Ûnderweis nei Kulturele Haadstêd 2018

Ûnderweis nei Kulturele Haadstêd 2018

 Rienk Edens

Fryslân wil in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa zijn, met Leeuwarden als trekker. Dat geeft onze provincie een enorme economische, sociale én culturele oppepper. De plannen liggen niet kant-en-klaar bij de provincie en de hoofdstad. We willen ze namelijk samen met zo veel mogelijk mensen uit onze dorpen en steden bedenken en uitwerken. Hoog tijd dus om te vertellen wat het betekent, Culturele Hoofdstad van Europa. In deze krant het wie, wat, wanneer, waarom en hoe. Het waar is namelijk geen vraag, want als het aan ons ligt, is dat overal in de provincie.

Fryslân wol yn 2018 Kulturele Haadstêd fan Europa wêze, mei Ljouwert as lûker. Dat jout ús provinsje in enoarme ekonomyske, sosjale én kulturele oppepper. De plannen lizze net kant-en-klear by de provinsje en de haadstêd. Wy wolle se nammentlik yn de mande mei safolle mooglik minsken út ús doarpen en stêden betinke en útwurkje. Dat it is heech tiid om te fertellen wat it om ‘e hakken hat, Kulturele Haadstêd fan Europa. Yn dizze krante it wa, wat, wannear, wêrom en hoe. It ‘wêr’ is nammentlik gjin fraach, want as it oan ús leit, is dat oeral yn de provinsje.

WAT is Culturele Hoofdstad Goed cultuurklimaat voor aantrekkelijk wonen, werken en studeren Friese waarden inzetten voor wereldwijde thema’s Oproep aan Friezen: kom met ideeën en oplossingen Fryslân beste Nederlandse kanshebber

F

rieslân moet een mooie provincie blijven om in te wonen, te werken en te studeren. De vraag is: hoe bereik je dat in een snel veranderende wereld? “Door te benutten waar je goed in bent en met alle Friezen oplossingen te zoeken voor maatschappelijke problemen, zoals bevolkingskrimp”, zegt Henk Keizer, projectleider Fryslân 2018. “Dat is waar Culturele Hoofdstad over gaat.” Fryslân wil in 2018 de Culturele Hoofdstad van Europa leveren. Niet om zomaar een feestje te vieren, maar om de provincie leefbaar te houden op tal van gebieden. “Fryslân 2018 is een maatschappelijk en economisch programma dat de kwaliteit van leven hier moet waarborgen en liefst verhogen”, legt Keizer uit. “We krijgen de komende jaren steeds meer te maken met bevolkingskrimp. Hoe zorg je ervoor dat mensen hier toch kunnen blijven wonen, werken en recreëren? Tegelijk neemt de druk op het landschap toe en wordt water schaarser.



WAT kost Dat? D

e kosten voor Fryslân 2018 bedragen zo’n €40 miljoen. Een derde komt van sponsors, een derde van de provincie Fryslân en de Friese gemeenten, en een derde van het rijk en Europa. “Hoe meer hoe beter”, zegt Keizer. “Want we gaan het dubbel terugverdienen. Bij de andere Culturele Hoofdsteden is dat ook gebeurd. Bovendien komt alles in Fryslân terecht bij de bedrijven, de instellingen, de cultuur en dus ook de bevolking. Via werkgelegenheid, goede voorzieningen en een leefbaar platteland. Bovendien trekken alle activiteiten en voorzieningen 2 miljoen mensen die anders niet naar Fryslân waren gekomen.”

‘‘Ik zou durven beweren dat 1998 het startschot was voor een nieuw en levendig cultureel klimaat in Stockholm. Dat komt door de contacten die dat jaar werden gelegd en de samenwerkingen die toen begonnen.’’ Mats Sylwan, strateeg van de Culturele Hoofdstad Stockholm (1998)

Juist nu! We werken aan het plan om Culturele Hoofdstad van Europa te worden op een moment dat er zwaar bezuinigd wordt op cultuur. Op een moment dat kunst en cultuur in Nederland van minder waarde lijken te zijn geworden. Dat is een ingewikkelde start.

activiteiten verbinden aan onze waarden? Hoe blijven we in beweging? We willen immers geen kaasstolp over de cultuur, geen museum van waarden, maar een levendige, onafhankelijke cultuur die de essentie is en blijft van onze samenleving.

Maar kun je wel bezuinigen op cultuur? Cultuur is dat waar we waarde aan hechten. Het maakt deel uit van wie we zijn en wat we doen. Het uit zich in onze verhouding met bijvoorbeeld het landschap, de taal, de mentaliteit. Cultuur zijn de dingen die ons binden omdat het dingen zijn die wij samen van waarde vinden. Het is het bindmiddel voor de maatschappij.

Dat is waar Kulturele Haadstêd 2018 over gaat, om het perspectief van Fryslân na 2018. Kulturele Haadstêd is namelijk geen doel op zich, het is een duurzame katalysator voor de veranderingsprocessen die onze provincie sterk moeten maken, zonder onze eigenheid te verliezen. Dat doen we samen met onze partners uit bedrijfsleven, onderwijs, maatschappelijke organisaties, overheden en culturele sector. En in de slipstream trekken we er veel nationale en internationale aandacht mee naar ons toe.

Fryslân bevindt zich op dit moment, zoals veel gebieden in Europa, in een veranderingsproces van een overwegend agrarisch industrieel gebied naar een gevarieerdere economie, met naast de traditionele sectoren meer ruimte voor toerisme, kennis en diensten. De hoofdvraag is nu hoe we onze gezamenlijke waarden kunnen inzetten als instrument voor een beter perspectief op onze toekomst. Met andere woorden: hoe kan onze cultuur helpen in de onvermijdelijke maatschappelijke en economische ontwikkelingen? Hoe gaan we om met ons landschap, met water? Hoe kunnen we nieuwe

Daar moet je niet op bezuinigen, daar moet je in investeren. Juist nu! De opbrengst zal vele malen groter zijn. De cultuur is van ons allemaal, net als onze toekomst: een gelukkig leven in Fryslân,verbonden met de wereld om ons heen.

Henk Keizer kwartiermaker

van Europa? Hoe ga je daar op een duurzame manier mee om?” Keizer heeft zelf niet alle antwoorden. Die moeten voor een belangrijk deel van de Friese bevolking komen. Wel ziet hij een aantal waarden die voor de Friezen van groot belang zijn. “Denk aan het landschap. Dat is het Friese kapitaal. Maar ook aan water en de taal. Fryslân zonder de binnenmeren, zonder de zee, zonder het Fries? Dat kan niet. Tegelijk verandert de wereld in rap tempo. Om hier te kunnen blijven wonen, werken en studeren, moeten we mee in die transitie. Hoe pak je dat op? Door onze waarden te koppelen aan nieuwe ontwikkelingen. Denk aan watertechnologie, duurzame energie en publieksdeelname. Want dat is ook zo’n Friese waarde: gemeenschapszin.”

Friese oplossingen De Friese bevolking reikt dus de ideeën en oplossingen aan, als het aan de organisatie ligt. Om deze input te verzamelen, trekt Fryslân 2018

momenteel langs zo’n beetje alle dorpen in de provincie met de vraag: hoe ziet u de toekomst van Fryslân? Volgend jaar volgen de wijken in de steden. Er worden verbindingen gelegd met Friese kernen, maar ook met andere Europese regio’s. “In veel Europese gebieden leven dezelfde thema’s: bevolkingskrimp, druk op water en landschap”, weet Keizer. “We leggen dan ook contacten met vergelijkbare regio’s, zoals Baskenland en Wales. Het zou fantastisch zijn als de Europese oplossingen voor de waterschaarste en bevolkingskrimp uit Fryslân komen.” Het doel van Fryslân 2018 is dus Fryslân klaarstomen voor de toekomst, als aantrekkelijk woon-, werken studeergebied. Het middel daartoe is kunst en cultuur. “We willen mensen mobiliseren”, zegt Keizer. “Ze moeten zelf meedenken hoe ze hun dorpen aantrekkelijk kunnen houden. Daarbij gaan we uit van de eigen identiteit en kracht. Zo zou je in Het Bildt de aardappel kunnen koppelen aan cultuur. In andere Europese hoofdsteden hebben dat

soort verbindingen veel opgeleverd. In Essen zijn bijvoorbeeld oude industriecomplexen gerenoveerd tot bruisende cultuurplekken. Een groot succes, want nog steeds trekt deze stad veel bezoekers. En wie wilde er tien jaar terug nou op vakantie in het Ruhrgebied?”

Blijvende boost Culturele Hoofdstad gaat dus niet om een eenmalig feestje. Alle voormalige hoofdsteden kunnen blijvend rekenen op bezoek van toeristen. Tegelijk heeft het culturele klimaat een flinke boost gekregen, waardoor het woon- en werkklimaat sterk is verbeterd en mensen zich er graag willen vestigen. Dat scenario staat Fryslân ook te wachten. Want Leeuwarden mag dan de trekker zijn van Culturele Hoofdstad 2018, de activiteiten spelen zich nadrukkelijk in dorpen en steden in heel Fryslân af.

wat?



WAT betekent het? D

e Culturele Hoofdstad is een programma van de Europese Unie om de Europese culturele verscheidenheid en culturele rijkdom onder de aandacht te brengen bij grote groepen mensen. Het laat ook zien wat we gemeen hebben als

‘‘Een groter publiek voor cultuur; betere culturele marketing; nieuwe en opgeknapte ruimtes voor cultuur; samenwerking tussen culturele instellingen; betere beveiliging in de belangrijkste musea zodat ze nu ook kunstwerken kunnen lenen van buitenlandse musea; de renovatie van gewone huizen en winkels in historisch belangrijke buurten; te veel om op te noemen.’’ Simonetta Luz Afonso, verantwoordelijk voor de exposities tijdens Lissabon 1994

Europeanen. Het gaat dus niet alleen om kunst, maar om cultuur in de brede zin des woords. De meeste steden zien het als een kans zichzelf te marketen als een culturele bestemming en hun economie te verbeteren door inkomsten uit toerisme. De betere Culturele Hoofdsteden zetten het jaar ook in een breder perspectief en stellen zichzelf stevige doelen op cultureel, sociaal en economisch vlak. De steden met de grootste uitdagingen kunnen ook de grootste winst boeken op die gebieden. De eerste Culturele Hoofdstad was Athene in 1985. Tot 1999 was er jaarlijks één Capital of Culture, in 2000 waren het er voor de uitzondering maar liefst negen en vanaf 2001 zijn het er steeds twee. Deze twee steden leggen liefst ook dwarsverbanden. In 2018 levert naast Nederland ook het eiland Malta een culturele hoofdstad. Alle steden die willen deelnemen, mogen zich aanmelden. Ze moeten een bidbook (ofwel: aanbiedingsboek) samenstellen dat door een jury van zes nationale en zeven buitenlandse leden wordt beoordeeld. Dat bidbook is al een blauwdruk voor hoe het jaar eruit gaat zien, met plannen voor projecten en evenementen, een presentatie van het gekozen thema en de dwarsverbanden die de stad wil leggen met andere gebieden in Europa en/of de andere Culturele Hoofdstad van dat jaar. De jury kiest in naam van de Europese Commissie de beste kandidaat. Die stad mag met de organisatie beginnen en krijgt vijf jaar de tijd voor de aanloop en de uitwerking.

‘‘We hadden het niet kunnen voorspellen in 1999, maar één groot project (de ‘West-Eastern Divan Workshop and Orchestra’ met dirigent Daniel Barenboim, cellist Yo-Yo Ma en Palestijns-Amerikaans literatuurwetenschapper Edward Said) heeft een grote en blijvende impact gehad. Het is een wereldwijd symbool geworden voor vrede en overleg in het Midden-Oosten.’’ Bernd Kauffmann, directeur van Weimar 1999

waarom is hoofdstad goed Hoofdstad opent deuren om van Culturele  cultuur economie te maken

Culturele Hoofdstad verbindt en versterkt bestaande initiatieven Fryslân moet een sterke, toegankelijke cultuursector houden We moeten iedereen laten zien wat we te bieden hebben We kunnen een voorbeeld zijn in het koppelen van traditie aan innovatie

 Isabelle Diks

J

annewietske de Vries is gedeputeerde Cultuur van de provincie Fryslân. Ze is er groot voorstander van om Culturele Hoofdstad 2018 naar Fryslân te halen. Zij legt uit waarom dat zo belangrijk is. Juist nu. “It is gjin persoanlike hobby fan my, mar dé manier om ús kultuer te behâlden en der in nij publyk foar te lûken.”

‘‘Het zijn van Culturele Hoofdstad heeft Liverpool geherdefinieerd. Niet alleen voor onze eigen inwoners en de toeristen, maar ook voor het zakenleven, de media en andere ‘opinion leaders’. Het jaar gaf de stad een onbetaalbaar internationaal podium om een nieuwe, dynamische stad te laten zien en het onverdeelde succes ervan heeft een grote ambitie losgemaakt om nieuwe doelen te stellen en het vertrouwen gegeven die ook te bereiken.’’ Beatriz Garcia, directeur van het onderzoeksprogramma Impacts 08 rondom Liverpool 2008

Jannewietske de Vries

Wêrom ‘Fryslân’ 2018? ‘De spulregels binne dat in stêd de karre lûkt. Yn ús gefal is dat Ljouwert om’t dat de haadstêd is en om’t dêr de measte kulturele foarsjenningen binne. Mar wy wolle it mei klam oer hiel Fryslân gean litte, om’t de fragen dy’t wy beantwurdzje wolle oer hiel Fryslân geane en om’t just de hiele provinsje sa bysûnder is. Wy moatte tegearre mei ús befolking sykje nei oplossingen yn de oergong fan tradisjoneel gebiet mei lânbou en greidbuorkerijen nei in modern gebiet mei ynnovative bedriuwen. In gebiet dat dêrby weromfalle kin op de wearden dy’t wy fanâlds diele: lânskip, taal, kultuer. Wy kinne de earste kulturele haadstêd wêze dy’t njonken minsken yn de stêd foaral ek de minsken op it plattelân by de plannen en de útfiering belûkt. Dat is bysûnder, mar wy kinne ús neat oars yntinke, om’t just dy’t kombinaasje is wa’t wy binne.”

