergroot. Vanaf de jaren ’80 raakt dit publiek gefragmenteerd: huishoudens bezitten vaak meer dan één toestel en kijkgedrag varieert per leeftijdsgroep. Sporttoeschouwers zijn hierdoor getransformeerd tot kijkers en consumenten (Kunnen 2004: 50). Juist door deze transformatie is de invloed van het publiek de afgelopen decennia sterk vergroot. Mediasportorganisaties moeten in hun aanbod sterk rekening houden met de wensen van het mediasportpubliek om de reclamezendtijd voor een zo hoog mogelijke prijs te kunnen verkopen. Het is daarom voor bedrijven als UPC van groot belang te weten hoe het mediasportpubliek demografisch kan worden getypeerd, hoe het medium televisie door het publiek wordt gebruikt en wat haar wensen zijn ten aanzien van de inhoud. Wetenschappelijk onderzoek kan dit in kaart brengen. Van den Heuvel typeert het mediasportpubliek in Nederland als een publiek dat interesse heeft in sporten waarin traditioneel goed wordt gepresteerd. Van de groep kijkers is tweederde man en eenderde vrouw, voornamelijk uit de leeftijdscategorie 35-49 jaar en 50-64 jaar (beide groepen 27%). Gespecificeerd naar sekse kijken mannen het liefst naar autosport (72%), Europees voetbal (69%) en motorsport (68%), wielrennen (67%) en honkbal (67%), terwijl vrouwen een meer dan gemiddelde interesse hebben in tennis (50%), paardensport (45%) en schaatsen (44%). Mensen uit de laagste sociaal-economische klasse kijken relatief veel naar sport op televisie, waarbij motor- en paardensport favoriet zijn. Mensen uit de hoogste sociaal-economische klasse kijken vooral naar atletiek, formule 1, tennis en volleybal. Over het algemeen is de correlatie tussen sociale klasse en favoriete tv-sport niet sterk (Van den Heuvel 2000, 2003b: 23, 51-52).

31



Het beeld dat bestaat van mensen die kijken naar sport op televisie is dat van de armchair quarterback. Het is het stereotype beeld van de Amerikaanse man die graag naar zijn favoriete american footballteam op televisie kijkt, onderuitgezakt vanuit zíjn stoel met in de ene hand de afstandsbediening en in de andere een blikje bier. Naast hem leeft zijn vrouw, de football widow, die dit gedrag stilzwijgend accepteert waardoor zij praktisch geen echtgenoot meer heeft en dus weduwe genoemd kan worden. Zij kijkt soms delen van wedstrijden mee terwijl zij druk is met haar huishoudelijke taken. Om de goede vrede te bewaren doet de man in ruil voor zijn jongensachtige gedrag ook wat huishoudelijke klusjes (het gras maaien, kleine dingen repareren), assisteert in de opvoeding van de kinderen of begeleidt zijn vrouw bij dingen die zíj leuk vindt als winkelen of mee naar het theater (Wenner 1998: 233-234). In wetenschappelijk onderzoek naar het mediasportpubliek is vanaf de jaren ’60 een benadering op gang gekomen die het publiek als uitgangspunt nam. Uit dit onderzoek bleek dat het mediasportpubliek wel degelijk als actief kan worden aangemerkt. De wetenschappelijke benadering die zich bezighoudt met de vraag welke voldoening (gratification) het publiek haalt uit het gebruik (use) van televisie is de uses and gratifications benadering. Veel onderzoekers hebben zich in de loop der jaren beziggehouden met de motieven van het mediasportpubliek, maar het onderzoek van Lawrence A. Wenner en Walter Gantz kan in dit geheel worden gezien als pionierswerk. De uses and gratifications theorie gaat uit van een publiek dat bepaalde sociaal gestructureerde behoeften heeft die door differentieel mediagebruik bevredigd worden (McQuail in Stokvis2003: 30). Onderzoek naar mediasportpubliek binnen deze benadering bestaat uit kwalitatief en kwantitatief onderzoek. In kwalitatief onderzoek wordt het mediasportpubliek in interviewvorm gevraagd naar de ervaringen. In kwantitatief onderzoek worden grotere groepen mediasportpubliek ondervraagd door middel van enquêtes en telefonische vragenlijsten. Wenner en Gantz zijn in de loop der jaren betrokken geweest bij veel verschillende onderzoeken naar het mediasportpubliek (Gantz, 1981; Gantz en Wenner, 1991, 1995; Gantz, Wenner, Carrico & Knorr, 1995a, 1995b; Wenner en Gantz, 1989; Wenner 1998: 234). Uit de resultaten van hun onderzoek uit de jaren ’80 hebben zij de motivatie van het mediasportpubliek samengevat in vijf dimensies: •

Fanship dimension; die betrekking heeft op de opwinding van competitie en de wens om zich met een winnaar te identificeren;

•

Release dimension, waarin ontspanning en het afblazen van stoom centraal staan; 32


•


Companionship dimension, waarin sport wordt gezien als een manier om vrienden en familie te ontmoeten;

•

Learning dimension, waarin het krijgen van informatie centraal staat;

•

Filler dimension, waarin mensen mediasport gebruiken om de tijd te doden (Wenner 1998: 237).

De dimensies staan van boven naar beneden voor de hoeveelheid antwoorden die terugkwamen in de verschillende onderzoeken. Motieven van het publiek of de voldoening die het publiek haalt uit het kijken naar sport op televisie kunnen voor het grootste deel worden ondergebracht in de ‘fanatisme dimensie’. Motieven die te plaatsen zijn in de ‘opvul dimensie’ werden verhoudingsgewijs het minst genoemd. Dit betekent dat mediasportorganisaties, die willen voldoen aan de behoeften en wensen van het publiek, moeten inspelen op de elementen van competitie en strijd in sportwedstrijden en identificatie met sporters. Dat mediasportorganisaties rekening (moeten) houden met deze onderzoeksresultaten, is concreet zichtbaar in aanpassingen in verschillende sporten, die in de wetenschap samengevat worden onder de term spectacularisatie. Spectacularisatie heeft betrekking op de wijze waarop sportactiviteiten worden gereorganiseerd om de aandacht van het publiek te vestigen op de meer dramatische, controversiële, emotionele en confronterende aspecten van het sportgebeuren (Miller e.a in Kunnen 2004: 42). Concrete voorbeelden van spectacularisatie van de afgelopen decennia worden door Stokvis (2003: 89-93) en Kunnen (2004: 41-45) samengevat. Zij zien spectacularisatie terug in: •

Aanpassingen in wedstrijdprogrammering, die de spanning van de competitie moeten verhogen

•

Aanpassingen in regelgeving, die de spanning van de afzonderlijke wedstrijden moeten verhogen

•

De introductie van nieuwe sportvormen, die spectaculairdere varianten zijn van bestaande sportvormen

33


•


Aanpassingen in de presentatie van de atleten en het randgebeuren die ten goede komen aan de schoonheid van het spel.

Het verloop van een sportcompetitie gedurende een seizoen is aantrekkelijk omdat verschillende teams met elkaar de strijd aangaan in het bepalen van het beste team. Het publiek, en daarmee de mediasportorganisaties, zijn erbij gebaat als een competitie tot het laatste moment spannend is. Aanpassingen in wedstrijdprogrammering kunnen ervoor zorgen dat dit wordt gewaarborgd. Het ontstaan van de competitie om de Europa Cup 1 in het voetbal is hiervan een goed voorbeeld. Dit toernooi heeft zich vanaf het seizoen 1955-1956 ontwikkeld tot een competitie met de sterkste teams van Europa dat door middel van een knock-out systeem tot het eind spannend blijft. De invoering van het play-off-systeem in de Nederlandse voetbalcompetitie vanaf het seizoen 2005-2006 kan ook in dit licht gezien worden. Door dit systeem is aan het eind van de competitie in april slechts de nummer 1 zeker van Champions League deelname in het volgende seizoen. Op 22 april begint namelijk een nieuwe, kleine competitie waarin de nummers vijf tot en met twee strijden om de plekken die recht geven op de voorronde van het Champions League Voetbal. De nummer twee van de competitie kan op die manier in het slechtst denkbare scenario afglijden naar een plek die alleen recht geeft op Intertoto voetbal. Aantrekkelijke wedstrijden tot aan het eind van het seizoen voor de televisiekijker zijn het resultaat.12 Ook in het korfbal wordt dit principe met ingang van het seizoen 2005-2006 ingevoerd. Er komt vanaf het seizoen 2005-2006 één competitie waarin alle ploegen tegen elkaar uitkomen in plaats van twee poules. Uiteindelijk strijden de vier beste ploegen in play-offs om de landstitel. Topsportcoördinator van het Koninklijke Nederlandse Korfbal Verbond Ben Crum: De opzet van de league is erop gericht strijd op het scherpst van de snede te krijgen. We willen een breder publiek bereiken en ons kunnen meten met sporten die nu veel in de belangstelling staan.13 Daarnaast zijn er voorbeelden van veranderingen in regelgeving die aan individuele wedstrijden meer spanning moeten toevoegen. In de Amerikaanse honk- en basketbal competitie bestaat een regel die nivellering van de sterkte van sportclubs en dus spanning in onderlinge wedstrijden beoogt. 12 13

KNVB online: www.knvb.nl/archief/clubs/archief_clubs__competities/programma_eredivisie [20-9-2005] AD online: http://www.ad.nl/sport/article52334.ece [5-11-2005]

34



Het draft-systeem bepaalt hier namelijk dat de – op basis van de klassering van het afgelopen seizoen gebaseerde - zwakste teams de beste nieuwe jonge spelers mogen kiezen. Het golfprincipe van medal or stroke play, waarin het aantal slagen bepaalt welke golfers op de laatste dag van een toernooi tegen uitkomen, zorgt ervoor dat over het algemeen de beste golfers op de laatste toernooidag tegen elkaar strijden. Dit is het meest aantrekkelijk voor de toeschouwers. De hoge amusementswaarde van sportwedstrijden wordt in belangrijke mate gevormd door de onzekere afloop van de krachtmeting. Deze krachtmeting verloopt via de regels van de sport. Door deze regels aan te passen kan het spel minder saai gemaakt worden en visueel beter te volgen, waardoor de spanning van de krachtmeting toeneemt. Zo kent het tennis een tiebreak om sets niet te lang te laten duren; is in het voetbal sinds 1992 de het met de handen pakken van een terugspeelbal op de keeper niet meer toegestaan; is vanaf 1996 in het hockey de buitenspelregel komen te vervallen; heeft het volleybal sinds 1998 het rally point systeem en een tiebreak in de vijfde set en is in 2000 in het tafeltennis de diameter van de bal vergroot zodat het spel trager wordt en de sport beter te volgen is. Na aanpassingen in de wedstrijdprogrammering wordt in het kortbal vanaf het seizoen 20052006 ook een nieuwe regel ingevoerd die de wedstrijden aantrekkelijker moet maken. De schotklok doet, in navolging van het basketbal, zijn intrede in de korfbalsport. Deze klok bepaalt dat de aanvallende ploeg maximaal 25 seconden heeft om de korf te raken. Als dit niet lukt, krijgt de verdedigende partij de bal. “Meer spektakel, spanning en beter korfbal” is de filosofie van het KNKV die erachter schuil gaat.14 Al deze aanpassingen zijn gedaan om de sport voor het (mediasport)publiek interessanter te maken. Nieuwe officiële, soms zelfs olympische, sportvormen worden geïntroduceerd die spectaculairder worden geacht dan de bestaande sportvorm. Dit is onder andere te zien in de opkomst van short track bij het schaatsen, futsal bij het voetbal, snowboarden bij het skiën, surfen bij het zeilen, synchroon schoonspringen bij het schoonspringen en trampoline springen bij de gymnastiek (afbeelding 6).

14

AD online: http://www.ad.nl/sport/article52334.ece [5-11-2005]

35



De schoonheid van het spel tenslotte wordt opgewaardeerd door aanpassingen in de presentatie van de atleten en het opwaarderen van het randgebeuren. De presentatie van de atleten komt het duidelijkst naar voren in kleding. In de tijd dat er nog geen kleurentelevisie bestond, was het onderscheiden van voetballers van verschillende teams door de grijstinten veel moeilijker. De sokken waren toen het onderscheidende element. Hierop werden rugnummers geïntroduceerd. Ook uittenues en ballen die beter zichtbaar waren op televisie (wit in plaats van bruin) hadden in deze tijd hun primeur. Verder waren er in 1998 bij de wereldkampioenschappen volleybal specifieke kledingvoorschriften voor de vrouwen: de broekjes mochten slechts half zo lang als die van de mannen zijn en ze moesten “tight in waist and length” en “cut in an upward angle towards the top of the leg” zijn.15 Ook in de tenniswereld hebben de spelers de afgelopen jaren hun kledingstijl (vrijwillig) veranderd. Het randgebeuren van een sportwedstrijd is vanaf het begin van de twintigste eeuw belangrijk geworden. Vanaf deze periode vrolijkten muziekkorpsen de rust van voetbalwedstrijden op. Tegenwoordig worden tal van amusementsfactoren aan sportwedstrijden toegevoegd die de sportwedstrijd omtoveren tot evenement. Alle besproken veranderingen hebben tot gevolg dat een sportwedstrijd een transformatie ondergaat die hem geschikt maakt voor uitzending op televisie. Het mediasportcomplex toegespitst op de mediasportteksten of programma’s komt uitgebreid aan de orde in de volgende subparagraaf. § 1.4.3 De mediasportteksten De wederzijdse afhankelijkheid van mediasportorganisaties en hun publiek zoals beschreven in de voorgaande twee subparagrafen komt concreet tot uiting in de programma’s, in de wetenschap ook wel mediasportteksten genoemd. In deze programma’s worden sportwedstrijden gepresenteerd die zijn getransformeerd tot televisie-evenementen. Door de toepassing van een scala aan technische middelen als ook door de toevoegingen en selecties van programmamakers vindt een de- en reconstructie van de werkelijkheid plaats. Dit proces biedt programmamakers mogelijkheden tot spectacularisatie (Kunnen 2004: 45).

15

Sports Illustrated online: http://sportsillustrated.cnn.com/olympics/news/1998/11/04/volleyball_outfits/ [20-92005]

36



In het ontstaan van het mediasportcomplex is toegelicht hoe de schrijvende pers zich aanvankelijk beperkte tot een feitelijke weergave van de gebeurtenissen en dat dit onder invloed van de commercie meer en meer is veranderd in aandacht voor de meer dramatische en heroïsche aspecten van en achtergrondverhalen bij de sport. De radio vervormde de werkelijkheid zelfs om kijkers te blijven boeien. Met het medium televisie is dit niet langer mogelijk. De transformatie van de werkelijkheid vindt hier subtieler plaats. In deze subparagraaf zal worden toegelicht welke mogelijkheden tot spectacularisatie de programmamakers hebben. De basis van de televisiepraktijk behoeft daarom enige toelichting. In de televisiepraktijk zijn drie werkwijzen te onderscheiden die verband houden met drie verschillende principes: journalistiek, licht entertainment en drama. Entertainment is een karaktereigenschap van bijna alle televisievormen. De term ‘licht entertainment’ verwijst dan ook naar de conventies die verbonden zijn met het televisieaspect dat wordt geassocieerd met showbusiness. De journalistieke kant wordt gekenmerkt door onpartijdigheid, neutraliteit, balans en objectiviteit; de entertainmentkant wordt gekenmerkt door levendig, opwindend spektakel met persoonlijkheden en sterren; de dramatische kant is gebaseerd op het vertellen van verhalen (Whannel 1992: 60). De laatste jaren is er binnen de televisiewereld een nieuw genre ontstaan, dat een mix van journalistiek en licht entertainment laat zien: infotainment. Daarnaast behoudt televisie de scheiding tussen een journalistieke (maar onderhoudende) en onderhoudende (maar informatieve) inslag. Een combinatie van beide principes zien we terug in mediasport, wat weergegeven kan worden in een driehoekig figuur (Whannel 1992: 60-61).

37



Figuur 2 Schematisch diagram van populaire programmavormen16

LIGHT ENTERTAINMENT

Variety Shows Quizzes

Sit-Com

Infotainment

Soap Opera Sport

Topical magazines

Current Affairs

Crime Series

Drama-Doc

Single Plays

JOURNALISM

DRAMA

Bij het maken van mediasport zijn de drie polen voortdurend met elkaar in conflict: The values of immediacy within journalism could be seen as encouraging live transmission, but this may conflict with the needs of entertainment. The use of video to produce edited highlights complete with split screens, replays and captions may enhance entertainment, but mark a move away from purer, more journalistic forms of realism. Dramatic practices might favour showing the whole of an event like snooker, whereas entertainment practices suggest a more mixed package with interviews, previews and post-mortems, and joke items as well as highlights from the match (Whannel 1992: 66). Mediasportteksten vertellen verhalen en doen dat met zowel een journalistieke als onderhoudende inslag. De spanning van het wedstrijdverloop en de identificatie met een winnaar zijn hierin belangrijk, zoals duidelijk werd bij de beschrijving van de ‘fanatisme dimensie’. De praktische werking hiervan wordt beschreven door Whannel: 16

Whannel 1992: 61

38



It can be said that these structures are narratives structures in that they pose an initial enigma – Who will win? – which will be resolved by the end of the event. The principal divergence from fictional narrative is that in sport the result is not known at the start of the text and cannot simply be determined by the conventions (Whannel 1992: 66). Identification is absolutely central to the consumption of sport; indeed, it is hard to make full sense of sport without identification. By identification here I mean first a partisan identification with the fate of one performer or team; and second, an attachment to the way that performers approach the task. (Whannel in Innovation, september 1993: 6). Richard Gruneau deed een case studie naar de productiewaarden bij het uitzenden van een skiwedstrijd in Canada, The Whistler Downhill. Hierin was het construeren van verhaallijnen een cruciaal proces, zoals blijkt uit het vraaggesprek dat Gruneau had met de dienstdoende regisseur: [Director]:

In most sports, sports are boring. There are only a few moments that are really exciting, and the trick, I guess, is to bridge from one exciting moment to another with something that is entertaining…so we keep the interest by doing the features, doing the extras. […] Sport on television has changed quite a bit. Ah, used to be that it was just cover the event, now it’s make a story, that’s what it is.

The director went on to say that his number one “rule” of production was to pose a question or problem to be resolved in the program and then “don’t give away the story until it’s time.” In order to accomplish this, and combine it with a sense of immediacy and mounting excitement, he adopted a loosely structured approach to scripting the race. The real “trick” in sports telecasting is to combine all the features, extras, and special effects – effects that often involve wildly altered perceptions of time and space – into an entertaining narrative that retains its claims to actuality (Gruneau in Wenner 1989: 144-145). 39



De verhalen die in mediasport worden verteld zijn het resultaat van de poging van programmamakers een sportevenement op een aantrekkelijke manier aan het publiek te presenteren. De mogelijkheden die programmamakers tot hun beschikking hebben om journalistieke, licht onderhoudende en dramatische elementen aan een sportevenement toe te voegen, verdeel ik in mijn case studie onder in twee termen: ‘visuele presentatie’ en ‘commentaar’. Door de toepassing van de mogelijkheden van ‘visuele presentatie’ en ‘commentaar’ wordt het sportevenement zoals dat op het veld plaatsvindt getransformeerd tot mediasport. Mediasport biedt de kijker dus een geconstrueerde sportwerkelijkheid (Kunnen 2004: 45). Beide termen komen in de volgende subparagrafen uitgebreider aan de orde. § 1.4.3.1 De visuele presentatie in de gereconstrueerde sportwerkelijkheid De visuele presentatie van de gereconstrueerde sportwerkelijkheid komt tot stand door de toepassing van de technische mogelijkheden van het beeld, zoals beeldselectie en beeldbewerking. Door deze visuele presentatie kunnen programmamakers een vooraf bepaalde betekenis van het beeld overbrengen op het publiek. Televisieproducer Nick Hunter veranderde op die manier de sport snooker (afbeelding 7) in Engeland in de jaren ’70: They changed the lighting, to allow players sitting away from the table to be seen; introduced cut-aways and reaction shots of players supposedly at rest (Hunter wanted the viewers to see up close the pressure that players experienced during a match); repositioned the cameras so that balls were potted into camera and established a pace of cutting which, while offering a range of viewpoints on the event, didn’t disrupt the flow of the coverage. Hunter recognized that sport was about drama and people and wanted to amplify the characters playing the game and create a range of narratives partly resolved as each frame concluded and the match progressed (Boyle & Haynes 2000: 72).

40



Uit dit citaat blijkt dat door beeldselectie en -volgorde een sport op een bepaalde manier kan worden overgebracht. De technische mogelijkheden worden ingezet om de nadruk te leggen op de spanning van de wedstrijd (nadruk op conflicten, dramatische aspecten). Processen als toevoeging en weglating hebben mede het commerciële doel de amusementswaarde van de uitzending te vergroten en kijkers te binden (Kunnen 2004: 47). Beelden worden geselecteerd, wat automatisch inhoudt dat ook beelden afvallen. Programmamakers zullen, inspelend op de wensen van het publiek, steeds de afweging moeten maken welk beeld het best voldoet aan de eisen van journalistiek, entertainment of drama. Idealiter worden beelden vertoond die elementen van alledrie de polen in zich verenigen. Toch kunnen beelden die hieraan voldoen afvallen, omdat ze niet bijdragen aan het gewenste beeld dat moet worden overgebracht. Een voorbeeld hiervan is de handelingswijze van de ZDF bij hun verslag van de Europa Cup 1 voetbalfinale in het Heizelstadion in Brussel. Toen tijdens rellen tussen supporters van Liverpool en Juventus in het gedrang 39 mensen de dood vonden, besloot de ZDF om principiële redenen te stoppen met de uitzending. Met de beelden die wél worden geselecteerd gaan de programmamakers vervolgens aan de slag. Het aantal camera’s waarmee sportwedstrijden worden opgenomen is de afgelopen jaren groter geworden. Bij Eredivisieduels in Nederland is dit seizoen de aanwezigheid van tenminste vier camera’s verplicht.17 Hierdoor kunnen de gebeurtenissen in of rondom het sportveld beter geregistreerd worden. De keuzes die worden gemaakt in de registratie van die gebeurtenissen bepalen hoe het mediasportpubliek de wedstrijd ziet. De beeldvolgorde die aan het publiek gepresenteerd wordt aantrekkelijk gemaakt door het gebruik van close-ups, herhalingen en beeldbewerking. De meest gebruikte en onderzochte beeldtoepassing in live sport is de close-up, die de laatste jaren steeds populairder wordt. Met close-ups wordt het mogelijk acties van dichterbij te laten zien, waardoor bij de kijker een groter gevoel van intimiteit kan ontstaan. Persoonlijke kenmerken komen beter in beeld en emotie wordt zichtbaarder. Het dichter bij de kijker brengen van de sporter en zijn acties dragen op die manier bij aan de constructie van narratieven, waardoor de amusementswaarde gestimuleerd wordt. 17

Elsevier online: “De Mol wil nog meer uitzendrechten voetbal”, 21-12-2004: http://www.elsevier.nl/nieuws/sport_en_society/nieuwsbericht/asp/artnr/17740/ [20-9-2005]

41



Het succes van de close-up in de verslaggeving van een sport als darts ligt besloten in het feit dat spelers en publiek weinig bewegen en daardoor indringend in beeld zijn te brengen. (Van den Heuvel 2000: 130). Herhalingen tonen geïsoleerde aspecten van een spel, vaak in slowmotion, en bieden de kijker de gelegenheid een actie vanuit meerdere perspectieven te bekijken en op die manier beter te beoordelen. Bovendien vult deze techniek oninteressante stukken van het spel op, zodat de continuïteit gewaarborgd blijft. Ook hier wordt duidelijk dat een wedstrijdverslag onderhoudend moet zijn. Naast deze manipulering van ruimte (close-up) en tijd (herhalingen en slow-motion) kan het beeld bewerkt worden om het voor een publiek interessanter te maken. Enerzijds zijn er bewerkingen die ervoor zorgen dat een sportwedstrijd in zijn geheel objectief gevolgd kan worden en op die manier meer gehoor geven aan de journalistieke eisen; anderzijds zijn er bewerkingen die het wedstrijdbeeld opwaarderen en meer inspelen op licht onderhoudende elementen. Een voorbeeld van een bewerking uit de eerste categorie is zichtbaar in het wielrennen, waarbij tekstuele informatie over tijdsverschillen tussen koplopers en het peloton wordt gegeven die nodig is om het wedstrijd verloop te kunnen volgen. In het voetbal volstaat de score en tijd bovenin beeld. Informatie die aan het beeld wordt toegevoegd en het publiek informatie geeft over bijvoorbeeld de hoeveelheid aces in een tenniswedstrijd of de balbezitverhouding tijdens een voetbalwedstrijd zijn niet construerend voor het kunnen volgen van het spel. Zij voegen elementen toe die het wedstrijdbeeld van de kijker opwaarderen en behoren daarom tot de tweede categorie. Deze afzonderlijke (bewerkte) beelden krijgen meer betekenis als ze in een bepaalde volgorde worden geplaatst. De inhoudelijke relatie tussen twee beelden die hierdoor ontstaat, kan inspelen op journalistieke, onderhoudende of dramatische elementen. Beelden worden van elkaar gescheiden door overgangen. Harde overgangen of cuts worden vooral gebruikt om continuïteit te behouden en worden veelal gekozen met een journalistieke invalshoek. Daarnaast zijn er meer dramatische overgangen als een dissolve die een overgang in tijd impliceren en dus meer ingaan op verhalende aspecten. Een voorbeeld van een beeldvolgorde die voldeed aan journalistieke, onderhoudende en dramatische eisen komt uit het voetbal.

