Navorsing in Strokiesprentjies Onderzoek naar de invloed van cultuur op de waardering van tekst in combinatie met beeld in

Navorsing in Strokiesprentjies Onderzoek naar de invloed van cultuur op de waardering van tekst in combinatie met beeld in HIV/Aids-voorlichtingsbrochures in Zuid-Afrika

Katholieke Universiteit Nijmegen Begeleiders: prof. dr. C.J.M. Jansen en prof. dr. L.G. de Stadler Andrea Hagen Juli 2003

SAMENVATTING De HIV/Aids-problematiek in Zuid-Afrika neemt catastrofale proporties aan. Voorlichting over HIV en Aids behoort een belangrijke rol te spelen in de bestrijding van deze epidemie. Het is gebleken dat in de bestaande voorlichting, met name het tekst- en beeldmateriaal, over HIV/Aids te weinig rekening wordt gehouden met het begrip cultuur. In dit onderzoek wordt getracht om een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de effectiviteit van de bestaande HIV/Aids-voorlichtingsbrochures. Deze doelstelling kan op twee manieren worden bereikt. Ten eerste door te onderzoeken wat een bruikbare aanvulling en uitbreiding is op het reeds bestaande analyse-instrument met betrekking tot tekst en beeld. Ten tweede door te onderzoeken in hoeverre Zuid-Afrikaanse jongeren uit verschillende culturele achtergronden verschillend reageren op een stripverhaal dat tot doel heeft persuasieve voorlichting van HIV/Aids te realiseren. In het eerste gedeelte van het onderzoek wordt door middel van relevante literatuur onderzocht naar een mogelijke aanvulling op het bestaande analyse-instrument. Voor het tweede gedeelte van dit onderzoek is een experiment opgezet. 75 proefpersonen uit Zuid-Afrika van verschillende culturele achtergronden (blank, zwart en kleurling) hebben naar aanleiding van een stripverhaal dat als doel heeft persuasieve voorlichting van HIV/Aids te realiseren een vragenlijst ingevuld. Naar aanleiding van het eerste deel van het onderzoek, zijn een aantal vragen toegevoegd aan het bestaande analyse-instrument. Deze vragen vallen onder de onderdelen kenmerken van afbeeldingen, tekstinhoud, gebruik van afbeeldingen in combinatie met tekst en culturele gedragingen. Met name deze laatste is belangrijk bij de aanvulling, omdat er in het bestaande analyse-instrument niets wordt vermeld over het begrip cultuur in het gedeelte tekst en beeld. Uit het experiment is gebleken dat de reacties op het stripverhaal van blanke en kleurling jongeren het stripverhaal nagenoeg op één lijn zitten. De reacties van de zwarte jongeren wijken af van de andere jongeren. Alle jongeren zijn van mening dat het gebruik van tekst én afbeeldingen meer zegt over het verhaal dan wanneer er alleen gebruik wordt gemaakt van tekst. Concluderend kan worden gezegd dat culturele gedragingen niet uit het oog moeten worden verloren, zowel bij de analyse als bij het experiment.

1

VOORWOORD In december 2001 belde Carla mij op met de mededeling dat er een afstudeerplaats vrij was gekomen voor Zuid-Afrika. Ik heb contact opgenomen met Carel Jansen en na een gesprek met hem was het officieel; in juli 2002 vertrok ik naar Stellenbosch, Zuid-Afrika! Met mijn vertrek begon ook meteen de laatste fase van mijn studie Bedrijfscommunicatie. Ik kan zeggen dat ik de studie met veel plezier heb gevolgd en dat ik erg blij ben dat ik de mogelijkheid heb gehad om twee keer naar het buitenland te gaan. Eerst studeren in Barcelona en vervolgens een afstudeeronderzoek in Zuid-Afrika. Tijdens mijn afstuderen heb ik pas echt goed geleerd wat het is om een onderzoek op te zetten, uit te voeren en het uiteindelijk wetenschappelijk verantwoord op papier te krijgen. Ik kan zeggen dat ik met plezier aan dit onderzoek heb gewerkt en nu ook trots ben dat het af is en voor u ligt. In mijn onderzoek naar de effectiviteit van HIV/Aids-voorlichtingsmateriaal in ZuidAfrika, ligt de nadruk op de combinatie tekst en beeld. Ik ben blij dat ik (zij het op zeer bescheiden schaal) een bijdrage kan leveren aan de verbetering van de bestaande HIV/Aidsvoorlichtingsmaterialen, omdat deze ziekte momenteel catastrofale proporties aanneemt. Natuurlijk verdienen sommige mensen vanaf deze plek een woord van dank; allereerst mijn begeleider in Nederland, Carel Jansen. Dankzij zijn inzet is het gelukt om dit onderzoek binnen afzienbare tijd wetenschappelijk verantwoord op papier te krijgen. Baie dankie aan mijn begeleider in Zuid-Afrika, Leon de Stadler, die naast zijn adviezen voor de opzet van mijn onderzoek ook nog tijd had om te braaien met zijn studenten. Frans van der Slik, die me meerdere malen uit de brand heeft geholpen met mijn statistische problemen. Petro Faassen voor haar inzit bij het regelen van mijn blanke en kleurling proefpersonen. Ook wil ik Carla bedanken voor de nodige motivatie in Stellenbosch en Olaf voor de altijd welkome SOG-momenten. Alle vrienden en vriendinnen die altijd naar me luisterden op goede momenten, maar ook op de minder goede momenten. Tot slot wil ik Arnout en mijn ouders bedanken. Arnout; voor het redigeren van mijn tekst, voor de morele steun en voor het telkens weer opnieuw motiveren om aan mijn scriptie te gaan werken. En mijn ouders, omdat ze me altijd (financieel) hebben gesteund tijdens heel mijn studie. Andrea Hagen Juli 2003

2

Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 inleiding ________________________________________________________6 1.1

Zuid-Afrika en HIV/Aids ____________________________________________6

1.2

Voorlichting en HIV/Aids ____________________________________________7

1.3

Cultuur en HIV/Aids ________________________________________________7

1.3.1

Cultuur _______________________________________________________7

1.3.2

Subculturen____________________________________________________9

1.3.2.1

Afrikaners __________________________________________________10

1.3.2.2

Xhosa’s ____________________________________________________10

1.3.2.3

Kleurlingen _________________________________________________11

1.4

Tekst en beeld en HIV/Aids _________________________________________12

1.4.1

Dual Coding Theory ____________________________________________12

1.4.2

The Cue Summation Theory ______________________________________13

1.4.3

Stroop Effect Theory ____________________________________________14

1.5

Doelen van dit onderzoek ___________________________________________16

Hoofdstuk 2 Opzet analyse en experiment_______________________________________17 2.1

Opzet Analyse ____________________________________________________17

2.1.1

Kenmerken van afbeeldingen _____________________________________17

2.1.1.1

Beeldvorming _________________________________________________17

2.1.1.2

Relevantie ____________________________________________________18

2.1.1.3

Realiteit ______________________________________________________19

2.1.1.4

Bij- en onderschriften ___________________________________________19

2.1.1.5

Kleur ________________________________________________________19

2.1.1.6

Plaats van de afbeelding _________________________________________19

2.1.2

Tekstinhoud ___________________________________________________20

2.1.3

Beoogd effect van de afbeeldingen _________________________________20

2.1.4

Het gebruik van afbeeldingen in combinatie met de tekst________________21

2.1.5

Culturele gedragingen ___________________________________________21

2.2

Opzet experiment__________________________________________________22

2.2.1

Culturele identiteit ______________________________________________23

2.2.1.1

Individualisme en collectivisme ___________________________________23 3

2.2.2

Aanvaarding van de tekst ________________________________________23

2.2.3

Percepties van de respondenten op de tekst___________________________23

2.2.3.1

Karakters _____________________________________________________23

2.2.3.2

Woorden en effecten ____________________________________________24

2.2.3.3

Tekstballonnen_________________________________________________24

2.3 2.3.1

Doelstelling en onderzoeksvragen ____________________________________25 Operationele definities___________________________________________25

Hoofdstuk 3 Methoden van onderzoek van analyse-instrument______________________26 3.1

Inleiding _________________________________________________________26

3.2

Analyse-instrument ________________________________________________26

3.3

Materiaal ________________________________________________________28

Hoofdstuk 4 Methoden van onderzoek van het experiment _________________________29 4.1

Inleiding _________________________________________________________29

4.2

Materiaal ________________________________________________________29

4.3

Proefpersonen ____________________________________________________29

4.4

Ontwerp _________________________________________________________30

4.5

Instrumentatie ____________________________________________________30

4.5.1

Inleidende vragen ______________________________________________30

4.5.2

Profielvragen __________________________________________________30

4.5.3

Vragen over stripverhaal _________________________________________31

4.6

Procedure ________________________________________________________32

4.7

Verwerking van de gegevens ________________________________________32

Hoofdstuk 5 Resultaten experiment____________________________________________35 5.1

Inleiding _________________________________________________________35

5.2

Factoranalyse _____________________________________________________35

5.3

Interne consistentie ________________________________________________37

5.4

Individualisme/collectivisme_________________________________________38

5.5

Resultaten algemene vragen _________________________________________40 4

5.6

Resultaten overige vragen___________________________________________44

5.6.1

Culturele groep versus open vragen ________________________________44

5.6.2

Individualisme/collectivisme versus open vragen ______________________53

5.6.3

Sterkte van culturele identiteit versus open vragen _____________________54

Hoofdstuk 6 Conclusies _____________________________________________________55 6.1

Inleiding _________________________________________________________55

6.2

Conclusie analyse__________________________________________________55

6.3

Conclusies experiment______________________________________________55

6.4

Algemene conclusie ________________________________________________58

Hoofdstuk 7 Discussie ______________________________________________________59 7.1

Inleiding _________________________________________________________59

7.2

Voorbereiding ____________________________________________________59

7.3

Steekproef________________________________________________________59

7.4

Validiteit instrument _______________________________________________60

7.5

Verwerking van de gegevens ________________________________________60

Literatuurlijst _____________________________________________________________61 Bijlagen __________________________________________________________________64 Bijlage 1 Analyeschema___________________________________________________64 Bijlage 2 Analyse-instrument Roodenburg (2002) _____________________________66 Bijlage 3 Analyse van hoofdstuk 1 George’s Story_____________________________71 Bijlage 4 Stripverhaal gebruikt voor het experiment __________________________78 Bijlage 5 Vragenlijst experiment ___________________________________________84 Bijlage 6 Verantwoording categorieën ______________________________________92 Bijlage 7 Categorieën open vragen experiment _______________________________93 Bijlage 8 Tabellen culturele groep en open vragen ____________________________97 Bijlage 9 Uitvoertabel individualisme/collectivisme___________________________106 Bijlage 10 Uitvoer sterkte culturele identiteit ________________________________108 5

HOOFDSTUK 1 INLEIDING 1.1

Zuid-Afrika en HIV/Aids Wereldwijd leven al 42 miljoen mensen met het HIV of Aids, waarvan 95 procent in

ontwikkelingslanden. Inmiddels zijn 25 miljoen mensen overleden aan Aids en elke dag komen er ongeveer 13.700 mensen bij met HIV of Aids. Uit gegevens van het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse zaken blijkt dat op dit moment naar schatting 4,2 miljoen Zuid-Afrikanen besmet zijn met het HIV-virus. Dagelijks komen er ongeveer 1600 seropositieven bij. Een kwart van de volwassenen in Zuid-Afrika is besmet met het HIV-virus. Per jaar overlijden nu al enkele honderdduizenden in Zuid-Afrika mensen ten gevolge van Aids (www.minbuza.nl, laatst bijgewerkt maart 2003). Volgens de prognoses zal Zuid-Afrika in 2015 ongeveer 49,4 miljoen inwoners tellen. Zonder Aids zouden dit er naar schatting 60,9 miljoen zijn geweest (zie figuur 1). De epidemie zal weliswaar niet leiden tot een negatieve bevolkingsgroei, maar de gevolgen voor de omvang en groei van de bevolking zullen aanzienlijk zijn. De levensverwachting is in Zuid-Afrika al gedaald van rond de 63 jaar in 1996 tot ongeveer 55 jaar in 1999 en zal naar verwachting verder dalen tot onder de 45 jaar in 2008 (Van Aardt, 2002).