Wêrom moatte wy hjir oan meidwaan? krekt no, wylst oeral besunige wurdt op kultuer? “Fanút De Haach komme gjin goede berjochten. De besunigingen op kultuer geane troch, ek foar ús provinsje. Mar se binne basearre op in misfetting, want kultuer is yn Fryslân beslist gjin elitêr feestje, it libbet hjir enoarm. Wy hawwe in sterke en belangrike kultuersektor wêr’t in soad minsken oan meidogge: 30 prosent fan de minsken is aktyf dwaande mei kultuer. Dat is mear as wêr dan ek yn ús lân. Dat is net sa nuver, want wy hawwe in oergryslik breed palet oan kulturele aktiviteiten, wêr’t elk wol wat fan syn gading yn fynt. En sels de ‘hege kultuer’ is by ús hiel berikber. Tryater bringt kwaliteitsteater hast

by de minsken thús, wy hawwe twa opera’s yn de iepen loft, wy hawwe ferskate drokbesochte iepenkeunstrûtes, wy hawwe in protte moaie festivals, neam mar op. En dat wolle wy graach oerein hâlde. Mar dat is suver ûnmooglik mei de Haachske plannen. Kulturele Haadstêd bringt ekstra jild en mooglikheden ús kant op om wat der is net ferlern gean te litten en ek betelber te hâlden. Wy kinne nammentlik mei itselde jild mear publyk berikke en sa mear opbringsten generearje. Wy kinne sa struktureel oan de kulturele ynfrastruktuer bouwe. Dêr hawwe wy ek fier nei 2018 noch in soad oan.”

Wêrom moatte de Friezen dit wolle? “Kulturele Haadstêd is in Europeesk programma. De titel iepent doarren nei manieren om fan kultuer ekonomy te meitsjen, mei oare wurden: jild fertsjinje foar it op peil hâlden fan wat der is en sels foar it ferbetterjen fan ús provinsje. It jout ús de mooglikheid op in Europeesk poadium sjen te litten wat wy yn hûs hawwe. Want wy hawwe ûntsettend soad moais. Mar dat fertelle, dêr binne wy net altyd like goed yn. Wy hawwe rêst, romte en wetter, seker, mar wy hawwe noch folle mear: in grut kultureel ferskaat en prachtige keunst. As wy dat foar it fuotljocht bringe kinne, lûke wy withoe folle ekstra

‘‘De impact was enorm. Mensen praten over Antwerpen voor en na Culturele Hoofdstad 93.’’ Eric Antonis, directeur Antwerpen ’93

culturele voor fryslân? besikers. En as wy it hiel goed dogge, geane dy net yn in dei wer op hûs oan, mar bliuwe se langer – of komme de minsken dy’t ek in waarm hert krije by de kwaliteiten fan Fryslân hjir sels wenjen. Dat soarget foar ekstra banen, ekstra wolfeart, nije dynamyk.”

eigen keppel skiep en har eigen kleuremjuks flierkleden makket dy’t fan New York oant Tokio op eksposysjes te sjen binne. En sa sit der in mannichte oan lytsskalige pearels yn de Friezen dy’t tige de muoite fan it dielen mei Europa wurdich binne.”

Wêrom soene wy Europa wat te bieden hawwe?

Wêrom duorre it sa lang foar’t Fryslân har oppenearre foar de titel?

“Wy binne in bysûndere provinsje, mei in bysûndere befolking en in grutte kulturele rykdom. Wy hawwe in ienheid yn ferskaat, mei ús doarpen, stêdsjes en alles dertusken. En wy binne twatalich. Wy fine dat allegear fanselssprekkend, mar dat is it net. It moaie is dat der nettsjinsteande al dy bysûnderheden yn Europa in soad gebieten binne dy’t op ús lykje – opfallend genôch lizze der oan de rânen fan lannen faker twatalige plattelânsgebieten. Sy sitte ek yn de oergong fan tradisjoneel nei modern gebiet, mei behâld fan wearden, en hawwe te krijen mei deselde problemen, bygelyks krimp. Wy kinne fan inoar leare. Sterker, Fryslân wol en kin foarop rinne en sjen litte dat ynnovaasje net allinnich plakfynt yn stedsgebieten, mar dat it plattelân ek kreatyf en ynnovatyf is. Nim de ynnovaasjes yn it ambachtlik fabryk fan Tichelaar yn Makkum, dy’t mei nije ûntwerpen en techniken har produkt nei de wrâldmerk brocht hawwe. Of ûntwerpster Claudy Jongstra, dy’t mei har

‘Dat passet in bytsje by it folksaard. Wy woene earst de redens slypje en dan it iis op. Wy woene net te betiid pike, it is in lange oanloop nei 2018. Der hinget wat fanôf, dat wy wolle it goed en degelik dwaan, wy binne net sa hyperich. It moat ek gjin polityk of kultureel feestje wurde, mar in feest foar de hiele maatskippij. Dêrom hat kertiermakker Henk Keizer earst kontakt socht mei de maatskippelike, kulturele en gemeentlike organisaasjes yn de provinsje om te sjen oft sy wat seagen yn de plannen. It entûsjasme blykt grut, dat no sjogge wy fierder. Nei it bedriuwslibben, mar seker ek nei alle ynwenners. Yn september sille wy it draachflak mjitte en allinnich as dat grut genôch is, geane wy echt los. Wy moatte it sels wolle en as dat sa is, kinne wy ek alles. Underskat de Friezen foaral net:

wy kinne yn in pear dagen in meunsterevenemint as de Alvestêdetocht organisearje. Wy binne net sa gau benaud.”

‘‘Er waren aan de ene kant hoge verwachtingen van het publiek en aan de andere kant was er terughoudendheid van de media. Zo gaat dat in ons land. Maar de kwaliteit en de verscheidenheid van het programma, de betrokkenheid en de deelname van de mensen in de stad en de regio, samen met investeringen in ons erfgoed, legden zelfs de meest kritische stemmen het zwijgen op.’’ Simonetta Luz Afonso, verantwoordelijk voor de exposities tijdens Lissabon 1994



waarom? wAAROM zijn we zo bescheiden? L

eeuwarden wordt trekker voor de Provincie Fryslân in de kandidatuur voor Culturele Hoofdstad van Europa 2018. Wethouder van Cultuur Isabelle Diks van Leeuwarden heeft er het volste vertrouwen in. Ze vertelt waarom.

banen en recreatie. Wij moeten elkaar dus versterken. Ook in het traject naar en voorbij 2018.”

“Fryslân en Leeuwarden hebben ontzettend veel te bieden, maar er zijn veel te weinig mensen die dat weten. Nationaal, laat staan internationaal. Het vehikel Kulturele Haadstêd kan daar een enorme zwieper aan geven. Culturele Hoofdstad is in onze ogen veel meer dan cultuur alleen. Kulturele Haadstêd gaat over wonen, werken, studeren en vrije tijd. Het is een unieke kans om onze prachtige historische stad te verbinden aan nieuwe culturele en economische doelen voor de brede regio. Dat is essentieel omdat we de komende jaren stevig aan de slag moeten met belangrijke maatschappelijke vragen die alleen met veel creativiteit en innovatiedrang het hoofd kunnen worden geboden. Dat zijn met name vragen waarmee we ongevraagd geconfronteerd worden en die we niet kunnen negeren. Vragen als bijvoorbeeld krimp, de samenwerking tussen platteland en stad, de veranderingen van de agrarische samenleving zoals we die kenden in Fryslân richting een kenniseconomie. En die vragen gelden duidelijk voor de hele provincie. Want laat ik duidelijk zijn: zonder sterk platteland geen sterke stad. We zijn wederzijds van elkaar afhankelijk, bijvoorbeeld voor voorzieningen,

“Ik wed dat het kan. En ik wed nooit, alleen als ik zeker weet dat ik gelijk heb. Het voornaamste is nu dat we eerst de neuzen van instellingen, gemeentes en de mensen in ons gebied in de Kulturele Haadstêd-stand krijgen. Iedereen die zich met cultuur, met creatieve industrie, met ondernemen bezighoudt, zou zich vanaf nu eigenlijk moeten afvragen wat hij aan Kulturele Haadstêd kan bijdragen en wat Kulturele Haadstêd voor hem kan betekenen. Als we dat goed doen, is één plus één niet twee maar wel vijftien. Een voorbeeld van zo’n bijzondere samenwerking is wat we graag willen doen met het Harmoniekwartier. Dat gebied rondom de schouwburg is nu nog rommelig, het is de enige hoek van het centrum waar nog veel werk aan de winkel is. Het nieuwe Fries Museum en het filmhuis zijn een stevige verbetering, maar een nieuw cultureel centrum zou het vervolmaken. Daar zouden bijvoorbeeld kunstopleidingen, het nieuwe poppodium en eventuele nieuwe initiatieven die nog aanhaken, in kunnen zitten. Samen met het museum en de schouwburg heeft dat een waanzinnige regionale uitstraling en het is zelfs uniek in het land. Daar kunnen we veel positieve aandacht mee genereren. “Ja, ik weet het, dat is niet heel Fries, hoog

één plus één is vijftien

opgeven en aandacht trekken. Maar het is hoog tijd om het te doen. We moeten de hoofdstad en de provincie waar ze bij hoort eens echt gaan showen, zodat de hele wereld weet dat we hier een goed en heel bijzonder cultureel klimaat hebben en daarmee dus een goed vestigingsklimaat. Dat mogen we niet langer voor onszelf houden, dat moeten we delen. Met mensen en bedrijven die onze provincie zo goed kan gebruiken.”

Onderschat ons niet “En we moeten ook niet zo bescheiden doen over wat we doen en wat we kunnen. Wij doen prachtige culturele dingen, op alle niveaus, van iepenloftspullen tot een tentoonstelling als ‘Scherven en Geluk’ in het Keramiekmuseum Princessehof (2009). We barsten van de creatieve bedrijven. We betekenen veel op het gebied van innovatie, waterwetenschap en verduurzaming – we lopen voorop in ontwikkelingen die van betekenis zijn voor andere gebieden in de wereld. Dat kunnen we uitbouwen, versterken, verbinden in het traject richting Kulturele Haadstêd en delen met Europa en de rest van de wereld. Er zijn sterke andere kandidaten, maar onderschat Leeuwarden en Fryslân niet! Wij hebben het beste verhaal te vertellen en dat op alle niveaus. Je hoeft jezelf niet voortdurend op de borst te kloppen, dat snap ik, maar het Friese verhaal is in alle opzichten van Europese betekenis. Kortom, we zeggen enthousiast ‘ja’ op het verzoek van de Provincie Fryslân om ons gezamenlijk kandidaat te stellen voor Kulturele Haadstêd 2018.”

WIE doen er mee? Culturele Hoofdstad 2018 is voor alle Friezen en Fryslânliefhebbers We praten met vele organisaties en mensen in dorpen en wijken We werken samen met alle Friese gemeenten We zoeken verbindingen met allerlei bedrijven en instellingen

F

ryslân 2018 gaat niet alleen over kunst en cultuur. Het gaat vooral over leefbaarheid, over economie en over de toekomst van Fryslân. Fryslân 2018 heeft dus betrekking op alle Friezen en iedereen die zich met Fryslân verbonden voelt. Zij krijgen allemaal te maken met de grote veranderingen die op dit moment in de wereld plaatsvinden, zoals bevolkingskrimp, concentratie van werk in grote steden en concurrentie van opkomende economieën. Hoe gaan we daar in Fryslân mee om? Hoe zorgen we ervoor dat we hier goed kunnen blijven wonen, werken, recreëren en studeren? Deze vragen willen we samen beantwoorden. Dat doen we door met elkaar in gesprek te gaan over de toekomst. Allereerst zijn er gesprekken met de culturele instellingen, onze partners. Want met kunst en cultuur als krachtig middel willen we Fryslân toekomstbestendig maken. Ook trekken we langs de Friese dorpen, om ideeën van mensen uit alle hoeken van de provincie te verzamelen. Volgend jaar volgen dan de stadswijken. En we zoeken verbindingen met het Friese bedrijfsleven, de onderwijsinstellingen, zorgaanbieders en andere maatschappelijke organisaties. Verder werken we samen met alle Friese gemeenten en specifiek met een aantal regiokernen. Leeuwarden is de centrale plek voor Culturele Hoofdstad van Europa en trekker namens de hele provincie. De andere kernen zijn: Dongeradeel, Franekeradeel, Heerenveen,

wie?



Yvonne Bleize

Liet ’91 en Liet International

“Al tweintich jier sette wy ús yn foar muzyk yn it Amelânsk, Arbaresh, Asturysk, Baskysk, Biltsk, Bretonsk, Faroërsk, Friûlysk, Frysk, Gaelic, Galisysk, Iersk, Karelysk, Kasjûbysk, Katalaansk, Kornysk, Korsikaansk, Latgalysk, Liwwadders, Manx, Meänkieli, Noardfrysk, Oksitaansk, Platdúts, Romani, Sámi, Sardysk, Sorbysk, Snekers, Stellingwerfsk, Vepsysk, Votysk, Welsk en Wolgafinsk. Mei sjongfestivals, foarrondes en konserten binne Fryslân én Europa ús wurkterrein. Wy ferbine wat yn Fryslân bart mei de wrâld om ús hinne en oarsom. Fryslân en Europa is ús biedwurd. Wy sette ús netwurk en kontakten troch hiel Europa graach yn om it paad nei 2018 sa aventoerlik, muzikaal en nijsgjirrich mooglik te meitsjen.”

Henk Kroes

oud-voorzitter Simmer 2000 en Koninklike Vereniging De Friesche Elfsteden, nu voorzitter van Duurzaamheids-centrum Afsluitdijk

“Mei Simmer 2000 hawwe wy sjen litten wêr’t wy mei ús allen ta bysteat binne. Dat wy moatte ús krachten bondelje. Op kultureel, mar ek op ekonomysk mêd. Wy meie dan de universiteit fan Frentsjer kwyt wêze, wy hawwe hjir wol goede ûnderwiisfoarsjennings. Dat potensjeel moatte je fierder útbouwe en dat sjoch ik barren. Wetsus is prachtich, de wetteralliansje geweldich en drekst komt der ek noch de wetterkampus. Ek wol de provinsje de produksje en it gebrûk fan grien gas stimulearje. Sa kinne wy ûnôfhinkliker wurde fan fossile brânstof en kinne wy

kearnenerzjy litte foar wat it is. Ik tink dat wy op dizze manier echt eksellearje kinne yn Fryslân. Seker yn kombinaasje mei it duersumheidssentrum dat op de Ofslútdyk komme moat.”