42



In de laatste weken dat Zlatan Ibrahimovic bij Ajax speelde maakte hij zich in de ogen van veel mensen onmogelijk. Zo blesseerde hij in een oefeninterland met zijn land Zweden tegen Nederland Ajax-ploeggenoot Rafaël van der Vaart door een onnodig harde overtreding, zonder daarvoor excuses te maken. Hierdoor werd duidelijk dat de relatie tussen beide spelers niet optimaal was. Zlatan maakte in de eerstvolgende competitiewedstrijd van Ajax tegen NAC Breda een weergaloos doelpunt door vijf verdedigers plus de keeper van NAC uit te spelen. De viering van dit doelpunt werd in beeld gebracht, gevolgd door een harde overgang naar een beeld van Rafaël van der Vaart, noodgedwongen geblesseerd toekijkend vanaf de tribune. Hij vertoonde zelfs geen glimlach. De beelden, met herhaling en slow-motion, dienden in dit geval zowel een journalistiek als onderhoudend doel. Het vieren van de spelers diende slechts als entertainment. De harde overgang tussen de twee beelden impliceerde een continue relatie en diende zo een dramatisch doel. De benadrukking van dit conflict maakte het publiek duidelijk dat Van der Vaart nog steeds boos was over de actie van Ibrahimovic en op dat moment niet blij was voor zijn ploeg(-genoot). In deze subparagraaf is duidelijk geworden dat sport voor het publiek aantrekkelijk kan worden gemaakt door visuele elementen te gebruiken die inspelen op journalistieke, licht onderhoudende en dramatische eisen. Het mediasportcomplex komt ook tot uiting in het commentaar dat de beelden begeleidt. Daar wordt in de volgende subparagraaf dieper op ingegaan. § 1.4.3.2 Het commentaar in de gereconstrueerde sportwerkelijkheid Het commentaar in de sportwerkelijkheid die aan het publiek wordt gepresenteerd kan worden opgedeeld in gesproken tekst van verslaggevers of commentatoren enerzijds en presentatoren, analytici en gasten anderzijds. De naam commentator zegt het zelf al: van hen wordt niet alleen verwacht dat ze een journalistiek doel dienen in de feitelijke beschrijving van de gebeurtenissen op het veld, maar zij moeten ook inspelen op onderhoudende of dramatische elementen in hun verslag. Boyle en Haynes (2000: 75, 76) passen dit toe op motorsport:

43



Central in sports coverage is personalization and story-telling. […] …suffice to say here that the commentator is central, even on the visual medium of television, in imposing a narrative structure on events, and is particularly crucial in such a potentially visually confusing television sport as motor-racing in both informing the viewer as to what is happening and connecting together the story lines highlighted in the pre-race scene-setting. De commentator vervult een belangrijke rol in de totstandkoming van een betekenis van een sportwedstrijd op televisie. Journalistiek gezien kan de positie van de commentator ten opzichte van het veld beter zijn dan die van de camera’s en dus het publiek: Snooker:

Well you didn’t see the look on Jimmy’s face but I did. And that means he can’t get past the other red.

Snooker:

Well I’m right in line with the shot Jack, and I don’t think he can do it (Marriott 1996: 75).

Aan de andere kant is de commentator ook afhankelijk van dat wat in beeld wordt gebracht. Het verschil tussen commentaar bij een voetbalwedstrijd voor de radio of voor de televisie is enorm, aldus Arno Vermeulen (NOS): Als ik nu naar een stadion toe ga en er staan twee ploegen die ik niet ken, dan kom ik er mee weg. Je redt je met de gave van het woord. Het afbrandrisico op tv is veel groter. Op de radio bepaal je zelf waar je iets over wilt zeggen. Op televisie word je soms gedwongen, door een shot van een regisseur, te zeggen wie die man of vrouw is die daar opeens op de tribune in beeld verschijnt. Het is een nederlaag als je je mond houdt. Kenners weten dan precies hoe laat het is (Van Liempt 2005: 30). Naast deze journalistieke basis van sportcommentaar moet de nadruk worden gelegd op de dramatische kenmerken van de sport: het creëren van een indruk van conflict, het intensiveren van een worsteling of het benadrukken van elementen die de kijker meer geïnteresseerd zouden kunnen maken.

44



Concreter kan conflict in commentaar worden opgebouwd door het benadrukken van intrapersoonlijke termen die ingaan op thema’s als kunde; consistentie en veelzijdigheid; strategie en leiderschap; de vergelijking met anderen en het compenseren van eigen tekortkomingen (Bryant, Comisky en Zillmann in Wenner 1989: 30). De onderhoudende elementen in commentaar worden bijvoorbeeld zichtbaar als commentatoren ingaan op de achtergronden bij de sport (bijvoorbeeld op het privé-leven van een sporter) of als zij hun objectiviteit even laten varen. Voetbal-, atletiek- en honkbalcommentator Theo Reitsma (NOS, Canal +) hierover: Omdat voetbal emotie is mag je na een doelpunt iets van ontlading laten merken, vindt Reitsma. Dat is de bekroning van een geslaagde aanval. In zijn beginperiode volstond hij met ‘doelpunt’. Dat heeft hij in de loop der jaren bijgekleurd. Zoals hij ook geleerd heeft chauvinistischer te reageren na een Nederlandse goal. Met je eigen land heb je nu eenmaal meer binding, net als de kijker. ‘Eerst ging je naar een wedstrijd om journalistiek verslag te doen, daarna is het onder druk van de commercie meer amusement geworden. Ik ben in mijn wijze van commentaar geven opgeschoven. Hoewel ik me nooit onderdeel heb gevoeld van een amusementscircus heb gevoeld, ben ik chauvinistischer geworden, zeker als het Nederlands Elftal speelde. In 1988 was het hele land oranje gekleurd, dan mag je zelf ook wel wat enthousiasme tonen (Van Liempt 2005: 133). Een voorbeeld van commentaar dat zowel journalistieke, onderhoudende als dramatische elementen bevatte, werd door Frank Snoeks verzorgd tijdens zijn verslag van de kwartfinale van het Nederlands voetbalelftal tegen Zweden op het Europees Kampioenschap van 2004 in Portugal. Tijdens de reguliere speeltijd en de verlenging kwamen de ploegen niet verder dan een gelijk spel, waardoor penalty’s de uitkomst moesten bieden. Omdat Ibrahimovic de derde penalty voor Zweden had gemist, kon Arjen Robben voor Nederland de beslissende vijfde penalty scoren. Toen Robben scoorde riep Snoeks “Doe het! Hij doet het, Arjen Robben!”. De woorden die hij uitsprak voldeden journalistiek gezien omdat dat precies was wat gebeurde. De overslaande, verheven stem van Snoeks verried blijdschap voor zijn eigen land(genoot) en zorgde voor een onderhoudend element.

45



De dramatische lading tenslotte is zichtbaar in een viertal verhaallijnen: ten eerste werd verwezen naar de historie van het Nederlands elftal, dat tot op dat moment altijd het onderspit dolf tijdens penaltyseries (EK ’92 tegen Denemarken, EK ’94 tegen Frankrijk, EK 2000 tegen Italië).18 Met het scoren van een doelpunt zou wellicht afgerekend kunnen worden met een nationaal trauma. Ten tweede werd verwezen naar de jonge leeftijd van Arjen Robben, toen nog 20 jaar. Hierdoor werd dus geïmpliceerd dat het ongelooflijk knap is als je als zo’n jonge speler zo’n belangrijke penalty durft te nemen. Ten derde had Robben daarvoor nog nooit een penalty genomen voor het Nederlands elftal. Dit maakte het moment nog spannender. Tenslotte was Robben betrokken bij het tot dan toe opwindendste moment van het hele toernooi. In de tweede en belangrijkste groepswedstrijd tegen Tsjechië van het Nederlands elftal was Robben volgens kenners de beste man van het veld. Toch werd hij, bij een voorsprong van Nederland gewisseld door Advocaat. Uiteindelijk verloor Nederland met 3-2, waardoor iedere voetballiefhebber schande sprak van de tactisch slechte wissel. Als Robben dus zou scoren, zou hij ook min of meer met dit vervelende incident afrekenen. Naast deze vormen van commentaar, waarin de functies concreet te ontwaren zijn, is er een basisniveau waarop commentaar actief is en zorgt voor een voortdurende nadruk op de dramatische, verhalende elementen in commentaar. Marriott (1996) beargumenteert dat de verhalen die geconstrueerd worden enerzijds ingaan op het daar en toen en anderzijds op het hier en nu van een wedstrijd: Boxing:

That is a bad cut. It’s right at the corner and the referee will have to have a good look at that and the doctors too.

Bowls:

And I think very sensibly drawing for the shot, Jim. Even if he fails with this he’s got another one left to adjust. Looks good, looks very good.

Tennis:

So he missed a great volleying chance there. He forced a high return.

Snooker:

That was his second choice, but uh he may have the angle on the green here to continue his break.

18

Event Guide Euro 2004 (Nieuwegein: Infostrada Sports; Londen: Reuters, 2004) 195

46


Football:


Nice little knock back from Klinsmann. It’s well struck by Sammer and the keeper does enough (Marriott 1996: 72-73).

Dit zijn gangbare passages uit rechtstreeks commentaar bij sportwedstrijden. Op een linguïstisch niveau kunnen echter drie soorten verhalende elementen gezien worden, die ingaan op de vorige, huidige en volgende onmiddellijke staat van acties. Om te laten zien hoe dat voorkomt in de passages hierboven zijn in de vijfvoorbeelden zinsdelen dik, cursief en onderstreept gemaakt. Zij verwijzen dus naar de huidige staat van acties, de onmiddellijke vorige staat van acties en op wat er vervolgens gaat gebeuren. Boxing:

That is a bad cut. It’s right at the corner and the referee will have to have a good look at that and the doctors too.

Bowls:

And I think very sensibly drawing for the shot, Jim. Even if he fails with this he’s got another one left to adjust. Looks good, looks very good.

Tennis:

So he missed a great volleying chance there. He forced a high return.

Snooker:

That was his second choice, but uh he may have the angle on the green here to continue his break.

Football:

Nice little knock back from Klinsmann. It’s well struck by Sammer and the keeper does enough (Marriott 1996: 72-73).

Ook op commentaar uit eigen land kunnen we bovenstaande analyse toepassen: Voetbal:

Zijn we d’r toch ingetuind! (Herman Kuiphof nadat Gerd Müller voor Duitsland het winnende doelpunt tegen Nederland heeft gemaakt in de WK voetbalfinale in 1974).

47


Volleybal:


Gianni, buiten de antenne! Nederland pakt olympisch goud! (Jan Stekelenburg nadat Gianni op matchpoint van Nederland de bal uitslaat en Nederland olympisch goud bezorgt in Atlanta in 1996).

Schaatsen:

Timmertje Timmertje, wat ga je doen? (Frank Snoeks tijdens de gouden olympische schaatsrace van Marianne Timmer in Nagano 2000).

Naast het commentaar bij rechtstreekse sportwedstrijden is er nog een rol weggelegd voor presentatoren en hum gasten (analytici, sporters, bekende Nederlanders). De analyse en bespreking van wedstrijden in (studio)programma’s gebeurt vanuit een journalistieke invalshoek; individuele programmaonderdelen als De Elleboog van de Week in Studio Voetbal (NOS) of de Schwalbe Top 5 in Voetbal Insite (RTL 5) dienen een onderhoudend doel. Ook de aanwezigheid van een studiopubliek kan presentatoren of analytici (Johan Derksen) verleiden tot het doen van niet slechts journalistiek maar ook onderhoudend verantwoorde uitspraken. Tenslotte gaan deze mensen in hun bespreking van de verhalen rondom de sport(er) in een dramatische vorm ook in op onderhoudende elementen van de sportwereld. In deze twee subparagrafen is duidelijk geworden hoe het mediasportcomplex zich manifesteert in de visuele presentatie en commentaar van de gereconstrueerde sportwerkelijkheid. In de volgende, tevens laatste, paragraaf van het eerste hoofdstuk zal het mediasportcomplex in zijn geheel kort worden samengevat, waarna UPC’s concept voor de nieuwe zender kan worden geschetst. § 1.5 Het mediasportcomplex: sport en media kunnen niet meer zonder elkaar Vanaf het begin van de negentiende eeuw heeft sport een landelijk karakter gekregen. (Aandacht voor) Sportbeoefening op landelijk niveau werd mogelijk door ontwikkelingen op het gebied van transport, geletterdheid en schrijvende pers. In tijdschriften werd steeds meer aandacht besteed aan sport, waardoor bredere lagen van de bevolking werden bereikt. De dagbladen merkten dat sport populair was bij een groot publiek en gingen er ook aandacht aan besteden. Door de introductie van de telegraaf waren de dagbladen in staat nieuws uit het hele land sneller te brengen dan de tijdschriften. Een verandering van het redactionele proces was evenwel het gevolg. Journalisten hoefden niet meer zelf achter het nieuws aan en de politieke kleur in de artikelen verdween langzaam. 48



Het mes sneed in deze tijd aan twee kanten: sport werd populairder door aandacht in de pers, terwijl aandacht voor sport tegelijkertijd zorgde voor grotere oplagen. In de jaren ’20 van de twintigste eeuw werd de radio geïntroduceerd. Radio bood geïnteresseerden de gelegenheid rechtstreeks sportwedstrijden te volgen, iets wat tot dan toe onmogelijk was met de schrijvende pers. Gevolg hiervan was dat de schrijvende pers zich meer ging richten op de achtergronden bij de sport. In deze tijd stimuleerde sport de verkoop van radiotoestellen en zorgde de radio voor een verdergaande popularisering van sport. Het werd hierdoor ook voor de laagste sociale klassen mogelijk sportwedstrijden te volgen. Om die reden was radio het eerste echte massamedium. Toch stuitte de opkomst van de radio op verzet van sportbonden en clubs. Zij vreesden dat de toeschouwersaantallen, en daardoor de recettes voor de clubs, sterk achteruit zouden lopen. Een boycot was het gevolg: het werd de radio gedurende een aantal jaren verboden rechtstreekse wedstrijden uit te zenden. Door uitzendcompromissen werd dit ongedaan gemaakt. Vanaf de jaren ’30 in experimentele vorm, maar vanaf de jaren ’50 van de twintigste eeuw voor een breder publiek, werd de televisie geïntroduceerd. Dit bredere publiek werd in Europa bereikt door de oprichting van Eurovisie, een overkoepelende organisatie die buitenlandse uitzendingen aan verschillende landen doorgaf. Sport was populair en goedkoop te produceren, dus zeer aantrekkelijk voor omroepen en networks. De explosief toenemende verkoop van televisietoestellen noopte de sportorganisaties ook nu tot een boycot van omroepen en networks. Met de komst van kleurentelevisie, video en mobiele camera’s werd een nieuw soort televisieprogramma’s mogelijk. Er moest, met name door meer concurrentie op de markt, meer worden ingespeeld op de onderhoudende kenmerken van programma’s. In deze tijd werd het voor sportteams bovendien mogelijk als één team te onderhandelen over de verkoop van uitzendrechten, waardoor de clubs hiervoor meer geld ontvingen. Deze verbeterde positie voor sportorganisaties deed hen inzien welke hoge inkomsten gegenereerd konden worden met de verkoop van uitzendrechten voor de televisie. De boycot werd teniet gedaan door de afsluiting van lucratieve sponsorcontracten. De wederzijdse afhankelijkheid werd in deze tijd verder vergroot. Deze relatie wordt in de wetenschap omschreven als het mediasportcomplex en biedt aanknopingspunten voor een analyse. Om de hedendaagse ontwikkelingen op de mediasportmarkt in perspectief te kunnen plaatsen en te kunnen beoordelen, is het zinvol dit complex verder toe te lichten. 49



Voor mediasportorganisaties als UPC zijn de gevolgen van de beschreven ontwikkelingen zichtbaar op financieel-economisch en organisatorisch vlak. De televisiegelden die aan sportorganisaties worden betaald zijn de afgelopen jaren exponentieel toegenomen, evenals de reclame-inkomsten voor de omroeporganisaties. Het aandeel op de televisiemarkt in hierin van doorslaggevend belang. Veranderingen in de wedstrijdschema’s en sportregels ten behoeve van de televisieprogrammering zijn het gevolg. Op organisatorisch niveau wordt de versmelting van entertainment en journalistiek duidelijk in horizontale integratie en het belang van een groot marktaandeel op de televisiemarkt door verticale integratie. De spanning die optreedt door de verschillende belangen van mediasportorganisaties enerzijds en de sport anderzijds is een interessant onderzoeksgebied. Deze spanning wordt verhoogd omdat mediasportorganisaties in alles wat zij doen rekening moeten houden met de wensen van het publiek. Het mediasportpubliek is de partij van wie de omroeporganisaties – in de vorm van kijkcijfers of afname van abonnementen - afhankelijk zijn. Zij moeten daarom inspelen op de wensen van dit publiek. Het publiek is in de loop der eeuwen veranderd van smal, hoog opgeleid ten tijde van de schrijvende pers tot een breed publiek dat bestaat uit alle lagen van de bevolking vandaag de dag. Per huishouden zijn tegenwoordig vaak meerdere toestellen aanwezig, waardoor door omroeporganisaties moet worden ingespeeld op het specifieke kijkgedrag van de verschillende soorten publiek. Wetenschappelijk onderzoek kan dit in kaart brengen. Aanvankelijk werd het mediasportpubliek gezien als passief, wat blijkt uit de Amerikaanse culturele mythe van de armchair quarterback en zijn football widow. Sportliefhebbers werden schertsend ook wel eens couch potatoes genoemd. Het wetenschappelijk onderzoek naar mediasportpubliek heeft echter aangetoond dat het wel degelijk als actief kan worden aangemerkt. Wenner en Gantz zijn na meerdere onderzoeken naar de uses and gratifications van het mediasportpubliek gekomen tot een typering in vijf dimensies. Motieven uit de ‘fanatisme dimensie’ werden het meest genoemd, wat concreet neerkomt op voldoening uit de spanning van de wedstrijd en de identificatie met een winnaar. Het gevolg hiervan is spectacularisatie, aanpassingen in wedstrijdprogrammering, regels, sportvormen en presentatie van het sportevenement en de atleten ten behoeve van het publiek.

50



Het niveau waarop de beschreven spanning zich uiteindelijk zichtbaar uit is dat van de mediasportprogramma’s, in de wetenschap ook wel mediasportteksten genoemd. De transformatie van het sportevenement naar een mediasportevenement kunnen we omschrijven als de reconstructie van de sportwerkelijkheid. Mediasport herbergt idealiter drie pijlers: journalistiek, licht entertainment en drama. Goede mediasport, dat wil zeggen mediasport die bij het publiek populair is, herbergt ondanks de voortdurend conflicterende belangen van de pijlers, kenmerken van alledrie de pijlers. Concreet komt dit tot uiting in de visuele presentatie van en het commentaar bij de gereconstrueerde sportwerkelijkheid. In visuele presentatie dienen beeldselectie en beeldbewerking (close-up, vertraagde herhalingen) en beeldvolgorde (montage) het gezamenlijke doel van de drie pijlers. In het commentaar bij de geteleviseerde sportwerkelijkheid staan verslaggevers, presentatoren en analytici allen in dienst van journalistiek (objectieve weergave van de gebeurtenissen), entertainment (achtergrondverhalen) en drama (constructie van narratieven, waarin de conflicten en heroïek worden benadrukt). Het gevolg van dit alles is dat sport en televisie een vergaande symbiotische relatie onderhouden: zij lijken niet meer zonder elkaar te kunnen bestaan. Deze relatie is de basis van de formulering en concrete uitwerking van het concept van UPC voor de nieuwe sportzender. De analyse en evaluatie van dit concept moet zich toespitsen op de gevolgen van het mediasportcomplex voor UPC, op financieel-economisch en organisatorisch niveau. Concreet komt dit neer op de dynamiek van de (digitale) mediasportmarkt en de mogelijkheden van UPC in het samenstellen van aantrekkelijke sportzenders in inhoud en presentatie. Het geformuleerde concept voor de nieuwe zenders komt uitgebreid aan bod in het volgende hoofdstuk.

51



Hoofdstuk 2 UPC’s concept Eurosport is de Trabant van de sportzenders: het is alles wat ik niet wil zien op tijdstippen dat ik niet wil kijken.19 Erik van der Schaft, general manager Canal + Blauw en het Sportkanaal It is important to recognize that media sport texts are carefully crafted and engineered. Both live and taped segments are used to organize sport experiences for viewers. Like all media texts, they are shaped by a variety of forces including production conventions and techniques, politics and economics of broadcasting and print media production, and ideologies of the producers.20 Kathleen M. Kinkema en Janet C. Harris De essentie van regisseren is à la seconde kunnen reageren, en kunnen kiézen. Een keuze maken tussen een valpartij in het peloton of een ontsnapping in de kopgroep. Moet je bij een autorace de leider volgen of liever de achterblijvers? Durf je in een voetbalwedstrijd een bepaald beeld drie seconden langer te laten staan? Geef je één, twee of drie herhalingen, of juist helemaal niet? Dat gebeurt allemaal gevoelsmatig. Het gaat er vooral om of je als regisseur in gesprek met de wedstrijd komt.21 Martijn Lindenberg, regisseur Studio Sport

19

Interview met Erik van der Schaft afgenomen op kantoor Chellomedia in Amsterdam, juni 2005 Wenner 1998: 28 21 Coen Verbraak, Martijn Lindenberg. “Ik laat mij niet als een klein jongetje wegsturen.”. Vrij Nederland 5 mei 2001 20

52



In het eerste hoofdstuk werd duidelijk dat de ontwikkeling van de relatie tussen sport en televisie in Nederland vergelijkbaar is met die in de rest van Europa en de Verenigde Staten. In Nederland is de concurrentie op de mediasportmarkt echter pas relatief laat, na de doorbreking van het monopolie van het publieke bestel in 1989, op gang gekomen. In de jaren hierna zijn er verschillende zenders in het duale bestel gekomen, waarvan een aantal zich ook begeeft op de mediasportmarkt. Naast commerciële omroepen die via het analoge kanaal uitzenden zoals RTL 5, SBS 6 en Talpa zijn er ook spelers op de mediasportmarkt die sport aanbieden aan abonnees via een decoder of via het digitale signaal. Eén van laatstgenoemde spelers is UPC (afbeelding 8). UPC is een relatief nieuwe speler op de mediasportmarkt. Het bedrijf houdt zich onder andere bezig met het produceren en in abonnementsvorm verkopen van thematische digitale televisiekanalen. Zoals zichtbaar in de top 25 van best bekeken televisieprogramma’s aller tijden uit de inleiding, is de afgelopen decennia gebleken dat sport een geliefd thema is bij het Nederlandse televisiepubliek. UPC heeft in 1999 al een poging ondernomen in te spelen op dit interessegebied met de introductie van het digitale themakanaal UPC Sport 1 (afbeelding 9). Na twee jaar hield UPC het hiermee voor gezien nadat de zender niet levensvatbaar bleek. In de zomer van 2004 ondernam UPC een nieuwe poging met de lancering van een zender die zich volledig richtte op de Nederlandse voetballiefhebber, het Voetbalkanaal. UPC bood de kijker tegen bijbetaling in abonnementsvorm op deze zender via acht beschikbare kanalen veel rechtstreekse voetbalwedstrijden uit de Nederlandse Holland Casino Eredivisie, de Engelse Premier League en de Champions League. De kijker kon op deze manier zelf beslissen welke wedstrijd rechtstreeks werd bekeken. Nadat UPC Canal + Blauw overnam in november 2004 werd besloten het Voetbalkanaal voort te zetten in Canal + Blauw. Parallel aan deze zender werd een nieuwe zender gelanceerd onder de naam het Sportkanaal, die zich 24 uur per dag richt op verschillende sporten.

53



In dit hoofdstuk zal het concept voor deze twee nieuwe zenders worden toegelicht. Dit zal gebeuren aan de hand van de door UPC geformuleerde doelstellingen die zijn besproken in een interview dat ik voor deze case studie afnam met Erik van der Schaft, general manager van de nieuwe zenders. Alle uitspraken die in dit hoofdstuk worden gedaan over UPC’s concept komen voort uit dit interview en gegevens die het bedrijf heeft gepubliceerd. De volgende paragrafen zullen UPC’s geloof in digitale televisie, doelstellingen met betrekking tot uitzendrechten, productie en inhoud van de programma’s en de verkoopstrategie voor de nieuwe zenders belichten. In het derde hoofdstuk kan vervolgens worden overgegaan op de kritische analyse van het concept. § 2.1 Geloof in digitale televisie Met de twee nieuwe zenders begeeft UPC zich zoals gezegd op een druk bezette markt. Toch wijkt UPC’s formule om twee redenen af van die van andere spelers op de mediasportmarkt. Ten eerste presenteert het bedrijf twee complete zenders en geen losse programma’s op een algemene zender en ten tweede worden de zenders aangeboden via digitale televisie (afbeelding 10). Beide verschillen, die UPC’s zenders aantrekkelijker moeten maken dan het aanbod van de concurrentie, behoeft enige toelichting. Het introduceren van een nieuwe zender past in UPC’s geloof in een verdergaande personalisering van het televisieaanbod. Dit geloof in gebaseerd op de ontwikkelingen op de televisiemarkten in Engeland en de Verenigde Staten en de onderzoeksresultaten van Ithaka, het bureau voor marktonderzoek en –analyse dat UPC inschakelde om de Nederlandse televisiemarkt te onderzoeken: Uit ons onderzoek is gebleken dat de Nederlandse consument alleen wenst te betalen voor televisiezenders als het gaat om de exclusieve thema’s sport en films en porno. De Nederlandse kijker is zoals verwacht geïnteresseerd in de verrichtingen van haar landgenoten in binnen- en buitenland. Ook evenementen in Nederland zijn populair. Wat echter opviel was dat er ook interesse is in topsport, ook al zijn er geen Nederlandse sporters bij betrokken. Het kijken van live sport wordt bovendien als belangrijk ervaren. 54



De interesse van het Nederlandse mediasportpubliek laat zich samenvatten als interesse in voetbal, wat veruit de belangrijkste sport is, en in mindere mate in sporten als schaatsen, wielrennen, tennis, autosport (met name formule 1), basketbal, darts, hockey, golf en volleybal.22 Er is bij het Nederlandse publiek dus

bereidheid

om

voor

specifieke inhoud te betalen, met andere woorden er zijn dus specifieke doelgroepen voor film- en sportaanbod op televisie. Beide zenders zijn hier dan ook op ingericht. Canal + Blauw (afbeelding 11) blijft bestaan zoals het in het seizoen 2004-2005 heeft bestaan, dat wil zeggen een zender met films en sport. De programmering van het Sportkanaal (afbeelding 12) biedt de kijker de hele dag (rechtstreekse) sportwedstrijden. De doelgroep waarop UPC zich met deze zenders richt is reeds demografisch getypeerd in het eerste hoofdstuk en vertegenwoordigt

een

behoorlijk

televisiekijkende

publiek:

deel

van

voornamelijk

het

mannen

Nederlands uit

de

leeftijdscategorie 35-64 jaar met lagere of middelbare opleiding met een gespreide interesse in sport (Van den Heuvel 2000, 2003b: 23, 51-52, onderzoeksresultaten Ithaka). Er is een doelgroep en er bestaat bereidheid te betalen voor de inhoudelijke thema’s die UPC aanbiedt. De doelgroep moet hiervoor echter wel kennismaken met digitale televisie. Digitale televisie is een term die steeds vaker klinkt in de televisiewereld. Het zou de toekomst van de televisie worden en de kijker meer keuzevrijheid geven. Omdat de term ondanks deze beloftes voor veel mensen nog onduidelijk is, is enige toelichting op zijn plaats. Digitale televisie kan als volgt gedefinieerd worden: Digital television is a technology of encoding audio, video and data into digital format, the transmission of the signal and the receiving and decoding of that digital signal. Digital television ensures better image and sound quality and is an enabler for new services (Van Vliet & Van Stelten 2001: 7).