Bevolkingsomvang

Verwachte bevolkingsomvang van Zuid-Afrika als er geen Aids zou zijn Verwachte bevolkingsomvang van Zuid-Afrika rekening houdend met de gevolgen van Aids

Figuur 1 Gevolgen van HIV/Aids op de toekomstige Zuid-Afrikaanse bevolking (Van Aardt, 2002)

6

1.2

Voorlichting en HIV/Aids Voorlichting over HIV en Aids behoort een belangrijke rol te spelen in de bestrijding van

deze epidemie. Risicogroepen moeten niet alleen juist geïnformeerd worden over de oorzaken en gevolgen van HIV en Aids, ze moeten ook worden overtuigd om bepaald gedrag wel of niet te vertonen. Men zal bovendien geïnstrueerd moeten worden hoe dat gedrag uit te voeren. Het blijkt echter dat HIV/Aids-voorlichting vaak tekort schiet (Perloff, 2001) en is het dus noodzakelijk om deze voorlichting, waar nodig, te verbeteren. Het aspect beeld en tekst wordt benadrukt, omdat in veel voorlichtingsteksten over HIV/Aids deze combinatie vaak voorkomt én omdat er relatief weinig aandacht aan dit belangrijke aspect wordt besteed (De Lange, 1999).

1.3

Cultuur en HIV/Aids In de bestaande voorlichting over HIV/Aids wordt te weinig rekening gehouden met het

begrip cultuur (Witte, 1992). Het vermoeden bestaat dat HIV/Aids-voorlichting pas effectief is als deze cultuurspecifiek is. Witte (1992) stelt in haar onderzoek over Aids-preventie dat preventieprogramma’s minder succesvol zijn, omdat er te weinig rekening wordt gehouden met de specifieke kenmerken van de doelgroep. 1.3.1

Cultuur Op dit moment zijn veel HIV/Aids-voorlichtingsbrochures gericht op één cultuur. In de

literatuur zijn vele verschillende definities te vinden die het begrip cultuur omschrijven. Pinto (1994) schrijft dat Koebler en Kluckhohn in 1954 al meer dan tweehonderd verschillende definities verzamelden omtrent het begrip cultuur. Het is dus niet eenvoudig om een eenduidige definitie te geven. Daarom worden hieronder drie definities behandeld die bruikbaar zijn in dit onderzoek. Allereerst wordt De Lange (1999) behandeld, vervolgens Keesing (1976) en tot slot Hofstede (1991). De Lange (1999) omschrijft cultuur “the non-verbal visual elements of an identified population, for example food, clothing, buildings, physical features and gestures, music, graphic images and symbols. Culture could, inter alia, be described as a way of life with corresponding values, convictions, habits, language, behaviour patterns and products emanating from creative activities” (p. 26). Volgens Keesing (1976) is cultuur de theorie van de “game being played” in een maatschappij. Men is zich niet bewust van de regels van het spel, maar gedraagt zich alsof er een algemene overeenstemming over bestaat. Dit maakt het ook moeilijk om de regels van de cultuur aan iemand van een andere cultuur te vertellen, omdat men zich niet bewust is van de regels. In 7

zijn definitie stelt hij dat cultuur niet alleen maar bestaat uit symbolen, maar ook uit een kennisstelsel, gevormd door de manier waarop de hersenen informatie verkrijgen, ordenen en verwerken. Hofstede (1991) omschrijft cultuur als een vorm van collectieve mentale programmering. Hij verbindt daaraan de volgende definitie: “de collectieve mentale programmering die de leden van één groep of categorie mensen onderscheidt van die van andere” (p.16, Hofstede, 1991). Met mentale programmering worden de patronen van denken, voelen en potentieel handelen bedoeld die in de loop van iemands leven zijn aangeleerd. Zijn definitie wordt visueel weergegeven in het Ui-diagram. In dit diagram worden verschillende begrippen genoemd, te weten symbolen, helden, rituelen en waarden. Symbolen zijn waarden, gebaren, afbeeldingen of voorwerpen met een betekenis die alleen wordt begrepen door de leden van de cultuur. Helden zijn personen, dood of levend, echt of fictief met eigenschappen die in een cultuur hoog in aanzien staan. Rituelen zijn collectieve activiteiten die binnen een cultuur als sociaal essentieel worden beschouwd. Deze begrippen vormen ieder een laag, waardoor het idee van een ui ontstaat, waarvan alle lagen één voor één afgepeld kunnen worden. Tot slot zijn er binnen het Ui-diagram zogenaamde waarden. Waarden zijn een collectieve neiging om een bepaald gedrag van zaken te verkiezen boven andere (Hofstede, 1991).

symbolen

helden rituelen praktijken

waarden

Figuur 2 Het ‘Ui-diagram’: cultuuruitingen van oppervlakkig naar diep (Hofstede, 1991)

8

Zoals Hofstede (1991) het begrip cultuur visueel weergeeft aan de hand van het Uidiagram, waarvan de buitenste lagen de meest oppervlakkige en de binnenste de diepste lagen van een cultuur vertegenwoordigen, is het ook mogelijk om de omschrijving die De Lange (1999) en Keesing (1976) geven, onder te verdelen in die lagen. Bij De Lange (1999) bestaat de oppervlaktelaag uit de non-verbale visuele elementen. Het zijn elementen die gemakkelijk ontstaan en gemakkelijk kunnen verdwijnen. De dieptelaag bestaat uit waarden en overtuigingen. De andere elementen uit de definitie van De Lange (1999), te weten gewoonten, taal en gedragspatronen, horen tussen de oppervlakte- en dieptelaag. In de definitie die door Keesing (1976) wordt gegeven is de oppervlaktelaag de symbolen en de dieptelaag bestaat uit het kennisstelsel. In het vervolg van deze studie zal het gemeenschappelijke in deze definities als uitgangspunt worden genomen voor het cultuurbegrip. Uitgangspunt is dat cultuur ten diepste de normen en waarden en verzwegen spelregels betreft die sturing geven aan het denken en handelen van mensen in de maatschappelijke context waarin hun groep verkeert. Hoewel cultuur dus primair diepgewortelde en niet direct zichtbare verschijnselen betreft, manifesteert cultuur zich het meest helder in uiterlijkheden, zoals kleding, gebouwen, afbeeldingen, enz. 1.3.2

Subculturen De term cultuur wordt meestal gebruikt voor grote groepen mensen. De grenzen van een

cultuur komen in de ogen van sommige auteurs, vooral in wat oudere publicaties, meestal overeen met de politieke afbakening van een land. Men spreekt bijvoorbeeld van de cultuur van de Verenigde Staten, de Mexicaanse cultuur en de Japanse cultuur (Gudykunst, 1991). Evident is echter dat anno 2003 in grote delen van de wereld meer culturen dan slechts één, binnen de grenzen van een land aangetroffen kunnen worden en andersom dat veel culturen zich over meer dan één land kunnen uitstrekken. Zuid-Afrika is een heel duidelijk land met meerdere culturen (Gudykunst, 1991). In dit onderzoek, dat zich in Zuid-Afrika afspeelt, spelen drie van die culturen een rol; de cultuur van de blanke Afrikaners, de cultuur van de Xhosa’s in de Kaap en de cultuur van de kleurlingen in de Kaap. In onderstaande subparagrafen zal worden uitgelegd wat de blanke, zwarte en kleurling cultuur is.

9

1.3.2.1 Afrikaners1 De groep Afrikaners

is ontstaan uit een geschiedenis van geografische isolatie,

gecombineerd met vaak opzettelijke culturele uitsluiting. De idealistische levensstijl en cultuur van deze ook wel als ‘Boers‘ aangeduide groep zijn volgens Richmond et all. (2002) de oorzaak van hun kijk op zichzelf en de kijk op hun (unieke) plaats in Afrika. De etnische herkomst is moeilijk weer te geven. Het is een combinatie van voornamelijk Nederlandse en Duitse invloeden, enige Franse, Portugese, Britse en overige invloeden. Historici beweren dat deze overige categorie voornamelijk bestaat uit kleurlingen en zwarte bevolkingsgroepen. De Afrikaanse taal staat centraal voor de identiteit van de Afrikaner en heeft er voor gezorgd dat, in de periode van de apartheid, de isolatie van de buitenwereld bekrachtigd werd. Afrikaners staan bekend als een religieus volk en het christelijk fundamentalisme, gebaseerd op het calvinisme uit de 17e eeuw, heeft, aldus weer Richmond et all. (2002), een sterke invloed op hun wereldbeeld. Hoe groter de afstand tussen de apartheidperiode en het nieuwe Zuid-Afrika wordt, hoe meer ruimte er voor Afrikaners (verder: blanken) lijkt te komen om trots te zijn op hun afkomst. Een uiting hiervan lijkt het groeiende succes van de Klein Karoo Nasionale KunsteFees. (Richmond et all, 2002) 1.3.2.2 Xhosa’s Bantoevolken verspreidden zich zo'n 2000 jaar geleden vanuit Centraal-Afrika naar het zuiden. De nakomelingen daarvan vormen de zwarte bevolking van het huidige Zuid-Afrika. Het is echter een zeer heterogene groep met eigen talen en gebruiken. De zwarte bevolking bestaat uit negen etnische groepen. De blanke regering gebruikte deze indeling bij het geografisch verspreiden van de etnische groepen over de thuislanden. De grootste groep zijn de Zulu's (ca. 5 miljoen) en daarna volgen de Xhosa's (2 miljoen), de Noord-Sotho's (2,2 miljoen), de ZuidSotho's (2 miljoen), de Tswana's (1,1 miljoen), Sjangaan-Tsonga's (1 miljoen), Swazi's (800.000), Zuid-Ndebele (375.000), Noord-Ndebele (260.000), Venda's (125.000) en ca. 100.000 anderen (www.landenweb.com) In dit onderzoek zijn alleen mensen betrokken geweest uit de zwarte Xhosa cultuur. Om die reden zal ook alleen deze culturele groep nader worden toegelicht. De geschiedenis van de Xhosa’s stammen gaat terug tot de 17e eeuw, toen kleine leefgroepen en Nguni predikanten zich samenvoegden in de Oostkaap van Zuid-Afrika. De Xhosa’s kwamen voor het eerst in contact met de Boers in 1760. Beide groepen waren 1

Met dank aan C. Verwer (Uitdaging van de Regenboognatie, Over de Begrijpelijkheid, Aantrekkelijkheid en

Overtuigingskracht van Rationeel versus Affectief Gekleurde HIV/AIDS-teksten voor Afrikaner en kleurling tieners in Zuid-Afrika)

10

afhankelijk van het vee en wilden het land dat ook wel bekend is als het Zuurveld (de kustlijn van Algoa Bay tot aan de Grote Kei Rivier) bezetten. Conflicten waren onvermijdelijk en de eerste van de negen grote oorlogen brak uit in 1779. Het geloof in heksen speelt een grote rol en heksenverbranding is niet ongewoon binnen de Xhosa cultuur. Bij de meeste tovenarij wordt gedacht dat heksen slecht of duivels zijn en de grootste angst van de Xhosa’s is dat kwade geesten bezit van hen zullen nemen. De voornaamste bron van kwaad en onheil is de tokoloshe; een mannelijk persoon die leeft in het water. Veel Xhosa’s hebben hun bed dan ook hoog boven de grond staan om niet gepakt te worden door de tokoloshe. De Igqira (spirituele genezer) heeft een belangrijke plaats in de Xhosa samenleving. Hij is in staat om krachten veroorzaakt door heksen of door de natuur te behandelen. De Ixhwele houdt zich voornamelijk bezig met de gezondheid van mensen (Richmond et all, 2002). Het blijkt uit het voorafgaande dat het geloof in spirituele genezers en bijgeloof een belangrijke plaats inneemt in de zwarte Xhosa (verder: zwarten) cultuur. In voorlichting over HIV/Aids is het dus van belang dat daar rekening mee wordt gehouden. 1.3.2.3 Kleurlingen2 Kleurlingen zijn van oudsher gevestigd in Zuid-Afrika. Velen zijn als slaven naar ZuidAfrika gehaald, en enkelen als politiek gevangene of als balling uit Nederlands-Indië. Mensen kwamen uit landen als India, Indonesië en uit het oosten van Afrika. De voertaal was Maleis, in die tijd een belangrijke handelstaal, maar Afrikaans is nu de meest gesproken taal onder kleurlingen (Richmond et all, 2002). De term kleurlingen heeft in de geschiedenis op verschillende bevolkingsgroepen betrekking gehad, maar vanaf 1904 kreeg de term de betekenis die heden ten dage nog gebruikt wordt. In de Kaapregio werden toentertijd drie groepen onderscheiden: blank, Bantu en kleurling, waarbij kleurling verwijst naar ‘alle kleurschakeringen tussen de eerste twee’ (Golding, 1989). De identiteit van kleurlingen is de uitkomst van de ‘verdeel en heers’-politiek die al tijdens de koloniale bezetting begin 1800 begon en die ook tijdens de apartheid nog aangehangen werd (Golding, 1989). Kleurlingen kregen om politieke redenen een bevoordeelde behandeling (Golding, 1989), wat later ook tijdens de apartheid zichtbaar werd. Een eensgezindheid tussen kleurlingen ontwikkelde zich door de weigering van blanken om hen als gelijken te accepteren én doordat kleurlingen zelf niet gelijkgeschakeld wilden 2

Met dank aan C. Verwer (Uitdaging van de Regenboognatie, Over de Begrijpelijkheid, Aantrekkelijkheid en

Overtuigingskracht van Rationeel versus Affectief Gekleurde HIV/AIDS-teksten voor Afrikaner en kleurling tieners in Zuid-Afrika)

11

worden met de zwarte bevolking die meer beperkingen opgelegd kreeg (Richmond et all, 2002). Deze ambigue positie, die in de definitie al naar voren komt, heeft heden ten dage nog steeds effecten op de identiteit van kleurlingen (Golding, 1989).