Paul van Gessel Provinciaal marketingbureau Fryslân Marketing “Fryslân is er in economisch, toeristisch en cultureel opzicht klaar voor om Culturele Hoofdstad van Europa te worden. Het werken aan de nominatie maakt al dat de Friezen zich sterker en trotser zullen gaan voelen over hun eigen mogelijkheden. En als we inderdaad Culturele Hoofdstad worden, is dat een fantastisch instrument om Fryslân in al zijn facetten aan Europa te tonen.”

Eric Voigt manager en docent van de minor crossmedia aan de opleiding Communicatie en Multimedia Design van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden “Kulturele Haadstêd is voor Fryslân belangrijk omdat we aan de ene kant de creatieve en culturele industrie aan elkaar kunnen koppelen. Nu zijn het allemaal eilandjes. En aan de andere kant geeft de Kulturele Haadstêd Fryslân de mogelijkheid om de rest van de wereld te laten zien wie we zijn en wat we kunnen. Dat is goed voor de bewustwording van de (creatieve) identiteit van Fryslân en het zal een economische injectie geven.”

Smallingerland en Súdwest Fryslân. Maar Culturele Hoofdstad 2018 gaat niet alleen over deze plaatsen. Het is een feest van en voor alle dorpen en steden in heel Fryslân. Op deze pagina’s komen mensen aan het woord van organisaties die ons initiatief steunen. Er zijn er veel meer en er zullen er nog veel meer volgen. Kulturele Haadstêd 2018 is een initiatief van de Provincie Fryslân. De uitvoering is in handen van het projectbureau Fryslân 2018.

Steven de Jong filmmaker (‘De Hel van ‘63’, ‘Snuf de Hond in Oorlogstijd’, de Kameleon-films en series als ‘Baas boppe Baas’) “Culturele Hoofdstad? Ik wil graag iets doen met de begrippen onafhankelijkheid en vrijheid. Dat zijn belangrijke Friese waarden. Begrijp me goed: ik pleit er niet voor om Fryslân los van Nederland te maken. Beslist niet. Maar de drang naar vrijheid, naar onafhankelijkheid zit wel al honderden jaren onderhuids in de Friezen. Hét symbool van de vrijheidsdrang is natuurlijk Grutte Pier. Daarom wil ik iets rond deze oude verzetsstrijder doen. Grutte Pier kan een rode draad worden binnen Culturele Hoofdstad, waar je film, theater en andere kunstdisciplines aan mag takken. Er mogen ook best grote producties tussen zitten, want je moet toch het journaal willen halen. Kijk met z’n allen hoe je het maximale rendement voor Fryslân behaalt.

Alvin Sibbald projectleider Fan Fryslân “Fryslân is meer dan de bekende beelden vertellen. De provincie is volop in beweging. Fryslân is een plek met perspectief, waar eigentijds en innovatief wordt gewerkt aan een duurzame toekomst. Een toekomst met een hoog ‘bruto nationaal geluk’ en een hoge kwaliteit van leven. Waarbij we optimaal en natuurlijk gebruikmaken van al dat moois dat onze provincie te bieden heeft. Met Fan Fryslân willen we dan ook de beelden over Fryslân verrijken. De ambitie om Culturele Hoofdstad te worden, past daar heel goed bij. Het bewustzijn van de culturele potentie in Fryslân is een belangrijk aspect voor wat Fryslân zo speciaal maakt. Daarnaast draagt het elan van Culturele Hoofdstad aantoonbaar bij tot een zelfbewust klimaat waarin het goed wonen, werken, studeren en recreëren is.”

Albert van der Kooij directeur Minerva Academie voor Popcultuur “De Minerva Academie voor Popcultuur bevindt zich op het snijvlak van internationalisering, voorhoede en maatschappij. Wij zitten in Fryslân en niet in de Randstad om de cultuur een impuls te geven. We doen dat vanuit de waarden duurzaamheid, grass roots, vertrouwen en authenticiteit. De popcultuur heeft een boost gekregen en de kwaliteit van de uitingen voor een breder publiek stijgt. De rol die we nu al spelen en graag willen blijven spelen in de ontwikkeling van de Kulturele Haadstêd: aanhaken bij initiatieven die ontwikkeld worden en in samenwerking vormgeven aan de vernieuwing van het culturele aanbod.”

Fryslân in de wereld, maar halen aan de andere kant ook de wereld naar Fryslân, bijvoorbeeld door wereldliteratuur de bewerken en te plaatsen in de hedendaagse samenleving. De Friese cultuur en de beleving hiervan is van wereldklasse en dat moet getoond worden.”

Han Steenbruggen directeur-conservator Museum Belvédère “Toen Museum Belvédère zijn plannen ontvouwde om het museum door middel van een viertal paviljoens te integreren in het Landschapspark Oranjewoud, werd de meerwaarde daarvan op de korte maar vooral langere termijn meteen onderkend door de organisatoren van Kulturele Haadstêd 2018. Met hen zijn wij ervan overtuigd dat kunst en cultuur niet alleen een stimulerend effect kunnen hebben op de waardering van, het vertrouwen in en de betrokkenheid met de eigen omgeving, maar ook een gunstig klimaat kunnen scheppen voor economische groei en een onderscheidende identiteit. Wij richten ons op 2018, maar realiseren ons dat het uitzetten van het traject wezenlijke resultaten moet opleveren. En daarin trekken we graag op met onze partners, sponsors, vrienden en met Kulturele Haadstêd 2018!”

Natasja Kesteloo directeur organisatie- en adviesbureau voor bijzondere evenementen Noordplan BV “Culturele Hoofdstad van Europa is dé grote kans om cultuur binnen de provincie Fryslân op een positieve manier op de (landelijke/Europese) kaart te zetten. En ook dé kans om de bevolking te laten ervaren dat cultuur gebruikt kan worden als middel

Saakje Mulder directeur Sport Fryslân “De weg naar Kulturele Haadstêd is voor Sport Fryslân van belang omdat sport en cultuur in Fryslân nauw met elkaar verbonden zijn. Het kan een belangrijke motor zijn om de beoefening van de Fryske sporten te stimuleren, ook bij mensen die daar nog geen kennis mee gemaakt hebben. Sporten en bewegen in het algemeen is een belangrijke aanjager voor het versterken van de leefbaarheid in dorpen. De Kulturele Haadstêd dient als belangrijke kapstok voor evenementen op het gebied van sporten en bewegen, zoals de Fryske Olympiade die waarschijnlijk met ingang van 2012 jaarlijks georganiseerd. Op die manier worden de Friese sporten ook buiten de provincie duidelijk op de kaart gezet.”

Arthur Oostvogel directeur van Stadsschouwburg De Harmonie “Fryslân is een prachtige provincie, met een indrukwekkend cultureel leven. Dat weten we hier met z’n allen heus wel. Maar buiten deze provincie en zeker buiten Nederland is dat onderscheidende culturele vermogen van Fryslân veel minder of zelfs helemaal niet bekend. Als Kulturele Haadstêd zal dat stevig veranderen. Dat is van belang voor onze provincie, voor de inwoners, het brede culturele leven in deze provincie, maar ook voor de economie van Fryslân. Natuurlijk en vooral in het jaar 2018, maar zeker ook daarna. Het bewijs daarvoor is al geleverd door steden die Fryslân voorafgingen. Een enorme stap voorwaarts qua bekendheid van Fryslân, een versterking van de infrastructuur, niet alleen op het gebied van cultuur maar ook voor wat betreft

 Alvin Sibbald

Henk Kroes

Bert Looper directeur Tresoar ‘‘Yn Tresoar binne de libbens fan hûnderttûzenen Friezen noch lêsber en taastber. It unike fan Fryslân is dat wy hjoeddedei noch sa aktyf mei dat kollektive ferline omgean en dat dat ferline sa’n fitale en ynspirarjende krêft is om de takomst stal te jaan. Fryslân 2018 is ek Fryslân 1518, 1618, ensfh. De wei nei 2018 is de wei nei de takomst ta, mar dan op syn Frysk: in lykwicht tusen tiid en romte, tusken skiednis en lânskip, tusken ferline en takomst. Nearne yn Nederlân binne de minsken harren sa bewust fan dat belangrike lykwicht as yn Fryslân. De ûntwikkeling fan Fryslân kin net sûnder dy hast permaninte diskusje oer dat lykwicht, oer wat wy as Fryslân en as Friezen binne en wêze wolle. Kulturele Haadstêd 2018 is in prachtige motor om dy diskusje op gong te hâlden en djipgong te jaan.”

Ira Judkovskaja artistiek leider Tryater “Zeker nu de cultuursector voor grote vragen staat, moeten we onze voorbeeldfunctie uitbuiten. Fryslân bereikt namelijk op cultureel gebied heel veel met verhoudingsgewijs een kleine investering. Dat heeft veel te maken met de grote betrokkenheid van de samenleving. Tryater is een goed voorbeeld van hoe de Friese cultuursector verbindingen legt tussen kunst en de mensen. Wij spelen in gemeenschapshuizen, op dorpspleinen en in scholen, we benaderen ze in hun eigen taal, wij halen talent uit de regio. En op onze beurt halen wij inspiratie uit de mensen, uit het landschap, uit de taal. Wij zetten

om gestelde doelen te halen. Dat biedt tegenwicht tegen de negativiteit die nu hangt rondom cultuur, mede door de aankomende bezuinigingen. Culturele Hoofdstad is goed voor de bewustwording van de Fryske bevolking. Wie ze zijn, waar ze voor staan, en wat voor toekomst ze voor ogen hebben met hun provincie, met hun cultuur. Dit is dé kans om onze mooie provincie met haar bewoners en haar cultuur te presenteren aan Europa.”

economie en toerisme. Het gemeenschappelijk en met groot draagvlak invullen van de ambitie alleen al is naar mijn overtuiging van onschatbare waarde voor de provincie.”

Hilde van der IEST projectleider Gemeente Leeuwarden/Graffitiplatform Leeuwarden “Leeuwarden stimuleert al sinds 2001 de graffitikunst; legale graffitimuren voorkomen vernieling. In 2004 is het Graffitiplatform Leeuwarden opgericht en in 2008 is het internationale evenement Just Writing My Name gehouden, met ruim 150 graffitikunstenaars uit binnen- en buitenland. Leeuwarden is destijds al door wethouder Bleize uitgeroepen tot graffitihoofdstad van Nederland. In 2011 organiseren wij opnieuw een evenement voor binnen- en buitenlandse graffitikunstenaars, Skrift 2011. De weg naar Kulturele Haadstêd 2018 stimuleert ons om dit tot een jaarlijks evenement te maken waar graffitikunstenaars van over de hele wereld voor worden uitgenodigd. Fryslân wordt op deze manier ook voor een jong publiek op de kaart gezet.”

‘‘Culturele Hoofdstad is geen evenement of een serie van evenementen. Culturele Hoofdstad is onderdeel, of: de motor, van een langer durend proces van verandering dat het lef creëert voor moedige beslissingen en wat ruimte biedt aan de verbeelding en de goede ideeën van de mensen in je stad.’’ Robert Palmer, directeur Culturele Hoofdstad Glasgow 1990

HOE gaan we H Culturele Hoofdstad verbindt, verbetert en versterkt wat er al is Mensen uit dorpen en steden bedenken ideeën De stichting Kulturele Haadstêd initieert ook zelf activiteiten We werken samen met alle gemeenten in de provincie

et jaar 2018 is nog ver weg, maar we zijn vast begonnen aan de reis. Er is immers genoeg werk aan de winkel. We zien de weg richting 2018 voor ons als de tocht van de Bremer stadsmuzikanten: mensen en organisaties van velerlei pluimage sluiten zich aan en versterken elkaar. Op deze pagina’s een aantal voorbeelden.

De Reis We zeggen niet alleen dat we de bevolking betrekken, dat doen we ook. Nu al. Ons grote project De Reis trekt langs alle dorpen en steden en gaat overal het gesprek aan over wat er op die plek al is aan kunst en cultuur en wat er mogelijk is: optredens, masterclasses, een ontwerpwedstrijd, landschapskunst, alles kan. We brengen de bijzonderheden van het dorp in kaart en gaan dan kijken wat we samen met de mensen daar kunnen realiseren. De Reis komt voort uit een burgerinitiatief, Station Fryslân 2018, en wordt uitgevoerd door Keunstwurk, Tresoar en andere maatschappelijke en culturele organisaties.

Fryslân Festivals Fryslân kent nu ook al veel festivals en evenementen. Vooral ’s zomers is er elk weekend

Hoe?



HOE staan de wethouders er L

eeuwarden gaat de kar trekken, zo veel is inmiddels duidelijk. Maar zo vroeg in het proces hebben de gemeenteraden en colleges van Burgemeesters en Wethouders van andere gemeenten in Fryslân nog geen besluiten genomen over deelname en steun aan Kulturele Haadstêd 2018. De cultuurwethouders van deze vijf kernen zijn al wel gepolst door de organisatie en zien er zeker brood in.

Nieske Ketelaar wethouder Cultuur gemeente Smallingerland “Fryslân stiet fansels bol fan ‘e tradysjes. Dat is moai en der hawwe in protte minsken in protte wille fan. Mar der is safolle mear. Ús kultuer moat net allinnich mar oer juster gean, mar foaral ek oer hjoed en moarn. Kultuer meitsje wy no en it is it wurch om dêr yn te ynvestearjen. Fryslân kin as Kulturele Haadstêd sjen litte dat har hjoeddeiske kultuer libbet en belibbe wurdt troch har ynwenners, har ûndernimmers en har besikers. De fierdere ûntjouwing fan kultuer en kulturele ynstellings kin allinnich mar ferbetterje as ek de kulturele ynfrastruktuur yn ‘e hiele provinsje op oarder is: adekwate húsfesting, each en ear foar edukaasje op in goed nivo en in ferantwurde en dúdlike ferdieling fan jild. Koart sein: soargje dat eltsenien meidwaan kin! Dêr soe de Kulturele Haadstêd in goeie oanset foar jaan moatte.”