22

Interview met Erik van der Schaft afgenomen op kantoor Chellomedia in Amsterdam, juni 2005

55



Digitale televisie betekent onder meer een verbetering van het analoge signaal, immers de kwaliteit van beeld en geluid wordt beter. Om deze verbetering bij de consument te krijgen moeten digitale decoders worden geïnstalleerd bij mensen thuis, waarvoor betaald moet worden. Dit is daarom niet aantrekkelijk voor consumenten. UPC speelt daarom in op het laatste zinsdeel van bovenstaande definitie. Het bedrijf benut het feit dat digitale televisie nieuwe diensten mogelijk maakt in de lancering van nieuwe zenders, waarmee niet alleen een technische maar ook inhoudelijke verbetering aan de kijker wordt gepresenteerd. De nieuwe diensten die mogelijk worden door de toepassing van digitale televisie kunnen worden samengevat onder de begrippen opgewaardeerde en interactieve televisie: Enhanced television refers to the enrichment of programs with additional information. Examples are for instance statistics during a match at Wimbledon or the choice of a different camera angle. Interactive television refers to the enrichment of programs with additional information thereby making use of direct feedback from the consumer. Examples are ordering a cookbook during a cookery show by pressing a code on your remote control, or voting during a game show by using your remote control (Van Vliet & Van Stelten 2001: 7). UPC richt zich met de nieuwe zenders aanvankelijk alleen op enhanced television. Digitale televisie heeft nog meer voordelen dan de reeds genoemde: Digitale televisie is goedkoper, makkelijker te bewerken en het is mogelijk om meerdere signalen tegelijkertijd uit te zenden. Als we op dit moment bijvoorbeeld een overzicht willen maken van alle klassieke wedstrijden van Dennis Bergkamp in Engeland zitten we weken in een stoffig archief en knippen en te plakken. Echter met digitale televisie zal al het beeldmateriaal gecodeerd worden waardoor zoeken in oude beelden en de montage hiervan veel makkelijker wordt.23 De mogelijkheid tot het uitzenden van meerdere signalen tegelijkertijd zal één van de belangrijkste voordelen van de nieuwe zender, die met het Voetbalkanaal ook al werd benut.

23


56



Als meerdere wedstrijden op hetzelfde moment worden gespeeld, wordt het op de nieuwe zenders mogelijk te kiezen tussen deze wedstrijden. Bang om zich met UPC op een drukbezette markt te gaan begeven is Van der Schaft niet: “Er zit nog behoorlijk wat rek in de mediasportwereld, maar er moeten wel de juiste inhoudelijke keuzes worden gemaakt. De televisiemarkt van de sport is in veel opzichten volgzaam ten opzichte van Engeland en de Verenigde Staten. Er is een personalisering van het medium gaande, het aanbod moet meer en meer worden afgestemd op de persoonlijke wensen en behoeften van de kijker. De digitalisering van het medium televisie past in deze ontwikkeling. Televisie is op dit moment één van de laatste analoge mediavormen. Dit gaat veranderen!24 UPC vertrouwt op digitale televisie als het medium van de toekomst. De verwachting is dat over vijf jaar ongeveer 90% van de Nederlandse huishoudens gebruik zal maken van digitale televisie. UPC heeft haar beleid voor de komende jaren hierop afgestemd en 300 miljoen euro geïnvesteerd om alles te bekostigen. Dit enorme investeringsbedrag is ook gebaseerd op een ontwikkeling op de analoge televisiemarkt. De komende jaren zal het standaard analoge kabelpakket worden ingekrompen van de huidige ongeveer dertig naar vijftien zenders. Hierdoor zal de concurrentie op het open net minder worden en zich meer gaan concentreren op het marktsegment van digitale televisie. Een eerste beweging in deze richting is al duidelijk zichtbaar met de verandering van de zenders van RTL en SBS, die vanaf 1 oktober 2005 niet meer gratis via de satelliet bekeken kunnen worden, maar slechts tegen betaling van € 2,50 per maand.25 De kansen van digitale televisie in het algemeen en de nieuwe zenders in het bijzonder liggen volgens Van der Schaft in een gebruik dat is afgestemd op de specifieke interessegebieden van de kijker:

24

Interview met Erik van der Schaft afgenomen op kantoor Chellomedia in Amsterdam, juni 2005 De zenders van RTL en SBS zullen worden opgenomen in het basispakket dat voor € 7,45 per maand ontvangen kan worden. AV Job online: http://www.avjob.nl [21-9-2005] 25

57



“Mede omdat Nederland ongeveer het laatste land in Europa is zonder puur sportkanaal heeft het Sportkanaal zeker kans van slagen. Alleen de allergrootste sportevenementen zullen de komende jaren nog op de huidige manier worden uitgezonden. Als ik zie hoe kinderen vandaag de dag al omgaan met iets als een elektronische programmagids waarin meer op specifieke interesse gezocht kan worden, denk ik dat er in de toekomst veel meer portals zullen komen. De muziekportal 3 voor 12 van de VPRO is hiervan een goed voorbeeld. Ook omroepen spelen hierop in: SBS gaat in samenwerking met UPC een kluskanaal beginnen en RTL heeft plannen met UPC een digitale nieuwszender te gaan maken.” 26 De toekomst zal volgens UPC gebaseerd zijn op intelligente systemen gericht op de persoonlijke voorkeuren van de gebruiker. Het geformuleerde concept voor de nieuwe zenders pas in dit toekomstbeeld. In de volgende paragraaf zal worden ingegaan op de mogelijkheden die UPC heeft een aantrekkelijk aanbod te creëren voor de doelgroep. § 2.2 Een aantrekkelijk sportaanbod In de eerste paragraaf bleek dat UPC door het aanbieden van twee sportzenders (waarvan één met films) via digitale televisie denkt de concurrentie een stap voor te zijn. Een aantrekkelijk sportaanbod is hiervoor van wezenlijk belang. In het eerste hoofdstuk werd al duidelijk dat het Nederlandse mediasportpubliek geïnteresseerd is in sporten waarin traditioneel goede prestaties worden neergezet door landgenoten. Uit de resultaten van Ithaka bleek dat op een concreter niveau met name de sporten voetbal, schaatsen, wielrennen, tennis, autosport (met name formule 1), basketbal, darts, hockey, golf en volleybal populair zijn in Nederland. Daarnaast moet worden ingespeeld op de ideale samensmelting van journalistiek, entertainment en drama. Dit betekent dat moet worden gekeken naar de mogelijkheden voor het uitzenden van live sport (journalistiek), sportmagazines en studioprogramma’s (entertainment) en eigen inbreng (drama). UPC heeft zich daarom begeven op de markt van uitzendrechten.

26


58



Anticiperend op de veranderingen op de mediasportmarkt besloot moederbedrijf Liberty Global Com UGC in november 2004 een poging te wagen (het programma-aanbod van) Canal + Blauw over te nemen. Dit had nogal wat voeten in de aarde. De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) besloot in februari 2005 dat een onderzoek naar de overname noodzakelijk was. Hierdoor kon UGC pas op 29 juni 2005 daadwerkelijk overgaan tot de overname, want “de NMa verwacht niet dat door deze overname de mededinging op de markt voor betaaltelevisie en de markt voor inkooprechten van topsegment films wordt belemmerd. Zo zijn de huidige betaaltelevisie-activiteiten van UPC beperkt. Daarnaast treden op de markt voor betaaltelevisie nieuwe spelers toe en beschikken de grote filmstudio’s ten aanzien van de inkopers van filmrechten over een sterke positie. Voorts kan UPC worden verplicht andere partijen toegang te verlenen tot haar kabelnetwerk op basis van regelgeving van telecomtoezichthouder OPTA. OPTA heeft aangekondigd dat zij ook in de toekomst deze verplichtingen wil opleggen. Ook blijkt dat concurrerende infrastructuuraanbieders steeds meer investeren in alternatieve netwerken zoals xDSL, satelliet en ether. Tenslotte is gebleken dat de content van Canal + niet van wezenlijk belang is voor andere televisieaanbieders om een voldoende interessant pakket te kunnen aanbieden.”27 Met de overname zette UPC een belangrijke stap in de verwezenlijking van het aankopen van de gewenste uitzendrechten, Via Canal + kwam UPC in bezit van de uitzendrechten voor de Engelse, Spaanse, Italiaanse, Duitse, Franse, Portugese, Schotse en Braziliaanse voetbalcompetitie en de FA Cup, de Engelse bekercompetitie. Daarnaast werden de contracten met de NBA en MLB voor respectievelijk Amerikaans basketbal en honkbal verlengd. Mike Fries, chief executive officer en president van UGC hierover: Dit is een belangrijke overeenkomst voor ons. Het ondersteunt onze strategie die er op gericht is om het best beschikbare digitale aanbod aan UPC-klanten te leveren. Het demonstreert eveneens ons commitment aan de verdere groei van digitale televisie in Nederland. UGC zal doorgaan met het onderzoeken van nieuwe en innovatieve mogelijkheden om klanten de voordelen van digitale televisie te laten zien.28

27

NMa online: http://www.nmanet.nl/nederlands/home/Actueel/Nieuws_persberichten/Persberichten/2005/0522.asp [21-92005] 28 Broadband TV News online archief: “Canal + Nederland naar Chellomedia / UPC” : http://www.broadbandtvnews.com/archive_nl/16112004.html [21-9-2005]

59



Omdat in Nederland geen enkele andere omroeporganisatie de uitzendrechten bezat voor de genoemde competities betekende dit een belangrijke troef. Voor de uitzendrechten voor rechtstreeks Nederlands competitievoetbal, tot het seizoen 2004-2005 nog in handen van Canal +, was dit een ander verhaal. Een schets van de Nederlandse voetbalmarkt zal dit verduidelijken. Voor aanvang van het voetbalseizoen 2005-2006 zou de Eredivisie CV, het overkoepelende orgaan dat de belangen van de achttien Nederlandse Eredivisieclubs behartigt, de uitzendrechten voor de Nederlandse Eredivisie verkopen. Verschillende geïnteresseerde partijen konden via een systeem met biedingsronden een bod uitbrengen op vijf verschillende televisiepakketten en een radiopakket. De pakketten kunnen als volgt worden samengevat: Figuur 3: Radio- en televisierechten eredivisievoetbal voor de seizoenen 2005-2006, 20062007 en 2007-2008.29 Pakket

Naam

Omschrijving

Pakket 1

‘Premium Package’ Samenvattingen op het open net

Rechthebbenden NOS: Studio Sport

Pakket 2

Tweede recht samenvattingen

RTL: Voetbal Insite

Pakket 3

Live wedstrijd vrijdag op open net Canal +

Pakket 4

‘Premium Package’ Abonneetelevisie

Canal +

Pakket 5

‘Gold Package’

Eredivisie Betaal tv

-

Radiorechten

NOS: Langs de Lijn

Pakket 6 Pakket

Inhoud

Gegadigden

Pakket 1

306 Competitiewedstrijden per seizoen + play-offs

NOS, Talpa

Pakket 2

306 Competitiewedstrijden per seizoen + play-offs

RTL, Talpa

Pakket 3

Minimaal 27 live-wedstrijden

RTL

Pakket 4

96 Wedstrijden (PSV. Ajax, Feyenoord) + deel play-offs Versatel, UPC

Pakket 5

183 Wedstrijden (overige clubs) + deel play-offs

Versatel. UPC

Pakket 6

Alle Ere- en Eerste Divisiewedstrijden

NOS, BNR

29

Brabants Dagblad, online archief: Esther Voesenek “Zelfs voetbalfanaat duizelt het voor de ogen”, 18-122004: http://www.brabantsdagblad.nl/regioportal/BD/1,1478,3955-ZoekeninhetnieuwsZoeken!Innieuws!__2494115_,00.html?ArchiefID=2494115 [21-09-2005]

60



UPC had met de overname een rechtenpakket in bezit dat, vertaald naar de zes nieuwe pakketten, pakket 3,4 en 5 omvatte. In de biedingsprocedure moest UPC zich voor de komende drie seizoenen dus inzetten om de rechten te behouden. Omdat de live wedstrijd van vrijdag alleen nog op het open net uitgezonden mocht worden, kwam dit dus neer op pakket 4 en 5. UPC ondervond hierin concurrentie van de bedrijven waarin John de Mol een meerderheidsaandeel bezit: investeringsmaatschappij Talpa (De Mol is eigenaar) en telecombedrijf Versatel (De Mol bezit 41,7% van de aandelen). Omdat UPC en Talpa / Versatel beiden een aantrekkelijk bod uitbrachten liet de Eredivisie CV de keus aan de achttien voetbalclubs. Uiteindelijk bleken de achttien clubs unaniem in zee te gaan met John de Mol en op die manier te kiezen voor de hoogste opbrengsten per club. Talpa haalde de uitzendrechten voor samenvattingen op zondagavond binnen, terwijl Versatel de uitzendrechten voor rechtstreekse wedstrijden binnensleepte. UPC bleef achter met lege handen. Dit betekende een fikse streep door de rekening van UPC, dat in haar beoogde voetbalprogramma moest inboeten aan aantrekkelijkheid. Voor het overige sportaanbod waren echter nog verschillende opties. De rechtenpakketten voor grote evenementen worden, net als bij de verkoop van de rechten voor de Eredivisie, vaak voor meerjarige cycli afgesloten. Deze contracten zijn dus voor meerdere jaren waterdicht. Voorbeelden hiervan in de andere sporten dan voetbal bestaan bijvoorbeeld in het tennis tussen RTL 5 en Wimbledon en tussen Eurosport en de US Open. Op deze manier worden ook de rechten voor de Olympische Spelen (NOS, Eurosport) en de Champions League (NOS, UPC) verkocht. Ook de uitzendrechten voor dartswedstrijden en formule 1 liggen op die manier vast. Inherent bij het afsluiten van deze contracten is dat het voor UPC vrijwel onmogelijk wordt alle gewenste rechten te verwerven. Als de rechten door middel van (langlopende) contracten zijn verdeeld, is er nog één mogelijkheid voor partijen die achter het net hebben gevist: de sublicentie. Een sublicentie betekent een gehele of gedeeltelijke uitwisseling van. Via deze constructie heeft UPC een andere groot deel van de gewenste rechten bemachtigd. Met de NOS, die na de dubbelslag van John de Mol wat competitievoetbal betreft ook met lege handen stond, is overeengekomen dat UPC en de NOS rechten uitwisselen.

61



Op die manier mag UPC de 57 Olympische sporten die zijn aangesloten bij NOC*NSF rechtstreeks uitzenden en mag de NOS korte samenvattingen van het Engelse en Italiaanse competitievoetbal uitzenden. Daarmee waren, na het binnenhalen van het buitenlandse competitievoetbal, de uitzendrechten voor de Nederlandse competities van tennis, basketbal, hockey en volleybal verworven. Naast deze Nederlandse competities zal UPC in samenwerking met de NOS ook verslag doen van de Olympische Winterspelen in Turijn en het WK Voetbal in Duitsland in 2006 en de Olympische Zomerspelen in Peking in 2008. Voor het verwerven van de uitzendrechten van de grote internationale toernooien en competities in de gewenste sporten is er naast de biedingsprocedure nog een aantal andere mogelijkheden. Zo worden er jaarlijks vijf sportbeurzen georganiseerd waar geïnteresseerde partijen uitzendrechten kunnen inkopen. De beurs van Sportel wordt driemaal per jaar gehouden: in maart in Hong Kong en Dubai en in augustus in Monaco. Ze zijn opgebouwd als echte markt: er staan kraampjes waarin de verschillende organisaties hun evenementen aanbieden. De onderhandelingen variëren van kleine contracten tot de promotie van een sport in een bredere context. De beurs van Soccerex zijn er voor Europese voetbalevenementen in april in Londen en voor Aziatische voetbalevenementen in november in Dubai. De beurzen van Soccerex zijn meer in de vorm van conferenties waar naast de verkoop ook wordt nagedacht en gesproken over de toekomst van het voetbal. Tenslotte zijn er agenten van sportmarketingbureaus die zelf mediasportproducenten benaderen met beschikbare uitzendrechten. Op deze manier worden ook vaak bredere pakketten aangeboden, waarbij een populaire sport wordt gebruikt om andere sportvormen te promoten. UPC heeft deze mogelijkheden aangewend om de gewenste uitzendrechten te bemachtigen. Het resultaat is als bijlage toegevoegd. De inhoud die hierdoor beschikbaar is geworden voor UPC is vervolgens verwerkt in uitzendschema’s voor twee zenders. De verdeling die hierin is gehanteerd is gebaseerd op het beoogde imago van beide zenders. UPC wil de twee zenders als zogenaamd premium kanaal presenteren, wat betekent dat dit zenders zijn, waarvoor door de consument apart abonnementsgeld zal moeten worden betaald. Verhoudingsgewijs is Canal + Blauw het belangrijkste kanaal, wat ook tot uiting komt in het verschil in abonnementsgeld.30

30

Voor de drie zenders van Canal +, waaronder Canal + Blauw, moet 3 euro per maand meer worden betaald dan voor het Sportkanaal, UPC online: www.upc.nl [14-9-2005]

62



Op deze zender zullen de beste voetbalwedstrijden, het NBA basketbal, de MLB honkbal en de wekelijks beste wedstrijd uit de Nederlandse basketbal- en hockeycompetitie te zien zijn. Daarnaast zijn belangrijke tennistoernooien en grote sportevenementen in samenwerking met de NOS op Canal + Blauw te zien. De rest van de voetbalwedstrijden en overige sporten zullen op het Sportkanaal te zien zijn, waarbij het staat voor “geen reclames, geen discussies, alleen sport”.31 Het grootste deel van de programmering bestaat uit live sport. Daarnaast wordt er in het weekend een live studioprogramma gemaakt waarin rechtstreekse voetbalwedstrijden worden geanalyseerd door een presentator en gasten en worden er op doordeweekse dagen in het buitenland geproduceerde sportmagazines en integrale sportverslagen aangekocht en programma’s met hoogtepunten uit voetbal- en golfcompetities vertoond. Ook zijn er in de loop van het onderhandelingstraject programma-ideeën gesneuveld. Zo waren er verregaande plannen voor het maken van een wekelijkse talkshow over sport, in samenwerking met de Amsterdamse stadszender AT5. Daarnaast is er nagedacht en onderhandeld over samenwerking met SBS 6 in het uitzenden van de Gouden Gids Divisie, de Nederlandse eerste divisie in het voetbal en de belangrijkste dartstoernooien. Deze projecten hebben om budgettaire redenen geen doorgang kunnen vinden. Als er geen (rechtstreekse) sport kan worden uitgezonden zijn er op Canal + Blauw films te zien en op het Sportkanaal herhalingen van sportwedstrijden. Voor beide zenders zijn uitzendschema’s gemaakt voor de eerste weken van uitzending, die als bijlage zijn toegevoegd. Nu duidelijk is wat de mogelijkheden van UPC zijn zich te begeven op de mediasportmarkt en hoe dit wordt vertaald naar uitzendschema’s, moet worden ingegaan op de praktijk van televisie maken. In de volgende paragraaf wordt toegelicht op welke manier de productie van de programma’s tot stand zal komen en wat daarvan het beoogde inhoudelijke effect is.

31

Sportkanaal online: http://www.sportkanaal.com/?page=over&day=1&channel=4 [22-9-2005]

63



§ 2.3 Productionele en redactionele samenwerking Met het maken van de uitzendschema’s is een eerste stap gezet in de concrete realisering van de nieuwe zenders. Deze realisering staat volledig in dienst van de doelstelling van UPC: Het verkopen van abonnementen is voor UPC het belangrijkst. Zolang er genoeg abonnementen worden verkocht maakt het UPC als bedrijf eigenlijk niet uit of mensen ook daadwerkelijk kijken.32 Deze bedrijfsmatige doelstelling kan volgens UPC worden behaald met de lancering van aantrekkelijke zenders, waaronder de twee sportzenders. Een volgende stap is derhalve het nadenken over de realisering van de gewenste inhoud. Daarbij komen vragen aan de orde over productionele en redactionele samenwerking. Het analyseren van bestaande sportzenders is hierin een belangrijk begin. Zoals eerder vermeld is de Nederlandse televisiemarkt volgzaam ten opzichte van de markten in Engeland en de Verenigde Staten, ook als het gaat om mediasport. Om te voorkomen dat het wiel opnieuw moet worden uitgevonden, is gekeken naar potentiële voorbeeldzenders. Voor UPC zijn dit het Engelse Sky Sports en in mindere mate het Amerikaanse ESPN en het Duitse Première (afbeelding 13, 14 en 15): Sky Sports heeft in relatief korte tijd een imago weten te creëren dat de sportliefhebber erg aanspreekt. Dit is gelukt door een drietal factoren: het vergaren van de exclusieve rechten voor bepaalde sporten zoals voetbal, cricket en rugby; zeer goede productiewaarden (sinds Sky Sports een sport als darts verslaat, wordt het met 11 camera’s opgenomen); en meer inhoudelijke aandacht voor de sporter zelf. Een zender die dit voorbeeld al heeft gevolgd is Premiere in Duitsland. ESPN speelt meer in op spektakel en entertainment, maar is erg succesvol.33

32 33

Interview met Erik van der Schaft afgenomen op kantoor Chellomedia in Amsterdam, juni 2005 Interview met Erik van der Schaft afgenomen op kantoor Chellomedia in Amsterdam, juni 2005

64



Hieruit kan worden afgeleid dat UPC de vertaling van het concept naar de productiepraktijk zoekt in een aantrekkelijk aanbod, hoge productiewaarden en een persoonlijke benadering. Ook uit slechte voorbeelden van zenders kan UPC haar lering trekken: Een slecht voorbeeld van een sportzender is Eurosport. De zender was een panEuropese pionier maar het concept van een aantrekkelijk aanbod voor alle Europese landen is inmiddels achterhaald, waardoor de programmering niet meer interessant is. In Nederland krijgen we bijvoorbeeld urenlang het EK curling op televisie, terwijl dit slechts een zeer marginale sport is in ons land. Dit concept werkt dus niet, althans niet meer.34 Met zowel goede als slechte voorbeelden zijn productionele en redactionele doelen gesteld. Om te voldoen aan de elementen hoge productiewaarden en een persoonlijke benadering in de inhoud, is samenwerking met verschillende ervaren partijen noodzakelijk. De productionele samenwerking gaat over de technische kant van het maken van programma’s en wordt in televisiejargon beschreven als de ‘look and feel’ van de programma’s. Hoge productiewaarden kunnen worden gewaarborgd door ervaren televisiemakers. Hoewel er door Chellomedia wel eigen thematische zenders worden geproduceerd, zoals The Extreme Sports Channel, is er voor het produceren van twee sportzenders hulp van buitenaf nodig. Chellomedia zetelt in het kantorenpand Berghaus Plaza in Amsterdam, waarin ook het Digital Media Centre (DMC, afbeelding 16) is gevestigd. De werkzaamheden van het DMC zijn onder te verdelen in een vijftal gebieden: playout, postproduction, on-demand services, connectivity en channel management.

35

De belangrijkste diensten voor de nieuwe sportzenders zijn playout,

postproductie en zendermanagement. Playout houdt in dat het DMC het signaal van een televisiezender, indien nodig met ondertiteling, kan worden doorgestuurd naar verschillende landen. 34 35

Interview met Erik van der Schaft afgenomen op kantoor Chellomedia in Amsterdam, juni 2005 DMC online: http://www.digitalmediacentre.com/dmc_intro01.html [22-9-2005]

65



De postproductiefaciliteiten van het DMC zorgen er daarnaast voor dat activiteiten als beelden geluidsbewerking kunnen plaatsvinden. Het zendermanagement tenslotte houdt in dat de introductie van een nieuwe zender op de markt in zijn geheel kan worden verzorgd. De technische randvoorwaarden voor de productie zijn hiermee voorzien. Aan de sportmagazines, programma’s met vooruitblikken of hoogtepunten of sportevenementen die niet rechtstreeks worden uitgezonden (World Series of Poker, Bull Riding) die in het buitenland worden ingekocht, hoeft niets anders te gebeuren dan ondertitelen, inspreken en doorgeven van het signaal. Voor het verslag van de Nederlandse sportcompetities en het studioprogramma in het weekend moeten echter wel productionele en redactionele samenwerkingsverbanden worden aangegaan. Parallel aan het verlenen van de sublicentie is een overeenkomst gesloten over samenwerking met de NOS. Er werd afgesproken dat de technische mensen en redactie van NOS Studio Sport meewerken aan de programma’s van UPC. Dit komt praktisch gezien neer op het voeren van productie, regie en geven van commentaar. UPC zal dan de rechtstreekse wedstrijden uitzenden, terwijl de NOS de samenvattingen vertoont. Ervaring en vakkennis zijn hiermee gewaarborgd. Naast de samenwerking met de NOS is met WK Producties, het productiebedrijf van Kees Jansma en Will Moerer dat voor aanvang van het voetbalseizoen 2005-2006 werd overgenomen door Eyeworks en momenteel opereert onder de naam Eyeworks Sport, een samenwerkingsverband overeengekomen. Deze samenwerking is gebaseerd op de activiteiten die WK Producties voor Canal + ontplooide. Het houdt een redactionele samenwerking, waarin werknemers van Eyeworks Sport de redactie en presentatie van het studioprogramma verzorgen. Om te voorzien in de behoefte naar extra informatie die bestaat bij het mediasportpubliek (de ‘leerdimensie’), is UPC een samenwerking aangegaan met Infostrada Sports, een bedrijf dat sportstatistieken verkoopt. Tenslotte worden er mensen op freelance basis ingehuurd om de techniek te verzorgen, programma’s in te spreken, commentaar te geven bij live sport en te fungeren als analyticus in de studio.