1.4

Tekst en beeld en HIV/Aids In veel HIV/Aids-voorlichtingsteksten wordt gebruik gemaakt van tekst en afbeeldingen.

Het is interessant om deze combinatie te onderzoeken omdat de combinatie tekst en beeld vaak voorkomt in HIV/Aids-voorlichtingsbrochures. Tevens kan het zijn dat een onhandige combinatie van tekst en beeld één van de oorzaken vormt dat voorlichting niet altijd goed verloopt. Tot slot is het niet duidelijk onder welke condities en combinaties tekst en beeld leidt tot betere onthoudbaarheid of begrijpelijkheid van informatie. Op basis van theorieën over de verwerking van informatie via tekst en beeld is het tot op zekere hoogte mogelijk om te voorspellen of tekst en beeld leidt tot betere verwerking van informatie. Hieronder worden drie theorieën behandeld. Allereerst de Dual Coding Theory van Paivio (1971), vervolgens de Cue Summation Theory (De Lange, 1999) en tot slot de Stroop Effect Theory (Stroop, 1935). 1.4.1

Dual Coding Theory De Dual Coding Theory van Paivio (1971) stelt dat er twee duidelijk te onderscheiden

geheugensystemen zijn, een voor woorden en een voor afbeeldingen. Deze geheugensystemen bestaan onafhankelijk van elkaar en er vindt een wisselwerking plaats tussen de beide systemen. Het verbale materiaal wordt sequentieel gecodeerd terwijl het visuele materiaal als een inwendig afbeelding wordt opgeslagen. Ook geldt volgens de Dual Coding Theory dat een ervaring die door twee verschillende soorten codering wordt opgeslagen, later gemakkelijker zal worden herinnerd. Veel experimenten hebben deze stelling ondersteund. Een voorbeeld betreft woorden die door proefpersonen beoordeeld werden op hun voorstelbaarheid (het vormen van een beeld dat correspondeert met het woord). Woorden van concrete objecten (naald, bloed etc.) blijken een hogere graad van voorspelbaarheid te hebben dan bijvoorbeeld begrippen als democratie of deugd. Woorden met een hoge graad van voorspelbaarheid worden gemakkelijker onthouden. De verklaring hiervoor wordt gezocht in de hypothese dat woorden automatisch een verbale code activeren. Woorden met een hoge graad van voorspelbaarheid activeren ook gemakkelijk een beeldcode waardoor ze opgeslagen worden onder twee codes. Deze combinatie leidt volgens de

12

Dual Coding Theory tot betere verwerking en het onthouden is beter dan de opslag onder één code. Onderstaand model verklaart het proces van de Dual Coding Theory.

Ontvanger verwerkt de afbeeldingen als verbale en visuele codes

Boodschap

Zender Tekst

Ontvanger

Afbeelding

Toename begrijpelijkheid

Figuur 3 Een model voor de Dual Coding Theory

1.4.2

The Cue Summation Theory Een andere theorie die over de verwerking van informatie via tekst en beeld handelt is de

Cue Summation Theory. Deze theorie voorspelt dat de begrijpelijkheid van de tekst toeneemt, wanneer het aantal tekens (cues) en prikkelingen in de tekst toeneemt. Afbeeldingen worden ook wel tekens genoemd en daarom dragen ze bij in begrijpelijkheid van de tekst (Hartman, 1961, geciteerd in de Lange (1999). Afbeeldingen die geschreven tekst herhalen of een voorbeeld van een genoemd item in de tekst afbeelden versterken, het materiaal dat moet worden onthouden en begrepen. Afbeeldingen die de tekst herhalen, die datgene dat wordt gezegd of wat er wordt gelezen versterken, en die worden gecombineerd met verschillende vormen van verbale, tekstuele en grafische tekens, dragen allemaal bij opdat de respondent de informatie beter zal verwerken (De Lange, 1999). In figuur 4 wordt de Cue Summation Theory geïllustreerd. Afbeeldingen vergroten de begrijpelijkheid van de boodschap

Boodschap

Zender Tekst

Ontvanger

Afbeelding

Figuur 4 Een model voor de Cue Summation Theory

13

Toename begrijpelijkheid

De nadruk in de Cue Summation Theory ligt op de boodschap en op het effect die afbeeldingen hebben op de begrijpelijkheid van de boodschap. 1.4.3

Stroop Effect Theory De nadruk in de Stroop Effect Theory ligt op de incongruentie tussen tekst en beeld. Er

wordt bijvoorbeeld een verkeerde afbeelding getoond bij een tekst, waardoor de respondent niet in staat is om de informatie goed te verwerken (Stroop, 1935). In het experiment van Stroop in 1935 (Stroop, 1935) moesten de proefpersonen de naam van een kleur oplezen, terwijl het woord in een andere kleur was geprint. Het woord geel was bijvoorbeeld in rood geprint. De respondenten maakten meer fouten en het duurde langer voordat ze antwoord gaven, wanneer ze de kleur moesten zeggen dan wanneer ze het woord moesten voorlezen. Een voorbeeld volgt hieronder: Geel

Blauw

Oranje

Rood

Groen

Paars

De verklaring voor dit feit is dat de relatie tekst en beeld incongruent aan elkaar zijn. Respondenten hadden meer tijd nodig om een afbeelding op te noemen, wanneer een totaal ander woord bij de afbeelding is geplaatst. Andersom ging dat niet op, het was wel mogelijk om het woord op te lezen, wanneer er een andere afbeelding bij werd afgebeeld.

Incongruente afbeeldingen bij een tekst

Boodschap

Zender Tekst

Ontvanger

Afbeelding

Toename begrijpelijkheid

Figuur 5 Een model voor Stroop Effect

De nadruk in deze theorie ligt op de incongruentie van tekst en beeld. De gestippelde lijn in het figuur wijst erop dat er geen toename van begrijpelijkheid van informatie plaatsvindt, wanneer de afbeelding incongruent is met de tekst. Het Stroop Effect demonstreert dat het belangrijk is dat een afbeelding bij de tekst moet horen, relevant voor de tekst moet zijn en dat deze niet in conflict moet zijn met de tekst (Levin e.a., 1987: 73-77, geciteerd in De Lange, 1999). 14

De kern van bovenstaande theorieën is dat ze alle drie beweren dat informatie beter of sneller wordt verwerkt, wanneer tekst en beeld in een goede combinatie wordt gebruikt. In de Dual Coding Theory gaat het er om dat de ontvanger de gegeven informatie onder twee geheugensystemen opslaat. De Cue Summation Theory en de Stroop Effect Theory leggen de nadruk juist op de boodschap. Wanneer er gebruik wordt gemaakt van de juiste afbeeldingen (cues), kan dit de begrijpelijkheid van de tekst vergroten. Het verschil tussen deze twee theorieën is te zien in figuur 2, 3 en 4. In figuur 2 is te zien dat de ontvanger de informatie verwerkt als een verbale en visuele codes. In figuur 3 en 4

is te zien dat de nadruk op de boodschap ligt

(afbeeldingen vergroten de begrijpelijkheid van de boodschap als deze congruent zijn met de tekst). Wanneer tekst en beeld goed op elkaar aansluiten, wordt informatie beter verwerkt dan wanneer er alleen tekst of alleen afbeeldingen zijn gebruikt. Dit wordt onder meer aangetoond in de Dual Coding Theory, de Cue Summation Theory en de Stroop Effect Theory. Vooralsnog is het onbekend wat het effect is van deze theorieën op verschillende culturen, omdat er in de bovenstaande theorieën niets wordt gezegd over het begrip cultuur. Als blijkt dat het vermoeden correct is dat voorlichting pas effectief is als deze cultuurspecifiek is én als blijkt dat veel brochures gericht zijn op één cultuur, dan is het de moeite waard om te onderzoeken hoe bestaande HIV/Aids-voorlichtingsmaterialen herschreven dienen te worden als ze in een andere cultuur moeten worden ingezet. Dit kan worden onderzocht door deze bestaande teksten te analyseren en te onderzoeken hoe verschillende culturele groepen reageren op het gebruikte tekst- en beeldmateriaal in de HIV/Aids-voorlichtingsteksten.

15

1.5

Doelen van dit onderzoek Voordat er onderzoek kan worden gedaan naar de effectiviteit van het tekst- en

beeldmateriaal in HIV/Aids-voorlichtingsbrochures, is het raadzaam te onderzoeken in welke opzicht zulke brochures kunnen verschillen. Met behulp van een gebruikt analyse-instrument kan dit worden onderzocht. Er bestaat reeds een analyse-instrument dat is ontwikkeld door Roodenburg (2002), waarin ook een onderdeel is gewijd aan het gebruik van tekst en beeld. Er zal, op basis van relevante literatuur, worden onderzocht in hoeverre dit analyse-instrument op het gebied van tekst en beeld al adequaat is en waar het aangepast dient te worden. Daarna kan empirisch worden onderzocht hoe verschillende culturele groepen reageren op het gebruikte tekst- en beeldmateriaal. Kort samengevat is het doel van dit onderzoek tweeledig; eerst wordt een bijdrage geleverd

aan

het

bestaande

analyse-instrument

dat

is

ontwikkeld

om

HIV/Aids-

voorlichtingteksten te analyseren op het gebied van tekst en beeld en vervolgens wordt een experiment uitgevoerd om te onderzoeken hoe verschillende culturele groepen reageren op teksten beeldmateriaal in een HIV/Aids-voorlichtingstekst. Beide onderdelen van het onderzoek hebben aldus als uiteindelijke doel om de effectiviteit van de bestaande HIV/Aidsvoorlichtingsbrochures te verbeteren. Om te beginnen zal in hoofdstuk 2, paragraaf 2.1 worden uitgelegd op welke punten het tekst- en beeldmateriaal in de brochures kan worden geanalyseerd. Het eerste gedeelte uit deze paragraaf gaat over kenmerken van afbeeldingen, tekstinhoud, beoogd effect van de afbeeldingen en het gebruik van afbeeldingen in combinatie met tekst. Vervolgens worden culturele gedragingen behandeld die relevant zijn voor de analyse van de HIV/Aids-voorlichtingsteksten die in dit onderzoek zijn betrokken. Daarbij wordt de aandacht met name gericht op de zwarte Afrikaanse cultuur zoals die bij veel Xhosa’s nog actueel lijkt te zijn. Dat is namelijk de cultuur waar de voorlichtingsteksten van dit moment het verst van verwijderd lijken te zijn, en waarmee wellicht meer dan nu het geval is, in een brochure rekening mee gehouden dient te worden. In paragraaf 2.2 zal de theoretische achtergrond voor het experiment worden behandeld. En zal de onafhankelijke variabele culturele identiteit onder de loep worden genomen, en daarna wordt de aandacht gericht op de afhankelijke variabelen; aanvaarding en percepties over kenmerken van de tekst aan bod. Tot slot zullen in 2.3 de doelstelling en onderzoeksvragen aan bod komen.