Tytsy Willemsma wethouder Cultuur gemeente Dongerdadeel “De ambysje dy’t de provinsje dellein hat sprekt my tige oan en slút ek oan by de ambysjes dy’t wy ferwurde hawwe yn de Agenda Netwurk Noardeast. As je sjogge hoefolle it proses rjochting Kulturele Haadstêd 2010 bygelyks foar it Ruhrgebiet betsjutte hat, tink ik dat it foar ús ek in soad dwaan kin. Wy sitte midden yn in grutte feroaring, yn in sitewaasje fan krimp en ús is it hiel wat wurdich de sosjaalekonomyske struktuer fan ús gebiet te ferbetterjen. Wy hawwe bygelyks ferlet fan nije wurkgelegenheid en dêr kin it proses fan Fryslân 2018 in bydrage oan leverje. Wy hawwe boppedat in rike tradysje fan ynternasjonaal bekende korpsen en koaren dy’t ûnder druk stiet troch de besunigingsoperaasjes dy’t wy oplein krije. As Kulturele Haadstâd ús helpe kin dy basis fan ús kultuer, fan ús taal, fan ús wearden oerein te hâlden, sille wy de skouders yn de regio der ûnder sette.”

Wigle Sinnema wethouder Cultuur gemeente Súdwest Fryslân “Wy hawwe in hiel kultuerrike gemeente en as portefeuillehâlder soe ik sizze: wy moatte seker gean foar Fryslân 2018. Wy binne noch wol dwaande te betinken wat it foar ús ynhâldt en wat

wy foar Kulturele Haadstêd betsjutte kinne. Mar yn algemiene sin kin ik sizze: wy hawwe yn ús gebiet goud lizzen, wy moatte it allinnich hjir en dêr noch better oanboarje. Kultuer kin hiel goed de oanjeier wêze om dat te ûntwikkeljen, om der ek de taal, de mentaliteit, it Fryske DNA sis mar, yn mei te nimmen. En net te ferjitten it lânskip, dat hjir fol sit mei prachtige pleatsen dy’t leech komme te stean troch de skaalfergrutting.It soe geweldich wêze as dy in bedriuwsfunksje hâlde kinne en sa behâlden bliuwe. Bygelyks troch der mei glêsfezeltechnology ynteressante wurkplakken foar de tsjinstferliening, de kreative yndustry en seker ek keunstners fan te meitsjen.”

Thiadrik Twerda wethouder Cultuur gemeente Franekeradeel “Wy wolle de organisaasje graach stypje yn wurd en gebear, mar wy moatte noch oer de ynhâld sprekke en dêr wol ik leaver net op foarútrinne. Us ja moat in echt ja wêze, mei stipe fan it kolleezje en de rie en safier binne wy noch net. Wy binne in lytse gemeente, binne net bot kapitaalkrachtich, dat wy moatte earst witte wat der fan ús ferwachte wurdt en oft wy dat tasizze kinne. Mar lit ik oer ien ding dúdlik wêze: as wy der mei ús allen yn slagje en wy wurde Kulturele Haadstêd, dan hat dat grutte betsjutting foar Fryslân.”

aan de slag? enorm veel te doen. De Stichting Kulturele Haadstêd 2018 nam samen met een aantal festivalorganisaties het initiatief om te komen tot meer afstemming en overleg over programmering, datums en spreiding over de provincie. Ook stimuleert Fryslân Festivals gezamenlijk onderzoek naar publieksgroepen en gezamenlijke fondsenwerving.

Bijzondere projecten En er zijn diverse bijzondere projecten die al zijn aangezet en in de slipstream van Culturele Hoofdstad meedrijven. Zoals een noords festival rond taal en muziek dat in Leeuwarden begint en zich dan uitspreidt over de rest van de provincie. Of ‘Jier fan de Fûgel’ van de Friese slagwerker Sytze Pruiksma, een project dat gaat over duurzaam omgaan met het landschap. Aan weerszijden van de Afsluitdijk gaat het Friese BUOG, Bedenkers en Uitvoerders van Ongewone Gebeurtenissen, vanaf volgend jaar aan de slag met vijf jonge kunstenaars en 180 amateurs voor een voorstelling. En bij het Lauwersmeer is vanaf 2012 een jaarlijks multidisciplinair cultuurfestival, een initiatief van toneelverenigingen en middenstanders in dat gebied, met in eerste instantie veel regionale en later ook nationale en internationale deelnemers. De Stichting Kulturele Haadstêd ondersteunt bij al deze projecten met planontwikkeling, sponsorwerving en subsidieaanvragen.

Nynke Laverman zangeres “Ik bin dwaande mei in nij projekt dat oanslute kinne soe by Fryslân 2018 Kulturele Haadstêd. Wy binne deroer yn petear. Sy sykje ferbiningen, ik ek. Gearwurkingsferbannen wêrtroch ’t it gehiel op in heger plan komt. Mei myn nije projekt wol ik ek minsken bûten Nederlân yn de kunde komme litte mei myn muzyk en mei it Frysk. Ik sil de taal der net mei rêde, mar wa wit wurde myn teksten oer 100 jier wol bestudearre troch universiteiten, om’t de taal dan sels net mear sprutsen wurdt. Dat wol net sizze dat je neat dwaan moatte om de Fryske taal en kultuer te behâlden en te fersterkjen. Keunst kin hjiryn in belangrike rol spylje. Wat keunstners binne it meast súksesfol? Sy dy’t fanút de eigen autentisiteit wei wurkje!

Nynke-Rixt Jukema architecte die kantoor houdt in het voormalige Huis van Bewaring, de Blokhuispoort “Ga uit van je eigen kracht, je eigen identiteit en probeer van daaruit mensen en bedrijven hiernaartoe te krijgen. We hoeven hier niet de Randstad te kopiëren. Dus niet eindeloos nieuwe bedrijventerreinen aanleggen: als bedrijven hiernaartoe willen, mogen ze best wat creativiteit

worden naar de tijd dat de internationaal bekende kunstenaar Theo van Doesburg van De Stijl het ontwierp, 1920. Het wordt ingericht met kunstwerken en meubels van zijn vriend Thijs Rinsema. In deze dependance van het museum willen we bovendien jonge internationale architecten, ontwerpers, dichters, componisten, theatermakers de kans geven zich te laten inspireren door het gedachtegoed van De Stijl en het dadaïsme.”

Kees Botman Pieter Stellingwerf van BUOG “Cultuur verruimt de blikken, prikkelt de verbeelding en brengt mensen in beweging. Onmisbaar voor een goede ontwikkeling van onze huidige en toekomstige samenleving. BUOG, Bedenkers en Uitvoerders van Ongewone Gebeurtenissen, maakt al jarenlang spraakmakende en prikkelende projecten van uiteenlopende aard. Ze hebben gemeen dat ze allemaal midden in de gemeenschap staan. Het streven van Fryslân 2018 is om de provincie in ruime zin, dus met zijn omgeving, de komende jaren enthousiast en actief betrokken te laten zijn bij de culturele hoofdstad. Dit kan volgens ons alleen als je begint bij de mensen zelf, zoals in het project ‘de Reis’, waaraan BUOG meewerkt.”

 Nynke Laverman

tegenover? Coby van der Laan wethouder Cultuur gemeente Heerenveen “De insteek zoals de provincie die kiest voor de Culturele Hoofdstad komt grotendeels overeen met de visie die onze gemeenteraad heeft vastgesteld in onze Cultuurnota. Meedoen staat centraal. Kunst en cultuur is van en voor iedereen. Bijzondere aandacht zal er de komende jaren zijn voor amateurkunst, jongeren en cultuurhistorie. En we zetten in op krachtenbundeling en kruisbestuiving van de professionele organisaties, zoals musea, muziekscholen, de bibliotheek, het theater en evenementen. Dit allemaal om – net zoals Culturele Hoofdstad dat wil – de parels, de smaakmakers van ons gebied zichtbaar te maken en ons gebied daarmee economisch aantrekkelijk te maken voor bewoners en bezoekers, nieuwe bedrijvigheid en recreatie. Want cultuur en economie gaan hand in hand. In een uitdagend cultureel klimaat is het immers goed toeven.”

Nynke Rixt Jukema

aan de dag leggen om een goede plek te vinden. In de Leeuwarder binnenstad zijn voldoende mooie oude panden beschikbaar. Voor Culturele Hoofdstad heb ik het ruimtelijk project ‘Anno 2018’ ingediend, wat gaat over waterelementen, zoals gemalen. Vroeger werden deze met liefde en zorg gemaakt. Tegenwoordig is een gemaal slechts een met technologie gevulde container met een lantaarnpaal en bouwhekken er omheen. Met dit project wil ik stilstaan bij wat we hebben en onze trots laten zien.”

Marelie van Rongen algemeen directeur Oerol Festival “Oerol en Fryslân 2018 vinden elkaar op het gebied van talentontwikkeling in Atelier Oerol. Samen zorgen we er vanaf 2011 voor dat het Friese landschap ook jonge theatermakers inspireert tot nieuwe voorstellingen op locatie. Voor het grote lokale, nationale en internationale publiek op Oerol maken we de kracht van Fryslân zichtbaar, tastbaar, invoelbaar. Elke stap in de ontwikkeling van talent telt, de reis bepaalt hoe het doel eruitziet en doet er dus toe. En dat hebben de weg naar Fryslân 2018 en goede talentontwikkeling gemeen.”

Paulo Martina directeur-conservator Museum Dr8888 “Utrecht heeft zijn Rietveld Schröderhuis, Rotterdam zijn Museumwoning Sonneveld. En als het aan Museum Dr8888 – en een tiental steunende instanties – ligt, heeft Drachten straks in de Torenstraat een Van Doesburg Rinsemahuis. Het huis in de ‘papegaaienbuurt’ zal tot in detail teruggebracht

Albert Bonnema operazanger “As operasjonger en tenor om utens ha ik in soad tiid trochbrocht yn grutte (kultuer)stêden. Dêr seach ik yn stêden as Berlyn, Leipzig en Dresden it grutte kultueroanbod en it kultuerminnend publyk dat har paad fûn nei dizze stêden. Sa kaam ik op it idee sokke reizen te betinken foar Fryslân. It prachtige Fryslân hat sa’n soad te bieden. En alles ticht by inoar. Yn dit lânskip binne prachtige rûtes te betinken en hiele bysûndere dingen te besjen. My stiet in 5-deiske reis foar eagen mei in bus troch Fryslân. De wichtichste eleminten binne: Frysk lânskip, ‘besinningstoerisme’, kultuerhistoarysk erfgoed, byldzjende keunst en (klassike) muzyk. Eltse dei lit in typysk stik Fryslân sjen mei bysûndere doarpen, musea, tsjerken, terpen. It kin samar wêze dat ûnderweis yn in tsjerke of by in klokkestoel in Frysk toptalint in konsertsje jout fan 15 à 20 minuten [of dat der in keunstwurk te sjen is]. In kultuerreis mei in soad kleuren op it palet, mear as wetter, skûtsjesilen en fierljeppen.”

Renée Waale directeur Keunstwurk “Door Fryslân 2018 zijn nu al meer partijen in de culturele wereld met elkaar in gesprek, en gaan ze meer samenwerken. Dit maakt de culturele infrastructuur in Fryslân sterker. Dit jaar start er een aantal spannende projecten, eind 2012 borrelt en bruist het. Keunstwurk is vanaf het begin nauw betrokken bij de Culturele Reis langs de dorpen, samen met onder andere Tresoar en Omrop Fryslân.”

O

p de vorige pagina’s met het woord WIE zijn vooral mensen aan het woord met wie we al in gesprek zijn, die al weten wat Kulturele Haadstêd 2018 inhoudt. We waren daarnaast benieuwd hoe de iets minder ingewijde Friezen (soms mensen bij wie we binnenkort op de stoep staan voor een gesprek) er tegenaan kijken. Hier hun reacties.

Lutz Jacobi boerendochter, studeerde Nederlands aan de lerarenopleiding en ook gezondheidskunde. Via de gezondheidsvoorlichting werd ze directeur bij GGD De Friese Wouden. Ze is nu Tweede Kamerlid voor de PvdA en woont in Wergea. “Ik bin foar in goede gearhing fan foarsjenningen yn de doarpen en de stêden. De doarpen binne goed yn it ferieningslibben. Gruttere foarsjenningen heare yn de stêd. Ik soe graach sjen dat de Fryske hegeskoallen mear diene mei oplieden foar taal en teater. Fierder is it fansels spitich dat ynstituten as Tryater, Oerol en it Noord Nederlands Orkest flink ynleverje moatte. Dat hat ek gâns neidielen foar de amateurkeunst yn Fryslân. Fryslân moat noch in aardich potsje fjochtsje om dat allegear te behâlden, want kultuer heart by ús. Ik fyn ek dat wy fierder ynsette moatte op sletten systemen yn de lânbou. Reststoffen kinne wy brûke foar enerzjyproduksje. Sa ûntwikkelje je mei-iens in eigen, duersume kennisekonomy. Der ûntsteane opliedingen en bedriuwen dy’t har spesjalisearje op dit mêd. Proefbuorkerij Nij Bosma Zathe, ûnder

Frysk, Nederlânsk en wrâldtaal Ingelsk. Berne leare oant har sechde jier maklik talen oan. Dêr moatte je gebrûk fan meitsje. Op lettere leeftyd sjogge je ek wer hoe belangryk in memmetaal is. Yn myn wurk erfaar ik hoe moai guon âlden it fine om yn it Frysk oansprutsen te wurden.”

Mary-Anne Kammeron uit Heerenveen, studeert media & entertainment aan de Stenden Hogeschool in Leeuwarden en is Miss Fryslân. Op dat laatste was kritiek, ze zou ‘niet genoeg Friese kenmerken’ hebben. “Myn âlders binne berne yn Suriname en iksels yn Rotterdam. Op myn fjirde binne wy nei It Hearrenfean ferhuze. Fryslân betsjuttet in soad foar my. Ik wenje hjir, gean hjir nei skoalle, winkelje yn ferskate Fryske stêden en besykje allegear leuke eveneminten, lykas in Befrijdingsfestival yn Ljouwert en Keninginnedei. Foar al dy dingen hoege je echt de provinsje net út, alles is hjir wol. Ek doch ik hjir mei in demogroep dûnsoptredens, bygelyks by it Multiculti Festival en it Sportgala yn It Hearrenfean. De Fryske taal ha ik as fansels oppakt. Op de basisskoalle hearde ik it al om my hinne en ek op ‘e dyk kaam ik dermei yn oanrekking. Op de middelbere skoalle siet ik by in protte minsken út de doarpen yn de klasse. En ús pake hat it my ek in bytsje leard. As minsken my net Frysk genôch fine, ha ik dêr gjin probleem mei. Je kinne it net altyd mei elkenien iens wêze. En elk hat rjocht op syn miening. It is krekt as by it fuotbaljen: je kinne mar foar ien team wêze. Ik fyn it ek net rasistysk dat ik te min Fryske skaaimerken hawwe soe. It is just goed as minsken foar har miening útkomme.”