66



Van der Schaft functioneert in de redactionele samenwerking als hoofdredacteur. Hij bepaalt de manier waarop sport wordt benaderd in de programma’s, de zogenaamde ‘tone of voice’: Ik heb het vetorecht en neem de uiteindelijke beslissingen variërend van welke gasten worden uitgenodigd tot het decor of de houding van de presentator in zijn stoel. In het studioprogramma moeten gezellige mensen te zien zijn die deskundigheid met uitstraling combineren. Gasten mogen best bekende Nederlanders zijn, zo lang ze maar iets te melden hebben. Uiteindelijk moet je als kijker het gevoel hebben dat ze in je huiskamer over voetbal aan het lullen zijn.36 De invloed die UPC kan uitoefenen op de benadering van sport in uiterlijke en inhoudelijke kenmerken varieert per soort programma. De enige programma’s waarop qua vormgeving en inhoud UPC’s eigen benadering kan worden toegepast, zijn de programma’s die zelf worden geproduceerd, zoals het studioprogramma in het weekend (mise en scène) en de rechtstreekse Nederlandse basketbal- en hockeycompetitie (beeldvoering en commentaar). Voor programma’s waarvan de productie door externe (buitenlandse) partijen wordt verzorgd, is de invloed alleen toepasbaar in de inhoudelijke sportbenadering van de commentator of voice-over. Er kan geconcludeerd worden dat de constructie van een eigen stijl in de programmering moeilijk zal worden, omdat er – met een oog op de programmering van beide zenders in de bijlagen - simpelweg te weinig programma’s die daartoe mogelijkheden bieden. In de volgende paragraaf zal worden besproken hoe het totale concept gepromoot zal gaan worden. § 2.4 De verkoopstrategie De verkoopstrategie is moet het geformuleerde concept in zijn geheel introduceren op de markt, waardoor de doelstellingen worden behaald. Het verzinnen van de namen van de nieuwe zenders is een belangrijk element in de vervolmaking van het totale concept. Het imago van het bedrijf dat het lanceert is daarvoor de basis. Het Engelse bureau Branded is in de arm genomen om de ‘branding en positioning’, de promotionele campagne, te formuleren en uit te voeren.

36


67



De te lanceren nieuwe zenders zijn een product van UPC. Het imago van de nieuwe zender wordt mede bepaald door het imago van het bedrijf. Het imago van UPC was, met name in het verspreidingsgebied rond Amsterdam en Rotterdam, niet goed. Er verschenen veel berichten in de media over klachten van consumenten. Toen UPC zich een aantal jaar geleden meer ging richten op de inhoudelijke productie van digitale televisiezenders is een nieuwe zogenaamde strapline geïntroduceerd, een korte zin die wordt vermeld bij de naam van een bedrijf en positieve associaties moet opwekken. Er werd gekozen UPC, daar kom je voor thuis. Met deze strapline is een nieuwe website gelanceerd die de nieuwe diensten van UPC introduceert: www.daarkomjevoorthuis.nl. UPC zal voor de eerste maanden gebruik maken van het opgebouwde imago van Canal + door het gebruik van de naam Canal + Blauw en de strapline Topsport, Topfilms, Nonstop. Op die manier kan het vertrouwen van het mediasportpubliek gewonnen worden. Voor de tweede zender moest wel een nieuwe naam worden gevonden, het Voetbalkanaal zou de lading van deze zender immers niet dekken. De nieuwe naam moet een tweeledige functie hebben: De naam moet herkenbaar zijn in het aanbod van de duizenden beschikbare digitale televisiezenders en moet een positief gevoel oproepen bij de kijker.37 In dit proces zijn verschillende namen getest. De voornaamste ‘kandidaten’ voor de nieuwe naam waren Plus Sport en Jam Sport. Het woord Plus, zoals gebruikt in de naam van Canal +, is goed omdat het de kijker een bevoorrecht gevoel geeft. Het publiek krijgt het gevoel dat het iets meer dan anderen. Op deze manier zou de band met Canal + echter lijken te blijven bestaan, terwijl UPC als bedrijf de zenders wil lanceren. Het Engelse woord Jam kan, in het Nederlands uitgesproken, voor verwarring zorgen. Beide namen zijn het daarom niet geworden. Voor de lancering in augustus is uiteindelijk gekozen voor een voortzetting van een naam waarbij de factor duidelijkheid en herkenbaarheid is ingevuld: Sportkanaal. Het publiek weet op deze manier wat het abonnement voor beide zenders inhoudt: de films en topsport van Canal + met de nieuwe sport via het Sportkanaal. Begin 2006 zullen beide zenders onder een gezamenlijke nieuwe naam worden gepresenteerd, die moet zorgen voor een helder beeld van UPC als aanbieder, duidelijkheid wat betreft inhoud en een positief gevoel als connotatie. Deze naam is al bekend maar mag op dit moment nog niet gepubliceerd worden.

37


68



Met een gekozen naam voor de zenders is het concept compleet en kon een concrete verkoopstrategie worden geformuleerd. In dit proces wordt uitgegaan van de sterke kenmerken van de eigen producten en de activiteiten van de concurrentie. De verkoopstrategie moet dus inspelen op de voordelen van het product zelf en de ontwikkelingen op de nationale markt. Digitale televisie op zichzelf is om twee redenen niet aantrekkelijk voor de consument: er moet betaald worden voor een dienst die niets toevoegt aan het bestaande aanbod38 en kan alleen worden aangeboden via een decoder die bij de mensen thuis moet worden geïnstalleerd waarvan mensen niet weten wat er precies wordt geregistreerd. Om deze drempel te verlagen zijn twee maatregelen genomen. De eerste, die financieel van aard is, behelst dat de decoders ter introductie gratis bij de mensen worden geïnstalleerd: Kabelbedrijf UPC verwacht dat over twee jaar minimaal de helft van zijn 2,3 miljoen klanten is overgestapt op digitale televisie. Directeur Diederik Karsten over dit project, waarin het bedrijf 300 miljoen euro investeert: “UPC is per 1 januari 2006 in staat om digitale televisiekanalen aan te bieden in z’n gehele verspreidingsgebied (Flevoland, Friesland, Gelderland, Noord-Brabant en Noord en Zuid-Holland). Om klanten over te halen over te stappen van analoge op digitale televisie gaan wij de komende twee jaar alle klanten van een gratis decoder voorzien.”39 De tweede maatregel is informatief van aard en houdt in dat via commercials en internetsites voorlichting wordt gegeven over het principe van digitale televisie en de werking van de decoder. Aantrekkelijke digitale zenders worden dus, mede met de boven beschreven financiële maatregel, ingezet om het publiek definitief over de streep te trekken. Deze zenders worden onderverdeeld in een aantal pakketten. Het minst uitgebreide pakket heet het UPC Digital TV Pack en biedt de kijker voor een maandelijkse abonnementsprijs van ruim € 15,- het huidige analoge pakket in digitale kwaliteit plus een aantal thematische kanalen op het gebied van nieuws, sport, kennis, film, muziek en amusement. 38

Met het aanschaffen van een abonnement op digitale televisie wordt het huidige analoge pakket vervangen door vrijwel hetzelfde pakket van hogere kwaliteit. Voor nieuwe digitale zenders moet maandelijks een bepaald bedrag worden bijbetaald. 39 AV Job nieuwsbrief online: www.avjob.nl [15-10-2005]

69



Daarnaast is er voor ongeveer € 5,- maandelijkse bijbetaling het Extra Channel Pack, waarmee 31 extra thematische kanalen kunnen worden ontvangen. De breed geïnteresseerde volger van het nieuws heeft nog de mogelijkheid het Bonus Channel Pack aan te schaffen en de inhoudelijk aantrekkelijkste zenders tenslotte zijn ondergebracht in zogenaamde Premium Channel Packs. Deze zenderpakketten zijn gebaseerd op inhoudelijke thema’s als sport, films, erotiek en etniciteit.40 Deze zenderpakketten worden vervolgens door de lokale kabelaanbieder verkocht aan de consument. Dit betekent dat UPC afspraken maakt over de verkoopstrategie, zodat inhoudelijke samenstelling en prijzen ongeveer overeenkomen. Hiermee is de verkoopstrategie geformuleerd en kan worden overgegaan tot het opzetten van een promotionele campagne. De verkoopstrategie van UPC gaat uit van de sterke punten van het product dat wordt aangeboden. Om digitale televisie in Nederland te introduceren worden de nieuwe zenders gepromoot. De lancering van de nieuwe zenders wordt dus voorafgegaan door een promotionele campagne die ertoe moet leiden dat mensen een abonnement op digitale televisie nemen. Hierdoor realiseert UPC een platform via welke in de toekomst nog veel meer diensten kunnen worden aangeboden. De zenders fungeren in dit geheel dus als zogenaamde salesinstrumenten. Promotie van de nieuwe zenders op televisie vindt plaats door sponsoring van of rondom sportevenementen en televisiecommercials. Om de reclame bij sportevenementen te realiseren heeft UPC contact gezocht met House of Sports, een sportmarketingbureau. De mogelijkheden voor promotie van de nieuwe zenders variëren van competitiesponsoring (zoals de UPC Eerste Divisie in het voetbal), shirtsponsoring van een sportploeg en reclameborden naast het veld tot sponsoring van bijvoorbeeld de speelbal. Concrete opties voor de promotie van het Sportkanaal wat betreft shirtsponsoring bleken de voetbalclubs Roda JC, ADO, RBC, Sparta en De Graafschap.

40

Het Bonus Channel Pack biedt 9 nieuwszenders (Amerikaans, Duits en Arabisch) en de etnische premium pakketten bevatten Chinese, Turkse, Pakistaanse, Arabische of Antilliaanse zenders. De zenderpakketten kunnen per aanbieder verschillen maar komen in grote lijnen overeen. UPC online: www.upc.nl [13-10-2005]

70



Daarnaast is er de mogelijkheid reclameborden bij uitwedstrijden van Nederlandse voetbalclubs in de UEFA Cup (Feyenoord, AZ, Heerenveen en Willem II) te sponsoren. Tenslotte kunnen individuele sporters gesponsord worden om de band van UPC met een sport te benadrukken. Golf is hierin een concrete optie, waarbij ook clinics met de gesponsorde talenten georganiseerd kunnen worden. In de overwegingen van het benutten van de mogelijkheden van sponsoring in de sport spelen elementen als budget, bereik en verspreidingsgebied van UPC’s producten een rol. Het budget is het eerste criterium: vanaf augustus tot de lancering in januari is er naast het budget voor televisiecommercials voor sponsoring een budget van ongeveer 150.000 euro beschikbaar. Shirtsponsoring is geen optie omdat het gaat om een campagne van een aantal maanden en contracten voor shirtsponsoring voor minimaal een seizoen worden afgesloten. Sponsoring van reclameborden daarentegen zijn relatief minder duur (2500 tot 10.000 euro per bord per wedstrijd), terwijl het bereik via het medium televisie even groot is. Hierdoor zien de kijkers van de NOS, een breed publiek, de reclame-uitingen meerdere keren. De sponsoring van individuele sporters lijkt voor de eerste periode ook geen doeltreffende optie. Voor het uitzenden van een televisiecommercial zijn ook plannen gemaakt. In samenwerking met een reclamebureau is gesproken over het uitzenden van een nieuwe televisiereclame voor Canal + vanaf eind juni. In dit hoofdstuk is duidelijk geworden wat het concept van de nieuwe sportzenders inhoudt en welke mogelijkheden UPC hierin heeft (gehad). In het volgende hoofdstuk kan dan ook worden overgegaan op een kritische analyse van dit concept. De doelstellingen en de concrete uitwerking van de verkoopstrategie worden hierin kritisch geëvalueerd.

71



Hoofdstuk 3 Kritische analyse van UPC’s concept There is a new phenomenon in France: the “supporter.” He will endure wind, rain and freezing temperatures to see his team. Capable of sudden and dramatic changes of mood, he abandons all critical or common sense and identifies himself with his side by wearing its colours, bawling out its songs and beating up the supporters of rival teams when the opportunity presents itself.41 La Nouvelle Revue du midi, 1924 If Americans supported opera as they support spectator sports, tenors and mezzosopranos would have incomes comparable to those of boxers and basketball players.42 Allen Guttmann So there is on the one hand the impulse to describe the scene, show what’s happening, give the audience an accurate picture, and on the other the impulse to get people involved, keep up the interest, add suspense, shape the material and highlight the action.43 There are various aspects to concepts of good television sport – absorbing narratives, exciting action and the presence of characters and stars being particularly important.44 Garry Whannel Story telling is the absolute key … even more important that who wins or loses … We want to tell a story, tell it well and move on.45 Dick Ebersol, president van NBC Sports

41

Guttmann 1986: 110 Guttmann 1986: 142 43 Whannel 1992: 26 44 Whannel 1992: 100 45 Whannel 1992: 32 42

72



Na een schets van het wetenschappelijke veld van mediasport en het concept van de te lanceren zenders, kan worden overgegaan tot de evaluatie en beoordeling van dit concept. Zoals eerder vermeld heeft deze case studie een observerend karakter, omdat er nog geen programma-aanbod voor analyse beschikbaar is. Om die reden is de analyse die in dit hoofdstuk aan bod zal komen louter gebaseerd op het geformuleerde concept. Hierin zullen dus slechts de mogelijkheden van UPC worden behandeld. De analyse in dit hoofdstuk concentreert zich op drie deelgebieden van het door UPC geformuleerde concept: het medium digitale televisie, het aanbod op de zenders en de promotie van het concept. Daarbij zijn respectievelijk drie deelvragen van belang die inspelen op de beoordeling of evaluatie van het concept: •


•


•


In de eerste paragraaf wordt ingegaan op de eerste deelvraag. Hierbij wordt ingegaan op de gevolgen van het mediasportcomplex voor UPC, de specificiteit van het medium en de gevolgen hiervan voor UPC’s publiek. In de tweede paragraaf staat de tweede deelvraag centraal en wordt aan de hand van de werkwijze van UPC’s voorbeeldzender Sky Sports beoordeeld of de nieuwe mogelijkheden van digitale televisie door UPC op een goede en logische manier worden afgestemd op de wensen van het mediasportpubliek. In de derde paragraaf tenslotte passeert de verkoopstrategie van het concept de revue. Hierin wordt UPC’s verkoopstrategie vergeleken met die van de concurrentie en een analyse gemaakt van de uitingen van de campagne: de commercials en websites die met het product geassocieerd kunnen worden. Kortom: om een nieuwe mediavorm op grote schaal te introduceren (paragraaf 3.1) worden zenders met een aantrekkelijke inhoud geproduceerd (paragraaf 3.2) die gepromoot worden door verschillende uitingsvormen in de media (paragraaf 3.3). Uiteindelijk zal een complete evaluatie en beoordeling van UPC’s concept mogelijk zijn.

73



§ 3.1 UPC’s geloof in de digitale toekomst De relatie tussen sport en digitale televisie kan, zoals in het eerste hoofdstuk duidelijk werd, worden beschreven in termen van het ‘mediasportcomplex’. De gevolgen hiervan zijn voor UPC merkbaar in twee opzichten: in financieel-economische en organisatorische aspecten. Omdat de sportorganisaties meer en meer anticiperen op de enorme vraag naar sport op televisie, zijn de bedragen die moeten worden betaald voor de uitzendrechten van de belangrijkste sportcompetities de afgelopen jaren enorm gestegen. Bedrijven die zich bezighouden met de productie en distributie van analoge televisiekanalen verdienen deze kosten terug door de verkoop van reclamezendtijd. De kosten worden op die manier doorberekend aan bedrijven. Bedrijven die zich met digitale televisie bezighouden, kunnen de gemaakte kosten echter alleen door de verkoop van abonnementen terugverdienen. Hierdoor is een groot beschikbaar budget noodzakelijk. Om die reden heeft UPC 300 miljoen euro uitgetrokken. Deze financiële dekking is echter slechts de randvoorwaarde om het concept te kunnen laten slagen. Meer controle over de productie en distributie is daarom gewenst. Dit is het organisatorische niveau waarop het mediasportcomplex zich manifesteert. Organisatorische aspecten zijn te ontwaren in horizontale en verticale integratie. UPC vertoont geen vormen van horizontale integratie, terwijl verticale integratie wel heeft plaatsgevonden. UPC integreert in de productie van zenders als The Extreme Sports Channel, Canal + Blauw en het Sportkanaal de productie van de programma’s met de invulling van een kanaal en de distributie ervan. Zo worden de opname van de studioprogramma’s, de beelden geluidsbewerking (beide in samenwerking met werknemers van Eyeworks Sport en freelancers), de redactionele werkzaamheden (in samenwerking met de NOS) en de distributie (in samenwerking met de mensen van het Digital Media Centre) van de programma’s in hetzelfde kantoorpand in Amsterdam gerealiseerd. Op die manier bestaat er meer controle over het hele productieproces. Ook op een mondiaal niveau is UPC onderdeel van een strategie van verticale integratie. UGC Europe, moederbedrijf van UPC Nederland, is onlangs gefuseerd met Liberty Media in Liberty Global (afbeelding 17).

74



Liberty Global is te typeren als een global media conglomerate, omdat het een mediaorganisatie is die meerdere soorten content produceert (kabel, satelliet) en actief is in meerdere delen van de wereld (Harvey e.a. in Kunnen 2004: 39). UPC, als onderdeel van Liberty Global, probeert door deze uitbreiding te anticiperen op de ontwikkelingen binnen de wereld van audiovisuele media. Eén van de ontwikkelingen waarop UPC probeert in te spelen is de steeds verdergaande individualisering van het kijkgedrag. Deze individualisering vindt zijn oorsprong in de ontwikkeling die het medium televisie door de jaren heen heeft doorgemaakt. Na de introductie van de televisie in de jaren ’50 van de vorige eeuw steeg de populariteit van dit medium snel. Aanvankelijk was televisiekijken een sociale bezigheid die veelal in openbare gelegenheden plaatsvond. Met de stijgende populariteit kon de verkoopprijs van de toestellen omlaag en werd het een echt massamedium. Het televisiekijken verplaatste zich naar de huiselijke sfeer. Met de verdere stijging van de verkoopcijfers betekende dit dat vanaf de jaren ‘80 per huishouden meerdere toestellen aanwezig waren en het kijkgedrag meer door het individu werd bepaald. In de eenentwintigste eeuw wordt door een drukker bezette week de indeling van de vrije tijd van mensen kritischer bekeken. Als vrije tijd wordt besteed aan het kijken naar televisie is het belangrijker geworden dat dit inhoudelijk beter aansluit bij de interessegebieden van de kijker. Door de lancering van thematische televisiekanalen werd en wordt op deze individualisering door UPC ingespeeld. Een voorbeeld van zo’n thematisch kanaal is het themakanaal /Geschiedenis, een initiatief van de omroepen VPRO en de NPS, dat in februari 2005 is gelanceerd. /Geschiedenis stelt de twintigste eeuw in beeld en geluid centraal. De zender, een combinatie van radio, televisie en internet, blikt terug op belangrijke perioden en gebeurtenissen in de geschiedenis door middel van tv-programma’s, persoonlijke verhalen, beeldverslagen, (amateur) impressies en diepgravende documentaires.46 Andere zenders die in de toekomst zullen worden geproduceerd zijn Holland Doc TV, een zender die samen met de VPRO wordt gemaakt en Nederlandse documentaires uitzendt; een nieuwszender in samenwerking met RTL; een kluskanaal met SBS. Ook de lancering van het thema sport past in deze visie.

46

AV Job nieuwsbrief online: www.avjob.nl [7-10-2005]

75



UPC houdt zich pas sinds een aantal jaar bezig met het produceren van thematische televisiezenders over sport. Na UPC’s Sport 1 in 1999 heeft het The Extreme Sports Channel en het Voetbalkanaal geproduceerd, voorbeelden van zenders waarmee UPC zich richt op groepen kijkers die in specifieke sporten geïnteresseerd zijn. Ook de lancering van Canal + Blauw en het Sportkanaal passen in deze ontwikkeling. Zoals vermeld combineert UPC de presentatie van deze nieuwe televisiezenders met de introductie van digitale televisie op grote schaal. Hiermee laat UPC haar bredere visie op de televisiewereld zien. UPC gelooft in een toekomst waarin digitale televisie een belangrijke plaats zal innemen. Net als de introductie van iedere andere mediavorm, zal de introductie van digitale televisie stuiten op problemen omdat van de gebruiker van het medium een andere gebruikshouding wordt verlangd. In deze paragraaf staat dus eigenlijk centraal op welke manier UPC die problemen denkt op te lossen. De kijkhouding van de gebruiker van digitale televisie verschilt wezenlijk van die van de analoge televisie. De introductie van digitale televisie betekent een samengaan van de eigenschappen van de analoge televisie en de digitale media. Analoge televisie wordt geassocieerd met passief kijkgedrag. Een onderzoek van Lee en Lee (1995) wijst uit dat de motieven om naar televisie te kijken samen te vatten zijn in drie categorieën (Van Vliet & Van Stelten, 2001: 169): •

Mood elevation: mensen willen via de televisie graag ontsnappen aan de dagelijkse beslommeringen;

•

Escapism: in tegenstelling tot de ontspannende manier van televisiekijken ontsnappen kijkers hier aan de het leven van alledag door spanning en opwinding. Het gaat om het hebben van prettige afleiding in een innemende andere wereld.

•

Informational benefit and social learning: kijkers gebruiken de televisie voor het krijgen van informatie en zelfeducatie, soms door identificatie met de getoonde situatie en mensen.

76



Deze kijkhouding kan worden getypeerd als lean backward, mensen zitten onderuitgezakt in een stoel en nemen tot zich wat aan hen wordt gepresenteerd. De gebruikshouding van internet, een voorbeeld van een digitaal medium, daarentegen kan door de virtuele en interactieve kenmerken worden getypeerd als lean forward (Van Stelten, 2004: 12). Dit verschil in gebruikshouding zien we ook in de benoeming van mensen die gebruik maken van de twee verschillende media: we spreken vaak van een televisiekijker en een internetgebruiker: A channel surfer hops back and forth between channels because she’s bored. A Web surfer clicks on a link because she’s interested. That alone suggests a world of difference between the two senses of ‘surfing’ – a difference that contemporary media critics would do well to acknowledge’ (Johnson, 1997: 109). De kijkhouding van een kijker naar de nieuwe digitale thematische kanalen van UPC zal dus ideaaltypisch een middenweg tussen deze twee uitersten inhouden. De actievere houding die voor de kijker mogelijk wordt of zelfs wordt verlangd komt concreet naar voren in de twee voor UPC meest interessante vormen van digitale televisie: enhanced en interactive television. In hoofdstuk 2 werden de definities van beide televisievormen al duidelijk. Onderscheid kan gemaakt worden in het feit dat enhanced television een actievere kijkhouding mogelijk maakt, terwijl interactive television een actievere kijkhouding verlangt (immers maakt deze vorm in de constructie van de programma’s direct gebruik van de feedback van de kijkers). Met de lancering van de nieuwe sportzenders richt UPC zich alleen op enhanced television. Is deze keuze te verklaren? Een nadere blik op het concept van interactieve televisie zal dit verduidelijken. Interactieve televisie impliceert dat de kijker meer betrokken is bij zijn televisieprogramma (Lee en Lee in Van Stelten 2004: 18). Dit strookt niet met de eerste twee motivaties van de kijker naar analoge televisie, die een passief gebruik beschrijven. Daarnaast is er nog een aantal andere twijfels over het samengaan van deze eigenschappen (Van Stelten 2004: 18): •

Televisiekijken gaat vaak gepaard met andere activiteiten;

•

Social grease: mensen praten graag over een gedeelde televisie-ervaring;

•

Televisiekijken blijft meer een sociale dan een individuele aangelegenheid.

77



De eerste twijfel werd recent bevestigd in een onderzoek dat KPN door het NIPO liet uitvoeren om te peilen hoe de Nederlandse het medium televisie gebruikt. Ruim de helft van de 38.000 mensen die een vragenlijst invulden voeren gesprekken tijdens het televisiekijken. Ook worden er sms’jes gestuurd en is werken op de pc een veel genoemde nevenactiviteit. Zelf bellen gebeurt ook veel, terwijl gebeld worden één van de grootste ergernissen is van de televisiekijker. Een kwart van de ondervraagden houdt de televisie tijdens het eten aan en 12 % eet iedere dag bij de televisie.47 Televisiekijken is dus een bezigheid die wordt gecombineerd met andere activiteiten. Door de benodigde ideale actieve kijkhouding van interactieve televisie botst dit, wat ook zichtbaar is in de tegenstelling tussen praten over televisiekijken als sociale bezigheid (traditionele, analoge televisie) tegenover het individuele gebruik van het medium (interactieve, digitale televisie). Met de introductie van digitale televisie moet rekening worden gehouden met het feit dat het publiek wellicht niet veel verandering wenst in het gebruik van het medium televisie. UPC’s keuze voor enhanced television als toepassing bij het nieuwe medium lijkt dus een logische. De kijker heeft de mogelijkheid te wennen aan de nieuwe mogelijkheden van het medium omdat het gebruik van de extra mogelijkheden niet direct wordt gebruikt in de constructie van programma’s. Bijkomend voordeel voor UPC is dat er, net als voorbeeldzender Sky Sports, door deze nieuwe vorm van televisiegebruik wellicht ook een breder publiek kan worden aangesproken: For example, in its coverage of rugby league it attempts both to draw on the traditional audience for the sport, while attracting a newer viewer to the sport (Boyle & Haynes, 2000: 77). De behoefte aan dit nieuwe gebruik van het medium televisie is ook al zichtbaar in de derde motivatie van de televisiekijkers, die van informational benefit and social learning. Deze groep kijkers is bereid tot zich te nemen wat wordt gepresenteerd, waarbij individuele keuzes gemaakt kunnen worden die het verloop van het programma niet hoeven te beïnvloeden maar de kijkervaring kunnen verrijken.