16

HOOFDSTUK 2 OPZET ANALYSE EN EXPERIMENT 2.1

Opzet Analyse

2.1.1

Kenmerken van afbeeldingen Wanneer een analyse wordt gedaan van de bestaande HIV/Aids-voorlichtingsteksten is

het van belang dat er wordt gekeken naar de kenmerken van afbeeldingen (Smelik, 1999). Deze kenmerken bepalen hoe het beeld er uit ziet. Achtereenvolgens zullen eerst beeldvorming, relevantie, helderheid, realiteit, bij- en onderschriften, kleur en plaats van de afbeelding worden behandeld (Smelik, 1999). 2.1.1.1 Beeldvorming Een beeld wordt gezien in één oogopslag. In die ene oogopslag vindt een heel proces plaats: het beeld wordt herkend, er wordt gereageerd met een bepaalde emotie en tot slot wordt er een betekenis en waardering aan gegeven (Smelik, 1999). Smelik (1999) geeft aan dat in de meeste gevallen de aandacht van de lezer in eerste instantie uitgaat naar de afbeelding in plaats van naar de tekst. Daartoe behoort ook de eventuele tekst binnen de afbeelding. Bijvoorbeeld de stripwolkjes in een stripverhaal. Ook de kop of ondertitel worden bij de eerste oogopslag meegenomen. Hierdoor wordt de aanvankelijke indruk van het totaalbeeld getoetst en wordt de eerste betekenis aangevuld met andere betekenissen (Smelik, 1999). Om betekenis te geven aan datgene dat wordt afgebeeld, is het van belang dat een aantal aspecten van de afbeelding duidelijk worden gemaakt. Om een duidelijk beeld te vormen van deze aspecten, is het noodzakelijk om te kijken hoe de voorstelling in de afbeelding is afgebeeld. Wanneer goed naar een afbeelding wordt gekeken, dan blijkt het beeld opgebouwd te zijn uit verschillende elementen (Smelik, 1999); 1

Mise-en-scène

2

(Foto)grafische aspecten

3

Beelduitsnede

4

Perspectief

Ad 1. Mise-en-scène Mise-en-scène is alles wat zich binnen de afbeelding bevindt. Het is de manier waarop het beeld is ingevuld, dat wil zeggen de manier waarop gebruik is gemaakt van de ruimte binnen het beeld. Mise-en-scène bestaat uit de volgende onderdelen: •

Decor en setting. 17

•

Costumering en grime/make-up.

•

Gezichtsuitdrukking van de acteurs.

•

Tekst: in stripwolkjes, de kop en de flankerende tekst rechts en links naast de tekening.

Ad 2. Fotografische aspecten Hoewel er in de in dit onderzoek gebruikte HIV/Aids-voorlichtingsbrochures geen foto’s zijn, gaan sommige fotografische aspecten ook op voor tekeningen. Een aantal relevante aspecten die tot fotografie behoren: •

Kleur of zwart/wit

•

Belichting

•

Grafisch element

Ad 3. Beelduitsnede Met beelduitsnede wordt de grootte en de vorm van de afbeelding bedoeld. Het kan zijn dat de afbeelding dominant is aan de tekst of juist niet. Verder wordt met beelduitsnede ook het kader bedoeld waarin de afbeelding zich bevindt. Een kader maakt een beeld eindig; het bepaalt wat er in het beeld te zien is en wat er buiten valt. Het kan interessant zijn om na te gaan wat buiten beeld is gebleven. Ad 4. Perspectief Het perspectief leidt de ogen van de kijker langs bepaalde lijnen naar bepaalde punten in de afbeelding. In feite bepaalt het perspectief de relatie van de toeschouwer tot de afbeelding. Beeldvorming staat niet los van waarden en normen (Smelik, 1999). Zulke waarden en normen zijn cultureel en historisch bepaald en worden in beeldvorming vaak bevestigd. Het valt bijvoorbeeld op dat in de brochure die is gebruikt voor dit onderzoek, de doktoren blank zijn en de patiënten zwart. Dit valt in het heersende cliché, dat HIV/Aids in Zuid-Afrika een ziekte van zwarte mensen is. Om te onderzoeken hoe de beeldvorming wordt weerspiegeld in de brochures, zal er daarom ook gekeken moeten worden naar datgene dat niet wordt afgebeeld of beschreven. 2.1.1.2 Relevantie De afbeeldingen moeten tekstrelevant zijn. Er moeten geen afbeeldingen bij de tekst staan die niets met het geschrevene te maken hebben (Dwyer, 1978; Levin & Lesgold, 1978; Moore &

18

Dwyer, 1994, geciteerd in De Lange, 1999). Dit blijkt onder meer uit de Stroop Effect Theory, die de nadruk legt op de incongruentie tussen tekst en beeld (Stroop, 1935). 2.1.1.3 Realiteit Een hoge mate van detail en realiteit van afbeeldingen zorgen ervoor dat de begrijpelijkheid van de tekst groter is. Wanneer afbeeldingen dus realistisch worden weergegeven kan dit er voor zorgen dat de begrijpelijkheid toeneemt (Pettersson, 1983). De invloed van gedetailleerdheid en realiteit hangt af van de tijd en moeite die de lezer besteed aan het bestuderen van de afbeelding. Lezers hebben de neiging om niet op de details te letten in complexe afbeeldingen (Peeck, 1987; Dwyer, 1978, geciteerd in De Lange, 1999). 2.1.1.4 Bij- en onderschriften Wanneer er gelabelde informatie bij een afbeelding wordt gevoegd, kan dat de herinnering en begrijpelijkheid van de aangeboden informatie vergroten (Mayer, 1989, geciteerd in De Lange, 1999). Afbeeldingen met descriptieve en instructieve labels kunnen de begrijpelijkheid en herinnering van tekst- en beeldmateriaal vergroten (Bernard, 1990, geciteerd in De Lange, 1999). Afbeeldingen zouden bij- en onderschriften moeten bevatten zodat de lezer de afbeelding beter kan begrijpen. Lezers kunnen namelijk de afbeeldingen op verschillende manieren interpreteren (Pettersson, 1983). 2.1.1.5 Kleur Selectief gebruik van kleur in afbeeldingen kan helpen om de aandacht van de lezer naar een bepaald aspect van de afbeelding te trekken. Dit kan de herinnering en begrijpelijkheid vergroten. Kleur kan ook juist de aandacht naar het verkeerde aspect van de afbeelding trekken of het kan de afbeelding te complex maken (Dywer, 1968, 1978; Lamberski, 1983; Peeck, 1987; Dwyer & Moore, 1995, geciteerd in De Lange, 1999). Het is ook gebleken dat realistische kleuren meer bijdragen aan het verwerken van informatie via tekst en beeld dan onrealistische kleuren (De Lange, 1999). Met realistisch wordt bedoeld dat personen, voorwerpen, landschappen, enzovoort in de afbeeldingen waarheidsgetrouw zijn afgebeeld. 2.1.1.6 Plaats van de afbeelding In een onderzoek van Brody en Legenza (1980, geciteerd in De Lange, 1999) over de plaats van de afbeeldingen bij een tekst, werd onderzocht of de positie van afbeeldingen in een tekst bijdraagt aan de begrijpelijkheid van de tekst. Ze onderzochten tevens of er een verschil in 19

begrijpelijkheid is wanneer een afbeelding wordt gepresenteerd als een overzicht van het verhaal of juist in een specifiek gedeelte van de tekst. De uitkomst was dat een afbeelding die na een tekst wordt gepresenteerd meer effect heeft dan een afbeelding die voor een tekst wordt gepresenteerd. Tevens bleek dat de overzichtsafbeelding beter wordt onthouden dan een afbeelding die verwijst naar een specifiek gedeelte van de tekst. 2.1.2

Tekstinhoud Naast kenmerken van afbeeldingen is tekstinhoud een belangrijk onderdeel in de analyse

van HIV/Aids-voorlichtingsmateriaal. Het is namelijk gebleken dat materiaal met een hoge graad van interesse meer herinnering en begrijpelijkheid oproept dan materiaal met een lage graad van interesse (Beck, 1983, geciteerd in De Lange, 1999). Afbeeldingen kunnen behulpzaam zijn bij moeilijk te begrijpen teksten, zoals een onbekende situatie. Op deze manier heeft de afbeelding een positief effect op de visualisatie van de situatie (Peeck, 1993, geciteerd in De Lange, 1999). 2.1.3

Beoogd effect van de afbeeldingen

In de titel van deze paragraaf staat beoogd effect van de afbeeldingen, omdat de vraag welk effect (ook wel: functie) een afbeelding daadwerkelijk heeft, pas kan worden beantwoord als die afbeelding aan lezers is voorgelegd en die lezers antwoord hebben kunnen geven op de vraag hoe ze die afbeeldingen interpreteren. Tot dan kunnen de makers en de onderzoekers niet meer dan vermoeden wat het effect zal zijn. Levin (1979) heeft een indeling gemaakt van effecten van afbeeldingen. Ze worden als volgt ingedeeld: 1. Decoratieve afbeeldingen zijn tekstirrelevant en zijn alleen gebruikt om het materiaal aantrekkelijker en mooier te maken. De functie van decoratieve afbeeldingen is om de aandacht van de lezer te trekken. 2. Representatieve afbeeldingen. Deze afbeeldingen representeren objecten en ideeën uit de tekst en vertellen hetzelfde verhaal als de tekst. Ze herhalen niet alleen de informatie uit de tekst, maar ze zorgen er ook voor dat de tekst beter te begrijpen is. Afbeeldingen met een representatieve functie ondersteunen het begrijpen en worden het meest gebruikt in teksten beeldmateriaal. 3. Organisatieafbeeldingen helpen om een onduidelijke tekst of een tekst met een onduidelijke structuur helderder te krijgen. Voorbeeld hiervan is de bouwtekening van een modelvliegtuigje, die ondersteunt de geschreven instructie. Deze afbeeldingen hebben de functie om te worden ingezet om problemen met de code van boodschappen te voorkomen of op te lossen. Een beeld kan diverse elementen tegelijkertijd representeren 20

als een informatie-element en daardoor de informatie niet alleen concreter maken, maar ook meer coherent, compacter en begrijpelijker (Marcus e.a., 1996). 4. Transformatieve afbeeldingen zorgen voor de transformatie van tekst in een meer concrete vorm. Op deze manier wordt het voor de lezer gemakkelijker om grote stukken tekst te begrijpen. 2.1.4

Het gebruik van afbeeldingen in combinatie met de tekst Wanneer er in de tekst melding wordt gemaakt van het feit dat de lezer de afbeelding

moet gebruiken of wanneer er verwezen wordt naar de afbeelding, dan wordt de tekst beter begrepen (Pater e.a.., 1990, geciteerd in De Lange, 1999). Tekst en afbeeldingen kunnen op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. De interpretatie van de afbeelding in combinatie met tekst wordt beïnvloed door ervaringen, socioeconomische-culturele omgeving, de invloed van de stad en het niveau van visuele geletterdheid (Hugo, 1997). 2.1.5

Culturele gedragingen Naast kenmerken van afbeeldingen, tekstinhoud, beoogd effect van afbeeldingen en tekst

in combinatie met beeld, zijn culturele gedragingen ook een belangrijk element van een analyseinstrument voor HIV/Aids-voorlichting. Het is namelijk gebleken dat culturele gedragingen belangrijk zijn in het kader van voorlichting (Van Dyk, 2001). Culturele gedragingen zijn relevant voor de analyse van tekst en beeld in HIV/Aids-voorlichtingsmaterialen, omdat niet onwaarschijnlijk is dat culturele gedragingen van invloed zijn op de interpretatie van beelden en teksten. Dit zou betekenen dat er in bij de keuze van tekst en beeld in voorlichtingsmaterialen rekening moet worden gehouden met de culturele achtergrond van de doelgroep. Van Dyk (2001) introduceert in haar artikel een model waarin ze stelt dat veel traditionele Afrikaanse normen en waarden, opvattingen en gewoontes, sterke implicaties zouden moeten hebben voor HIV/Aidsvoorlichting. Van Dyk (2001) beschrijft een model dat kan worden gebruikt om, met behulp van deze Afrikaanse normen en waarden de voorlichting te kunnen analyseren en vervolgens zo mogelijk verbeteren. Dit model noemt ze het PEN-model. In dit model staat centraal dat traditionele en culturele overtuigingen en gedragingen over de gezondheid gecategoriseerd kunnen worden als positief (P), exotisch (E) of negatief (N). “Positieve gedragingen” zijn dan waarden en gedragingen die nuttig of heilzaam kunnen zijn bij pogingen om besmetting te voorkomen. Deze gedragingen moeten aangemoedigd en versterkt worden. Het verbieden van seksueel verkeer voor het huwelijk of met weduwen of 21

vrouwen die ooit een abortus of

miskraam hebben gehad, zijn voorbeelden van dergelijke positieve gedragingen. Een dergelijk verbod, dat volgens Van Dyk (2001) past bij typische Afrikaanse normen en waarden, kan er immers toe leiden dat HIV/Aids kan worden voorkomen of verminderd. De “exotische gedragingen” in het PEN-model zijn te omschrijven als gewoonten die bij Westerlingen onbekend zijn, maar die in principe niet van invloed zijn op de verspreiding van HIV/Aids. Exotische gedragingen hoeven volgens Van Dyk (2001) niet te worden veranderd; ze dienen te worden gerespecteerd. Voorbeelden van dergelijke exotische gedragingen zijn polygamie met steeds dezelfde partners, culturele rituelen en kruidengenezingen. Tot slot zijn er de “negatieve gedragingen” uit het PEN-model. Deze gedragingen zouden ervoor kunnen zorgen dat HIV/Aids wordt verspreid. Om die reden is het van belang dat ze veranderd worden. Voorbeelden van negatieve culturele gedragingen zijn seks met meerdere wisselende partners, reinigingsrituelen en seks in ruil voor gastvrijheid. Zoals in de inleiding al is gezegd is de aandacht in deze paragraaf gericht op de zwarte Afrikaanse cultuur zoals die bij veel Xhosa’s nog actueel lijkt is. Nu duidelijk is geworden wat belangrijke onderdelen van een analyse-instrument voor HIV/Aidsvoorlichtingsteksten zijn, kan het analyse-instrument in elkaar worden gezet. Voor een compleet overzicht van dit instrument, wordt verwezen naar bijlage 1.