‘‘De mensen aan Ruhr en Rijn waren niet alleen toeschouwer, maar ook deelnemer. We hebben hoofden en harten in beweging gebracht.’’ Oliver Scheytt, zakelijk leider, Ruhr.2010

w h j i v w m m o a i c w

Ik bin der foar om it autoferkear sa folle mooglik te konsentrearjen op haadwegen, dan kin de rest sparre bliuwe. Foar belutsenen is dat miskien soer. Dat begryp ik bêst. Yn Marssum hear ik ek de sneldyk, mar ik profitearje der ek fan. Ik bin sa yn d Amsterdam. Ofstannen dogge der feitlik net mear L sa bot ta. Mei goede ferbiningen kinne je sels de krimp tsjingean, troch Hollanners te ferlieden om “ hjir wenjen te kommen. Ik fyn oars wol dat Fryslân p safolle mooglik lytsskalich bliuwe moat. Net elk doarpf in eigen yndustryterrein. Grutte bedriuwen kinne je n konsentrearje yn Ljouwert, It Hearrenfean, Drachten r en Snits. Fierder moatte wy net opbokse wolle tsjin w Amsterdam en Rotterdam.” b F w E Rienk Edens a begeleidde jarenlang avontuurlijke reizen en begint d G naast zijn werk als subsidiecoördinator bij het h Regionaal Expertisecentrum Noord Nederland de Italiaanse koffiezaak Doppio Espresso aan het nieuwew c Zaailand in Leeuwarden. k “Verbindingen zijn belangrijk voor Fryslân. Het is L dan ook goed dat in en om Leeuwarden nieuwe S wegen worden aangelegd. Zo krijgt heel Fryslân d

10 Lutz Jacobi

Ljouwert, foarsjocht no al de Ljouwerter wyk Techum fan griene elektrisiteit. Mei dizze technyk kinne je yn hiel Fryslân lytse enerzjykorporaasjes opsette. De doarpen krije sa sletten werbrûksystemen. Dat is duersumer en nei ferrin ek goedkeaper. Ek sinne-enerzjy biedt kânsen. De technologyske ûntwikkelingen geane tsjintwurdich sa hurd. It duorret net lang mear en dan kinne je op ien akku fan hjir oant Marseille. Fryslân is al de duersumste provinsje fan Nederlân en dy posysje moatte wy útbouwe. “

Marike van der Mei is zorgassistent en activiteitenbegeleider in de ouderenzorg en vrijwilliger voor het Homestartproject van Humanitas. Ze is opgegroeid in Gytsjerk en woont in Leeuwarden. “Ik sjoch in hiele moaie takomst foar it Frysk. Wat taliger as’t biste,wat mear ‘st iepenstiest foar oare kultueren, sa blykt út ûndersyk. Dat is hiel belangryk. Ik bin sels Nederlânsktalich grutbrocht, hoewol’t ús mem fan hûs út wei wol Frysk sprekt. Dat ik koe de taal wol, mar sprekke die ik it pas doe’t ik by in twatalige berneopfang te wurkjen kaam. Kursus folge by de Afûk, echt goed Frysk leard. Ik realisearje my hieltyd mear hoe belangryk taal eigentlik is. Foar Humanitas begelied ik twa húshâldingen yn achterstânsitewaasjes yn Ljouwert. As âlders it Nederlânsk net machtich binne, utert him dat yn in minne taalûntwikkeling by de bern, sa blykt dêr. Dy bern kinne dan better har memmetaal goed oanleare. Fan dêr út wei leare je nammentlik wer makkeliker Nederlânsk. Dat mei by guon minsken gefoelich lizze, it is wol ferstanniger. Ik fyn ek dat wy yn Fryslân tamoatte nei trijetalich basisûnderwiis:

Mary-Anne Kammeron

Piter Wilkens begon in 1979 als bassist in de punkrockachtige band Okke Hel. Geliefd en gelauwerd als troubadour en singer-songwriter; niet meer weg te denken uit de Friese muziekwereld. “Fryslân hat in soad te bieden. Op alle mêden. Bysûnder is de kultuer. Dêr binne wy sterk yn en dan moatte je der net op besunigje. Ik fyn it posityf dat de provinsje kultuer op de kaart sette wol. Wol moatte wy mear gearwurkje. Soms ha ik it gefoel as docht elk it foar himsels. Yn de takomst sjoch ik graach mear kombinaasjes tusken kultuer en natuer. Want ek dêr is Fryslân goed yn. Underwilens moatte wy wol de romte koesterje. Dat kin ek.

‘‘Er zijn talloze studies gedaan rondom Glasgow 1990 en ze trekken allemaal de conclusie dat de impact enorm was op allerlei gebied. Het vertrouwen van de stad in zichzelf groeide enorm en dat maakte het mogelijk een sterke strategische en praktische basis te leggen voor de verdere ontwikkeling van de stad.’’ Robert Palmer, directeur Glasgow 1990

Marike van der Mei

beter toegang tot het belangrijkste winkelgebied van v de provincie: de Leeuwarder binnenstad. Ik denk s dat het nieuwe Zaailand positief uitpakt voor alle d Friezen. Nieuwe luxe zaken, een nieuw Fries Museum p en het Filmhuis geven een impuls aan cultuur en d vrijetijdsbeleving in de provincie. Ondertussen krijgt de stad steeds meer zelfbewustzijn. Dat vertrouwen, in combinatie met de open en gastvrije cultuur van de Friezen, leidt tot mooie ontwikkelingen. Maar verbindingen hebben ook betrekking op moderne d media. Met sociale media kunnen we meer mensen b naar Leeuwarden en Fryslân trekken. Ik ga daar met F Doppio Espresso zeker gebruik van maken, net als andere ondernemers in het centrum. Alles bij elkaar “ krijgen we straks beter aansluiting bij andere leuke p Nederlandse steden, zoals Alkmaar en Enschede. En a voor een leuke dag shoppen of uitgaan hoef je straks d echt niet meer naar Amsterdam.” k i d a Rob Karsmakers g o studeerde scheikunde aan de TU Eindhoven en o bekleedde verschillende functies binnen Philips in n Nederland en België voor hij directeur werd van r Philips in Drachten. v “Fryslân als Culturele Hoofdstad van Europa, daar spreekt ambitie uit. Het is goed dat de provincie op Europese schaal boven het maaiveld wil uitsteken. Zelf investeren we inmiddels weer flink in onze vestiging in Drachten. Een gedeelte van de scheerapparatenproductie is terug uit China. Grote voordeel van Fryslân is het personeel. Noorderlingen zijn trouw aan het bedrijf en werken hier vaak tientallen jaren. Belangrijk is echter wel dat we ook de komende jaren over voldoende goed geschoolde mensen kunnen blijven beschikken. Daarom werken

we nauw samen met Nederlandse universiteiten, hbo’s en de Friese ROC’s. Daarnaast vind ik dat jongeren beter verleid moeten worden om een studie in de techniek te kiezen. Want zonder die aanvoer van ambitieuze en kundige werknemers, kunnen we hier niet overleven. Wat we vandaag hier doen met 1800 mensen, waarvan 650 continue bezig zijn met innovatie en creatieve processen, willen we ook graag in de toekomst kunnen blijven doen. Om als omgeving aantrekkelijk te blijven zullen we nog intenser met de overheid, opleidingsinstituten en collega-bedrijven gaan samenwerken om te kijken wat we voor elkaar kunnen betekenen.”

over Oerol, het skûtsjesilen, kaatsen of fierljeppen, want dat kent iedereen wel. Nee, er wordt hier ontzettend veel georganiseerd gebeurt, zoals het Noordelijk Film Festival en alle festiviteiten in dorpen en steden. Wel moeten we zorgen voor een goede afstemming en gezamenlijk optrekken.”

Sikko Kapenga

“Ik heb halverwege de jaren negentig in Leeuwarden gewoond, maar omdat mijn vader ziek werd, ben ik teruggegaan naar de VS. Toen George W. Bush president werd, voelde ik mij als kiezer niet meer vertegenwoordigd en ben ik in 2001 weer naar Nederland gekomen. Oosternijkerk is een enorm verschil met New Jersey. Ik moest wennen aan de geur van mest, maar dat hoort er gewoon bij en duurt vaak maar even. Voor de kinderen is het hier mooi opgroeien, maar ik vind het iets te rustig en zou wel weer in Leeuwarden willen wonen. Fryslân is voor mij de weilanden, het groen. Met mijn vrienden ben ik vaak wezen polsstokspringen, onder meer van Leeuwarden naar Jellum. Gingen we daar op het terras zitten en dan weer terug. Maar Fryslân, en eigenlijk ook Holland, staat ook voor mooie luchten. Op de basisschool in New Jersey zagen we plaatjes, schilderijen van Hollandse meesters met stapelwolken. Wat kinderachtig, dacht ik toen, want zo zien wolken er toch helemaal niet uit? In Holland en Fryslân kwam ik er achter dat het werkelijkheid is. Erg mooi. Ik hoop dat we die vergezichten kunnen behouden. Windenergie is natuurlijk ook belangrijk, maar we moeten het landschap niet verpesten.”

directeur van Home Center Wolvega, Woonboulevard Leeuwarden en Woonexpo Kapenga in Buitenpost. “De toekomst van Fryslân? Die zie ik heel erg positief. We hebben alle ingrediënten voor een fantastisch woonklimaat: geen files, wel schitterende natuur. Er zijn ontzettend veel mogelijkheden voor recreatie en toerisme, met mooie bossen en veel watersport. Zelf woon ik in Terherne en als ik eerlijk ben, hoef ik tijdens de zomer niet weg voor vakantie. Fryslân is zomers volop genieten, vooral op het water. Het Friese platteland spreekt mij ook erg aan. En daar heb ik wel zorgen over. We moeten een antwoord vinden op de bevolkingskrimp. Allereerst denk ik dan aan het creëren van werkgelegenheid. Grote industrieën, zoals Philips Drachten, krijgen we hier helaas niet meer. Maar grote dienstverleners wel. Denk aan het CJIB in Leeuwarden. Om de concurrentie met Zwolle en Groningen aan te kunnen, moeten we in Fryslân concentreren. In Leeuwarden, maar ook in Heerenveen, Drachten en Sneek. Zorg verder voor snelle verbindingen, want dan blijven we een aantrekkelijk woongebied. Zelfs

Geoff Hanauer is leraar in Groningen. Hij groeide op in het sterk verstedelijkte New Jersey, naast New York City, woonde enkele jaren in Leeuwarden en nu met zijn Friese vrouw en hun drie kinderen in Oosternijkerk.

voetbalderby weer op het hoogste niveau gaan meemaken. Momenteel is het bij Cambuur niet rooskleurig als je kijkt naar de financiële middelen, maar dat zie je ook bij Heerenveen. Eén club voor heel Fryslân zie ik niet zitten. Misschien is dat beter voor de prestaties van het Friese voetbal, maar dan mis je de derby voorgoed. En dat zou zonde zijn. Ik zie mezelf als een echte Cambuur-man en de culturen van die twee clubs gaan niet samen. Voor de toekomst liggen er overigens genoeg kansen voor Cambuur. Leeuwarden heeft veel grote bedrijven, die best wat meer voor de club mogen betekenen, net als voorheen. Op termijn kan Cambuur wel weer in de eredivisie spelen, al weet ik niet of ik dat nog als speler meemaak. En wat het leven naast het voetbal betreft: er mogen hier wel wat meer grote concerten plaatsvinden. Hoeven we niet steeds naar het Gelredome of de Arena.”

Liesbeth Vos voorzitter van het college van bestuur van het Friesland College. Dat onderzoekt met de gemeente Leeuwarden en diverse instellingen de mogelijkheden voor een popcluster tegenover Stadsschouwburg De Harmonie. “Wij hebben een aantal mbo-opleidingen op het gebied van cultuur en zoeken voor onze theater- en muziekcursisten nog mogelijkheden om te kunnen optreden en experimenteren. Een nieuw complex voor popmuziek en theater tegenover de Harmonie juichen we dan ook toe. Het zou geweldig zijn voor Fryslân. Nergens in Nederland is een voorziening waar hbo- en mbo-studenten samen komen om te oefenen en voorstellingen te geven. Leeuwarden zou dus een unieke faciliteit kunnen krijgen, met een grote uitstraling op het hele Noorden. Alle partijen zijn hartstikke enthousiast en willen graag de

11

jij en voor mensen die werken in de Randstad. Nog zo’n sterk punt: Fryslân ligt veel dichter bij het westen dan Groningen en Drenthe. In het zuiden van de provincie hebben we goede wegen en bovendien is er de Afsluitdijk naar Noord-Holland.”