47

Onderzoeksresultaten op www.voordebuis.nl [8-11-2005]

78



Het geloof in digitale televisie, met name in enhanced television, is hiermee gerechtvaardigd. Omdat UPC op financieel-economisch en organisatorisch niveau heeft ingespeeld op deze ontwikkelingen, is het klaar voor de doorbraak van digitale televisie. Door het aanbieden van inhoudelijk interessante kanalen kan UPC bij deze doorbraak zelfs een pioniersrol vervullen. Een aantrekkelijke presentatie van het aanbod is hierin echter van levensbelang. De inhoudelijke mogelijkheden van enhanced television worden dan ook besproken in de volgende paragraaf. § 3.2 De inhoudelijk journalistieke, onderhoudende en dramatische wensen van het mediasportpubliek In de voorgaande hoofdstukken werd duidelijk dat mediasport idealiter een middenweg vindt tussen de conflicterende pijlers van journalistiek, licht entertainment en drama. In deze paragraaf zal aan de hand van de inhoud worden geëvalueerd in hoeverre UPC in haar aanbod tegemoet komt aan de wensen van het mediasportpubliek. Criteria voor analyse zijn eigenschappen van het programma-aanbod (de verworven uitzendrechten, soorten programma’s en programmering) en de afstemming van de inhoudelijke verwerking van de wensen van het publiek in visuele presentatie en commentaar. In de volgende zes subparagrafen zal UPC’s aanbod aan de hand van deze criteria geanalyseerd worden. § 3.2.1 De verworven uitzendrechten Een evaluatie van de verworven uitzendrechten is niets meer dan het opmaken van de balans van het verschil tussen gewenste en verworven uitzendrechten. Uit het marktonderzoek van Ithaka kwam naar voren dat de Nederlandse sportkijker geïnteresseerd is in de sporten voetbal (veruit het populairst), schaatsen, wielrennen, tennis, autosport (met name formule 1), basketbal, darts, hockey, golf en volleybal. UPC heeft zich in het aankopen van uitzendrechten dan ook aanvankelijk gericht op deze sporten. Echter, zoals in hoofdstuk 2 duidelijk werd, worden voor bepaalde sporten de rechten in meerjarige exclusieve cycli verkocht. Praktisch betekent dit dat UPC nooit in aanmerking heeft kunnen komen voor de uitzendrechten van formule 1 en darts (SBS bezit de rechten), het tennistoernooi van Wimbledon en het KLM Dutch Open golftoernooi (RTL bezit de rechten) en één van de vier belangrijkste golftoernooien van het jaar The Masters (de Agusta Golf club verkoopt zelf de rechten). 79



Verder zijn de uitzendrechten voor een sport als volleybal pas vanaf 2006 beschikbaar. UPC kan dus pas vanaf volgend jaar rechtstreeks volleybal programmeren. Daarnaast is UPC voor andere sporten wel in het bezit van de rechten door de sublicentie met de NOS (schaatsen, wielrennen), maar zijn voor uitzending minder interessant omdat de belangrijkste sportevenementen in het weekend, dat wil zeggen op hetzelfde tijdstip als de meeste voetbalwedstrijden, plaatsvinden. Het uitzenden van slechts een klein deel van een schaats- of wielerwedstrijd is voor de kijker ook niet aantrekkelijk. Concluderend kan worden gesteld dat met name voor liefhebbers van voetbal, hockey, honkbal, basketbal en golf de twee zenders een aantrekkelijk aanbod presenteren. De volgende stap in de evaluatie van verworven uitzendrechten is het analyseren van de kwaliteit van die uitzendrechten. Kwaliteit is meetbaar met het begrip exclusiviteit. Exclusiviteit van inhoud, dat wil zeggen concurrenten en andere televisiekijkers uitsluitend, is voor het imago van de zender én voor de kijker erg belangrijk. Om de uitzendrechten van UPC te kunnen analyseren is het nodig een onderverdeling in het begrip exclusiviteit aan te brengen. Ik onderscheid twee soorten exclusiviteit: exclusiviteit in rechtstreekse evenementen en exclusiviteit in samenvattingen. In het volgende overzicht staan in de eerste en tweede kolom alleen díe sporten en competities die UPC ook daadwerkelijk uit gaat zenden. In de twee kolommen met exclusiviteit staat alleen een ‘ja’ als UPC de enige aanbieder van dat rechtstreekse respectievelijk samengevatte sportevenement is. Tussen haakjes staan de concurrenten voor het specifieke evenement of de competitie. Dit begrip exclusiviteit heeft in deze analyse uitsluitend betrekking op concurrerende zenders waarop Nederlands gesproken wordt. UPC heeft van in 13 van de 22 mogelijke sportcompetities het alleenrecht op rechtstreekse uitzending. Voor de samenvattingen is deze verhouding 7 op 24. Deze verhoudingen zijn goed voor het imago van UPC en een bevoorrecht gevoel bij de kijker. Bovendien is de concurrentie minder hevig dan op het eerste gezicht lijkt. Zo bezit de NOS ook rechtstreekse uitzendrechten voor de Nederlandse hockey- en basketbalcompetitie. Zij doen daar echter niets mee tot in de maand mei de beslissingen in de competities vallen. Daarbij komt dat concurrent Eurosport wat betreft het voetbal de samenvattingen pas na het weekend uitzendt. Dit zorgt ervoor dat met name de voetballiefhebbers die de beelden zo snel mogelijk willen zien, het best worden bediend door UPC.

80



Figuur 5: Exclusiviteit van UPC’s uitzendrechten Sport

Gewenst

Exclusiviteit live

Exclusiviteit samenvatting

Voetbal

Europa: Champions League

Nee (NOS)

Nee (NOS, Eurosport)

Engeland: Premier League

Ja


Engeland: FA Cup

Ja

Ja

Spanje: Primera Division

Ja

Nee (Eurosport)

Italië: Serie A

Ja


Duitsland: Bundesliga

Ja

Nee (Eurosport)

Portugal: Superliga

Ja


Frankrijk: Ligue 1

Ja

Nee (Eurosport)

Tennis

Schotland: Scottish Premier League Ja

Ja

Brazilië: Campeonato Brasileiro

Ja

Ja

WK 2006

Nee (NOS)


Grand Slams



Masters

Nee (Eurosport)

Nee (Eurosport)

Davis Cup / Fed Cup / Hopman Cup Nee (NOS) Basketbal NBA

Nee (NOS)

Ja

Ja

Nederlandse Competitie

Nee (NOS)

Nee (NOS)

Honkbal

MLB

Ja

Ja

Hockey

Nederlandse Competitie

Nee (NOS)

Nee (NOS)

Golf

Majors

Ja

Nee (Eurosport)

Interessante PGA-toernooien

Ja

Nee (Eurosport)

Olympische Winterspelen 2006



Olympische Zomerspelen 2008



World Series of Poker

N.v.t.

Ja

Bull Riding

N.v.t.

Ja

Alles Extra

Wat betreft de verworven uitzendrechten kan worden gesteld dat ze wat betreft de interesse van het Nederlandse mediasportpubliek te wensen over laten, maar dat de exclusiviteit ervan wel als goed te kwalificeren is. In de volgende subparagraaf wordt dan ook onderzocht of de soorten programma’s die gemaakt zullen gaan worden aantrekkelijk te noemen zijn. § 3.2.2 De soorten programma’s Om uitspraken te kunnen doen over de kwaliteit van de soorten programma’s van UPC kunnen we nagaan of ze de eigenschappen van goede mediasport, journalistiek, licht entertainment en drama, bezitten.

81



De soorten programma’s die UPC zal gaan uitzenden zijn onder te verdelen in: rechtstreekse sportwedstrijden; samenvattingen (integraal en ingekort); reportages; interviews met sporters en begeleiding; analyses door deskundigen; voorgeproduceerde sportmagazines en in een later stadium ook documentaires en portretten over sporters. De belangrijkste programmasoort voor UPC én de kijker is die van rechtstreekse sportwedstrijden. Deze zijn aantrekkelijk omdat de gebeurtenissen zich live voor het publiek afspelen: The love of liveness also relates to the power of real time. If one sees it live, one can claim status as a witness present in time if not in space; if one sees it on tape, one is no longer a witness, but rather the percipient of a transcription. Sports fans, in the case of big games, will remain glued to the television screen, even though they know that any key plays will be shown ad nauseam in the game’s afterlife as reportage and video. They must be there as it happens. To see the big moment with even a slight delay is to be placed in a derivative role, a hearer of a report rather than a witness of an event (Peters 2001: 720). De aantrekkelijkheid van rechtstreekse sportwedstrijden op televisie appelleren dus aan het erbij zijn als de gebeurtenissen zich afspelen. De kijker kan zich op die manier een compleet beeld van de wedstrijd vormen, waarbij verhalen verteld worden. Voor integrale samenvattingen geldt dit ook, maar deze zijn voor de kijker minder interessant omdat de wedstrijden al gespeeld zijn. Kortere samenvattingen vertonen slechts de hoogtepunten uit de sportwedstrijden en spelen dus verhoudingsgewijs meer in op licht entertainment. Interviews met en portretten van sporters en begeleiding zijn interessant omdat de hoofdrolspelers van de sport aan het woord komen, waarbij interviews meer vanuit een journalistiek oogpunt worden afgenomen. In analyses bij sportwedstrijden komen de experts aan het woord die niet meer direct betrokken zijn bij de wedstrijden. Vaak zijn dit oud-sporters of mensen die op een andere manier indirect betrokken zijn bij de behandelde sporten. Deze analyses hebben voornamelijk een journalistieke functie. Sportmagazines daarentegen gaan meer in op de achtergronden bij de sport en informeren over elementen die de sport (in)direct kunnen beïnvloeden. Deze programma’s vertellen verhalen over de personen in de sport en dienen een dramatisch en een licht onderhoudend doel. Documentaires of reportages tenslotte vertellen vanuit een journalistiek oogpunt verhalen over de sport.

82



Deze verschillende programmasoorten kunnen in het driehoekige diagram worden geplaatst, waarbij ik integrale en ingekorte samenvattingen en reportages en documentaires als één programmasoort heb gebruikt. Figuur 4: schematisch diagram van UPC’s programmasoorten48 LIGHT ENTERTAINMENT

PORTRETTEN

INTERVIEWS SAMENVATTINGEN ANALYSES

LIVE WEDSTRIJDEN

MAGAZINES

DOCUMENTAIRES JOURNALISM

DRAMA

Deze verhoudingen zien er kwalitatief goed uit. In de beoordeling van de inhoud van de twee zenders moet echter rekening worden gehouden dat er naast de rechtstreekse sportwedstrijden erg veel zendtijd overblijft. Dit betekent dat er veel integrale herhalingen van met name voetbalwedstrijden zullen worden uitgezonden. Met betrekking tot de programma’s van UPC kan samenvattend worden gesteld dat zowel de programmering als de soorten programma’s die zullen worden uitgezonden als aantrekkelijk gekwalificeerd kunnen worden. Echter hierbij moet rekening worden gehouden dat de kwantitatieve verhouding van uitzending bepaalt of de inhoud van een zender kwalitatief goed genoemd kan worden. De kwantitatieve eigenschappen van UPC’s aanbod worden geëvalueerd in de volgende subparagraaf over de programmering van de soorten programma’s.

48

De figuur is gebaseerd op het driehoekige figuur van Whannel (1992: 61) op blz. 38 dat mediasport als populaire programmavorm middenin de driehoek plaatst.

83



§ 3.2.3 De programmering In hoofdstuk 2 is toegelicht welke mogelijkheden UPC heeft benut in het vergaren van aantrekkelijke uitzendrechten voor de nieuwe zenders. Het resultaat hiervan is ingepland in weekschema’s. Deze planning is een erg belangrijke stap in de realisering van doelstellingen. Met een herkenbare programmering kan een publiek worden opgebouwd en vastgehouden: Scheduling is nothing other than editing on an Olympian scale. Instead of combining shots and sounds into a sequence and sequences into a programme, as an editor does, the scheduler combines whole programme units into an evening’s flow, whole evenings into a week, whole weeks into a season, and whole seasons into a year. The principles involved are broadly similar to those of narrative construction. The schedulers try to combine variety and connection, repetition and originality into harmonious and mutually supporting arrangements (Ellis 2000: 25). De planner probeert in het invullen van de uitzendschema’s dus per tijdseenheid door een bepaalde opeenvolging een flow aan informatie te creëren die de kijker als natuurlijk en logisch ervaart. Volgens Ellis (2000: 27-28) kunnen de volgende elementen uit een goede programmering worden afgeleid: (a) inscribed assumptions about everyday life, about school hours, working hours, mealtimes, family togetherness and apartness, bedtimes for children; (b) the annual pattern of seasons, events and special occasions; (c) traditional slots, which are required by the regulators or are simply habitual; (d) assumptions about what the competition do and might do. This extends beyond simple competition to forms of complementarity, which is a strategy of providing alternatives. Als dit wordt toegepast op de programmering van beide zenders kunnen hierover uitspraken gedaan worden. De dagelijkse programmering van Canal + Blauw en het Sportkanaal is ook afgestemd op de bezigheden in het dagelijks leven. Over het algemeen zijn er op de vroege avond tal van bezigheden in een huishouden (eten, kinderen, werk) die kunnen afleiden van de televisie.

84



Een magazine met korte onderwerpen of een show met hoogtepunten past bij deze tijdsinvulling, omdat bij dit soort programma’s niet de voortdurende aandacht van de kijker nodig is. Zo is het ook te verklaren dat midden op de avond, als het aantal besproken afleidingen over het algemeen minder is (het werk is af, er is gegeten, de kinderen zijn naar bed), programma’s met uitgebreidere verhaallijnen zoals een rechtstreekse wedstrijd worden geprogrammeerd. De kijker kan zijn aandacht op dit tijdstip meer vestigen op de inhoud van de programma’s. Later op de avond tenslotte gaan sommige mensen misschien al naar bed of bereiden dingen voor de volgende dag voor. Hiermee is te verklaren dat UPC op dit tijdstip in Nederland inhoudelijk minder populaire of bekendere sport- of spelvorm als golf of pokeren programmeert. Het verloop van de seizoenen en de speeldata van speciale evenementen komen ook terug in de programmering van beide zenders, aangezien de sportkalender is afgestemd op die seizoenen. Dit geeft de kijker een logisch en vertrouwd gevoel. Zo kennen verschillende sportcompetities een winterstop en wordt er in sommige competities op traditionele feestdagen (Engels en vanaf seizoen 2005-2006 ook Nederlands voetbal op tweede Kerstdag en Engels voetbal op Nieuwjaarsdag) gewoon gespeeld. Ook zullen de beslissingen in de competities traditiegetrouw aan het eind van het sportseizoen, parallel aan het klimatologische seizoen, plaatsvinden. Daarbij kan UPC een bepaalde herkenbaarheid in de programmering ook zelf creëren. Voortkomend uit de sublicentie met de NOS, zijn in de voorbereiding voor de nieuwe zenders gesprekken gevoerd met de sportbonden van hockey, basketbal en volleybal. Deze, wat televisieaandacht betreft, kleine sporten zijn gebaat bij rechtstreekse wedstrijden van hun sport op televisie. UPC kan daarom eisen stellen die zijn afgestemd op de beoogde programmering. UPC heeft afgesproken dat competitiewedstrijden vanaf dit seizoen ook op doordeweekse dagen, op voor UPC gunstige uitzendtijdstippen gespeeld moeten gaan worden. Hierdoor komt UPC tegemoet aan de eigen programmering én de in de besproken drie sporten geïnteresseerde kijker. Ellis’ derde en vierde punt, die van opgelegde of historisch traditionele volgorde in programmering en anticipatie op de bezigheden van de concurrentie, zijn ook zichtbaar in UPC’s programmering. Hoewel de meeste opgelegde beperkingen binnen de programmering opgaan voor het open net (zo is in het verkopen van de rechtenpakketten vastgelegd hoe vaak de Nederlandse voetbalwedstrijden op het open net uitgezonden mogen worden), zien we dat UPC beantwoordt aan de traditie van uitzendtijden in de programmering. 85



Zo is de programmering van het studioprogramma met voetbal op zondagmiddag te verklaren door het feit dat dit op de NOS ook al jaren gebeurt en er bij de kijker wat dat betreft een bepaalde gewenning is opgetreden. Een overzicht van al het gespeelde buitenlands voetbal op zondag- en maandagavond is ook te verklaren als reactie op concurrerende voetbalprogramma’s van de NOS en RTL op die tijdstippen. Het duidelijkste voorbeeld van programmering die is afgestemd op een bepaalde traditie is het zondagse voetbalprogramma van Talpa. De Wedstrijden wordt op zondagavond om 19.00 uitgezonden, omdat dit jarenlang door Studio Sport op hetzelfde tijdstip is gedaan. De vier criteria van Ellis voor een goede programmering zijn te herkennen in de programmering van UPC. In termen van Ellis kan dus worden gesteld dat UPC een goede programmering heeft samengesteld. De randvoorwaarden zijn hiermee geëvalueerd. Het is vervolgens zaak de inhoudelijke afstemming van de programma’s in visuele presentatie en commentaar op de wensen van het publiek te onderzoeken. § 3.2.4 De wensen van het mediasportpubliek Wat betreft de wensen van het mediasportpubliek konden in volgorde van belangrijkheid achtereenvolgens vijf dimensies met kijkmotieven onderscheiden worden: de ‘fanatisme’, ‘ontspannings-’, ‘gezelschaps-’, ‘leer-’ en ‘opvuldimensie’. De motieven en wensen van het publiek die de inhoud van de programma’s als positief omschrijven vinden we in de eerste vier dimensies. Het mediasportpubliek wil dus opgaan in de spanning van een wedstrijd, zich identificeren met de winnaar en leren over de sport met meerdere mensen tegelijkertijd. Zoals in hoofdstuk 2 duidelijk werd, maakt digitale televisie nieuwe toepassingen mogelijk waarbij een actievere kijkhouding gewenst is. Enhanced television geeft de televisiekijker mogelijkheden meer te doen met het programma dan wat hem wordt aangeboden. Om die reden zullen de mensen wiens kijkmotieven en –wensen ondergebracht kunnen worden in de ‘leer-‘ en ‘opvuldimensie’ deze nieuwer televisievorm wellicht interessanter vinden. Immers, die mensen kunnen meer interesse of plezier hebben in respectievelijk het raadplegen van meer beschikbare informatie en het gebruik van het medium zelf. Het potentieel geïnteresseerde publiek is daardoor groter dan bij de traditionele vorm van analoge mediasport.

86



Zoals eerder vermeld, herbergt goede mediasport elementen van journalistiek, licht entertainment en drama. Deze drie polen zijn voortdurend met elkaar in conflict: The values of immediacy within journalism could be seen as encouraging live transmission, but this may conflict with the needs of entertainment. The use of video to produce edited highlights complete with split screens, replays and captions may enhance entertainment, but mark a move away from purer, more journalistic forms of realism. Dramatic practices might favour showing the whole of an event like snooker, whereas entertainment practices suggest a more mixed package with interviews, previews and post-mortems, and joke items as well as highlights from the match. […] There are various aspects to concepts of good television sport – absorbing narratives, exciting action and the presence of characters and stars being particularly important (Whannel 1992: 66, 100). Dit concept vertaald naar de praktijk zien Boyle & Haynes (2000: 74, 75, 76) terug in de programma’s van Sky Sports. Ze beschrijven programma’s die worden voorafgegaan door een voorbeschouwing waarin de spanning tot de wedstrijd wordt opgebouwd door verhalen die worden verteld door deskundigen. Het wedstrijdverslag wordt vormgegeven door reactie shots, medium close-ups, vertraagde herhalingen, meerdere camerahoeken (tot 17 camera’s bij één rugbywedstrijd) en visuele informatie in beeld. Het resultaat is een stijl met snelheid, muziek en actie die door de eisen van entertainment wordt voortgestuwd. De behandeling van sport op televisie is hierdoor veranderd: What has changed is the focus on the battle between personalities and the construction teams [in formule 1, MvE], added to with cut-away reaction shots of the teams in their pits during the race. […] The staccato editing style is evident in much of BSkyB’s treatment of sport, both in its actual coverage and its trailing of future events. In addition, this is often accompanied by extensive hyperbole, as the promise of excitement, drama, action (and, in the case of international events, the setting of old scores) is sold to the viewer (Boyle & Haynes 2000: 76, 77). De mogelijkheden die UPC heeft met enhanced televsion in journalistiek, licht entertainment en drama te voldoen aan de wensen van publiek, kunnen worden geanalyseerd aan de hand van een eerder gemaakte tweedeling: visuele presentatie en commentaar. 87



Deze twee elementen zorgen ervoor dat de sportwedstrijd zoals die op het veld plaatsvindt, wordt getransformeerd in een mediasportwedstrijd. Zoals eerder vermeld, ontstaat hierdoor een gereconstrueerde sportwerkelijkheid (Kunnen 2004: 45). § 3.2.4.1 De visuele presentatie van de gereconstrueerde sportwerkelijkheid De basis van de visuele presentatie van mediasport is de registratie van de sportwedstrijd. Randvoorwaarde is daarom dat de sportwedstrijden goed in beeld gebracht kunnen worden. De logistieke en productionele faciliteiten zijn niet voor alle sporten even goed in orde. Voortkomend uit UPC’s machtspositie in de eerder genoemde gesprekken met de relatief kleinere sportbonden is overeengekomen dat deze faciliteiten op korte termijn verbeterd zouden gaan worden. Zo is besproken dat de hockey- basketbal en volleybalclubs (vanaf 2006 rechtstreeks op de zenders te zien) ervoor zorgen dat er goede logistieke faciliteiten voor adequate televisieverslaggeving zijn. Concreet betekent dit dat er meerdere plaatsen voor camera’s moeten zijn en dat de stroomhuishouding flexibel is. Daarnaast moet er ten behoeve van het beeld een speelveld zijn dat duidelijk te onderscheiden is van de rest van de vloer. Dat houdt in dat vloeren in gymzalen met lijnen van verschillende sporten niet in aanmerking zullen komen voor televisieverslaggeving. Het leggen van een wedstrijdvloer op speeldagen is dan de oplossing. Ook moeten de clubs ten behoeve van het beeld en het imago van hun sport zorgen dat de tribune die in beeld komt vol zit, desnoods door het weggeven van vrijkaartjes. Tenslotte moeten spelers en begeleidende staf altijd beschikbaar zijn voor interviews en reportages. Hiermee is de basis van de visuele presentatie in orde, waardoor UPC zich kan buigen over de vraag welke toepassingen van enhanced television het meest geschikt zijn voor de opwaardering van hun sportprogramma’s. Wat betreft de Nederlandse hockey- en basketbalcompetitie geldt bovendien dat moet worden nagedacht over de sportverslaggeving als geheel. Er wordt immers samengewerkt met de NOS en er zijn afspraken gemaakt met de sportbonden. Wat betreft stijl van cameravoering, regie en montage kan UPC een voorbeeld nemen aan Sky Sports. Met meer middelgrote beeldkadrering en een frequentere toepassing van reactieshots, meerdere camerahoeken en vertraagde herhalingen voldoet de stijl meer aan de eisen van journalistiek, entertainment en drama. 88



Voor deze sporten bestaat dan ook het voordeel dat deze mogelijkheden ook ingezet kunnen worden in de digitale vorm van mediasport. De kijker heeft op die manier de mogelijkheid om zijn eigen regie te voeren over de wedstrijd. Voor een vollediger beeld van de wedstrijd kan de kijker bijvoorbeeld zelf een camerastandpunt selecteren. Een specifiek voorbeeld van deze keuzevrijheid wordt momenteel al toegepast op Sky Sports: de zogenaamde playercam. Als een door de programmamakers geselecteerde speler in beeld is, kan de kijker op een knop op zijn afstandsbediening drukken, waarna het beeld wordt opgedeeld in twee beelden. Op het ene beeld blijft het hele wedstrijdbeeld zichtbaar, terwijl het andere beeld wordt gevuld met de speler die de kijker wil volgen. Ook in de digitale versie van het Nascar racen op televisie is recentelijk een optie geïntroduceerd die de kijker de keuze biedt vanuit de auto van welke coureur wordt meegekeken. Ook verschillende delen van het speelveld kunnen op deze manier (tegelijkertijd) bekeken worden, wat voor een sport met een groot speelveld als golf (afbeelding 18) een aantrekkelijke optie is. Ook de kadrering kan worden aangepast, waardoor de actie en emoties op het veld – als gekozen wordt voor een kleinere kadrering – beter in beeld zijn en de handelingen verder gedramatiseerd worden. Ook een toepassing die mogelijk wordt voor de hockey- en basketbalcompetitie is de digitalisering van het beeld zodat spelsituaties bekeken kunnen worden, ook vanuit perspectieven die niet door camera’s zijn opgenomen. Studio Sport hanteert sinds een aantal jaren IJzeren Rinus, waarmee analoge spelsituaties gedigitaliseerd kunnen worden. Met digitale televisie is deze (dure) bewerking veel toegankelijker omdat het beeld al digitaal is. Voor hockey betekent dit concreet gezien dat daardoor spelsituaties digitaal kunnen worden gereconstrueerd waarbij de kijker (nogmaals) kan nagaan of een hockeybal bijvoorbeeld over de doel- of achterlijn is geweest. In het basketbal kan een gegeven technische fout opnieuw bekeken worden of worden nagegaan of een gegeven goal tending (punten worden toegekend als een verdediger de bal boven de basket wegwerkt terwijl de bal al een dalende lijn heeft ingezet) terecht was. 89



Door de afspraken met de hockey- en basketbalbond over de beschikbaarheid is het tenslotte ook mogelijk kijkers te laten communiceren met bekende (Nederlandse) sporters. Doordat televisie de eigenschappen van digitale media, zoals connectiviteit (De Mul, 1997), is het eenvoudiger mogelijk dat kijkers met sporters of begeleiders kunnen communiceren. Voor het grootste deel van de sportwedstrijden die op de zenders te zien zullen zijn geldt echter dat ze door programmamakers in het buitenland worden opgenomen, waardoor de stijl van visuele verslaggeving vastligt. Bovenbeschreven mogelijkheden gaan voor deze wedstrijden niet op. Voor dit deel van de programmering is het voor UPC dan ook de vraag welke digitale toepassingen, die onafhankelijk van de stijl van visuele verslaggeving functioneren, ingezet kunnen worden. De volgende mogelijkheden kunnen uiteraard ook voor het andere deel van de programmering worden ingezet. De toepassing die UPC’s mediasport zal (kunnen) onderscheiden van die van de concurrentie, is mogelijkheid tot extra tekstuele informatie. Door deze informatie beschikbaar te maken, kan de kijker zelf zoeken op zijn interessegebied in biografische informatie, interviews, historische verhalen en statistieken. Om te voorzien in deze behoefte van het mediasportpubliek (leerdimensie), heeft UPC een overeenkomst gesloten met Infostrada Sports, een bedrijf dat sportstatistieken verkoopt. Infostrada Sports levert in deze constructie de data waarin de kijker kan zoeken. Naast deze toepassingen voor de rechtstreekse mediasport, zal UPC ook studioprogramma’s gaan maken. Hierin is meer vrijheid voor het creëren van een eigen stijl, omdat de hele mise en scène moet worden gecreëerd. Een persoonlijke benadering van de sporter moet centraal staan. De studio is hiervoor de basis en moet dus warmte en persoonlijkheid uitstralen. Dit kan door het decor en de belichting. Praktisch gezien betekent dit lekker zittende stoelen of banken tegen een herkenbare achtergrond en warme belichting. De kleding van presentatoren en gasten moet onopvallend zijn. Concluderend kan worden gesteld dat de digitale toepassingen die met enhanced television mogelijk zijn, niet zullen leiden tot het creëren van een eigen stijl voor UPC. Ze zullen voornamelijk gericht zijn op het verrijken van de kijkervaring van het mediasportpubliek.