2.2

Opzet experiment Niet alleen het opstellen van een analyse-instrument is belangrijk om een bijdrage te

leveren aan de verbetering van de bestaande HIV/Aids-voorlichtingsteksten. Ook moet worden onderzocht in hoeverre de reacties verschillen van verschillende culturele groepen op het gebruikte tekst- en beeldmateriaal. Met behulp van een experiment kan deze reactie worden gemeten. De vragenlijst voor het experiment wordt gebaseerd op de gevonden literatuur over tekst en beeld. Zoals uit de beschrijving van het experiment dat in paragraaf 4.5 zal zijn, is er voor gekozen om behalve de culturele achtergrond (verder: gedragingen) van de proefpersonen (Afrikaners, Xhosa’s en kleurlingen) ook een aantal andere variabelen in de analyse van de data te betrekken. In paragraaf 2.2.1 worden de culturele gedragingen behandeld en de daarbij behorende dimensie individualisme en collectivisme. In paragraaf 2.2.2 wordt de aanvaarding van de tekst behandeld. Tot slot worden in 2.2.3 de percepties van de respondenten op de kenmerken van de tekst behandeld.

22

2.2.1

Culturele identiteit De culturele identiteit van personen is de sociale identiteit van die personen die zich richt

op het lidmaatschap van de cultuur (Gudykunst, 1991). Deze identiteit heeft een enorme invloed op de communicatie in het dagelijks leven, maar meestal is men zelf niet op de hoogte van deze invloed. Men wordt pas bewust van de invloed van deze culturele identiteit op de communicatie als men in een andere cultuur is of er anderszins interactie plaatsvindt met mensen uit een andere cultuur Er bestaan verschillende culturele dimensies die allemaal bijdragen tot de inhoud van de culturele identiteit. Dimensies die volgens Gudykunst (1991) het meest van invloed is op de communicatie, is individualisme/collectivisme. 2.2.1.1 Individualisme en collectivisme Volgens Hofstede (1991) is een samenleving individualistisch als de onderlinge banden tussen individuen los zijn. Iedereen wordt geacht uitsluitend te zorgen voor zichzelf en voor zijn of haar naaste familie. Wanneer een samenleving collectivistisch is, zijn de individuen vanaf hun geboorte opgenomen in sterke, hechte groepen, die hun levenslang bescherming bieden in ruil voor onvoorwaardelijke loyaliteit. 2.2.2

Aanvaarding van de tekst Volgens Badenhorst (1997) is het van belang dat de respondenten op hun eigen manier

vragen uit een vragenlijst beantwoorden, zonder dat interpretaties op een bepaalde manier worden beïnvloed. Belangrijk is dat de respondenten aannemen wat in de tekst wordt verteld. Een belangrijk aspect hiervan is de beeldvorming die plaatsvindt bij het lezen van de tekst (Smelik, 1999). Het is van belang dat de lezer van de tekst hetzelfde beeld heeft gevormd als de maker van de tekst en dat de lezer hetzelfde doel voor ogen heeft als de maker van de tekst (Badenhorst, 1997). 2.2.3 2.2.3.1

Percepties van de respondenten op de tekst Karakters In een onderzoek van Badenhorst (1997) werd gevraagd wie de karakters/personen waren

in een bepaald gedeelte van de tekst. Door deze vraag te stellen, kan worden gekeken wat de respondent over de verschillende personen te zeggen heeft, wat voor omschrijving de respondent geeft over de desbetreffende persoon en of deze omschrijving wellicht afwijkt van andere antwoorden die zijn gegeven door de verschillende culturele groepen op de vraag. 23

2.2.3.2

Woorden en effecten Woorden, effecten en klanknabootsingen kunnen op verschillende manieren worden

geïnterpreteerd. Respondenten van verschillende culturele achtergronden kunnen anders reageren op deze onderdelen (Badenhorst, 1997).

Figuur 6 Klanknabootsing 2.2.3.3

Tekstballonnen Een manier van communiceren in een stripverhaal gaat door middel van tekstballonnen.

Er bestaan verschillende soorten tekstballonnen. Volgens Badenhorst (1997) zijn deze tekstballonnen met een bepaalde intentie gemaakt door de schrijver. Het kan echter zijn dat niet duidelijk is wat er mee bedoeld wordt, of dat de respondenten totaal verschillende antwoorden geven. Hieronder zijn een aantal verschillende tekstballonnen afgebeeld (Badenhorst, 1997). Wordt meestal gebruikt om het praten van de karakters weer te geven. Wordt meestal gebruikt om aan te geven dat de karakters

Figuur 7 Verschillende soorten tekstballonnen 24

2.3

Doelstelling en onderzoeksvragen

Doelstelling: Bijdragen aan een verbetering van de bestaande HIV/Aids-voorlichtingsteksten in Zuid-Afrika. Onderzoeksvragen: 1. Wat is een bruikbare aanvulling van het component beeldmateriaal in het reeds bestaande analyse-instrument voor HIV/Aids-voorlichtingsteksten in een multiculturele context? 2. In hoeverre verschillen de reacties van Zuid-Afrikaanse jongeren uit verschillende culturele achtergronden op een stripverhaal dat tot doel heeft persuasieve voorlichting van HIV/Aids te realiseren?

2.3.1

Operationele definities

Begrip

Operationele definitie

Beeldmateriaal

algemene term die verwijst naar foto’s, realistische illustraties, symbolen, abstracte illustraties en grafische

elementen

(kaarten,

grafieken

en

decoratieve elementen) (De Lange, 1999). Bruikbaar

toepasbaar

door

de

beoordelaar

op

echte

HIV/Aids-voorlichtingsteksten. Betrouwbaar

de

meting

moet

zo

min

mogelijk

van

toevalsfactoren afhankelijk zijn. Stripverhaal

een verhaal dat wordt verteld in afbeeldingen. De karakters of mensen in het stripverhaal vertellen hun verhaal door middel van woorden, acties en gedachten (George’s story, 2001).

Jongeren

jongeren in de leeftijd van 18 tot en met 21 jaar.

Verschillende culturele achtergronden

Afrikaners (blank), kleurlingen en Xhosa’s (zwart) uit Zuid-Afrika

25

HOOFDSTUK 3 METHODEN VAN ONDERZOEK VAN ANALYSE-INSTRUMENT 3.1

Inleiding In dit hoofdstuk zal het analyse-instrument voor tekst en beeld worden behandeld. In

paragraaf 3.2 wordt behandeld wat ontbreekt aan het bestaande analyse-instrument van Roodenburg (2002), op het gebied van tekst en beeld. Tot slot zal in paragraaf 3.3 het materiaal voor de analyse worden behandeld.

3.2

Analyse-instrument Het onderdeel van het analyse-instrument over tekst en beeld zoals dat is ontwikkeld

door Roodenburg (2001) bevat 37 vragen. Voor een compleet overzicht van dit onderdeel van het instrument, wordt verwezen naar bijlage 2. Dit analyse-instrument is al behoorlijk volledig en er is dan ook slechts een klein aantal vragen dat kan worden toegevoegd. Deze toevoegingen volgen uit bestudering van de relevante literatuur. In totaal zullen er vijftien vragen worden toegevoegd om een zo volledig mogelijk instrument te maken. Voor een overzicht van de aanvulling van het bestaande analyse-instrument van Roodenburg (2001) wordt verwezen naar bijlage 1. Na het bestuderen van de relevante literatuur worden de volgende onderdelen toegevoegd aan het bestaande analyse-instrument van Roodenburg (2001): •

Kenmerken van afbeeldingen o Beeldvorming o Realiteit o Kleur o Plaats van de afbeelding

•

Tekstinhoud

•

Gebruik afbeeldingen en tekst

•

Culturele gedragingen

Het analyse-instrument van Roodenburg bestaat grofweg uit vier onderdelen; algemene kenmerken van afbeeldingen, combinatie tekst en beeld, functie van afbeeldingen en plaats van afbeeldingen.

26

Kenmerken van afbeeldingen In het eerste gedeelte worden vragen gesteld over het de duidelijkheid, relevantie, overredingskracht, geschiktheid, implicietheid/explicietheid, onderschriften, afdrukkwaliteit, plaats, effect van en type afbeeldingen. Er zijn nu drie onderdelen bijgekomen om de analyse van kenmerken van afbeeldingen zo compleet mogelijk te maken. Om te beginnen de beeldvorming, bestaande uit wat, hoe en wat er niet wordt afgebeeld. Daarna realiteit en kleur van de afbeeldingen. De motivatie voor deze keuze is te lezen in paragraaf 3.1. In die paragraaf is nog meer te lezen over kenmerken van afbeeldingen. Deze zijn weliswaar niet opgenomen in het analyse-instrument, maar wel relevant in dit onderzoek om een zo totaal mogelijk beeld te vormen van kenmerken van afbeeldingen. Verhoudingen tekst en beeld Na het onderdeel kenmerken van afbeeldingen, wordt er in het analyse-instrument van Roodenburg (2001) overgegaan op de verhoudingen tekst en beeld. Er wordt hier een tweetal vragen aan toegevoegd; is de tekst te begrijpen zonder de afbeeldingen en zijn de afbeeldingen te begrijpen zonder de tekst? In paragraaf 2.1.4 wordt deze keuze toegelicht. Functies van afbeeldingen Daarna komen de functies van afbeeldingen aan bod in het analyse-instrument van Roodenburg (2001). Er worden nog twee functies aan toegevoegd; representatieve en transformatieve functies. In paragraaf 2.1.3 is te lezen wat de achterliggende gedachte is voor de keuze van deze afbeeldingen. Daar worden nog twee andere functies genoemd die niet in het analyse-instrument worden opgenomen, omdat ze daar al in staan (decoratieve en organisatie afbeeldingen). Ze staan toch in het paragraaf 2.1.3, omdat het een verdeling van Levin (1979) is en deze wel compleet dient te worden opgenomen. Plaats van de afbeelding Tot slot vermeldt Roodenburg (2001) de plaats van de afbeeldingen ten opzichte van de tekst. In dit onderzoek is daar niets over geschreven, omdat deze indeling al zo volledig mogelijk is.

27

Tekstinhoud en culturele gedragingen Zoals al vermeld is aan het begin van deze paragraaf, worden er tot slot nog twee onderdelen toegevoegd aan het bestaande analyse-instrument: tekstinhoud en culturele gedragingen. In het bestaande instrument wordt hier geen melding van gemaakt, terwijl deze noodzakelijk zijn om een zo goed mogelijke analyse uit te kunnen voeren. De motivatie voor de keuze van tekstinhoud is terug te lezen in paragraaf 2.1.2. Van culturele gedragingen wordt in dit gedeelte van het analyse-instrument niets over gezegd, terwijl deze toch een belangrijk onderdeel vormen van een analyse-instrument (zie paragraaf 2.1.5). Voor een overzicht van de toegevoegde onderdelen aan het bestaande analyse-instrument van Roodenburg, wordt verwezen naar bijlage 1.