Robert-Jan Hageman directeur Dokkumer Vlaggen Centrale, betrokken bij Fryslân Ferbynt dat activiteiten organiseert voor Friezen om útens. “Wij zijn een Fries bedrijf en daar hebben we in de praktijk alleen maar profijt van. Friezen staan bekend als betrouwbaar. We hebben hier loyaal personeel, dat met passie werkt. Wij communiceren deze kwaliteiten ook naar de buitenwereld. Laatst sprak ik op een bijeenkomst in het midden van het land en dan hoor je ook weer dat mensen de Friese waarden aantrekkelijk vinden. Wat dat precies is? Ik denk gedrevenheid. Aan de andere kant moeten we het ook niet overdrijven. We moeten er hard aan trekken om ook voor de toekomst talenten hier te houden en naartoe te krijgen. Culturele Hoofdstad kan daar een rol in spelen. Je kunt met zijn allen laten zien waar je voor staat, waar we goed in zijn. Dan heb ik het niet

‘‘Je moet altijd onthouden dat de reis, het proces ernaartoe, misschien wel belangrijker is dan het uiteindelijke resultaat.’’ Mary Miller, directeur Stavanger 2008

Teake van der Meer Fries cabaretier uit Zwaagwesteinde, staat in de traditie van Tetman de Vries, cabaretier en sigarenhandelaar te Leeuwarden. Hij is bekend van zijn creaties Appie mei Bello, Auke Orgel, Matsje fan Jan en Hendrikje. “Op kultureel mêd hawwe wy it hjir geweldich. Toniel libbet enorm, der binne ôfgryslik soad tonielferieningen. Minsken hawwe echt ferlet om even de oare kant opsjen te kinnen, fernim ik. Se binne faak jage troch it wurk, seker de twafertsjinners. By my fine se in stikje frije tiid en moeting. Yn it skoft sykje de lju kontakt mei inoar en ek nei ôfrin bliuwe se faak noch even hingjen, hoewol’t ik dan sels al op hûs oan bin. Ik tink dat der ek yn de takomst wol Frysk kabaret wêze sil, mar myn opfolging wol oant no ta noch net slagje. Wat Jan Jaap van der Wal docht is ommers echt wat oars. Je kinne net sizze: je moatte mear oan kabaret dwaan. Soks moat fan jinsels út komme. Mar ik kin wol sizze dat ik alle kearen genietsje fan it optreden en de reaksjes út de seal. Ik ha it slim drok, mar it is gjin belêsting, earder in rykdom. Foar Fryslân hoopje ik dat wy yn de takomst de kultuer fan de tonielferienigingen en doarpsfeesten yn stân hâlde kinne. Gelokkich hawwe wy noch altyd in protte frijwilligers. Salang’t dy der binne, geane wy hjir net stikken.”

Sandor van der Heide Sneker en beeldbepalende speler bij SC Cambuur, speelde voor Jong Oranje en Waldhof Mannheim. “Ik hoop dat we in de toekomst de Friese

schouders eronder zetten, maar het hangt nog op de financiering. Het Friesland College wil niet investeren in gebouwen, maar wil wel ruimte huren. Zoals we nu doen bij het CIOS, waar we het zwembad huren voor onze cursisten. Zo’n cluster voor muziek en cultuur past ook goed bij Culturele Hoofdstad 2018. Het helpt Fryslân verder op de kaart te zetten als provincie van cultuur. Want daar vallen pop en theater natuurlijk ook onder.”

Alex Bonnema bestuurder woningcorporatie Elkien, die 18.000 woningen in Fryslân heeft “De grote uitdaging voor de toekomst: hoe gaan we om met de bevolkingskrimp? Krimp is onvermijdelijk. Je kunt het niet tegenhouden, wel begeleiden. Daarom moeten we zorgen voor voldoende kwalitatieve woningen in de dorpen en een beheerste groei in grotere plaatsen. Dan heb ik het niet alleen over Leeuwarden, Drachten en Sneek, maar ook over dorpen als Gorredijk en Grou. Eindeloze uitbreidingslocaties aan de rand van steden passen daar niet bij. We kunnen beter investeren in kwaliteitsverbetering van bestaande woningen in wijken en dorpen. Ook in de regio’s waar de krimp het hardst toeslaat. In krimpdorpen moet je niet bouwen voor leegstand. Wel kun je verouderde woningen slopen en kwalitatieve en toekomstbestendige huizen terug bouwen. Maar dat zijn er dan wel minder dan voorheen. Zorg ook voor goed onderwijs op het platteland. Kan dat wel met scholen van 20 leerlingen? Denk in creatieve oplossingen voor kwaliteit. Misschien moet je wel een vervoerssysteem opzetten om kinderen naar de betere scholen te brengen.”

Moniek Miedema oorspronkelijk uit het Bildt nu wonend in Leeuwarden. Modeontwerpster van het eigen label Byoni en bekend van de Friesevlagjurk waarin Denise Rivera Koningin Beatrix aan het dansen kreeg in Makkum. “Ik zit in Leeuwarden en wat iedereen ook zegt: ik blijf hier. Ook omdat ik hier Superman op aarde ben en in een stad als Amsterdam Superman op Krypton – hier ben ik bijzonder, daar een van velen. Leeuwarden is een fantastische stad, met heel veel mensen die net als ik op het snijvlak van cultuur en economie werken. Een ondergewaardeerde stad ook, leuk, veilig en rustig, met heel veel moois en bijzonders. Dus voor Leeuwarden - en voor mij – zou het heel goed zijn als ze culturele hoofdstad wordt, dan kunnen veel meer mensen zien dat ze zeer de moeite waard is. En het zou misschien ook helpen om ons Friezen wat beter te verenigen, om de gelijkgestemden onder ons bij elkaar te brengen en kennis te laten maken. Want Friezen zijn geweldige mensen, maar ze zijn soms wel wat te veel voor zich en dat struikelblok moesten we maar eens slechten.”

Jan Tichelaar directeur van de Koninklijke Tichelaar in Makkum en de dertiende generatie die betrokken is bij de beroemde aardewerkfabriek met een geschiedenis van ruim 400 jaar. “Fryslân is een prachtige, aantrekkelijke omgeving. Een plezierige provincie, niet alleen om even te verblijven maar zeker ook om te blijven. Fryslân doet al veel met recreatie, dat is goed, maar de sociale en landschappelijke waarden van rust en ruimte kunnen nog veel beter worden benut. We moeten daar heel zorgvuldig, hier en daar zorgvuldiger dan nu, mee

buiten de stad begint te bewegen, dat baart me soms wat zorgen, het zijn nou net die kleine dingen die mij een oprecht goed gevoel geven en doen denken aan thuis, aan Fryslân. Het mooie van de ambitie om van Fryslân een Kulturele Haadstêd te maken zit hem in die ambitie zelf. Friezen (ik zelf in ieder geval wel) zijn trots op wat ze uniek en eigen maakt. Niet alleen het Frysk Hynder, de Alvestêdetocht of de Skûtsjes, maar ook juist die kleine dingen die mensen onderling verbinden en voor geluk en welbevinden zorgen. Kulturele Haadstêd 2018 zet een grote loep op dit eigene van Fryslân en zal met en voor de mensen uit Fryslân middels cultuur, in de breedste zin van het woord, verbindingen leggen binnen Fryslân maar ook daarbuiten. Dit zal uiteindelijk zorgen voor een sterker Fries imago, wezenlijk voor economische groei, maar voor mij veel belangrijker, een waardering voor de Friese trots, mijn identiteit!”

Tom Mulder leidde jarenlang het in 1913 opgerichte innovatieve familiebedrijf Rentex Floron (wasserijen in Bolsward en Heerenveen). Hij zit nu in de raad van commissarissen van het bedrijf en zet zich in voor diverse andere Friese organisaties. “Door de zaken ben ik over de hele wereld geweest. En ik kan toch wel stellen dat je waar je ook komt de Friezen in hun kern herkenbaar zijn. Ze hebben iets over zich wat ze bijzonder maakt. Ik omschrijf dat als integer, direct en betrouwbaar. En niet te vergeten: trots. Ik heb nog nooit een Fries gezien die zich schaamt voor z’n afkomst; Friezen laten nooit na te vertellen dat ze Fries zijn. Die normen, die waarden dragen we al generaties lang over van vader op zoon en van moeder op dochter. Dat is een kostbaar iets. Wat ons bindt, is veel sterker dan de verschillen die

‘‘Weimar heeft ontzettend geprofiteerd van het zijn van Culturele Hoofdstad. Het bood ons de mogelijkheid ons verleden een plek te geven in het heden en dat gaf ons een beter perspectief op de toekomst.’’ Bernd Kauffmann, directeur van Weimar 1999

en spearpunt te wêzen; dat as tarieding op de ‘Europeeske eksposysje’ yn 2018. Yn ferfolch op dy Buchmesse soenen der yn 2018 op syn minst in 10 oant 20 proazawurken oersetten wêze moatte yn X talen. Se kinne presintearre wurde as de literêre produkten út in minderheidstaal.”

v r H c i z k i b Janny van der Molen w c schrijfster van (kinder)boeken. Ze schreef onder s andere ‘Over engelen, goden en helden - verhalen uit de grote wereldreligies’ en ‘Helden! - mensen die F de wereld mooier maakten’ (onder wie enkele ‘Friese’ o o helden). b “Fryslân zal ook in de toekomst haar eigenheid weten o te bewaren. Daar ben ik niet somber over: wat al i eeuwen in het bloed zit, verdwijnt echt niet zomaar. n Ook over de taal ben ik niet pessimistisch zolang b ik zie dat ouders bewust hun kinderen Friestalig a opvoeden. Maar laten we vooral ruimhartig omgaan e met de geuzennaam Fries. Voel jij je Fries, dan ben o je er één, ook al klinkt je naam anders, spreek je de taal niet vloeiend en is je haar niet blond. We mogen genieten van onze rijke cultuur en tradities en van d

12 Dirk Bruinsma

omgaan. Bijvoorbeeld door niet te veel industrie te bouwen op bijzondere plekken. De provincie zou steviger moeten inzetten op Fryslân als ‘blijfplaats’, als plek om te wonen. Voor mensen die niet meer zoals vroeger gebonden zijn aan een vaste werkplek. Of mensen die na hun carrière rustig willen wonen. En zeker ook voor mensen die zorg nodig hebben. Vergrijzing hoeft helemaal niet slecht te zijn, het kan zelfs een speerpunt zijn. Want grijze mensen hebben ook behoefte aan – en geld voor – een tuinman, een huishoudelijke hulp, winkels en andere voorzieningen. Maar ze komen alleen naar hier om te blijven als er naast een sterke culturele identiteit ook een krachtig cultureel aanbod bestaat. Als het hier in de winter geen spookprovincie is. En daar kan Kulturele Haadstêd 2018 een belangrijke bijdrage aan leveren.”

Dirk Bruinsma komt uit Kollumerzwaag en woont in Utrecht. Hij werkt komend jaar in de Broekpolder bij Jistrum met professionele acteurs en mensen uit de buurt aan een grote locatievoorstelling (HEBECA). “Fryslân is een provincie waarin mensen nog oog hebben voor elkaar. Elkaar goedemorgen wensen op straat, senioren voor laten bij het binnenstappen van de bus of de tijd nemen om een praatje te maken bij de kapper, de bushalte of zomaar ergens op straat. Het zijn kleine maar zeer wezenlijke dingen voor het welbevinden van de mens. In Utrecht, waar ik sinds 2006 woon, merk ik dat dit onderlinge contact veel minder belang geniet dan in Fryslân. Het maakt geen onderdeel uit van de opvoeding van kinderen en het wordt geen gewoonte in het leven van de stadse Nederlander. Ik merk dat die ontwikkeling zich ook

Tom Mulder

in de loop der jaren zijn ontstaan door bijvoorbeeld spreiding over de wereldbol en landelijk economisch beleid. Die overeenkomsten moet je koesteren, over het voetlicht brengen, ook bij het organiseren van Kulturele Haadstêd. Iedereen weet dat Simmer 2000 een groot succes was, dat enorme aantallen Friezen van over de hele wereld terugkwamen. Ik heb in verschillende uithoeken vernomen dat zij die er niet waren daar enorme spijt van hebben. Een herhaling van die reuzenreünie zou dus niet gek zijn.”

Josse de Haan schreef romans, korte verhalen, toneelstukken, poëzie en kinderboeken. Daarbij is hij editor bij verschillende Friese tijdschriften. Hij schreef in 2008 al een pleidooi voor Fryslân Kulturele Haadstêd in De Moanne. “Fryslân Kulturele Haadstêd fan Europa, dat is net allinne in prachtich perspektyf, dat is wat om foar te striden. In regio mei in eigen kultuer, mei in eigen literatuer en mei in rike skiednis kin sjen litte wat in rykdom yn Europa te finen is. Tsien jier liket lang, mar it is feitlik hiel koart. Foar de Fryske literatuer moatte der dan in tal saken op de reels setten wurde, wol Europa yn 2018 kennis meitsje kinne mei literêre produkten. Ik praat benammen oer proaza, want dat sil it wichtichste ‘eksportprodukt’ op it literêre flak wêze. Ferhalen, novellen, romans - dêr wurdt it libben stal jûn dêr’t lju nijsgjirrich nei binne. Oare foarmen fan literatuer lykas poëzy, toaniel (teater) en cross-overs mei film en byldzjende foarmen kinne maklik ferbûn wurde mei de ideeën oer it proaza. In pear jier fóár 2018 soe besocht wurde moatte om as minderheidstaal op de Buchmesse te kommen

Janny van der Molen

ons prachtige landschap en we mogen ons maximaal inspannen om dat alles te bewaren. Maar laten we vooral ook de voordeur naar de wereld openhouden. Fries én wereldburger. Dat gaat prima samen. Ik denk dat Kulturele Haadstêd 2018 genoeg kansen biedt om juist die brug te slaan.”

k v H

“ j G z d Peter de Haan i is onder meer publicist/columnist en bestuurslid van d v de Stichting Poëzieroute Leeuwarden en was van 1986 tot 2011 strategisch adviseur van de Provincie i d Fryslân. e “Creatieve interactie met de buitenwereld is l belangrijk voor zowel de cultuur in Fryslân als k voor de Friese cultuur (dat zijn nadrukkelijk twee h verschillende zaken). Via Kulturele Haadstêd 2018 r dwingt de provincie zichzelf om optimaal te presteren D en ook om een naar buiten gerichte opstelling te o ontwikkelen. Dat is van eminent belang voor de 2 dynamiek. Je kunt de lat nooit te hoog leggen, tenminste, als je geen genoegen neemt met een zesjescultuur. Vaak zijn culturele hoofdsteden voorbeelden van puur stedelijke cultuur. Fryslân kan zich juist i onderscheiden door een mooie mix te bieden van v stedelijke en plattelandscultuur, met Leeuwarden als l centraal focuspunt en uitwaaiering naar de rest van z de provincie, inclusief de Waddeneilanden. Dat is nog nooit gebeurd in de geschiedenis van het fenomeen “ culturele hoofdstad. C Kulturele Haadstêd 2018 zal naast de culturele ook g de economische en toeristische ontwikkeling van de i provincie stevig stimuleren en voor veel directe en d indirecte inkomsten zorgen. Het zal de bestaande s culturele infrastructuur versterken. Belangrijk f

voordeel is ook dat de rijksoverheid Fryslân bij toewijzing van de titel zal ontzien bij bezuinigingen op cultuur.”