90



Deze verrijking speelt op alledrie de pijlers van Whannel (1992) in: statistieken voorzien in het journalistieke en achtergrondinformatie in het onderhoudende aspect en de verhalende vorm waarin dit gebeurt in de dramatische eis. Hoewel door een mogelijkheid tot raadplegen van extra informatie (de ‘leer-’ en ‘opvuldimensie’) kan leiden tot een vergroting van het publiek, kan de verdergaande personalisering van het beeld leiden tot een afname van de groep uit de mensen die het sociale aspect belangrijk vinden (de ‘gezelschapsdimensie’). § 3.2.4.2 Het commentaar bij de gereconstrueerde sportwerkelijkheid Nu duidelijk is geworden dat de mogelijkheden van het ontwikkelen van een eigen stijl in de visuele presentatie beperkt zijn, moet gekeken worden naar de mogelijkheden die liggen in het commentaar. In het eerste hoofdstuk kwam dit onderdeel al aan de orde en duidelijk werd dat commentaar bij rechtstreekse sport door verslaggevers enerzijds en commentaar in de studio door presentatoren en analytici anderzijds kan worden onderscheiden. In het geval van UPC bestaat er nog een derde mogelijkheid: commentaar bij samenvattingen van wedstrijden of buitenlandse programma’s door Nederlandse voice-overs. In deze vormen van commentaar schuilt een potentiële kracht die UPC kan benutten: Sports commentary has played a key role in shaping how we come tot think and talk about sport and its position in contemporary society. […] Sports commentary is, as part of television technology, a social process, and employs specific techniques of roundabout way of achieving a desired effect: that of realism and entertainment. (Boyle & Haynes 2000: 68, 80). Ook in commentaar is het essentieel dat wordt voldaan aan de eisen van journalistiek, entertainment en drama: The description of play is required to be faithful to what is happening on the field, but most also avoid being overly objective and has to introduce human interest and suspense. Associative material in the form of pre-researched notes are frequently utilized, but the commentary needs to avoid the appearance of being scripted and requires a level of fluency and informality of address (Boyle & Haynes 2000: 87).

91



So there is on the one hand the impulse to describe the scene, show what’s happening, give the audience an accurate picture, and on the other the impulse to get people involved, keep up the interest, add suspense, shape the material and highlight the action (Whannel 1992: 26). In het commentaar dat rechtstreekse sportwedstrijden begeleidt heeft UPC, overigens net als de analoge concurrentie, wél mogelijkheden een eigen stijl te creëren. De linguïstische analyse van Marriott (1996) in hoofdstuk 1 bewees al dat sportcommentatoren voortdurend bezig zijn met het creëren van verhalen. Door in deze verhalen zowel te verwijzen naar de feitelijke gebeurtenissen op het veld als naar de gebeurtenissen rondom het veld of een speler, wordt voldaan aan de eisen van goede mediasport. Concreet zien we dit, zoals in het eerste hoofdstuk duidelijk werd, terug in het benadrukken van strijd en conflict in intrapersoonlijke termen die ingaan op thema’s als kunde, consistentie en veelzijdigheid; strategie en leiderschap; vergelijking anderen en het compenseren van tekortkomingen (Bryant, Comisky & Zillman in Wenner 1989: 30). Ook in het commentaar van voice-overs bij buitenlandse programma’s of samenvattingen kan dit worden toegepast. Een voordeel dat UPC onderscheidt van de concurrentie is echter dat de kijker door de mogelijkheden van digitale televisie ook het commentaar kan personaliseren naar eigen voorkeur: Digital television may make it possible for viewers to individualize their consumption to the extent that choosing form an array of commentaries on any one particular sporting event may provide the ultimate means of identification with such a discourse: each competitor, team or nation involved could have a commentary biased in its favour, and a third could attempt to be impartial in the classic tradition (Boyle & Haynes 2000: 87). Op die manier kan UPC de kijker bijvoorbeeld objectief, onderhoudend, dramatisch of partijdig commentaar bieden. Een voorzichtig begin is hiermee al gemaakt door Canal + Blauw afgelopen voetbalseizoen. Met één druk op de afstandsbediening kon de kijker zelf beslissen of men wilde luisteren naar commentaar van de professionele verslaggever of naar dat van een bekende Nederlander.

92



Met het toepassen van duo-presentatie ontstaat een grotere wisselwerking in het commentaar en is het makkelijker in te spelen op journalistieke en onderhoudende kenmerken en het vertellen van verhalen. Wim Kieft, oud-voetballer en tegenwoordig commentator, kan op die manier een extra dimensie toevoegen aan de wedstrijd. Voor het commentaar in de studioprogramma’s door presentatoren en gasten geldt hetzelfde als de visuele presentatie ervan. Voor het studioprogramma moet vooraf worden nagedacht over de stijl van sportbenadering. Zoals bleek uit het concept voor de nieuwe zenders kiest UPC voor een persoonlijke benadering van de sporters. Deze kan worden gerealiseerd in de gesprekken in de studio en in interviews met de sporters. De hele houding van presentatoren en gasten is daarom erg belangrijk: Inhoudelijk mag de cynische afstand van de traditionele Nederlandse sportjournalistiek achterwege worden gelaten. De presentatoren moeten in dit geheel functioneren als personality, maar moeten wel op gelijke hoogte staan met de gasten. De gasten die worden uitgenodigd moeten een band hebben met de sport, de wedstrijd of de sporters en moeten iets positiefs uitstralen. Dit betekent dus niet dat het oudsporters hoeven te zijn, ook andere bekende Nederlanders zijn in principe welkom zolang ze maar iets zinnigs te melden hebben.49 Het principe van gasten die worden uitgenodigd die een band hebben met de sport wordt veelvuldig toegepast in mediasport. Zij fungeren als autoriteit op hun specifieke sportgebied en kunnen de aanloop naar de wedstrijd opwaarderen, zoals ook zichtbaar is in het verslag van formule 1: Both experts [presentator en een oud-sporter als gast, MvE] bring us ‘up close and personal’ to the pre-race action, passing on rumours and gossip form the pit lanes and the teams, enthusing about the atmosphere and tension, with ex-driver Brundle taking us down on the track among the posse of drivers, technicians and media to secure an interview with Hakkinen – who he assures us never gives interviews – fifteen minutes before the race.

49


93



In the trackside studio, the anchor, Jim Rosenthal can’t resist telling us that these few banal questions and answers, constituted ‘the interview everyone wanted, and you heard it first on ITV’ (Boyle & Haynes 2000: 75). Ook voor het onderdeel commentaar kan gesteld worden dat ingespeeld kan worden op de wensen van het mediasportpubliek maar dat de mogelijke toepassingen van enhanced television niet bijdragen aan het creëren van een eigen stijl voor UPC. Om de analyse van UPC’s concept te vervolmaken zal in de derde, tevens laatste, paragraaf van dit hoofdstuk de verkoopstrategie onderzocht worden. § 3.3 De verkoopstrategie: een aantrekkelijke drempelverlaging? Om de analyse van UPC’s concept voor de nieuwe zenders te completeren, moeten ook de verkoopstrategie onderzocht worden. Concreet gezien zou een vergelijkende analyse van inhoud en kosten gemaakt moeten worden en zouden de uitingsvormen waarmee UPC de nieuwe zenders aan het publiek presenteert, zoals commercials, sponsoring en websites, onderzocht moeten worden. Echter, deze case studie heeft een observerend karakter: het onderzoek richt zich op het concept en kijkt naar de mogelijkheden voor de uitvoering ervan. Evenals het programma-aanbod is het effect van promotionele uitingsvormen nog niet analyseerbaar. Wel kan onderzocht worden welk beeld UPC in de promotionele uitingsvormen probeert te creëren. De kosten van het product zullen construerend zijn in het al dan niet slagen van de verkoopstrategie. Een vergelijkende analyse van de kosten behoeft daarom allereerst enige aandacht. Om zoveel mogelijk abonnementen digitale televisie te verkopen, heeft UPC een strategie geformuleerd waarin nieuwe Nederlandse sportzenders worden aangeboden. De zenders fungeren zoals eerder vermeld als salesinstrumenten omdat zij ervoor moeten zorgen dat mensen worden overgehaald een abonnement op digitale televisie te nemen. UPC’s concurrentie komt daardoor van twee kanten: aan de ene kant van bedrijven die digitale televisie introduceren en aan de andere kant van bedrijven die dat – net als UPC – doen met zelf geproduceerde zenders. Zo is KPN een concurrent omdat het ook digitale televisie op landelijke schaal aanbiedt. Versatel is concurrent omdat het digitale televisie aantrekkelijk maakt door het promoten van een zelf geproduceerd digitaal sportkanaal. Een analyserende vergelijking moet gemaakt worden ten aanzien van het aanbod en de bijbehorende kosten. 94



De verkoopstrategie is echter moeilijk te vergelijkbaar, aangezien Versatel digitale televisie niet als op zichzelf staand product aanbiedt. Prijsvergelijking is daardoor ook lastig overzichtelijk te maken. In mijn analyse heb ik per aanbieder gekeken naar wat er technisch gezien nodig is om digitale televisie als product in huis te krijgen en welke kosten daaraan verbonden zijn. Daarnaast heb ik gekeken naar de verschillen in inhoudelijk aanbod, wat kan verschillen per kabelaanbieder. KPN profileert zich als prijsvechter door haar TV van KPN (24 televisieen 17 radiozenders) aan te bieden voor het laagste bedrag (vanaf € 7,95 per maand). Echter, deze abonnementsprijs is gebaseerd op een verkoopstrategie, waarbij mensen al een mobiel of vast telefoonabonnement óf een ADSL internetverbinding van KPN moeten hebben. Als dit niet het geval is, kost het abonnement € 13,95 per maand voor 24 televisieen 18 radiozenders. Daarbij komen eenmalige kosten voor een single of twin tuner50, smartcard en aansluiten van de decoder. Het meest eenvoudige pakket voor digitale televisie kost op die manier, naast de maandelijkse abonnementsprijs € 42,90 aan eenmalige kosten.51 Digitale televisie via Versatel is een verhaal apart. Op dit moment is het namelijk nog niet mogelijk het analoge pakket televisiezenders digitaal te ontvangen. Dit geldt ook voor radiozenders. Het product digitale televisie wordt dan ook gevormd door het Eredivisiekanaal (met rechtstreekse wedstrijden, actuele standen, clubinformatie en statistieken), rechtstreekse beelden uit het Big Brother-huis en vier Engelse voetbalclubkanalen. Om het geheel te kunnen ontvangen is de zogenaamde ‘mediabrowser’ vereist. Versatel zet de kosten op haar site expliciet af tegen die van KPN. De goedkoopste optie voor het ontvangen van het voetbal is een combinatie met een internetabonnement. Dit abonnement kost € 39,95 per maand plus de eenmalige kosten voor de installatie van het digitale modem (geschikt voor één televisie, € 49,95), waarbij de sport een jaar lang gratis te ontvangen is. Versatel gebruikt de zwaar bevochten uitzendrechten voor het Nederlands voetbal dus slechts als aantrekkelijke bonus voor mensen die een internetabonnement afnemen.52

50

Per televisietoestel waarop digitale televisie wordt gekeken is een single tuner, die € 39,95 kost, nodig. Als televisie kijken gecombineerd wordt met het opnemen van digitale programma’s, is een twin tuner nodig, die € 69,95 kost. KPN online: www.kpn.nl [17-10-2005] 51 Ter introductie wordt de single tuner gratis, of een korting van € 39,95 op de twin tuner aangeboden. In dit geval hoeven dus alleen de kosten voor een smartcard (€ 12,95) en aansluiten (€ 29,95) betaald te worden. KPN online: www.kpn.nl [17-10-2005] 52 Versatel online: www.versatel.nl [17-10-2005]

95



Als dit wordt vergeleken met de diensten van UPC, zien we grote verschillen. UPC biedt digitale televisie als op zichzelf staand product aan, waardoor de drempel het te proberen waarschijnlijk minder hoog is. De abonnementsprijs die UPC hanteert is volledig gebaseerd op de inhoud van het aanbod. UPC’s goedkoopste optie is het Digital TV Pack (42 televisieen 39 radiozenders) voor € 15,5353 plus € 23,- per maand als zowel Canal + en het Sportkanaal worden afgenomen. Deze totale abonnementsprijs ligt lager dan de huidige abonnementsprijs van Canal + (€ 39,95). Om digitale televisie logistiek aan de man te brengen moet een digitale decoder, de zogenaamde Mediabox, geïnstalleerd worden. Deze decoders kosten geld en moeten geïnstalleerd worden bij de mensen thuis. Deze kosten moeten doorberekend worden aan de consument. Om dit probleem te verhelpen worden de decoders ter introductie gedurende de eerste twee jaar gratis naar de mensen thuisgestuurd, waarna de installatie door de mensen zelf kan worden voltooid. Eenmalige (installatie-) kosten worden daarmee voorkomen, wat een extra pluspunt voor UPC’s pakket betekent. UPC’s digitale televisie is qua aanbod uitgebreider (meer televisieen radiozenders dan KPN en Versatel), qua strategie laagdrempeliger (digitale televisie als op zichzelf staand product aan te schaffen) dan de concurrentie en qua prijs relatief goedkoop. Als de kijker geïnteresseerd is in sport via digitale televisie is UPC’s aanbod (de beste buitenlandse voetbalcompetities en films) kwantitatief aantrekkelijker dan dat van Versatel. Waarschijnlijk zullen slechts de mensen die alleen geïnteresseerd zijn in Nederlands voetbal Versatel verkiezen boven UPC. Dit is ook gebleken uit de eerste verkoopcijfers: in tegenstelling tot de verwachte 100.000 abonnees in juni waren het er slechts 20.000. In november was dit aantal gestegen tot 43.000, terwijl het er aan het eind van het jaar 200.000 moeten zijn.54 Dit alles kan in tabelvorm worden samengevat:

53

Hoewel het met digitale televisie van UPC mogelijk is 42 televisiezenders en 39 radiozenders te ontvangen, is dit via aanbieder Casema beperkt tot respectievelijk 36 televisieen 26 radiozenders. Het maandelijkse bedrag is precies even veel als het bedrag dat nu voor het analoge pakket moet worden betaald. Later zal dit tarief veranderen in € 17,99 per maand. UPC online: www.upc.nl [17-10-2005] 54 Brabants Dagblad online archief: Chris Klaassens: “Zappen langs de voetbalvelden”, 22-8-2005 [5-11-2005]

96



Figuur 6: De verkoopstrategieën van aanbieders van digitale televisie in Nederland Decoder Mediabox UPC

Inhoud

Extra kosten

Bijzonderheden

36 tv-zenders

Canal + (3 kanalen)

26 radiozenders

€ 13,- per maand Sportkanaal € 10,- per maand

Gratis

€ 15,53 per maand

Single tuner

24 tv-zenders

Smartcard

In combinatie met een

17 radiozenders

€ 12,95

mobiel of ADSL-

Installatie

abonnement: € 7,95 per

€ 29,95

maand

KPN Gratis

€ 13,95 per maand

Mediabrowser

Eredivisiekanaal

Alleen mogelijk i.c.m.

Engelse clubkanalen

internet

Versatel Gratis

Big Brother

Installatie

Televisie en radio pas

€ 39,95 per maand

€ 49,95

later mogelijk

Nu de kostenstrategie is vergeleken en beoordeeld, moet het laatste onderdeel van de verkoopstrategie, de promotionele campagne, geanalyseerd worden. Hiertoe moeten websites en een televisiecommercial onderzocht worden. We moeten ons daarbij afvragen welk imago UPC in deze uitingsvormen probeert te creëren. Beide zenders hebben hun eigen website (www.canalplus.nl en www.sportkanaal.com) en maken deel uit van een bredere campagne. Zoals reeds in het tweede hoofdstuk besproken worden nieuwe producten of diensten altijd gepresenteerd tegen de achtergrond van het imago van het bedrijf. Vergelijkenderwijs kan worden gesteld dat KPN een goed en betrouwbaar imago heeft, dat al lang bestaat en dat Versatel als bedrijf pas net is geïntroduceerd op de markt. UPC had wat dat betreft een inhaalslag te maken. Om het imago te verbeteren én de nieuwe diensten en producten te introduceren werd de website www.daarkomjevoorthuis.nl gelanceerd. Deze internetpagina verdient daarom eerst aandacht. De site opent met een afbeelding van een huiskamer waar een vrouw een tijdschrift zit te lezen met haar voeten op de bank. Meteen gaat de telefoon en het beeld zoomt daarop in. Boven in beeld verschijnt een tekstbalk met Welkom thuis… Waar u volop geniet van de diensten van UPC. Beweeg uw muis door de woonkamer en ontdek het zelf: UPC, daar kom je voor thuis. Het beeld zoomt weer uit naar het openingsbeeld.

97



De setting die de site presenteert is een huiselijke sfeer: een gezin met één kind, waarin de vrouw een tijdschrift leest op de bank, het dochtertje op haar buik op de grond ligt en een computerspel speelt en de man met één been opgetrokken achter zijn laptop zit. De hond, op het eerste gezicht een ideaaltypische golden retriever, ligt heerlijk in zijn mand. Qua vormgeving is gekozen voor paarstinten, afgeleid van de paarse kleur van de P uit het logo van UPC, met wit en ontspannende loungemuziek als achtergrondgeluid. De sfeer die dit beeld moet oproepen lijkt helder: de mensen voelen zich thuis in hun huis, zitten of liggen erg ontspannen en vermaken zich prima met verschillende mediavormen. Deze setting is interactief, dat wil zeggen, een aantal elementen zijn aanklikbaar, die de diensten van UPC representeren. Van links naar rechts zijn aanklikbaar: •

Een tijdschrift op de bank, waarin drie vragen worden gesteld waarbij steeds vier verschillende antwoordmogelijkheden in de vorm van plaatjes kunnen worden aangeklikt. Aan de lezer wordt gevraagd welke voordeur het best bij hem past (modern, chique, oud, nieuw), in welke huiskamer hij zich het meeste thuis voelt (bad, eettafel, bed, keuken) en hoe hij thuis het liefste rondloopt (klompen, leren schoenen, blote voeten of sloffen). Iedere combinatie levert dezelfde beschrijving op van de lezer als persoon, waarna een pasklaar advies volgt over UPC’s internet.

•

Een krant die op de televisie ligt, waarin een prijsvraag te zien is. Met de prijsvraag kunnen prijzen worden gewonnen die allemaal te maken hebben met de diensten van UPC. Opvallend in dit geheel is een knuffelbeest (een hond), het zogenaamde ‘thuisdier’, wat een andere vorm van reclame voor het bedrijf betekent.

•

Een grote televisie, waarop twee reclames te zien zijn die dezelfde boodschap verkondigen. In het ene filmpje lijkt een bankovervaller in zijn auto zo snel mogelijk naar huis te rijden, waarna blijkt dat hij op zijn vrienden wachtte die wat te drinken haalden zodat ze gezellig met zijn drieën televisie konden kijken. Het tweede filmpje laat een golfwedstrijd waarbij de lokale favoriet de bal expres verkeerd slaat. Via de stad is hij op die manier het snelst thuis om met zijn gezin televisie te kijken. en in het andere zorgt een golfspeler door expres de verkeerde kant op te slaan dat hij eerder thuis is.

98


•


Een spelcomputer, waarmee het spel Racin Home gespeeld kan worden. Het spelen van een spelletje (een dienst van UPC) wordt hierin gecombineerd met de boodschap van de site (zo snel mogelijk naar huis, want daar is het prettig). Na het spelen van het spel kun je je race opnieuw bekijken (nieuwe toepassing met digitale televisie) en je vrienden uitdagen (waardoor meer mensen over de site horen).

•

Een envelop op de deurmat, waarop je je gegevens kunt achterlaten om op de hoogte te worden gehouden van de nieuwste diensten van UPC.

•

Een laptop, waarop informatie verschijnt over de internet, televisie en telefonie. Er wordt in de begeleidende teksten ingegaan op het alledaagse gebruik van de verschillende mediavormen (de boodschap is hier dat we de verschillende media vandaag de dag zo veel gebruiken dat we eigenlijk niet meer zonder kunnen), waarna informatie volgt over de voordelen en tarieven van UPC. Ook is er een link naar de algemene site.

•

Een radio, waarmee de achtergrondmuziek uitgezet kan worden of veranderd in andere loungemuziek.

Qua vormgeving en inhoud is de algehele boodschap duidelijk: de strapline moet appelleren aan de prettige gevoelens die mensen van verschillende afkomst (getuige de antwoordmogelijkheden in het tijdschrift), in verschillende samenstellingen (getuige de reclames) met verschillende behoeften in mediagebruik met thuis zijn associëren. UPC’s diensten zorgen hier mede voor. Deze internetpagina moet het imago van UPC als bedrijf verbeteren. Onderdeel van de diensten die er (mede) voor zorgen dat thuis een prettige plek is om te zijn, zijn de sportzenders. Het Sportkanaal wordt gepromoot op een eigen website (www.sportkanaal.com) en Canal + Blauw op de website van Canal + Nederland (www.canalplus.nl) en in een televisiecommercial. De website van Canal + Nederland is opgebouwd uit tabbladeren. Op de voorpagina staan aanklikbare links naar pagina’s over de voordelen van Canal + (het beste aanbod, aanbieding, ontvangst) en exclusieve voordelen voor de abonnee (programmagids, sport, prijzenfestival en veel gestelde vragen).

99



Links in beeld zien we foto’s met onderschriften van waarin filmsterren (De beste films voor het eerst op tv; Zonder reclameonderbrekingen; 7 Dagen per week, 24 uur per dag; 3 kanalen met film en sport), sportsterren (Alle belangrijke Europese voetbalcompetities; MLB, NBA, FEB Basketball en hockey) en presentatoren (Deskundige analyses van echte voetbalkenners) elkaar afwisselen. De tabbladen voorzien in informatie over abonneren, gids, film, sport, service en zakelijke aspecten. Verder zien we in beeld wat er op dat moment op Canal + wordt uitgezonden en kun je een controle uitvoeren om te zien op welke manieren je digitale televisie kunt ontvangen in je postcodegebied. Het geheel is uitgevoerd in een herkenbare, zakelijke stijl met primaire kleuren. Deze internetsite is informatief van aard en vertelt de bezoeker van de site kort en helder wat de eigenschappen van de zenders zijn en welke voordelen de abonnee heeft. De website van het Sportkanaal vertoont een gelijksoortig beeld. De openingspagina van de site laat een animatie zien van een mannetje dat een voetbal hooghoudt, met daarnaast de tekst: Het beste uit Europese sporten, 24 uur per dag, 7 dagen per week. Met 24 uur per dag herhalingen en hoogtepunten van de voetbalwedstrijden kun je ook op een later tijdstip nog genieten van de beste acties. Geen reclames, geen discussies, alleen sport - dat is waar het bij het Sportkanaal om draait! Deze informatie laat weinig te wensen over en beschrijft precies waar de zender om draait. Verder staat op de site vooral informatie over de programmagids en manieren waarop de consument het Sportkanaal kan ontvangen. Alleen als wordt doorgeklikt op de programmagids wordt duidelijk dat de acht beschikbare kanalen, een toepassing die mogelijk wordt door digitale televisie, ook daadwerkelijk aan verschillende programmering hebben. Kijkend naar de programmering van het Sportkanaal in de bijlagen is zichtbaar dat zaterdag om 16.00, een tijdstip waarop veel Engelse voetbalwedstrijden beginnen, de kanalen 1 t/m 5 verschillende wedstrijden vertonen (wedstrijd 2 t/m 6).55 Dit pluspunt van UPC’s product (de keuzevrijheid wordt immers vergroot) wordt op de site echter niet expliciet genoemd. 55

De weekprogrammering van beide zenders vertoon een mogelijk uitzendschema. Om het verschil tussen de twee zenders inzichtelijker te maken, heb ik de wedstrijden uit de Engelse voetbalcompetitie van zaterdag een nummer toegekend. De nummers zijn gebaseerd op speelronde 12, waarin op zaterdag 5 november 7 wedstrijden werden gespeeld. De wedstrijd die op het vroegste tijdstip begon heb ik nummer 1 gegeven, de wedstrijd die het kaatst begon in dit geval nummer 7.

100



De televisiecommercial voor Canal + straalt veel meer een gevoel uit dat op de (film- en) sportliefhebber moet worden overgebracht. In juni 2005 werd de nieuwe televisiecommercial voor Canal + gelanceerd.56 Een analyse van deze reclame leert ons wat de boodschap voor het vernieuwde Canal + (Blauw) inhoudt. In de reclame is een kantoor te zien waarin een flip-over staat met daarop een voetbalveld met een opstelling van elf polaroid foto’s. Daaronder staat geschreven: Onze opstelling seizoen ‘05/’06. Er wordt ingezoomd op het bord waarna het in een voetbalstadion staat. Via de elf polaroidfoto’s zijn bewegende beelden van verschillende voetbalwedstrijden te zien. Uiteindelijk verschijnt op het grote scorebord van het stadion de mededeling Topsport, Topfilms, Nonstop. Uit de commercial worden ons vier dingen duidelijk: •

De inhoud wordt gevormd door buitenlandse voetbalcompetities, basketbal en honkbal en allemaal van de hoogste kwaliteit. Daarnaast ook veel goede films.