3.3

Materiaal Voor de analyse is gebruik gemaakt van hoofdstuk 1 van het stripverhaal George’s story.

Deze brochure is gebaseerd op de tweede en derde Soul City televisieserie. In dit programma worden verhalen verteld over mensen uit Soul City, wiens leven wordt beheerst door HIV en Aids. De brochure is onderverdeeld in vijf hoofdstukken. Na elk hoofdstuk volgt er een Information Page, waar meer wordt verteld over HIV en Aids. De brochure bestaat uit 36 pagina’s en is volledig in kleur uitgegeven. In dit onderzoek wordt alleen gebruik gemaakt van hoofdstuk één. In dit hoofdstuk komen onderwerpen naar voren als de eerste kennismaking met HIV/Aids, de problemen die zich voordoen wanneer iemand besmet is met het virus en op wat voor manier je de ziekte kunt oplopen. Het hoofdstuk bestaat uit vijf pagina’s met gekleurde afbeeldingen en tekst die samen een stripverhaal vormen. De uitgevoerde analyse op de toegevoegde onderdelen van het analyse-instrument is te lezen in bijlage 3.

28

HOOFDSTUK 4 METHODEN VAN ONDERZOEK VAN HET EXPERIMENT 4.1

Inleiding In dit hoofdstuk wordt de methodologie van het experiment behandeld. In paragraaf 4.2

zal het materiaal dat is gebruikt voor het experiment worden behandeld, in paragraaf 4.3 wordt een omschrijving gegeven van de proefpersonen, in 4.4 wordt het design van het experiment uitgelegd. In paragraaf 4.5 de instrumentatie, in 4.6 de procedure en tot slot in 4.7 de verwerking van de gegevens.

4.2

Materiaal Voor het experiment, is net als voor de analyse (zie vorige hoofdstuk), hoofdstuk één van

het stripverhaal George’s Story gebruikt. De argumentatie voor de keuze van hoofdstuk één zijn geformuleerd in paragraaf 3.3.

4.3

Proefpersonen Aan dit experiment hebben drie groepen studenten deelgenomen van verschillende

culturele achtergronden; blanke Afrikaners, kleurlingen en zwarte Xhosa’s. Allen variërend in de leeftijd van 18 tot en met 21 jaar. De groepen bestonden ieder uit 25 personen om zo een adequaat onderscheidend vermogen van de te hanteren toetsen te bereiken (Maes e.a., 1996). Xholiswa Mdemka, docente Xhosa aan de Universiteit van Stellenbosch en tevens assistente van professor Visser, was contactpersoon voor de zwarte studenten. Via haar zijn 25 studenten bereid gevonden om mee te werken aan het onderzoek. De blanke en kleurling studenten zijn benaderd via Petro Faassen, onderzoeksassistent van professor De Stadler. De blanke en kleurling proefpersonen studeerden allen aan de Universiteit van Stellenbosch. De zwarte proefpersonen studeerden op de Highschool Kayamandi, te Kayamandi, een township van Stellenbosch. De gemiddelde leeftijd is 20,3 jaar. De jongste respondent was 18 jaar en de oudste was 21 jaar. Totaal zijn er 38 vrouwen en 37 mannen geënquêteerd.

29

4.4

Ontwerp

Alle respondenten hebben dezelfde tekst en vragenlijst gekregen. Het ontwerp van het experiment ziet er als volgt uit: Blanke respondenten

Zwarte respondenten

Kleurling respondenten

Eén tekst; hoofdstuk één van van het stripverhaal George’s Story Tabel 1 Ontwerp van het experiment

4.5

Instrumentatie De vragenlijst bestond uit drie onderdelen (voor een compleet overzicht van de vragenlijst

wordt verwezen naar bijlage 4): 1. Inleidende vragen 2. Profielvragen

(onafhankelijke variabelen)

3. Vragen over het stripverhaal (afhankelijke variabelen) In totaal zijn er 9 inleidende vragen gesteld, 30 profielvragen en 18 vragen over het stripverhaal. 4.5.1

Inleidende vragen In vragen 1 tot en met 4 van de vragenlijst zijn eerst demografische variabelen gemeten,

waaronder wordt verstaan; geboorteplaats, leeftijd, woonplaats en afkomst. Daarna zijn er nog vier vragen gesteld die vragen naar de moedertaal van de respondent, of ze ook andere talen spreken, welke taal ze thuis spreken, aan welke taal ze de voorkeur geven en welke taal ze het best beheersen. Deze vragen zijn gesteld om een zo compleet mogelijk beeld van de respondent te kunnen vormen. 4.5.2

Profielvragen In het tweede deel van de vragenlijst zijn profielvragen gesteld over de mate waarin de

respondent zich verbonden voelt met zijn of haar cultuur en in hoeverre de respondent individualistisch of collectivistisch is (Gudykunst, 1991). De respondent diende deze vragen te 30

beantwoorden op een vijfpuntsschaal. Voor de twee onderdelen van de profielvragen (mate van verbondenheid met cultuur en individualistisch/collectivistisch) zijn twee verschillende vijfpuntsschalen gebruikt. Voor de mate van verbondenheid met cultuur (vraag 1 tot en met 10) is gebruik gemaakt van de volgende schaal: Always false >

answer 1

Mostly false >

answer 2

Sometimes true and sometimes false > answer 3 Mostly true >

answer 4

Always true > answer 5 Voor de profielvragen over individualisme/collectivisme (vraag 11 tot en met 30) is de volgende schaal gebruikt: Opposed to my values > answer 1 Not important to me > answer 2 Somewhat important to me > answer 3 Important to me > answer 4 Very important to me > answer 5 4.5.3

Vragen over stripverhaal

Het derde deel van de vragenlijst bestond uit vragen over het stripverhaal Al deze vragen waren open. Dit gedeelte bestond uit vier onderdelen: •

Aanvaarding van de tekst. Volgens Badenhorst (1997) zijn deze vragen van belang omdat de respondenten op hun eigen manier de vraag moeten beantwoorden, zonder dat hun interpretaties op een bepaalde manier worden beïnvloed (vraag 1 tot en met 4).

•

Perceptie van de respondenten ten opzichte van de karakters in de strip. Door deze vragen te stellen, kan worden gekeken wat de respondent over de verschillende personen te zeggen heeft en wat voor omschrijving de respondent geeft over de desbetreffende persoon (vraag 5, 6, 10, 11, 12, 13).

•

Interpretatie van de in de strip gebruikte woorden en effecten. Alle klanknabootsingen, beelden en effecten kunnen op een andere manier worden geïnterpreteerd. Het is de vraag of alle respondenten een eenduidig antwoord geven op de vraag wat deze betekenen (vraag 7 tot en met 9).

•

Algemene vragen. Deze zijn gesteld om er achter te komen wat de respondent van bepaalde aspecten uit de brochure vond. De beproefde aspecten zijn:

31

o Wat de respondent vindt van het feit dat er alleen zwarte of kleurling mensen in de strip zijn. o Wat de respondent vindt van het feit dat de brochure in het Engels is. o Wat de respondent vindt van de verhouding tussen de hoeveelheid tekst en beeld. o Of de afbeeldingen genoeg vertellen over HIV en Aids. o Wat de respondent over HIV en Aids te vertellen heeft.

4.6

Procedure De vragenlijsten zijn afgenomen op de Universiteit van Stellenbosch en op de Highschool

Kayamandi in Kayamandi. Op de Universiteit van Stellenbosch was een lokaal beschikbaar waar de blanke en kleurling studenten de vragenlijst in konden vullen. Voor de studenten die niet op dat tijdstip naar de universiteit konden komen, werd de mogelijkheid geboden om de enquête op het Schrijfcentrum in Stellenbosch in te vullen. De afname van de enquêtes bij de zwarte studenten vond plaats op de highschool in Kayamandi. Ook hier was een lokaal gereserveerd waar de studenten de enquêtes konden invullen. Alle studenten werd gevraagd om de open vragen te motiveren. Mochten er onduidelijkheden zijn, dan konden de studenten zich richten tot de proefleider. Wanneer de vragenlijst was ingevuld, kreeg de respondent een bedrag van tien rand (ongeveer één euro) en werd hij of zij vriendelijk bedankt voor het deelnemen aan het experiment. Het bedrag van tien rand is relatief veel in Zuid-Afrika. Zowel op de universiteit als op de highschool werd deze procedure uitgevoerd. De afname per vragenlijst duurde gemiddeld dertig minuten. De zwarte studenten deden er iets langer over dan de andere twee groepen, dit kan te maken hebben met het feit dat zij het Engels minder goed beheersen dan de blanke en kleurling studenten.

4.7

Verwerking van de gegevens Om een antwoord te vinden op de geformuleerde vraagstelling en deelvragen zijn de

antwoorden van de drie verschillende culturele groepen met elkaar vergeleken. Alle antwoorden zijn ingevoerd in de computer met behulp van het statistische programma SPSS versie 11.0.1. Om het verwerken van de open vragen zo adequaat mogelijk te laten verlopen zijn de antwoorden ingedeeld in categorieën. Deze categorieën zijn getoetst op de mate waarin betrouwbare scores mogelijk zijn. Door middel van een schema (zie bijlage 5) heeft een 32

onafhankelijk persoon van tien enquêtes de vragen onderverdeeld in de bestaande categorieën, om te beoordelen of de gemaakte categorieën in voldoende mate objectief zijn. Het bleek dat er slechts enkele categorieën moesten worden herzien. In bijlage 6 zijn de verwijderde of gewijzigde categorieën gemarkeerd weergegeven. Voordat antwoorden van verschillende proefpersonen konden worden vergeleken, moest worden gekeken in welke mate de antwoorden van de afzonderlijke proefpersonen op vragen die gedacht werden hetzelfde concept te meten met elkaar samenhangen. Met andere woorden, of de profielvragen intern consistent zijn (Van Wijk, 2000). Dit is te berekenen via een factoranalyse en het berekenen van de Cronbach’s Alpha. Een factoranalyse kan inzicht geven in de mate waarin bestaande variabelen onafhankelijk van elkaar kunnen zijn. Oftewel, het gaat om de betekenis van verbanden te onderzoeken (te verklaren) tussen verschillende, op zich moeilijk te interpreteren, variabelen die onderling, op in min- of meerdere mate gecorreleerd kunnen zijn aan een bepaald gemeten verschijnsel (Van Wijk, 2000). Na de factoranalyse kan met behulp van Cronbach’s Alpha worden onderzocht wat de interne consistentie van de profielvragen is. Met behulp van Cronbach’s Alpha is het mogelijk om te onderzoeken in hoeverre de verschillende vragen dezelfde variabele meten. Na het uitvoeren van deze twee handelingen, zijn twee nieuwe variabelen

in

het

bestand

opgenomen,

te

weten

culturele

identiteit

en

individualisme/collectivisme. Met deze nieuwe waarden is gekeken of het mogelijk was om deze te koppelen aan de culturele achtergrond van de respondent én de open vragen over het stripverhaal. Het bleek dat dat niet mogelijk was, omdat er te weinig celvulling was. Concreet houdt dat in dat er naar verbanden moet worden gezocht in een driedimensionale tabel. Bijvoorbeeld culturele achtergrond (3 groepen) met een open vraag over het stripverhaal (4 antwoordcategorieën), met collectivisme (verdeeld in scores boven en scores onder het gemiddelde). Dit houdt in dat er 24 cellen (3x4x2) cellen gevuld moeten worden. In totaal zijn er echter maar 75 proefpersonen. Indien deze evenredig verdeeld zouden zijn, zitten er zo’n drie proefpersonen per cel. Dat is voor de analyse van de resultaten te weinig en om die reden kunnen die analyses niet worden uitgevoerd. Nadat is gebleken dat het niet mogelijk was om de culturele identiteit van de respondenten te koppelen aan de respondenten én de open vragen uit de vragenlijst, zijn er kruistabellen gemaakt van de culturele achtergrond van de respondent en de open vragen. In deze kruistabellen is af te lezen welke antwoorden de drie culturele groepen antwoorden hebben gegeven op de open vragen. De eerste tabel is gemaakt (zie tabel 13) om te kijken of er een verband is tussen de culturele groepen en de antwoorden die worden gegeven op de open vragen. 33

Dit is gedaan met behulp van een Chi-kwadraat (X²) toets. Vervolgens zijn de tabellen weergeven van de vragen die een voldoende significantieniveau hadden. Tot slot is gekeken of het mogelijk was om de antwoorden te toetsen op individualisme en collectivisme. Daarvoor zijn er nieuwe variabelen gemaakt, te weten individualisme en collectivisme. Deze zijn gebaseerd op de dertig vragen over individualisme en collectivisme die overbleven na het berekenen van Cronbach’s Alpha. Door middel van een variantieanalyse met meerdere onafhankelijke variabelen is gekeken of er een significant verband is tussen de mate van individualisme dan wel collectivisme en de antwoorden op de open vragen. Voor de vragen die een dergelijk verband aantoonden is de volledige tabel weergegeven.