Regina ter Steege is al sinds het ontstaan in 1983 directeur van Landschapsbeheer Fryslân. De organisatie werkt samen met andere landschapsorganisaties als It Fryske Gea, IVN Consulentschap Fryslân, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. “Landschapsbeheer Fryslân vindt het getuigen van visie om landschap en gemeenschap een prominente rol tegen geven in de ambitie om in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa te zijn. Want taal, literatuur en cultuur zijn de intellectuele dragers zijn van de Friese identiteit, maar landschap, leefklimaat en mentaliteit zijn even belangrijke pijlers. Het raakt de diepere kernwaarden van deze provincie, die in verandering is. Het gaat ook voorbij aan de oppervlakkige buitenkant en heeft betrekking op ons allemaal, want wij veranderen mee. Juist omdat Fryslân 2018 een creatieve verbinding legt tussen de economische, sociale, landschappelijke en culturele toekomst van Fryslân, is het niet meer dan logisch dat wij als organisatie blij zijn met deze integrale aanpak die ook de unieke kwaliteiten van het Friese landschap benut. Cultuur nodigt bewoners en bezoekers uit om op nieuwe manieren naar de eigen omgeving en identiteit te kijken, met verrassende uitkomsten en nieuwe ontwikkelingen. Daarmee kunnen we verder bouwen aan onze toekomst. Dat inspireert ons en als dat onderscheidende vermogen en die culturele eigenheid in heel Europa tot voorbeeld mogen zijn, ondersteunen wij dat van harte.”

Dan van Aken docent geschiedenis/maatschappijleer en

geworden van kunstenaars en creatieve bedrijven. Zoiets kun je je voor Fryslân ook voorstellen. Niet op snelwegen en in oude fabrieken, maar in onze eigen weidsheid, bijvoorbeeld in de leeglopende terpdorpjes in het noorden van de provincie. Ik zie het al voor me: in ieder dorp zit een cluster van bedrijfjes die zich specialiseren in bijvoorbeeld games. Dat kan makkelijk, zeker als we zorgen voor de best mogelijke, snelste internetaansluitingen. De omgeving, de rust zorgt voor de benodigde creativiteit en internet verbindt je met de rest van de wereld. Ik heb bij het gamefestival op Ameland gepraat met mensen die spellen ontwikkelen en dat doen met 300 man: ontwerpers, bouwers, kunstenaars. Die zitten niet bij elkaar op kantoor, die vormen een netwerk. En de kern van dat netwerk, waarom zou dat niet in Fryslân kunnen zitten?”

‘‘RUHR.2010 gebruikte Culturele Hoofdstad van Europa als een drijvende kracht om wezenlijke veranderen te realiseren voor de samenleving als geheel – veranderingen waarvan de impact ver voorbij 2010 zal reiken.’’ Katja Aßmann, hoofd programmering beeldende kunst en architectuur RUHR.2010

bliuwe foar ús kultuer, sadat wy yn 2018 Kulturele Haadstêd fan Europa binne.”

Anne Jan Zwart Cees Buisman

directeur van Ecostyle in Appelscha en initiatiefnemer van ECOmunitypark, een ecologisch bedrijvenpark bij Oosterwolde. Zwart is oud-voorzitter van de Friese Kamer van Koophandel.

wetenschappelijk directeur Wetsus, universitair centrum voor watertechnologie te Leeuwarden.

“Fryslân moet zich niet terugtrekken achter haar grenzen, maar vanuit eigen kracht en identiteit het contact zoeken met de wereld. Een fusie van de Noordelijke provincies? Niet doen, dat kost te veel energie. Bovendien is zo’n verband op termijn ook weer te klein. Harlingen geeft het goede voorbeeld, door contacten te leggen met booming gebieden in Scandinavië. Verder moeten we niet meer inzetten op het binnenhalen van grote internationale bedrijven. Bij Heerenveen heeft dat niet gewerkt. Ik zie veel meer in een verduurzaming van de economie. In het verleden ontstond de economie uit het landschap. Kijk naar de veenwinning in Zuidoost-Fryslân, de organische ontwikkeling van de veehouderij in de

“Leeuwarden wordt in Europa steeds bekender door de Watercampus, waar wordt gewerkt aan duurzame oplossingen voor problematiek die met water te maken heeft. We zullen steeds meer aantrekkingskracht krijgen op internationale talenten. Die ontwikkeling zien we nu al: van de 150 wetenschappers bij Wetsus komt 65 procent van buiten Nederland. Op termijn moeten er 2000 kenniswerkers in de stad zijn. Lukt dat, dan heeft dat natuurlijk een enorme impact. Leeuwarden zal significant veranderen. Rond Wetsus hangt nu al een positieve sfeer, die we verder willen uitbouwen. In het Johannes de Doper Science Center, een oude kerk bij het Van Hall Instituut, werken momenteel

13

jij... koordirigent op middelbare school aan de CSG Ulbe van Houten in Sint Annaparochie. Afkomstig uit Den Haag, getrouwd met een Friezin. “Wie weet waarom de Oldehove scheef staat? Welke jongeren buiten Kimswert kennen het verhaal van Grutte Pier? Waarom heten de Tjerk Hiddes-sluizen zo? Waarom hebben we in Fryslân drie plaatsen die Oudega heten? Waarom heten veel mensen in Fryslân -stra of -sma. Dit soort dingen vertel ik dagelijks aan mijn leerlingen. Ben ik de ‘Hagenees van buiten’ die dit zegt, of brûzed en sieded er inmiddels al Frysk bloed troch myn ieren? Wie vertelt dit soort zaken nog aan zijn kinderen? Wie vertelt er überhaupt nog iets? We vertellen niet meer. We laten het allemaal aan de computer over. Sommige kinderen komen via Facebook of Hyves meer over hun ouders te weten dan van hun ouders zelf. We raken zo ons verleden kwijt en daarmee onszelf. Dat moeten we voorkomen. Laten we er vooral veel over vertellen richting en voorbij Culturele Hoofdstad 2018.”

Gijs van Hesteren innovator bij Kabel Noord en NijFinster, Brabander van geboorte, in Fryslân sinds 1987. Motorrijder, lees- en schrijfgek. Gewezen schipper van historische zeilschepen. “Vorig jaar zag ik in het Ruhrgebied wat het etiket Culturele Hoofdstad kan betekenen. Een rommelig gebied vol smerige stenen steden en groezelige industrie was met Culturele Hoofdstad 2010 als drijvende kracht omgebouwd tot een inspirerend, samenhangend gebied boordevol creativiteit. Oude fabriekscomplexen waren spannende broedplaatsen

vochtige gebieden van Fryslân. Voor de toekomst pleit ik voor een biobased economy, vanuit verbindingen met de omgeving. Dat leidt tot logische ontwikkeling op economisch vlak. Bovendien biedt het kansen om de Friese cultuur te versterken. Wereldwijd vinden de grote doorbraken immers plaats in gebieden waar cultuur een belangrijke rol speelt. Kijk maar naar Silicon Valley. Cultuur is dus belangrijk voor een vitale economie. En andersom.”

Anneke Douma zangeres van het Friese levenslied, is bekend van de nummers ’t Woanskip, officieus clublied van Cambuur, en De Bonkefeart. Dat laatste werd in januari 1997 landelijk bekend tijdens de Elfstedentocht. “Ik bin hiel slim posityf oer de takomst fan it Fryske liet. Der binnen no stikken mear sjongers en sjongeressen as yn ‘myn tiid’. Boppedat is der ferskuorrend soad talint. Lykas Elske DeWall, mar ek ien as Piter Wilkens. Der bart sa’n soad. Omrop Fryslân spilet dêr op tv en radio in belangrike rol yn. Ik fyn it ek fantastysk dat sa’n soad jonge minsken kieze foar sjongen yn it Frysk. Myn dochter, Agnes Sambrink, song jierrenlang yn top-100-bands en is no ek oergien op it Frysk. Foar jongelju is dat bêst in yngripende kar, want mei it Nederlânsk en Ingelsk komme je nasjonaal en ynternasjonaal doch fierder. Sels doch ik no mei oan it Johnny Cash-projekt, wêrby’t nûmers fan dizze Amearikaanske sjonger yn it Frysk songen wurde. Hiel leuk. Foar de takomst tink ik dat it noch better wurdt foar it Fryske liet. Der komt allinnich mar mear talint by. Wy moatte der dan wol mei ús allen foar knokke dat sy harren ambysjes wiermeitsje kinne. Ek moatte wy ús hurdmeitsjen

tachtig mensen in de watertechnologie. Volgend jaar start tegenover het Van Hall de eerste fase van de nieuwe Watercampus. Hier komen Wetsus en tal van watertechnologiebedrijven. Het wordt het mooiste gebouw van Leeuwarden en het duurzaamste van Europa. In de toekomst komt 50 procent van de oplossingen voor mondiale waterproblemen uit Leeuwarden, zo is de verwachting.”

Johan Veenstra schrijver van Stellingwerver romans, dicht- en verhalenbundels, columnist van de Leeuwarder Courant. “Frieslaand moet et toerisme veerder anvieteren. Lichtkaans dat et meer op ’e kaorte zetten van de Stellingwarven koppeld wodden kan an de reklame veur Drenthe, waor ok een protte bos en fietspaeden binnen. D’r liggen kaansen veur et toerisme in disse streken, zeker as de klimaotveraandering deurzet. Dan wodt et hier de hieltied waarmer en dus antrekkeliker veur toeristen. Veerder moet de typisch Friese en Stellingwarver kultuur zovule as ’t mar kan behullen blieven. Wi’j hebben hier de sutelaktie nog altied, de verkope van boeken in et Stellingwarfs an de deure. Dat is belangriek veur et in staand holen van de tael. In Frieslaand bin ze d’r mit ophullen. Zunde, want ze hadden een omzet van € 200.000. Ik vien dat zoks weer oppakt wodden moet, want een pat van de doelgroep vergriest en kan in de toekomst almar muuiliker naor de boekwinkel. Butendat is de kennis veur zoe’n aktie veurhanen, dus maek daor dan ok gebruuk van.”

ûnderweis nei 2018 De voorbereidingen zijn al gestart; Fryslân werkt aan het bidbook

Voorjaar/zomer 2011 • Start activiteiten in enkele dorpen (De Reis). • Inventarisatie onder culturele instellingen en een aantal gemeenten.

• S tart kennismaking met het bedrijfsleven, maatschap-

In oktober beslist Provinciale Staten of Fryslân zich kandidaat stelt

pelijke instellingen en de overige gemeenten.

• S tart werkgroep bidbook. Het bidbook is een blauw-

•

In 2013 maakt de jury eerst de shortlist, dan de winnaar bekend Op 1 januari 2018 start Culturele Hoofdstad, hopelijk in Fryslân

druk voor hoe het jaar eruit gaat zien, met plannen voor projecten en evenementen, een presentatie van het gekozen thema en de dwarsverbanden die de stad wil leggen met andere gebieden in Europa en/of de andere Culturele Hoofdstad van dat jaar. Het is het document waarmee de stad deelneemt aan de wedstrijd en waarmee het wil winnen van de andere genomineerden. Planning activiteiten in 2012.

September 2011 •D  raagvlakmeting provincie. Die wordt gedaan op

verschillende niveaus en onder verschillende groepen: inwoners, maar ook gemeenten, (culturele) organisaties en het bedrijfsleven. We vragen niet alleen wie er positief tegenover staat, maar ook wie actief wil meewerken. Alleen als dit draagvlak groot genoeg is, gaat het door.

Oktober 2011 • P rovinciale Staten beslist of Fryslân zich echt kandi-

daat stelt voor Culturele Hoofdstad 2018. Is dat niet zo, dan kijkt de organisatie welke onderdelen toch kunnen worden doorgezet. Dat geldt ook voor alle andere afvalmomenten, zoals het kiezen van de steden op de shortlist en het aanwijzen van de uiteindelijke winnaar.

14

wanneer?

Malta, Het tweede land V

anaf 2001 leveren ieder jaar telkens twee landen een Culturele Hoofdstad. Het andere land dat samen met Nederland aan de beurt is, is het eiland Malta, een dwergstaat in de Middellandse Zee tussen Sicilië en Tunesië. Hun hoofdstad is Valetta, een antieke stad op de Werelderfgoedlijst. Op Malta zien ze Culturele Hoofdstad als een uitgelezen kans, schrijft de krant Times of Malta. “Wat nu gebeurt in Valletta met de wegen, het St George-plein, het City Gate-project, inclusief de busterminal, zijn spannend en stonden al lang op de wensenlijst. Europees geld gaat naar de verwaarloosde forten en ander waardevol erfgoed. De aanwijzing als Culturele Hoofdstad biedt een spannende mogelijkheid om jaren van culturele en artistieke verwaarlozing radicaal om te keren; daar kan heel Malta van profiteren.” Tjallien Kalsbeek, Europeesk Buro foar Lytse Talen en it Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen (EBLT) legt uit dat het mooi voor Fryslân dat net Malta de andere kandidaat is. “Krekt omdat Malta yn 2018 as gehiel kulturele haadstêd wurdt – en net allinnich it haadplak Valetta – is it logysker om Fryslân as gehiel – en net allinnich it haadplak Ljouwert – út te kiezen. Malta is twatalich Malteesk-Ingelsk; alle goed 300.000 ynwenners binne twatalich (yn ferskillende gradaasjes). Malta is sûnt 2004 lid fan de EU en sûnt dy tiid is it Malteesk net allinnich better sichtber yn de Europeeske

platfoarms, mar hawwe de Maltezers sels ek mear gefoel fan eigenwearde foar it Malteesk ûntwikkele – yn kultuer en ûnderwiis. Malta is in Europeesk laboratoarium fan de gearwurking fan de lytse wrâld fan it eilân mei de grutte Europeeske wrâld. Foar Fryslân as partner fan Malta as kulturele haadstêd kin krekt dat aspekt útwurke en yn de merk setten wurde: it meartalige karakter fan de maatskippij is in sterke troef as foarbyld fan de kulturele bloei fan in regio mei sterke eigen kultuer en tagelyk goede kommunikaasje nei de grutte wrâld.”

November 2011 • U itgangspunten van het bidbook klaar. Het team Fryslân 2018 gaat daarover vervolgens het gesprek aan met maatschappelijke en culturele organisaties, overheden, het bedrijfsleven en onderwijsinstellingen. Als ze met alle organisaties hebben gesproken, gaan ze aan de slag met het maken van de definitieve versie.