•

De aantrekkelijkheid van de verschillende competities of, vanuit een meer bedrijfmatig standpunt, hun geschiktheid voor de Nederlandse markt wordt gerepresenteerd door de linies op het speelveld. Nederland staat bekend als land dat attractief, aanvallend voetbal speelt. De aanval is daarom voor ons de meest interessante linie op het veld. Het is dan ook niet toevallig dat Engels, Italiaans en Spaans voetbal, de drie sterkste voetbalcompetities in Europa, in deze linie staan. Naar goede Nederlandse gewoonte staat Duitsland in de goal en speelt de rest er tussenin. De positie van de Champions League, de competitie met de beste teams in Europa, op het middenveld is te verklaren door het feit dat de NOS de rechten heeft voor het uitzenden van de wedstrijden met Nederlandse deelnemers. De overige wedstrijden zijn voor Nederland daarom minder interessant. Deze verhouding wordt nogmaals bevestigd door het feit dat op de polaroids van die drie competities bewegend beeld te zien is. Dit is ook het geval bij het Braziliaans voetbal, wat te verklaren is dat dit nieuw is en moet worden geïntroduceerd aan de kijker.

•

De programmering van Canal + wordt verzorgd door mensen met veel ervaring, getuige de voice-over van ervaren voetbalcommentator Eddy Poelmann. De inhoudelijke focus is Nederland, getuige de typisch Nederlandse 4-3-3-opstelling en in het bewegend beeld een goal van Arjen Robben.

56

In de eerste periode van uitzending is de hele reclame vertoond. Later alleen nog maar de verkorte versies. In juli 2005 stond de hele commercial online op www.canaplus.nl

101


•


Dit alles ademt de sfeer van de actualiteit van sportnieuws. De reclame neemt ons mee vanuit de ruimte waarin gebrainstormd is (getuige het flip-over bord, aantekeningen met stift en polaroidfoto’s, die erom bekend staan dat ze na het nemen direct ontwikkeld zijn) direct naar het veld, waar de echte actie plaatsvindt. Mensen die zich abonneren op Canal + zijn er dus voortaan direct als het gebeurt bij vanuit hun huiskamer.

De boodschap die hierin wordt overgebracht is duidelijk: Canal + staat het komende seizoen voor topsport en topfilms en dat alles nonstop, dus zonder reclame. Dit in combinatie met de beschreven sfeer van het als eerste weten als er iets gebeurt en een verwijzing naar de internetsite waarop de benodigde informatie staat, maakt de commercial af. § 3.4 De conclusie: UPC als digitale pionier? Na de beschrijving van het mediasportcomplex in het eerste en UPC’s concept in het tweede hoofdstuk, heeft het derde hoofdstuk in het teken gestaan van de kritische analyse van dat concept. Als vertrekpunt van de analyse konden drie deelvragen geformuleerd worden: •


•


•


De eerste deelvraag behandelt digitale televisie als nieuw medium op een markt die gedomineerd wordt door het mediasportcomplex. De gevolgen hiervan zijn ook voor UPC direct merkbaar. Op financieel-economisch niveau heeft UPC te maken met sterk gestegen prijzen die voor uitzendrechten betaald moeten worden. Een bod van 40 miljoen euro op de uitzendrechten voor het Nederlandse voetbal gedurende drie seizoenen was niet genoeg om het lagere bod van Versatel (30 miljoen euro) af te troeven. Dit omdat de clubs de uiteindelijke beslissing namen en unaniem kozen voor het bod dat de hoogste inkomsten per club zou genereren.

102



De achttien streken hiermee 70 miljoen euro per jaar op, 30 miljoen meer dan tot nu toe het geval was. Ook de NOS bood met 32 miljoen euro voor de uitzendrechten voor het open net niet genoeg om John de Mol’s Talpa (40 miljoen euro) af te troeven.57 UPC en de NOS besloten daarom de krachten te bundelen in een sublicentie: de NOS maakt gebruik van UPC’s uitzendrechten voor Engels en Italiaans voetbal, terwijl UPC de uitzendrechten voor de Nederlandse hockey- en basketbalcompetitie en voor de Olympische Spelen en het WK voetbal in 2006 gebruikt. Ook op organisatorisch niveau probeert UPC in te spelen op het mediasportcomplex. Door processen van horizontale en verticale integratie ontstaat meer controle over de productiekolom en daarmee over de markt. Het mediasportcomplex uit zich ook in de relatie tussen het (gebruik van het) medium televisie en de commercie. Dit heeft geresulteerd in een tendens op deze markt die een personalisering van het gebruik van het medium televisie laat zien. De historische ontwikkeling die het medium televisie vanaf de jaren ’30 van de twintigste eeuw heeft doorgemaakt, heeft het kijkgedrag veranderd van een sociale bezigheid tijdens de eerste decennia tot een – door de explosief gestegen verkoop van televisietoestellen en daardoor de aanwezigheid van meerdere toestellen per huishouden – kijkgedrag dat steeds meer is afgestemd op de individuele interessegebieden van de kijker. In een tijdperk waarin veel mediavormen het proces van digitalisering reeds hebben doorgemaakt, lijkt ook voor de televisie het moment aangebroken. Digitale televisie introduceert thematische televisiekanalen die zijn afgestemd op specifieke interessegebieden van het publiek. Onderzoek wijst uit dat mensen bovendien bereid zijn extra te betalen voor televisiezenders die als thema sport of film (speelfilms en porno) hebben. Hierop speelt UPC als bedrijf is. De tijd voor de digitalisering van de televisie is rijp en er is een doelgroep die wil betalen voor de inhoud. Met de overname van Canal + is, na officiële goedkeuring door de NMa met het oog op een monopoliepositie, is geanticipeerd op ontwikkelingen op de televisiemarkt.

57

Elsevier, “De Mol grote winnaar uitzendrechten voetbal”, 22-12-2004: http://www.elsevier.nl/nieuws/sport_en_society/nieuwsbericht/asp/artnr/17895/ [6-11-2005]

103



Het resultaat is een strategie waarbij verschillende nieuw zenders gelanceerd zullen worden, waaronder Canal + Blauw (sport en films) en het Sportkanaal (alleen sport). De toepassing die is gekozen voor het lanceren van deze zenders is enhanced television dat de kijker nieuwe mogelijkheden in een persoonlijk mediagebruik biedt en de kijker, in tegenstelling tot interactive television, er niet toe verplicht. De kijkhouding die wordt geassocieerd met analoge televisie is passief: de kijker neemt tot zich wat hem wordt aangeboden. De opgewaardeerde digitale televisievorm reikt de kijker nieuwe mogelijkheden aan en maken een kijkhouding mogelijk die actiever is. Deze strategie lijkt het meest logisch omdat de overgang van de analoge naar de digitale versie daardoor geleidelijker kan verlopen. De tweede deelvraag speelt in op de verhouding tussen de wensen van het mediasportpubliek en de manier waarop UPC hierop inspeelt. Om deze deelvraag te kunnen beantwoorden is allereerst de kwaliteit van de verworven uitzendrechten onderzocht. In het proces van onderhandelen, waarbij UPC alle mogelijke manieren die in hoofdstuk 2 zijn beschreven heeft aangewend, zijn om verschillende redenen uitzendrechten niet binnengehaald. Het pakket dat uiteindelijk is overgebleven houdt daarom in variatie te wensen: de voetballiefhebbers worden goed bediend met de beste buitenlandse competities en de geïnteresseerden in basketbal zien zowel de Nederlandse als Amerikaanse competitie. Daarnaast zijn sporten als tennis, golf en honkbal redelijk vertegenwoordigd. Eind juni werd duidelijk dat de general manager, tevens mijn stagebegeleider, Erik Van der Schaft te weinig heil zag in het overgebleven aanbod: hij nam ontslag. De officiële reden luidde een verschil van inzicht in de strategie voor het Sportkanaal. Concreet kwam het erop neer dat het verschil in gewenst en beschikbaar budget in de loop der maanden te groot was geworden. Tijdens een presentatie van zijn plannen aan zijn directe meerderen aan het begin van het seizoen pleitte hij voor een begroting die drie keer zo hoog was dan het uiteindelijk beschikbare bedrag. Resultaat hiervan was volgens Van der Schaft een onvolledig eindproduct, waarop hij achteraf niet wilde worden afgerekend. De uitzendrechten die uiteindelijk overbleven zijn vervolgens beoordeeld op hun exclusiviteit. UPC heeft van in 13 van de 22 mogelijke sportcompetities het alleenrecht op rechtstreekse uitzending. Voor de samenvattingen is deze verhouding 7 op 24. Deze verhoudingen zijn goed voor het imago van UPC en een bevoorrecht gevoel bij de kijker. Concluderend kan worden gesteld dat de verworven uitzendrechten kwantitatief te wensen overlaten, maar kwalitatief als goed te kwalificeren zijn.

104



De soorten programma’s waarin UPC de verworven uitzendrechten gaat benutten laten zich samenvatten in een aantal categorieën die in verschillende gradaties voldoen aan de drie eigenschappen van goede mediasport. Korte samenvattingen met de hoogtepunten van wedstrijden kunnen hierbij als ideaal middelpunt worden gezien: een samenvatting voldoet journalistiek gezien omdat hierdoor een objectief beeld over de wedstrijd kan worden gevormd, het is in staat de (verkorte) verhalen van een wedstrijd te vertellen en voldoet aan de eisen van licht entertainment omdat de hoofdrolspelers tijdens hun beste momenten in beeld komen. De verhouding van uitzenden is vervolgens erg belangrijk in de beoordeling van de uitzendrechten. In de programmering van een zender wordt geprobeerd een bepaalde opeenvolging van programma’s te creëren die natuurlijk aanvoelt bij de kijker. Aan de hand van vier punten van Ellis (2000) hebben we gezien dat de programmering van UPC voldoet aan de eisen van een goede programmering: het past bij de dagelijkse bezigheden van de mens, is afgestemd op het natuurlijke verloop van seizoenen en de bezigheden van de concurrentie en houdt rekening met regulering van hogerhand en traditie bij de kijker. De concrete invulling van de programmering is het volgende punt van aandacht. De verworven uitzendrechten heeft UPC benut om de speelschema’s van bijvoorbeeld de Nederlandse hockey- en basketbalcompetitie af te stemmen op de programmering af te stemmen. Op die manier kan UPC continuïteit en herkenbaarheid in de programmering creëren met hockey en basketbal op doordeweekse wedstrijden en met name voetbal in het weekend. Toch blijft er, met name op het Sportkanaal, veel zendtijd over die opgevuld moet worden. Een blik op de weekprogrammering in de bijlagen leert dat integrale samenvattingen van wedstrijden (roze programmaonderdelen in de bijlagen) dan ook veel voorkomen. Dit is niet aantrekkelijk voor de kijker. Een wedstrijd in zijn geheel is alleen aantrekkelijk als het rechtstreeks wordt uitgezonden (gele programmaonderdelen). Als de wedstrijd gespeeld is, valt deze sterke eigenschap weg. Een verkorte samenvatting met de hoogtepunten is dan de beste optie (lichtgele programmaonderdelen). Om teveel herhalingen, en daardoor een devaluatie van het aanbod te voorkomen, kan UPC hier niet voor kiezen. De concrete inhoud van de programma’s in visuele presentatie en commentaar vormt het laatste deel van de analyse dat aandacht verdient. Deze twee onderdelen moeten afgestemd worden op de specifieke wensen van het mediasportpubliek en de mogelijkheden die digitale televisie UPC biedt. 105



De motieven en wensen van het mediasportpubliek zijn samen te vatten vijf dimensies die door Wenner en Gantz na verschillende uitgebreide onderzoeken in 1989 zijn geformuleerd: de ‘fanatisme’, ‘ontspannings-’, ‘gezelschaps-’, ‘leer-’ en ‘opvuldimensie’. Met andere woorden: het mediasportpubliek wil opgaan in de spanning van een wedstrijd, zich identificeren met de winnaar en leren over de sport met meerdere mensen tegelijkertijd. Eerder werd al gesteld dat goede mediasport journalistieke, licht onderhoudende en dramatische elementen in zich verenigt. De vraag is dus hoe UPC hier in de visuele presentatie van en het commentaar bij haar programma’s op inspeelt. Om een beter idee te krijgen over de mogelijke invulling hiervan, kan worden gekeken naar de programma’s van voorbeeldzender Sky Sports. De basis voor de visuele presentatie van sportevenementen is de registratie ervan. Het journalistieke aspect van mediasport verlangt van de programma’s dat de kijker een objectief beeld kan vormen over de sportwedstrijd. Om een goede registratie mogelijk te maken zijn logistieke en productionele faciliteiten bij de sportvelden noodzakelijk. Deze mogelijkheden behoren nog niet tot de basisinrichting van iedere sportfaciliteit in Nederland. Omdat UPC in onderhandelingen met de relatief kleinere sportbonden een machtige positie heeft (zij zijn immers gebaat bij iedere televisieaandacht van hun sport), kan dit als eis worden gesteld. Resultaat van deze onderhandelingen is dat, naast een aanpassing van de wedstrijdkalender ten behoeve van UPC’s uitzendschema’s, er afspraken zijn gemaakt over speelvloeren, tribunes en beschikbaarheid van spelers en begeleiding. De licht onderhoudende en dramatische elementen die goede mediasport herbergen, komen op twee manieren tot stand: net als bij analoge televisie door de gemaakte keuzes van de programmamakers met betrekking tot het beeld en door de kijker die zijn mediagebruik personaliseert in de mogelijkheden van enhanced television. Om de juiste visuele keuzes te maken in sportprogramma’s is ervaring en kwaliteit nodig. Door redactionele en productionele samenwerking met ervaren mensen van de NOS en Eyeworks Sport (voorheen WK Producties) is hiervoor de basis gelegd. Wat betreft de stijl kan bijvoorbeeld Sky Sports worden gevolgd: middelgrote beeldkadrering, frequentere toepassing van reactieshots, meerdere camerahoeken en vertraagde herhalingen. Bovendien kan in het studioprogramma ook de totale mise en scène ingevuld worden, waardoor een eigen stijl tot stand kan komen. Van decor via belichting tot de kleding van de personen in beeld kan de gewenste sfeer worden overgebracht. 106



Aan de keuzevrijheid van de kijker naar digitale mediasport moet vervolgens worden gedacht. Een aantal toepassingen van enhanced television heb ik samengevat onder de term eigen regie van de gebruiker. Voorbeeldzender Sky Sports gebruikt dit principe al een aantal jaar en laat de kijker bijvoorbeeld zelf kiezen uit verschillende camerastandpunten en zijn zogenaamde player cams mogelijk. Met de digitalisering van sportbeelden wordt ook een toepassing mogelijk die NOS Studio Sport gebruikt onder de noemer IJzeren Rinus. Hiermee kunnen spelsituaties gereproduceerd worden en bekeken worden vanuit ieder mogelijk perspectief. Ook is communicatie met bekende sporters via digitale televisie mogelijk. De toepassing waarmee UPC zich kan onderscheiden van bestaande sportprogramma’s of –zenders is de toevoeging van extra tekstuele informatie. Door een contract met Infostrada Sports is het voor de kijker mogelijk de kijkervaring te verrijken met het raadplegen van biografische informatie, statistieken, standen en historische verhalen. Wat betreft het commentaar kunnen commentaar bij rechtstreekse wedstrijden, teksten van voice-overs en gesprekken van presentatoren en gasten worden onderscheiden. Ook hierin moet worden voldaan aan objectieve, onderhoudende en verhalende eisen en zijn er mogelijkheden die zich bij het maken van analoge mediasport voordoen en mogelijkheden die voortkomen uit het gebruik van digitale televisie. In de linguïstische analyse van Marriott bleek al dat verslaggevers tijdens rechtstreekse sportwedstrijden voortdurend bezig zijn met het vertellen van verhalen. Door in deze verhalen, en ook die van de samenvattingen door voice-overs, te verwijzen naar strijd en conflict in intrapersoonlijke termen die ingaan op kunde en consistentie, veelzijdigheid, strategie, leiderschap, vergelijking met anderen en het compenseren van tekortkomingen, kan dynamisch commentaar gecreëerd worden. In de studio tenslotte is het voorschrift voor de presentatoren en gasten dat het gebruikelijke cynisme van de Nederlandse sportjournalistiek achterwege mag blijven. Als de presentatoren en gasten functioneren als respectievelijk personalities en mensen die een band hebben met de sport én wat te melden hebben, kan de gewenste stijl worden bewerkstelligd. Een mogelijkheid die wél direct voortkomt uit de mogelijkheden van digitale televisie is de keuzevrijheid van de kijker in verschillende stijlen commentaar, iets waarmee Canal + afgelopen seizoen al experimenteerde.

107



De conclusie wat betreft de tweede deelvraag is dus dat UPC’s aanbod in variatie te wensen overlaat, ook getuige het ontslag van Van der Schaft, en dat de programmering hierdoor helaas teveel integrale herhalingen van sportwedstrijden bevat. In de inhoudelijke verwerking van de uitzendrechten daarentegen worden er gevarieerde soorten programma’s uitgezonden en wordt inhoudelijk ingespeeld op de motieven en wensen van het mediasportpubliek. Hierbij herbergen de programma’s journalistieke, licht onderhoudende en verhalende elementen. Tenslotte moet worden opgemerkt dat de goede inhoudelijke verwerking van de uitzendrechten over het algemeen niet voortkomt uit de mogelijkheden die digitale televisie biedt. De derde deelvraag die in dit hoofdstuk centraal stond tenslotte behandelde de verkoopstrategie die UPC heeft geformuleerd om digitale televisie in het algemeen en de sportzenders in het bijzonder op grote schaal aan de man te brengen. In de analyse van de verkoopstrategie ben ik ingegaan op de kostenstrategie en de promotionele campagne. In deze paragraaf is alleen gekeken naar het imago dat door de promotionele activiteiten wordt gecreëerd omdat effecten hiervan op het moment van publiceren van deze scriptie nog niet meetbaar waren. Hoewel de producten van concurrenten KPN en Versatel wat betreft kosten en inhoud lastig vergelijkbaar bleken, kan worden gesteld dat UPC’s product digitale televisie laagdrempelig (het is als op zichzelf staand product aan te schaffen is), uitgebreid (meer televisieen radiozenders) en financieel aantrekkelijk (er zijn geen extra kosten bij de abonnementsprijs, die even hoog is als de huidige analoge abonnementsprijs; inclusief Canal + is de abonnementsprijs lager zelfs lager dan de huidige) is. UPC’s promotionele campagne bestaat uit sponsoring en reclame. Tot sponsoring van reclameborden bij voetbalwedstrijden is besloten. Het enige wat hierover opgemerkt kan worden is dat het past bij het product. Zoals vermeld zijn de effecten van deze uiting nog niet meetbaar. Wel is het interessant om te kijken welk imago gecreëerd wordt door de onderzochte websites en de televisiereclame voor Canal +. Om het gewenste imago van de nieuwe digitale diensten te creëren is in 2004 de website www.daarkomjevoorthuis.nl gelanceerd. De analyse ervan liet zien dat de gewenste boodschap wordt overgebracht: thuis is een prettige plek en UPC maakt daar deel van uit. Ditzelfde prettige gevoel is ook de uitwerking van de televisiecommercial van Canal +.

108



De boodschap is duidelijk en positief voor de sportliefhebber: de abonnee ziet het beste voetbal van Europa, met tal van goede Nederlandse voetballers, én het beste honkbal en basketbal ter wereld. De sportfan waant zich thuis vanuit zijn stoel in het sportstadion. Dit benadrukt de sterke eigenschappen van rechtstreekse sport die in termen van ‘liveness’ en ‘witnessing’. Dit resulteert in een gevoel van exclusiviteit bij de abonnee. Toch wordt in deze commercial niet ingespeeld op het fenomeen digitale televisie. Dit is te verklaren door het feit dat Canal + t/m december 2005 ook nog analoog ontvangen kan worden. Toch is het vreemd dat UPC, met het oog op het samengaan van de twee zenders vanaf januari 2006, hier geen melding van maakt. Op de website van Canal +, www.canalplus.nl, wordt hier echter wel naar verwezen. De bezoeker kan een postcodecheck uitvoeren en weet meteen of Canal + digitaal verkrijgbaar is. De site speelt verder in op de inhoud van de programmering en creëert het gewenste beeld van een zogenaamd ‘premium kanaal’. De invulling van de website van de andere sportzender, www.sportkanaal.com, is minder logisch te noemen. Het Sportkanaal heeft in haar opzet de meeste kenmerken van digitale televisie van de twee zenders. Zo is de zender gebaseerd op acht beschikbare kanalen, via welke verschillende sportwedstrijden die tegelijkertijd plaatsvinden bekeken kunnen worden. De keuzevrijheid voor de kijker is, naast de aantrekkelijke inhoud, dus het sterke punt van deze sportzender. Juist dit sterke punt dat voortkomt uit de mogelijkheden die digitale biedt, wordt alleen duidelijk als wordt geklikt op de programmagids. Voor beide internetsites geldt dus dat meer informatie over de voordelen van digitale televisie ten opzichte van analoge televisie logischer was geweest. Vreemd genoeg staat op de algemene pagina van UPC wél uitgebreid beschreven wat de voordelen van digitale televisie zijn. De derde deelvraag kan dus beantwoord worden met ja wat betreft de middelen die zijn ingezet in de verkoop- en promotionele strategie. De invulling ervan laat wat betreft de informatievoorziening op de internetsites echter te wensen over en past niet in UPC’s strategie als één van de eerste bedrijven Nederland op grote schaal kennis te laten maken met het fenomeen digitale televisie.

109



Met de beantwoording van de drie deelvragen uit hoofdstuk 3 is de probleemstelling van deze case studie ook beantwoord. Deze luidde hoe de vertaling van UPC’s geformuleerde concept voor de nieuwe digitale sportzenders naar de mediasportpraktijk beoordeeld kan worden. UPC speelt als bedrijf op een anticiperende manier in op ontwikkelingen op de mediasportmarkt. UPC’s beweging op de markt is niet reactief ten opzichte van de concurrentie, maar speelt in op een bredere visie waarin digitale televisie een centrale plaats heeft. Het geformuleerde concept voor de twee nieuwe zenders is weloverwogen en veelbelovend te noemen, maar in de vertaling naar de mediasportpraktijk lijkt dit concept minder makkelijk realiseerbaar dan UPC wellicht zelf heeft gedacht. De programmering spitst zich door beperkte uitzendrechten toe op een klein aantal sporten en vertoont daardoor helaas teveel herhalingen. Met de inhoudelijke verwerking van de verworven uitzendrechten in concrete programma’s is gekozen voor kwaliteit en ervaring in samenwerking met toonaangevende mediasportorganisaties. Desalniettemin komen de kansen die UPC heeft in het creëren van zenders, waarop qua vorm en inhoud een eigen stempel kan worden gedrukt, vooral voort uit deze samenwerking en niet uit de voordelen van digitale televisie. De enige manier waarop UPC de consument op een laagdrempelige manier tekstueel kan laten kennismaken, die van internetsites, wordt mijns inziens niet voldoende benut. Juist het benadrukken van de sterke eigenschappen van digitale televisie, in combinatie met een kwalitatief hoogstaande en aantrekkelijke presentatie van mediasport, zou UPC voorbeeldzender Sky Sports kunnen doen volgen. Alleen op deze manier kan UPC de concurrentie een stap voor blijven en mag het zich een echte digitale pionier noemen. Of de twee zenders echter zullen aanslaan kan alleen de tijd uitwijzen. Het laatste woord is wat dat betreft nog altijd aan de kijker!