34

HOOFDSTUK 5 RESULTATEN EXPERIMENT 5.1

Inleiding In dit hoofdstuk zullen de resultaten van het experiment worden weergegeven. Eerst zal

in paragraaf 5.2 en 5.3 de interne consistentie van de onafhankelijke variabelen worden behandeld. Vervolgens worden de antwoorden op de profielvragen uit de vragenlijst in paragraaf 5.4 behandeld. De antwoorden op de open vragen tot slot, zullen in paragraaf 5.5 worden behandeld.

5.2

Factoranalyse Een factoranalyse kan inzicht geven in de mate waarin bestaande variabelen onafhankelijk

van elkaar kunnen zijn. Oftewel, het gaat om de betekenis van verbanden te onderzoeken tussen verschillende op zich moeilijk te interpreteren, maar reeds bekende, variabelen die onderling op een of andere manier, in mindere of meerdere mate gecorreleerd kunnen zijn aan een bepaald gemeten verschijnsel (Van Wijk, 2000). Door middel van factoranalyse kan datareductie plaatsvinden. De vragenlijst begint met tien vragen over de sterkte van de culturele identiteit. Er is een factoranalyse uitgevoerd op deze tien vragen. Factor Matrixa Factor 1 I enjoy being a member of my culture I have a positive view of my culture Being a member of my culture is important to me I like the things that make me a member of my culture and different from people in other cultures Being a member of my culture plays a large role in my life If I were born again, I would want to be born as a member of a different culture

,814 ,758 ,639

,516

,493

,448

Extraction Method: Principal Axis Factoring. a. 1 factors extracted. 6 iterations required.

Tabel 2 Factoranalyse sterkte van culturele identiteit 35

Uit tabel 2 is af te lezen dat er 4 van de 10 vragen uit zijn gehaald. Dit is gedaan om de sterkte van culturele identiteit tot één variabele te maken. Ook op de 20 daaropvolgende vragen is een factoranalyse uitgevoerd. Deze vragen waren bedoeld om individualisme en collectivisme te meten.

Factor Matrixa

17 Being ambitious 2 Preserving the welfare of others 16 Being polite to others 8 Having harmony in my relations with others 15 Being logical in my approach to work 3 Being successful by demonstrating my individual competency 14 Living in a stable society 20 Enhancing to welfare of others 9 Having an exciting and challenging life 5 Being independent in thought and action 1 Obtaining pleasure or sensuous gratification 12 Avoiding the violation of social norms 7 Obtaining status and prestige 19 Being able to choose what I do 11 Being recognised for my individual work

Factor 1 ,829 ,606 ,558 ,542 ,512 ,469 ,458 ,451 ,404 ,393 ,385 ,383 ,378 ,367 ,362

Extraction Method: Principal Axis Factoring. a. 1 factors extracted. 5 iterations required.

Tabel 3 Factoranalyse individualisme/collectivisme Ook hier blijkt dat er datareductie heeft plaatsgevonden, vijf vragen zijn er uitgehaald om ervoor te zorgen dat de vragen over individualisme en collectivisme tot één variabele kunnen worden gevormd. Dit is in tabel 3 te zien.

36

5.3

Interne consistentie De interne consistentie bepaalt in hoeverre de verschillende vragen dezelfde variabele

meten. Dit kan worden bepaald door middel van Cronbach’s Alpha. De ondergrens van Cronbach’s Alpha, met andere woorden welke waarde de alfa minimaal moet hebben om een variabele intern consistent te mogen noemen is .70 (Van Wijk, 2000). In figuur 8 wordt een evaluatie van Cronbach’s Alpha weergegeven. Waarde

Kwalificatie

Beslissing

>.80

goed

schaalscores analyseren en rapporteren

.70 - .80

adequaat

schaalscores analyseren en rapporteren

.60 - .70

matig

schaalscores analyseren, mits apart gemotiveerd

< .60

onvoldoende

itemscores analyseren en rapporten

Figuur 8 Evaluatie van Cronbach’s Alpha (Van Wijk, 2000) Bij de eerste tien items in de vragenlijst over de mate waarin de respondent zich identificeert met zijn of haar cultuur, bleek dat bij het weglaten van vier items, de Cronbach’s Alpha pas op een waarde kwam die voldoende was om de variabele intern consistent mogen te noemen. Uiteindelijk kwam de Cronbach’s Alpha op een waarde van .77. De vier weggelaten vragen uit de vragenlijst zijn de volgende vragen: •

Thinking about myself as a member of my culture is not central to how I define myself.

•

I rarely think about being a member of my culture.

•

It does not bother me if others do nog recognise me as a member of my culture.

•

I rarely choose to express my culture in a way I communicate.

Tussen deze vragen bestaat een samenhang; ze gaan allemaal over de mate waarin de respondent zich niet echt verbonden voelt met zijn of haar cultuur (deze vragen zijn op een negatieve manier gesteld; om tot een positief antwoord te komen moet de respondent een negatief antwoord geven). De overgebleven vragen uit deze profielvragen zijn op een positieve manier gesteld. De waarde van Cronbach’s Alpha voor de laatste twintig items uit de vragenlijst (bedoelt om te meten in hoeverre de respondent individualistisch of collectivistisch is) is .81.

37

Om deze score te bereiken moesten vijf items worden weggelaten: •

Restraining my behaviour if it is going to harm others.

•

Accepting cultural and religious traditions.

•

Leading a comfortable life.

•

Being logical in my approach to work.

•

Being self-controlled.

Het is opvallend dat juist de oneven vragen uit de vragenlijst moesten worden verwijderd om tot een adequate alfa te komen. Dit kan liggen aan het feit dat de antwoorden op de oneven vragen negatief waren geformuleerd. Om de vragen te verwerken, moesten de antwoorden op de oneven vragen worden omgedraaid (Gudykunst, 1991). Dat wil zeggen, wanneer de respondent ‘5’ invulde (Always true), moest deze waarde ingevoerd worden als ‘1’ (Always False).

5.4

Individualisme/collectivisme Om de culturele identiteit te bepalen van de respondent zijn in totaal dertig vragen

gesteld. Deze zijn onder te verdelen in twee groepen; mate van verbondenheid met cultuur en individualisme/collectivisme. Bij het berekenen van Cronbach’s Alpha bleek dat bij de eerst tien vragen, zes vragen overbleven. Bij de tweede set vragen bleven er nog vijftien over. Voor een overzicht van de overgebleven vragen wordt verwezen naar tabel 2 en 3. Bij het analyseren van de gegevens, bleek al snel dat het niet mogelijk was om de waarde individualistisch of collectivistisch te koppelen aan de respondent. De antwoorden waren door alle respondenten zo ingevuld dat het niet mogelijk was om aan te tonen of de respondent individualistisch of collectivistisch is. In tabel 3 zijn de verschillende vragen over individualisme en collectivisme weergegeven. De vragen die de mate van individualisme meten zijn de oneven nummers en de vragen die de mate van collectivisme meten zijn de even nummers. Zoals te zien is in tabel 3, is er geen verband tussen individualisme en collectivisme en is het niet mogelijk om uitspraken te doen over de mate van individualisme en collectivisme. In tabel 4 is te zien wat de gemiddelde antwoorden waren van de respondenten per culturele groep over culturele identiteit en individualisme/collectivisme .

38

Culturele identiteit

Individualisme/collectivisme

N

Mean

SD

N

Mean

SD

Blank

25

3.76

0.27

25

4.12

0.65

Zwart

25

4.03

0.54

25

3.29

0.66

Kleurling

25

3.99

0.42

25

4.18

0.87

Tabel 4 Gemiddelden van blanke, zwarte en kleurling respondenten

De

respondenten

hebben

de

vragen

over

de

culturele

identiteit

en

individualisme/collectivisme ingevuld met behulp van een vijfpuntsschaal. In tabel 4 is te zien wat de gemiddelde scores waren op de vragen. Deze liggen erg dicht bij elkaar; allemaal rond de vier (variërend van 3.29 tot 4.18). In het geval van culturele identiteit wil dat zeggen dat de respondenten de vragen met ‘mostly true’ hebben beantwoord. Bij individualisme/collectivisme wil dat zeggen dat de vragen meestal met ‘important to me’ zijn beantwoord. Door middel van een enkelvoudige ANOVA-toets is gekeken hoe de drie verschillende culturele groepen ten opzichte van elkaar verschillen met betrekking tot culturele identiteit en individualisme/collectivisme. In tabel 5 is te zien wat de uitkomsten van de ANOVA-toets zijn. Multiple Comparisons

Dependent Variable WAARDE

Ind./coll

Dunnett T3

(I) To which cultural group do you belong? white black

.

coloured CULT

Dunnett T3

white black coloured

(J) To which cultural group do you belong? black coloured white coloured white black black coloured white coloured white black

Mean Difference (I-J) ,8347* -,0613 -,8347* -,8960* ,0613 ,8960* -,2720 -,2320 ,2720 ,0400 ,2320 -,0400

Std. Error ,12098 ,09997 ,12098 ,13655 ,09997 ,13655 ,18536 ,21617 ,18536 ,21792 ,21617 ,21792

Sig. ,000 ,902 ,000 ,000 ,902 ,000 ,379 ,635 ,379 ,997 ,635 ,997

95% Confidence Interval Lower Bound Upper Bound ,5322 1,1372 -,3097 ,1870 -1,1372 -,5322 -1,2341 -,5579 -,1870 ,3097 ,5579 1,2341 -,7299 ,1859 -,7675 ,3035 -,1859 ,7299 -,4996 ,5796 -,3035 ,7675 -,5796 ,4996

*. The mean difference is significant at the .05 level.

Tabel 5 ANOVA Er is gebruik gemaakt van een Dunnett T3-toets, omdat de varianties niet homogeen zijn (er worden drie verschillende groepen gebruikt).

39

Zoals in tabel 5 is te zien, scoren de zwarte respondenten significant lager op individualisme en collectivisme dan de blanke en kleurling studenten (dit is te zien aan de sterretjes in de tabel). De sterkte van de culturele identiteit is nagenoeg hetzelfde. Hier zijn geen significante verschillen te vinden tussen de antwoorden die de verschillende culturele groepen hebben gegeven.

5.5

Resultaten algemene vragen Hieronder volgt een uiteenzetting van de antwoorden op de algemene vragen uit de

vragenlijst. Alle antwoorden zijn in de vorm van tabellen weergegeven. Geslacht

Valid

man vrouw Total

Frequency 37 38 75

Percent 49,3 50,7 100,0

Valid Percent 49,3 50,7 100,0

Cumulative Percent 49,3 100,0

Tabel 6 Geslacht

Hieronder volgen de antwoorden van de drie groepen respondenten op de volgende vragen: •

Welke taal ze als kind hebben geleerd

•

Welke talen ze nog meer spreken

•

Hoe goed ze deze talen beheersen

•

Waar ze de talen hebben geleerd

•

Welke taal ze thuis spreken

•

Welke taal ze prefereren te spreken

•

Welke taal ze het best beheersen

40

Welke taal heb je als kind geleerd? Count

Which language did you learn as a child

afrikaans afrikaans en engels duits engels Xhosa

Total

To which cultural group do you belong? white black coloured 21 23 3 1 2 2 23 25 25 25

Total 44 3 1 4 23 75

Tabel 7 Moedertaal In bovenstaande tabel is te lezen wat de respondenten voor taal hebben geleerd als kind. Van zowel de blanken als de kleurlingen heeft het grootste gedeelte Afrikaans als moedertaal. Het grootste gedeelte van de zwarte proefpersonen heeft Xhosa als moedertaal.