Oktober 2012 • B idbook indienen bij de Europese Commissie in Brus-

sel. Een jury van zes Nederlanders en zeven andere Europeanen uit Europese instellingen buigt zich over de ingediende plannen. Ze kijken onder meer naar de Europese dimensies van de plannen en de medewerking van stad en inwoners. Culturele diversiteit, betrokken-heid en links met andere gebieden in Europa scoren goed.

Januari 2013 •D  e jury maakt de shortlist bekend. De kans dat we

daar niet bijzitten, is minimaal. We voldoen aan alle voorwaarden en werken met onze inwoners aan een goed verhaal én prachtige projecten.

September 2013 ‘‘We hebben best moeilijke momenten gehad, maar alles is opgelost en wat overblijft, zijn vele herinneringen aan bijzondere momenten en belangrijke artistieke hoogtepunten.’’ Vassilios Papageorgopoulos, burgemeester van Thessaloniki (1997)

•D  e definitieve keuze van de jury. In mei 2014 volgt

de officiële benoeming van de Culturele Hoofdstad en toekenning van de prijs van 1,5 miljoen euro als bijdrage in de organisatiekosten. De voorbereidingen voor 2018 kunnen echt beginnen. En dat is nodig, want het kost drie tot vier jaar om het goed te doen, zeggen experts.

1 januari 2018 • A ls het aan ons ligt dragen onze hoofdstad en de

provincie vanaf vandaag de titel Culturele Hoofdstad van Europa. Die zouden we delen met Valetta, de hoofdstad van Malta, het tweede land dat dit jaar een Culturele Hoofdstad levert.

Uit onderzoek blijkt... W

ie het goed doet, wint. Culturele Hoofdsteden hebben meer opbrengst binnengehaald dan ze aan projecten hebben uitgegeven. En dan tellen we de indirecte inkomsten nog niet mee. Die zijn vaak nog een veelvoud ervan. Denk aan: extra hotelovernachtingen, etentjes, drankjes, uitgaven in winkels. Niet alleen in het grote jaar, maar ook daarna. En dit is alleen nog maar de geldelijke winst. En dat is geen blabla van directeuren en voorzitters die zich moeten verantwoorden voor hun uitgaven. Nee, zelfs universiteiten die in meerjarige onderzoeksprogramma’s een aantal Culturele Hoofdsteden volgden (voor, tijdens en na het jaar) komen tot die conclusie. Getallen noemen heeft weinig zin, omdat de directe en indirecte inkomsten erg afhangen van wat er allemaal op het programma staat én wat er aan investering wordt ingestopt. Maar de winst is een stuk zekerder dan met menige belegging.

Imago Die winst zit ’m niet alleen geld, maar ook in imago. Wat indirect natuurlijk weer geld oplevert omdat meer mensen naar je stad komen. Liverpool bijvoorbeeld had voor Culturele Hoofdstad het imago van een aftandse fabrieksstad waar alleen heel vroeger iets goeds vandaan was gekomen, namelijk De Beatles, en o ja, een aardige voetbalclub. Maar na het grote jaar stond Liverpool bekend om z’n hedendaagse cultuur en om zijn creativiteit. Weimar worstelde ontzettend met z’n naziverleden – concentratiekamp Buchenwald ligt er naast de deur. Tijdens Culturele Hoofdstad legde de stad weer nadruk op de prachtige kunst die haar geschiedenis

ook voortbracht, onder meer de schrijver Goethe en de ontwerpersgroep Bauhaus. Met blijvend resultaat. En Antwerpen zette zich internationaal op de kaart als grensoverschrijdende kunststad tegen de stroom in, in een periode dat het Vlaams Blok als grote overwinnaar uit de gemeenteraadsverkiezingen kwam.

Bezoekersaantallen De activiteiten tijdens het jaar trekken veel volk. Het gaat soms om duizelingwekkende aantallen. In Liverpool bezochten 15 miljoen mensen een van de 7000 activiteiten – het Tate-museum had 68 procent meer bezoekers dan het jaar daarvoor. Al die bezoekers brachten bijna een miljard euro in het laatje. In Glasgow kwamen voor de stad Culturele Hoofdstad was hooguit een paar honderdduizend toeristen per jaar, nu ligt dat tegen de vier miljoen. Ook in het Roemeense Sibiu, Culturele Hoofdstad in 2007, noteerden ze fors meer bezoekers, ook in de jaren erna. Op de activiteiten in de NoordOostenrijkse stad Linz (2009) kwamen 50 procent van alle Linzers, 30 procent van de NoordOostenrijkers en 7,5 procent van de Oostenrijkers af. Opvallend is dat kleinere steden verhoudingsgewijs vaak het beste scoren met stijgingen van bezoekersaantallen. Met het geld dat al deze mensen besteden, kan de regio zichzelf verstevigen op allerlei vlak. En vergeet niet dat die groeiende culturele en toeristische sector voor, tijdens en na het topjaar ook door mensen moet worden gerund en beleverd – een substantiële boost voor de werkgelegenheid.

Infrastructuur Culturele Hoofdsteden krijgen niet direct geld van de Europese Unie voor de organisatie, behalve de prijs van 1,5 miljoen voor ‘opstartkosten’. Maar plannen voor stedelijke ontwikkeling, infrastructuur en culturele samenwerking die in het kader van het project worden opgepakt, komen wel in aanmerking voor stevige subsidiepotten. De meeste Culturele Hoofdsteden hebben dan ook fors geïnvesteerd in hun samenleving en profiteren daar nog vele jaren van, ook nadat de kermis weer is vertrokken. En vergeet niet dat ook het bedrijfsleven zich goed kan laten zien tijdens zo’n Culturele Hoofdstad-jaar: sponsorgelden binnenhalen, zal zelden gemakkelijker zijn.

Winstpunten in het kort • Socio-economische, infrastructurele en culturele oppepper. Veel verbeteringen in het gebied.

•S  tevige stijging van de inkomsten uit •

• •

toegangskaarten en toerisme, deels blijvend. Ook goed voor de werkgelegenheid. V  eel positieve berichtgeving. Mogelijkheid een goed imago neer te zetten voor toeristen en mogelijke inwoners, zowel in Nederland als daarbuiten. B  etere samenwerking en afstemming tussen organisaties door intensieve samenwerking in de opmaat naar Culturele Hoofdstad. C  ulture Hoofdstad van Europa, zo blijkt uit onderzoek, is het culturele evenement met de allergrootste voordelen voor een gebied (meer zelfs dan een wereldexpositie).

15 Moniek Miedema

Josse de Haan

De concurrentie C

ulturele Hoofdstad van Europa, dat ben je niet, dat word je. Het is een wedstrijd, waarin degene met het beste verhaal de hoofdprijs krijgt. De organisatie in Fryslân twijfelt er niet aan: dat zijn wij. Maar we kijken toch eventjes naar de concurrenten. Wie wil dat niet, een topjaar en alle andere voordelen die een Culturele Hoofdstad met zich meebrengt? Daarom heeft een tiental Nederlandse steden(combinaties) de kandidatuur overwogen. Sommigen vielen ook snel weer af, omdat ze niet aan de criteria konden voldoen, bijvoorbeeld. In Almere gaat alleen een burgerinitiatief verder, nadat de stad zelf het idee heeft afgewimpeld. Den Haag wil op zich wel, maar heeft aangegeven voor de officiële start niet al te veel activiteiten te ondernemen. En maakt daardoor weinig kans, want daar vraagt de jury wel om. Erg actief zijn ze in Utrecht, Brabantstad (met Den Bosch als trekker) en Maastricht. Utrecht zet in op zijn universiteit, zijn jeugdige bevolking en zijn rijke verleden. De organisatie die de grootscheepse viering Vrede van Utrecht 2013 vormgeeft, doet ook de voorbereiding voor Culturele Hoofdstad. Brabantstad is voortvarend van start gegaan en heeft

de financiering, planning en communicatie van het voortraject al aardig op de rit. Inhoudelijk zetten ze in op de grote hoeveelheid culturele instellingen die ze al hebben en het ‘unieke sociale DNA’ van Brabant. Maastricht is ook echt begonnen nu. Zij profileren zich als sterke Euregionale grensstad en leggen verbanden met Duitsland en België.

Anne Jan Zwart

Colofon Tekst

Marco van der Leest, Moon Saris

Fotografie Het Hoge Noorden (foto Josse de Haan: Artola Photo) (foto Henk Keizer: Anne Zorgdrager) Eindredactie

Moon Saris

Hoofdredactie Communicatie Fryslân 2018 Holger Bakker Vertaling Fries Lolkje Hoekstra

‘‘Culturele Hoofdstad was een stevige ondersteuning voor onze culturele organisaties. Het heeft ook verbanden gelegd en samenhang gebracht tussen verschillende culturele activiteiten. Dat maakte de zichtbaarheid voor het publiek een stuk groter.’’ Freddy Thielemans, burgemeester van Brussel (2000)

Druk

NDC Print

Opmaak

NDC mediagroep | MP&V Tjeerd Tijsma

© 2011 Stichting Kulturele Haadstêd 2018 Reacties naar: [email protected] Culturele Hoofdstad 2018 is een initiatief van de Provincie Fryslân. De uitvoering is in handen van het projectbureau Fryslân 2018.

Activiteitenagenda 2011 21-31 mei

Iepenloftspul

Burgum

1-10 juli

Iepenloftspul

Snakkerbuorren

27-29 mei

Fries Straatfestival

Leeuwarden

17-31 juli

Sneker Simmer

Sneek

27 mei-7 juni

Iepenloftspul

Molkwerum

31 aug.-24 sept.

Iepenloftspul

Jorwert

4 juni

Liet (finale)

Leeuwarden

2-4 september

Into The Great Wide Open Vlieland

15 juni-2 juli

Iepenloftspul (première)

Dronrijp

9-11 september

Blow Your Mind

17 juni 24 juni 25 juni 4-11 juli 15-17 juli 29 juli 10 september

De De De De De De De

Jistrum Smalle Ee / Oudega Ritsumazijl Noordwolde Het Bildt Ristumazijl Jistrum

9 september 18 september 24 september 25 september 2 oktober

Draaf Draaf Draaf Draaf Draaf

10 september

Toeten Noch Blazen festival Leeuwarden

12-23 september

Iepenloftspul

16 sept. t/m 16 okt.

Moanne fan it Fryske Boek Fryslân

24 september

Freeze Festival

Leeuwarden

20-23 oktober

Noordelijk Koorfestival

Leeuwarden

9-13 november

Noordelijk Filmfestival

Leeuwarden

19 november

Liet International

Udine, Italië

25 november 26 november

Nordic Festival Nordic Festival

Leeuwarden Fryslân / Leeuwarden

Reis Reis Reis Reis Reis Reis Reis

2018 2018 2018 2018 2018 2018 2018

(alle data De Reis 2018 onder voorbehoud) 17-26 juni

Oerol

Terschelling

21-23 juni 1 juli 2 juli

WetterKâld (première) WetterKâld WetterKâld

Leeuwarden Drachten Burgum

23-26 juni

Simmerdeis

Smallingerland

24-26 juni

CityProms

Leeuwarden

24 juni-9 juli

Berneiepenloftspul

Easterwierrum

25 juni-2 juli 30 juni

Iepenloftspul Concerto Moda

Brantgum Leeuwarden

Dan van Aken

Anneke Douma

Foekje Foekje Foekje Foekje Foekje

Leeuwarden

Draaf! (première) Leeuwarden Draaf! Groningen Draaf! St. Jacobiparochie Draaf! Amsterdam Draaf! Drachten

Harkema

Piter Wilkens

Projectbeschrijvingen voor de krant De Reis 2018 Omvangrijk reisprogramma waarin Fryslân 2018 artistiek leiders koppelt aan een dorp, buurt of regio om met de inwoners te praten over de wensen en ideeën van het dorp. Om daar vervolgens, met de bewoners en diverse (culturele) instellingen een presentatie over te maken. Afhankelijk van de input uit het dorp kan dat een voorstelling zijn, een kunstwerk of een evenement. Tot en met 2018 komen we overal in Fryslân!

Fryslân Festivals Fryslân Festivals is de coöperatie van festivals, evenementen en instellingen. Deze coöperatie van bestaande organisaties zet zich in om festivals en evenementen in de provincie beter af te stemmen qua programmering, data en spreiding, en wil komen tot gezamenlijke marketing, met name landelijk en internationaal. Daarnaast zet Fryslân Festivals zich in voor de ontwikkeling van Friese TopTalenten.

De Straat Een nieuw podium voor kunstenaars, performers, designers, muzikanten en andere creatieve talenten uit Fryslân in de tunnel van het Fries Museum. Verrassende exposities, spraakmakende activiteiten en onverwachte verbindingen op een eigenzinnige ontmoetingsplek onder de Turfmarkt in Leeuwarden.

Atelier Oerol Werkplaats voor jonge talent waarin onder begeleiding van gerenommeerde theatermakers een locatiegerichte theatervoorstelling of beeldend kunstproject voor Terschellings Oerol wordt gemaakt.

WetterKâld Locatievoorstelling van Friestalige zangeres/ muzikante Reina Rodina waarin zij haar publiek over het water meevoert naar een plek vol stilte en chaos.

Liet Competitie voor het beste nieuwe Friestalige lied. Vanwege het 20-jarig jubileum dit jaar buiten op locatie bij de NHL.

Liet International Internationale competitie voor het beste nieuwe lied in een Europese minderheidstaal. Dit jaar in Udine, Italië.

CityProms Driedaags openlucht festival rond klassieke muziek in de Leeuwarder binnenstad. Gevarieerde programmering. Alle concerten zijn gratis toegankelijk.

Concerto Moda Openlucht concert én modeshow in één: een bijzondere samenwerking tussen brassmusici en modestudenten van D’Drive. In Leeuwarden.

Into The Great Wide Open Uniek driedaags muziekfestival met uitgebreide randprogrammering van film, beeldende kunst en kinderactiviteiten op Vlieland.

Blow Your Mind Driedaags internationaal festival rond blaasmuziek in Leeuwarden, waarin het publiek de geweldige rijkdom van blaasmuziek ervaart.

Draaf Foekje Draaf! Een prikkelende, avondvullende voorstelling met blaasmuziek, koorzang, percussie en videoprojecties over het tragische leven van de Friese atlete Foekje Dillema.

Nordic Festival Een nieuw internationaal festival voor muziek, literatuur en poëzie met een grote rol voor de Friese taal en het prachtige Friese landschap.