110



Bronnen Wetenschappelijke literatuur Alasuutari, P.. Ed. Rethinking the Media Audience. Londen: Sage Publications, 1999 Alasuutari, P. Introduction: Three Phases of Reception Studies. Ed. Pertti Alasuutari. Londen: Sage Publications, 1999 Berg, L. Vande. The Sports Hero Meets Mediated Celebrityhood. Ed. L. A Wenner. Londen: Routledge, 1998 Bordwell, D. & K. Thompson. Film Art, an introduction. Wisconsin: McGraw-Hill, 1997 Bottenburg, M. van. Verborgen competitie. Over de uiteenlopende populariteit van sporten. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 1994 Boyle, R. & R. Haynes. Power Play, sport, the media & popular culture. Harlow: Pearson Education Limited, 2000 Burton, G. Talking Television, an introduction to the study of television. Londen: Arnold Publishers, 2000 Duncan, M.C. & M.A. Messner. The Media Image of Sport and Gender. Ed. L. A Wenner. Londen: Routledge, 1998 Esmeijer, J. Peking 2008. De gevolgen van de integratie van televisie en internet voor de dramaturgie en de ervaring van sportverslaggeving. Scriptie Universiteit van Utrecht, 2004 Gruneau, R. Making spectacle: A Case Study in Television Sports Production. Ed. L. A. Wenner. Newbury Park: Sage Publications, 1989 Guttmann, Allen. Sports Spectators. New York: Columbia University Press, 1986 ---. The Development of Modern Sports, 2000, in: Kunnen, R. De nieuwe sportwereld: De opkomst en ontwikkeling van de mediasport en het mediasportpubliek. ’sHertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2004 Hall, S. Representation, cultural representations and signifying practices. Londen: Sage Publications, 1997 Harvey, J., A. Law & M. Cantelon. North American Professional Team Sport Frachises Ownership Patterns and Global Entertainment Conglomerates, 2001, in: Kunnen, R. De nieuwe sportwereld: De opkomst en ontwikkeling van de mediasport en het mediasportpubliek. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2004

111



Heuvel, M. van den. Fascinerende beelden. De ontwikkeling van televisiesport in Nederland. ´s-Hertogenbosch: Diopter-Janssens & Van Bottenburg, 2000 ---. Sport op televisie in Nederland, een trendrapportage 1990-2002. Rapport. ’sHertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2003 ---. De maatschappelijke betekenis van sport op televisie. Rapport. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2003 Hill. Sport, Leisure and Culture in Twentieth Century Britain, 2002, in: Kunnen, R. De nieuwe sportwereld: De opkomst en ontwikkeling van de mediasport en het mediasportpubliek. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2004 Holt, R. Sport and the British. A Modern History, 1989, in: Kunnen, R. De nieuwe sportwereld: De opkomst en ontwikkeling van de mediasport en het mediasportpubliek. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2004 Horne, J., A. Tomlinson & G. Whannel. Understanding Sport, An Introduction to the Sociological and Cultural Analysis of Sport. Londen: Spon Press, 1999 Johnson, S. Interface Culture. How New Technologies Transforms the Way We Create & Communicate. San Fransisco: Harper Edge, 1997 Kinkema, K.M. & J.C. Harris. MediaSport Studies: Key Research and Emerging Issues. Ed. L. A. Wenner. Londen: Routledge, 1998 Kunnen, R. Mediasport en het mediasportpubliek. Paper voor de marktdag sociologie. Nijmegen: 2003 ---. De nieuwe sportwereld: De opkomst en ontwikkeling van de mediasport en het mediasportpubliek. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2004 Maassen, M. Betaalde liefde, voetbal, van volkssport tot entertainment-industrie. Nijmegen: Sun, 1999 MacNeill, M. Sports Journalism, Ethics, and Olympic Athletes’ Rights. Ed. L. A Wenner. Londen: Routledge, 1998 Maguire, J. Global Sport. Identities, Societies, Civilizations, 1999, in: Kunnen, R. De nieuwe sportwereld: De opkomst en ontwikkeling van de mediasport en het mediasportpubliek. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2004 Mason, T. Football. Sport in Britain: A social history. Cambridge: Cambridge UP, 1989 Mc Chesney, R.W. Media Made Sport: A History of Sports Coverage in the United States, 1989, in: Kunnen, R. De nieuwe sportwereld: De opkomst en ontwikkeling van de mediasport en het mediasportpubliek. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2004 112



McQuail, D. Mass Communication Theory. An Introduction, 1989, in: Stokvis, R. Sport, publiek en de media. Amsterdam: Aksant, 2003 Miller, T, G. Lawrence, J. McKay & D. Rowe. Globalization and Sport, 2001, in: Kunnen, R. De nieuwe sportwereld: De opkomst en ontwikkeling van de mediasport en het mediasportpubliek. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2004 Murray, B. The World’s Game. A History of Soccer, 1996, in: Kunnen, R. De nieuwe sportwereld: De opkomst en ontwikkeling van de mediasport en het mediasportpubliek. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2004 Rader, B.G. In Its Own Image. How Television Has Transformed Sports, 1984, in: Kunnen, R. De nieuwe sportwereld: De opkomst en ontwikkeling van de mediasport en het mediasportpubliek. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2004 Real, M.R. Super Bowl Football Versus World Cup Soccer: A Cultural-Structural Comparison. Ed. L. A. Wenner. Newbury Park: Sage Publications, 1989 ---, MediaSport: Technology and the Commodification of Postmodern Sport. Ed. L. A Wenner. Londen: Routledge, 1998; ook in: Kunnen, R. De nieuwe sportwereld: De opkomst en ontwikkeling van de mediasport en het mediasportpubliek. ’sHertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2004 Rijsman, T. Voetbal op de Nederlandse televisie. De rol van televisievoetbal in het proces van legitimering van de Publieke Omroep: Een vergelijking tussen de Publieke Omroep en de commerciële televisie. Scriptie Universiteit van Amsterdam, 2004 Rowe, D. Popular Cultures. Rock Music, Sport and the Politics of Pleasure. Londen: Sage Publications, 1995 Rowe, D., J. McKay & T. Miller. Come Together: Sport, Nationalism, and the Media Image. Ed. L.A. Wenner. Londen: Routledge, 1998 Schrøder, K.C. The Best of both Worlds? Media Audience Research between Rival Paradigms. Ed. Pertti Alasuutari. Londen: Sage Publications, 1999 Stokvis, R. Sport, publiek en de media. Amsterdam: Aksant, 2003 Vliet, H. van & N. van Stelten. GigaCE Next Generation Television. State of the art report on new developments in Television form a technological, economical and social-cultural perspective. Rapport. Enschede: Telematica Instituut, 2001 Wenner, L.A. Ed. Media, Sports, and Society. Newbury Park: Sage Publications, 1989 Wenner, L.A. Media, Sports, and Society: The Research Agenda. Ed. L. A. Wenner. Newbury Park: Sage Publications, 1989

113



Wenner, L.A. & W. Gantz. The Audience Experience with Sports on Television. Ed. L. A. Wenner. Newbury Park: Sage Publications, 1989 Wenner, L.A. Ed. MediaSport. Londen: Routledge, 1998 Wenner, L.A. Playing the MediaSport Game. Ed. L. A Wenner. Londen: Routledge, 1998 Wenner, L.A. & W. Gantz. Watching Sports on Television: Audience Experience, Gender, Fanship, and Marriage. Ed. L. A Wenner. Londen: Routledge, 1998 Whannel, G. Reading the Sports Media Audience. Ed. L. A Wenner. Londen: Routledge, 1998 Whannel, G. Fields in Vision, Television Sport and Cultural Transformation. Londen: Routledge, 1992 Wijfjes, H. & E. Smulders. Sport en omroep: een symbiose, 1994, in: Kunnen, R. De nieuwe sportwereld: De opkomst en ontwikkeling van de mediasport en het mediasportpubliek. ’s-Hertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut, 2004 Wetenschappelijke artikelen Bourdon, Jerôme. “Live television is still alive” Media, Culture & Society 20 (2000): 531-556 Bromberger, C. “Football as world-view and as ritual.” French Cultural Studies 6 (18) (1995): 293Ellis, John. “Scheduling: The last creative act in television” Media, Culture & Society 22 (2000): 25–39 Hanspal, Vrajesh and Angela McRobbie. “Logo love and its critics” Media, Culture & Society 22 (2000): 841–845 Lee, R. & B. Lee. “How and why people watch tv: implications for the future of interactive television” Journal of Advertising Research, November/December (1995): 9-18 in: Vliet, H. van & N. van Stelten. GigaCE Next Generation Television. State of the art report on new developments in Television form a technological, economical and social-cultural perspective. Rapport. Enschede: Telematica Instituut, 2001 Marriott, S. “Time and time again: ‘live’ television commentary and the construction of replay talk.” Media, Culture & Society 18 (1996): 69-86 Peters, John Durham. “Witnessing” Media, Culture & Society 23 (2001): 707-723 Raessens, Joost. “Cinema and Beyond. Film en het proces van digitalisering.” Online. E-view nr. 1, 2001 Stelten, Naomi van. “In het land der blinden is televisie koning!” Online. E-view nr. 2, 2004

114



Whannel, Garry. “Sport and popular culture, the temporary triumph of process over product.” Innovation September 1993 Overige artikelen ANP. “Kabelaar UPC gaat fors investeren in digitale tv.” Online. Archief Brabants Dagblad. 22 maart 2005 ANP. “Spannende dag voor voetbal en Hilversum.” Online Archief Brabants Dagblad. 22 december 2004 ANP. “John de Mol zeer ingenomen met 18-0.” Online. Archief Brabants Dagblad. 22 december 2004 ANP. “Korfbal vernieuwt spel en competitie.” Online. Archief Algemeen Dagblad. 5 november 2005 Arnoldussen, Paul. “Themakanaal Geschiedenis.” Online. Archief Brabants Dagblad. 3 maart 2005 Bie, Eric de. “De Mol láát samenvattingen nu knippen.” Online. Archief Brabants Dagblad. 21 december 2004 Klaassens, Chris. “Zappen langs de voetbalvelden” Online. Archief Brabants Dagblad. 22 augustus 2005 Onbekend. “De Mol wil nog meer uitzendrechten voetbal.” Online. Archief Elsevier. 21 december 2004 Onbekend. “De Mol grote winaar uitzendrechten voetbal.”Online. Archief Elsevier. 22 december 2004 Rakt, Maarten van de. “De dans om digitale televisie.” Online. Archief Brabants Dagblad. 27 december 2004 Verbraak, Coen. “Martijn Lindenberg. ‘Ik laat mij niet als een kleine jongen wegsturen.’” Online. Archief Vrij Nederland. 5 mei 2001 Verslaggever. “SBS ziet af van bod op tv-rechten.” Online. Archief Brabants Dagblad. 2 december 2004 Verslaggever. “Strijd om voetbalrechten barst los.” Online. Archief Brabants Dagblad. 19 november 2004 Voesenek, Esther. “Zelfs voetbalfanaat duizelt het voor de ogen.” Online. Archief Brabants Dagblad. 18 december 2004

115



Wall Bake, Frank van den. “Nieuwe situatie nieuwe kansen.” Online. Archief Brabants Dagblad. 24 december 2004 Overige bronnen Event Guide Euro 2004. Nieuwegein: Infostradasports; Londen: Reuters, 2004 Groenhuijsen, Charles. Amerikanen zijn niet gek. Over Bush en baseball, misdaad en miljonairs, kerken en casino’s, porno en politiek. Amsterdam: Uitgeverij Balans, 2005 Liempt, Paul van. Een goed stel, voetbalcommentatoren aan het woord. Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar, 2005 WWW Archief Algemeen Dagblad www.ad.nl Nieuwsbrief. AV Job Recruitment www.avjob.nl Archief Brabants Dagblad www.brabantsdagblad.nl Homepage branding bureau Branded www.branded.co.uk Archief Broadband TV News www.broadbandtvnews.nl Homepage Canal + www.canalplus.nl Homepage vergelijking digitale aanbieders www.digitaaltvkijken.nl Homepage Digital Media Centre Amsterdam www.digitalmediacentre.com Homepage Elsevier www.elsevier.nl Homepage Europese Tour www.europeantour.com Homepage sportmarketingbureau House of Sports www.houseofsports.nl 116



Homepage marktanalysebureau Ithaka www.ithaka.nl Jaartops 2002-2004. Homepage Stichting Kijkonderzoek www.kijkonderzoek.nl Homepage KNVB www.knvb.nl Homepage KPN www.kpn.nl Homepage Modern Language Association www.mla.org Statistieken NBA www.nba.com Homepage Nma www.nma.nl Forum PSV Netwerk www.psv.netwerk.to Homepage NOC*NSF www.sport.nl Homepage sportbeurzen Soccerex www.soccerex.com Homepage sportbeurzen Sportel www.sportel.fr Homepage het Sportkanaal www.sportkanaal.com Homepage Sports Illustrated www.sportsillustrated.cnn.com Homepage FA CUP www.thefa.com/TheFACup/TheFACup Over UPC. Homepage UPC Nederland www.upc.nl About Us. Homepage UGC Europe www.ugceurope.com Homepage Versatel www.versatel.nl 117



Homepage Voetbal International www.vi.nl Homepage onderzoek KPN / NIPO www.voordebuis.nl Homepage Vrij Nederland www.vrijnederland.nl Verantwoording gebruikte afbeeldingen Afbeeldingen voorpagina http://www.upc.nl [9-11-2005] Afbeelding 1: l’Equipe http://sebastien.castello.free.fr/presse.htm [8-11-2005] Afbeelding 2: Sport in Beeld http://home.planet.nl/~reus0332/zeilsport.htm [8-11-2005] Afbeelding 3: Radio http://battellemedia.com/archives/2005_03.php [8-11-2005] Afbeelding 4: Kroning Elisabeth II http://www.icce.rug.nl/~soundscapes/VOLUME02/Eerste_vijftien_jaar_Eurovisie.htm l [8-11-2005] Afbeelding 5: Sport 7 http://www.martinstoker.nl [8-11-2005] Afbeelding 6: Trampoline springen http://www.trampoline.co.uk/Results2005.htm [8-11-2005] Afbeelding 7: Snooker http://www.ba.no/bilder/bildeserier/article1522440.ece?start=9 [[[8-11-2005] Afbeelding 8: UPC http://www.upc.nl [8-11-2005] Afbeelding 9: Sport 1 http://www.digitalekabeltelevisie.nl/nieuws/archives/2005/02/upc_werkt_aan_g.shtml [8-11-2005] Afbeelding 10: Digitale televisie http://www.upc.nl [8-11-2005]

118



Afbeelding 11: Canal + Blauw http://www.canalplus.nl [8-11-2005] Afbeelding 12: Sport 1 http://digitalekabeltelevisie.nl/nieuws [8-11-2005] Afbeelding 13: Sky Sports http://www.woodworm.tv/news.htm [8-11-2005] Afbeelding 14: ESPN http://www.corante.com/mooreslore/ archives/2004_12.html [8-11-2005] Afbeelding 15: Premiere http://dwdl.de/article/news_16699.html [8-11-2005] Afbeelding 16: DMC http://digitalmediacentre.com [8-11-2005] Afbeelding 17: Liberty Global http://libertyglobal.com [8-11-2005] Afbeelding 18: Golf http://www.broadbandbananas.com/ vvsports.html [8-11-2005]

119



Bijlagen

Bijlage 1 Gewenste en verworven uitzendrechten UPC Bijlage 2 Voorbeeld weekprogrammering Canal + Blauw Bijlage 3 Voorbeeld dagprogrammering Sportkanaal maandag t/m zondag

120



Bijlage 1 Gewenste en verworven uitzendrechten UPC

Sport Gewenst Voetbal Europa: Champions League Nederland: Holland Casino Eredivisie Engeland: Premier League Engeland: FA Cup Spanje: Primera Division Italië: Serie A Duitsland: Bundesliga Portugal: Superliga Frankrijk: Ligue 1 Schotland: Scottish Premier League Brazilië: Campeonato Brasileiro WK 2006 Wielrennen Pro Tour Schaatsen World Cup Tennis Grand Slams Masters Davis Cup / Fed Cup / Hopman Cup Autosport Formule 1 Basketbal NBA Nederlandse Competitie Honkbal MLB Darts Embassy WK Belangrijkste toernooien Hockey Nederlandse Competitie Grote toernooien Golf Majors Interessante PGA-toernooien Volleyball Nederlandse Competitie Alles Olympische Winterspelen 2006 Olympische Zomerspelen 2008 Extra World Series of Poker Bull Riding

Verworven Ja Nee Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Nee Ja Ja Ja Nee Nee Nee Ja Nee Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja

Via Uitzendfreq. Opmerkingen Overname Canal + 125 per seizoen Vanaf seizoen 2006-2007 exclusieve samenvattingen dinsdagavondwedstrijden Overname Canal + Overname Canal + Overname Canal + Overname Canal + Overname Canal + Overname Canal + Overname Canal + Overname Canal + Overname Canal + Sublicentie NOS Sublicentie NOS Sublicentie NOS Onderhandelen Onderhandelen Onderhandelen

9 / 10 per week 20 per seizoen 3 per week 3 per week 1 per week 10 per seizoen 10 per seizoen 4 per seizoen 1 per week Hele toernooi Hele seizoen Hele seizoen 3 per seizoen 12 per seizoen Hele seizoen

Beste wekelijkse wedstrijd Alleen topwedstrijden Alleen topwedstrijden Alleen wedstrijden tussen Celtic en Glasgow Rangers

Niet interessant door beperkte ruimte voor uitzending Niet interessant door beperkte ruimte voor uitzending Rechten voor Wimbledon niet beschikbaar Zo lang Nederland in competitie is

Overname Canal + 1 / 2 per week Sublicentie NOS 1 per week Overname Canal + 1 / 2 per week

Sublicentie NOS

2 per week

Onderhandelen Onderhandelen Sublicentie NOS Sublicentie NOS Sublicentie NOS Onderdeel van pakket Onderdeel van pakket

3 per seizoen Rechten voor US Open niet beschikbaar 9 per seizoen 1 per week Pas vanaf 2006 Hele toernooi Hele toernooi 13 per seizoen 4 per seizoen

121



Bijlage 2 Voorbeeld weekprogrammering Canal + Blauw C+ 06.00 06.30 07.00 07.30 08.00 08.30 09.00 09.30 10.00 10.30 11.00 11.30 12.00 12.30 13.00 13.30 14.00 14.30 15.00 15.30 16.00 16.30 17.00 17.30 18.00 18.30 19.00 19.30 20.00 20.30 21.00 21.30 22.00 22.30 23.00 23.30 00.00 00.30 01.00 01.30 02.00 02.30 03.00 03.30 04.00 04.30 05.00 05.30

Monday

Tuesday

Wednesday

Thursday

Friday

Saturday

Sunday

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

FAPL Match

Film

Film

Film

Film

Film

NBA Action UCL Magazine FAPL Preview Show

Bundesliga Match

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Studio Programma

Film

Film

Serie A Season

Fillm Ligue 1 Season La Liga Season

FAPL Season

Sport Magazine

Film

FAPL Match 1 Studio Programma Serie A Match Bundesliga Match

Film Brazil Match

FAPL Match FAPL Match 7

FAPL Highllights Studio Programma

NBA Basketball Season NL Basketball Match NL Basketball Matxh

FAPL Match NL Hockey Match Serie A Match

FAPL Match

La Liga Season Film

La Liga Match Film

Film La Liga Match

FAPL Highlights

Football Highlights Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film

Film NBA Action

Film

Film

Film

Film

Film

Film

La Liga Highlights Serie A Highlights Bundesliga, Ligue 1 Superliga Highlights

Film

Film

Film

Film

NBA Basketball Match

Film

Film

Film

Film

Film

NBA Season

Film NBA Basketball Match Film Live events

Produced programs

Live repeats

122



Bijlage 3 Voorbeeld dagprogrammering Sportkanaal maandag Mo. 06.00 06.30 07.00 07.30 08.00 08.30 09.00 09.30 10.00 10.30 11.00 11.30 12.00 12.30 13.00 13.30 14.00 14.30 15.00 15.30 16.00 16.30 17.00 17.30 18.00 18.30 19.00 19.30 20.00 20.30 21.00 21.30 22.00 22.30 23.00 23.30 00.00 00.30 01.00 01.30 02.00 02.30 03.00 03.30 04.00 04.30 05.00 05.30

Channel 1 UCL Match

Channel 2 UCL Match

Channel 3 UCL Match

Channel 4 UCL Match

Channel 5 UCL Match

Channel 6 UCL Match

Channel 7 UCL Match

Channel 8 UCL Match

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Golf Magazine FAPL Highlights








FAPL Match

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Sport Magazine

Sport Magazine

Sport Magazine

Sport Magazine

Sport Magazine

Sport Magazine

Sport Magazine

Sport Magazine

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

Live events

Produced programs

Live repeats

Delayed

Info

123



Bijlage 3 Voorbeeld dagprogrammering Sportkanaal dinsdag Tu. Channel 1 06.00 06.30 UCL Match 07.00 07.30 08.00 08.30 La Liga Match 09.00 09.30 10.00 10.30 Serie A Match 11.00 11.30 12.00 12.30 FAPL Match 13.00 13.30 14.00 14.30 FAPL Match 15.00 15.30 16.00 UCL Highlights 16.30 17.00 17.30 FAPL Match 18.00 18.30 19.00 LA Liga Highlights 19.30 20.00 Serie A Highlights 20.30 21.00 Bundesliga, Ligue 1 21.30 Superliga Highlights 22.00 FAPL Highlights 22.30 23.00 UCL Highlights 23.30 00.00 00.30 UCL Match 01.00 01.30 02.00 02.30 UCL Match 03.00 03.30 04.00 04.30 UCL Match 05.00 05.30 Live events

Channel 2

Channel 3

Channel 4

Channel 5

Channel 6

Channel 7

Channel 8

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

LA Liga Highlights

LA Liga Highlights

LA Liga Highlights

LA Liga Highlights

LA Liga Highlights

LA Liga Highlights

LA Liga Highlights

Serie A Highlights

Serie A Highlights

Serie A Highlights

Serie A Highlights

Serie A Highlights

Serie A Highlights

Serie A Highlights

Bundesliga, Ligue 1 Superliga Highlights FAPL Highlights







UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

Produced programs

Live repeats

Delayed

Info

124



Bijlage 3 Voorbeeld dagprogrammering Sportkanaal woensdag We. Channel 1 06.00 06.30 UCL Match 07.00 07.30 08.00 08.30 Bundesliga Match 09.00 09.30 10.00 10.30 Brazil Match 11.00 11.30 12.00 12.30 La Liga Match 13.00 13.30 14.00 14.30 La Liga Match 15.00 15.30 16.00 Bundesliga, Ligue 1 16.30 Superliga Highlights 17.00 17.30 Serie A Match 18.00 18.30 19.00 Serie A Highlights 19.30 20.00 20.30 UCL Match 21.00 21.30 22.00 La Liga Highlights 22.30 23.00 UCL Highlights 23.30 00.00 00.30 FAPL Match 01.00 01.30 02.00 02.30 FAPL Match 03.00 03.30 04.00 04.30 FAPL Match 05.00 05.30 Live events

Channel 2

Channel 3

Channel 4

Channel 5

Channel 6

Channel 7

Channel 8

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

Bundesliga Match

Bundesliga Match

Bundesliga Match

Bundesliga Match

Bundesliga Match

Bundesliga Match

Bundesliga Match

Brazil Match

Brazil Match

Brazil Match

Brazil Match

Brazil Match

Brazil Match

Brazil Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

Bundesliga, Ligue 1 Superliga Highlights







Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Match

Serie A Highlights

Serie A Highlights

Serie A Highlights

Serie A Highlights

Serie A Highlights

Serie A Highlights

Serie A Highlights

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

La Liga Highlights

La Liga Highlights

La Liga Highlights

La Liga Highlights

La Liga Highlights

La Liga Highlights

La Liga Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

Produced programs

Live repeats

Delayed

Info

125



Bijlage 3 Voorbeeld dagprogrammering Sportkanaal donderdag Th. Channel 1 Channel 2 Channel 3 Channel 4 Channel 5 Channel 6 Channel 7 Channel 8 06.00 06.30 FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match 07.00 07.30 08.00 08.30 FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match 09.00 09.30 10.00 10.30 FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match 11.00 11.30 12.00 12.30 FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match 13.00 13.30 14.00 14.30 FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match 15.00 15.30 16.00 16.30 FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match FAPL Match 17.00 17.30 18.00 Brazil Match Brazil Match Brazil Match Brazil Match Brazil Match Brazil Match Brazil Match Brazil Match 18.30 19.00 Serie A Highlights Serie A Highlights Serie A Highlights Serie A Highlights Serie A Highlights Serie A Highlights Serie A Highlights Serie A Highlights 19.30 20.00 20.30 NBA Basketball Match NBA Basketball Match NBA Basketball Match NBA Basketball Match NBA Basketball Match NBA Basketball Match NBA Basketball Match NBA Basketball Match 21.00 21.30 22.00 Brazil Highlights Brazil Highlights Brazil Highlights Brazil Highlights Brazil Highlights Brazil Highlights Brazil Highlights Brazil Highlights 22.30 Golf Magazine Golf Magazine Golf Magazine Golf Magazine Golf Magazine Golf Magazine Golf Magazine Golf Magazine 23.00 FAPL Highlights FAPL Highlights FAPL Highlights FAPL Highlights FAPL Highlights FAPL Highlights FAPL Highlights FAPL Highlights 23.30 00.00 00.30 La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match 01.00 01.30 02.00 02.30 La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match 03.00 03.30 04.00 04.30 La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match La Liga Match 05.00 05.30 Live events

Produced programs

Live repeats

Delayed

Info

126



Bijlage 3 Voorbeeld dagprogrammering Sportkanaal vrijdag Fr. Channel 1 06.00 06.30 La Liga Match 07.00 07.30 08.00 08.30 La Liga Match 09.00 09.30 10.00 10.30 La Liga Match 11.00 11.30 12.00 12.30 La Liga Match 13.00 13.30 14.00 14.30 La Liga Match 15.00 15.30 16.00 16.30 Ligue 1 Match 17.00 17.30 18.00 Brazil Highlights 18.30 UCL Highlights 19.00 FAPL Highlights 19.30 Sport Magazine 20.00 20.30 NBA Magazine 21.00 Golf Magazine 21.30 22.00 Poker Tournament 22.30 23.00 Bundesliga, Ligue 1, 23.30 Superliga Highlights 00.00 00.30 UCL Match 01.00 01.30 02.00 02.30 UCL Match 03.00 03.30 04.00 04.30 UCL Match 05.00 05.30 Live events

Channel 2

Channel 3

Channel 4

Channel 5

Channel 6

Channel 7

Channel 8

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

La Liga Match

Ligue 1 Match

Ligue 1 Match

Ligue 1 Match

Ligue 1 Match

Ligue 1 Match

Ligue 1 Match

Ligue 1 Match

Brazil Highlights UCL Highlights FAPL Highlights Sport Magazine







NBA Magazine Golf Magazine







Poker Tournament

Poker Tournament

Poker Tournament

Poker Tournament

Poker Tournament

Poker Tournament

Poker Tournament

Bundesliga, Ligue 1, Superliga Highlights







UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

Produced programs

Live repeats

Delayed

Info

127



Bijlage 3 Voorbeeld dagprogrammering Sportkanaal zaterdag Sa. Channel 1 06.00 06.30 UCL Match 07.00 07.30 08.00 UCL Highlights 08.30 09.00 09.30 UCL Match 10.00 10.30 11.00 11.30 Basketball 12.00 Eredivisie 12.30 13.00 FAPL Preview Show 13.30 14.00 14.30 FAPL Match 1 15.00 15.30 16.00 16.30 FAPL Match 2 17.00 17.30 18.00 18.30 FAPL Match 7 19.00 19.30 20.00 20.30 Bundesliga Match 21.00 21.30 22.00 22.30 La Liga Match 23.00 23.30 00.00 00.30 UCL Match 01.00 01.30 02.00 02.30 UCL Match 03.00 03.30 04.00 04.30 UCL Match 05.00 05.30 Live events

Channel 2

Channel 3

Channel 4

Channel 5

Channel 6

Channel 7

Channel 8

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

Basketball Eredivisie







FAPL Preview Show

FAPL Preview Show

FAPL Preview Show

FAPL Preview Show

FAPL Preview Show

FAPL Preview Show

FAPL Preview Show

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

FAPL Match 3

FAPL Match 4

FAPL Match 5

FAPL Match 6

Football Info

Football Info

Football Info

La Liga Match

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Bundesliga Match

Bundesliga Match

Bundesliga Match

Bundesliga Match

Bundesliga Match

Bundesliga Match

Bundesliga Match

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

Produced programs

Live repeats

Delayed

Info

128



Bijlage 3 Voorbeeld dagprogrammering Sportkanaal zondag Su. 06.00 06.30 07.00 07.30 08.00 08.30 09.00 09.30 10.00 10.30 11.00 11.30 12.00 12.30 13.00 13.30 14.00 14.30 15.00 15.30 16.00 16.30 17.00 17.30 18.00 18.30 19.00 19.30 20.00 20.30 21.00 21.30 22.00 22.30 23.00 23.30 00.00 00.30 01.00 01.30 02.00 02.30 03.00 03.30 04.00 04.30 05.00 05.30

Channel 1

Channel 2

Channel 3

Channel 4

Channel 5

Channel 6

Channel 7

Channel 8

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

UCL Highlights

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

UCL Match

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Serie A Match

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

NL Hockey Match FAPL Match

FAPL Match

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Brazil Match

FAPL Match

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

La Liga Match

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

Football Info

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

FAPL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

UCL Match

Live events

Produced programs

Live repeats

Delayed

Info

129

Nederlandse digitale sportpionier?

Recommend Documents