Wat voor taal spreek je nog meer, naast je moedertaal? Count

If so, which?

engels duits engels en afrikaans chinees engels en duits Xhosa afrikaans xhosa en engels

Total

To which cultural group do you belong? white black coloured 20 21 21 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 25 25 25

Total 62 2 3 1 1 2 2 2 75

Tabel 8 Overige talen In tabel 8 is te zien welke proefpersonen nog meer spreken naast hun moedertaal. De meeste proefpersonen spreken Engels naast hun moedertaal.

41

Hoe goed spreek je deze talen? Count

How well do you speak or understand them?

redelijk goed vloeiend

Total

To which cultural group do you belong? white black coloured 4 7 3 5 16 10 16 2 12 25 25 25

Total 14 31 30 75

Tabel 9 Niveau van andere taal De meerderheid van de blanke en de kleurling proefpersonen spreekt de andere taal vloeiend. De zwarte proefpersonen spreken de tweede taal goed.

Hoe heb je die taal geleerd? Count

How did you learn that/those languages?

school friends parents reading papers and books

To which cultural group do you belong? white black coloured 22 17 23 1 2 2

Total

8 25

25

Total 62 1 4 8

25

75

Tabel 10 Hoe heb je die andere taal geleerd? In tabel 10 is te zien waar de proefpersonen de tweede taal hebben geleerd. De meerderheid van de proefpersonen heeft deze taal op school geleerd. Ongeveer eenderde van de zwarte proefpersonen heeft de tweede taal met behulp van het lezen van boeken en kranten geleerd.

42

Welke taal spreek je thuis? Count

Which language do you speak at home?

afrikaans engels duits xhosa sotho

Total

To which cultural group do you belong? white black coloured 24 23 2 1 24 1 25 25 25

Total 47 2 1 24 1 75

Tabel 11 Welke taal spreek je thuis? Bij ongeveer alle respondenten wordt de moedertaal (zie tabel 7) ook thuis gesproken.

Aan welke taal geef je de voorkeur? Count

Which language do you prefer speaking?

afrikaans engels duits afrikaans en engels xhosa sotho

Total

To which cultural group do you belong? white black coloured 21 22 2 20 3 1 1 4 1 25 25 25

Total 43 25 1 1 4 1 75

Tabel 12 Taal van voorkeur In tabel 12 is te lezen aan welke taal de respondenten de voorkeur geven. De blanke en kleurling proefpersonen spreken het liefst Afrikaans en de zwarte proefpersonen prefereren het Engels.

43

5.6

Resultaten overige vragen

5.6.1

Culturele groep versus open vragen Om antwoord te kunnen geven op de tweede vraagstelling; “In hoeverre verschillen de

reacties van Zuid-Afrikaanse lezers uit verschillende culturele achtergronden op een stripverhaal dat het doel heeft persuasieve voorlichting van HIV/Aids te realiseren?” is het nodig dat de resultaten van de overige open vragen (vraag 1 tot en met 18) worden vergeleken. In eerste instantie (zie paragraaf 4.7 Verwerking van de gegevens) was het de bedoeling dat de mate van culturele identiteit (die gemeten wordt door de vragen over de sterkte van culturele identiteit en individualisme/collectivisme) verbonden zou worden aan de culturele groep (blank, zwart en kleurling) én met de rest van de overige open vragen uit de vragenlijst. Het bleek alleen dat het onmogelijk was om dat te doen, simpelweg omdat er te weinig celvulling was. Dit zorgt voor geen significante verbanden tussen individualisme/collectivisme, culturele groep en de open vragen. Er is daarom gekozen voor een alternatieve oplossing. In tabel 13 wordt weergeven wat het significantieniveau is tussen de culturele groep en de open vragen. In de tabel zijn de open vragen van de vragenlijst te lezen, waarvan enkele onderverdeeld zijn in ‘a’ en ‘b’ gedeelte. Het ‘b’ gedeelte is de motivatie voor het antwoord. Er is hier geen rekening gehouden met het begrip culturele identiteit. Wanneer bleek dat er een voldoende significantieniveau was, is deze tabel vervolgens volledig weergeven. Die tabel geeft aan wat de antwoorden zijn van de drie verschillende culturele groep (waar geen voldoende significantieniveau is, zijn weergegeven in bijlage 8). In tabel 13 zijn de volgende onderdelen opgenomen; welke vraag, X², df en Exact sig.

44

Vraag

X²

df

Exact sig.

1

25,83

8

< .0005

2a

1,75

2

.471

2b

7,57

6

.276

3a

22,32

2

<.0005

3b

19,01

2

<.0005

4a

4,90

2

.085

4b

0,231

2

.927

5

Allemaal

4

.321

hetzelfde

antwoord 6a

4,76

6b

Allemaal

hetzelfde

antwoord 7

16,16

2

<.0005

8

14,15

2

.001

9

Allemaal

hetzelfde

antwoord 10

8,84

4

0.62

11a

3.29

4

.528

11b

2.96

2

.256

12a

16.78

2

<.0005

12b

5.28

4

.274

13

8.46

6

.212

14a

3.58

2

.188

14b

4.88

4

.308

15a

1.79

2

1

15b

6.89

2

.032

16a

6.92

2

.021

16b

4.31

4

.381

17a

12.18

2

.002

17b

6.57

6

.382

18

1.04

4

.921

Tabel 13 Resultaten van open vragen 45

Met Chi-kwadraat (X²) kan worden getoetst of er een statistisch significant verband bestaat tussen twee categoriale (nominale of geclassificeerde) variabelen. Aan de hand van een overschrijdingskans (Exact. Sig. 2-sided) is het mogelijk om het significantieniveau in tabel 13 te interpreteren (De Vocht, 2002). Wanneer de waarde minder dan 0.05 is dit voldoende en is er een significant verband tussen de culturele groep en het antwoord op de desbetreffende vraag. Er is gebruik gemaakt van een Exact. Sig. 2-sided, omdat veel cellen een verwachte frequentie van minder dan vijf hebben. De waarde van Chi-kwadraat wordt beïnvloed door het aantal rijen en kolommen in de kruistabel. Hiermee wordt bij het berekenen van de overschrijdingskans rekening gehouden, door middel van het aantal vrijheidsgraden (df = degrees of freedom). Het aantal vrijheidsgraden kan gezien worden als het aantal cellen in de tabel dat willekeurig kan worden ingevuld, wanneer de marginale waarden bekend zijn. Hierdoor wordt de inhoud van de overige cellen vastgelegd. Uit tabel 13 blijkt dat de resultaten van negen vragen voldoende significant zijn. Hieronder volgen de tabellen van deze vragen.

46

What does chapter one tell you? * To which cultural group do you belong? Crosstabulation

What does chapter one tell you?

Niet op de hoogte van gevaren van HIV/AIDS

Veel wisselende contacten kan tot HIV leiden je kunt aids krijgen van iemand die er gezond uitziet

veel mensen beschuldigen anderen voor hun eigen fouten anders

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 7 0 7 4,7 4,7 4,7

Total 14 14,0

28,0%

,0%

28,0%

18,7%

7 4,7

4 4,7

3 4,7

14 14,0

28,0%

16,0%

12,0%

18,7%

5 5,3

2 5,3

9 5,3

16 16,0

20,0%

8,0%

36,0%

21,3%

6 9,7

17 9,7

6 9,7

29 29,0

24,0%

68,0%

24,0%

38,7%

0 ,7

2 ,7

0 ,7

2 2,0

,0%

8,0%

,0%

2,7%

25 25,0

25 25,0

25 25,0

75 75,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Tabel 14 Now that you have read the first chapter of the strip George’s Story, what does it tell you? In tabel 14 is te zien wat de verschillende culturele groepen antwoorden op de vraag wat de boodschap van hoofdstuk één is. De blanke groep respondenten is van mening dat ‘veel wisselende contacten kan leiden tot HIV’ de boodschap is van hoofdstuk één. De zwarte bevolking vindt dat ‘veel mensen beschuldigen anderen van hun eigen fouten’ de boodschap van het eerste hoofdstuk is. De kleurling bevolking vindt dat ‘ je kunt Aids krijgen van iemand die er gezond uitziet’ de boodschap is.

47

It's all right that Lizzie talks about George? * To which cultural group do you belong? Crosstabulation

It's all right that Lizzie talks about George?

ja

nee

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 24 11 23 19,6 18,8 19,6

Total 58 58,0

96,0%

45,8%

92,0%

78,4%

1 5,4

13 5,2

2 5,4

16 16,0

4,0%

54,2%

8,0%

21,6%

25 25,0

24 24,0

25 25,0

74 74,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Tabel 15 Do you think that it is all right if Lizzie talks to other people about George? In bovenstaande tabel is af te lezen of de verschillende culturele groepen het goed vinden dat Lizzie met andere mensen praat over George en zijn ziekte (vraag 3 uit de vragenlijst). Het grootste gedeelte van mening dat het goed is (78,4%). De percentages van de blanke en kleurling proefpersonen is zelfs heel hoog (respectievelijk 96 en 92%). Iets meer dan de helft van de zwarte proefpersonen vindt dat Lizzie niet met anderen over George moet praten.

48

Why? * To which cultural group do you belong? Crosstabulation

Why?

ze probeert hem te helpen

het is een probleem van George en Lizzie

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 24 11 23 20,1 17,7 20,1

Total 58 58,0

96,0%

50,0%

92,0%

80,6%

1 4,9

11 4,3

2 4,9

14 14,0

4,0%

50,0%

8,0%

19,4%

25 25,0

22 22,0

25 25,0

72 72,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Tabel 16 Why do you think it is all right that Lizzie talks to other people about George? In tabel 16 is te lezen welke antwoorden de drie verschillende culturele groepen hebben gegeven op de vraag waarom Lizzie met andere mensen over George praat. Deze tabel hoort bij tabel vijftien, omdat in deze vraag eerst een ja/nee antwoord wordt gevraagd en vervolgens een motivatie. In tabel 16 is de motivatie te lezen. Daaruit blijkt dat de blanke en kleurling respondenten van mening waren dat het goed was en de zwarte respondenten vonden juist dat het niet goed was dat Lizzie met anderen over George praatte. Wanneer nee was geantwoord op vraag 3 (of het goed was dat Lizzie met andere mensen over George praat), lijkt het logisch dat het antwoord op de vraag om het te motiveren ‘het is een probleem van George en Lizzie’. De zwarte respondenten die over het algemeen nee hebben geantwoord op vraag 3, gaven twee verschillende antwoorden op de motivatie waarom ze nee hebben geantwoord. De helft zei dat het een probleem van Lizzie en George is en de andere helft zei dat Lizzie George probeert te helpen. De motivatie van de blanken en kleurlingen komt wel overeen met het antwoord op de vorige vraag. Het grootste gedeelte van deze respondenten was van mening dat Lizzie George probeert te helpen.

49

What kind of meaning does the sound imitation SLAM have? * To which cultural group do you belong? Crosstabulation

What kind of meaning does the sound imitation SLAM have?

Frustratie en woede

George slaat de deur hard dicht

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 20 5 17 14,8 12,4 14,8

Total 42 42,0

80,0%

23,8%

68,0%

59,2%

5 10,2

16 8,6

8 10,2

29 29,0

20,0%

76,2%

32,0%

40,8%

25 25,0

21 21,0

25 25,0

71 71,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Tabel 17 What kind of meaning does the sound imitation ‘SLAM’ have? In tabel 16 is te zien wat de verschillende culturele groepen voor antwoord geven op de vraag wat ´SLAM´ betekent. Het grootste gedeelte van de blanke en kleurling studenten geeft het antwoord ‘frustratie en woede’. Het grootste gedeelte van de zwarte studenten geven het antwoord ‘George slaat de deur hard dicht’. Why are the words in picture 38 printed in bold? * To which cultural group do you belong? Crosstabulation

Why are the words in picture 38 printed in bold?

George is boos en praat hard

de tekst van George is belangrijk

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 22 9 21 18,3 15,4 18,3

Total 52 52,0

88,0%

42,9%

84,0%

73,2%

3 6,7

12 5,6

4 6,7

19 19,0

12,0%

57,1%

16,0%

26,8%

25 25,0

21 21,0

25 25,0

71 71,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Tabel 18 Why are the words in picture 38 printed in bold? In bovenstaande tabel is te lezen wat de respondenten voor antwoord hebben gegeven op de vraag waarom bepaalde woorden vetgedrukt zijn. Ook hier blijkt dat de blanke en kleurling respondenten op één lijn zitten; ze zijn van mening dat het antwoord ‘George is boos en praat hard’ is. De zwarte studenten denken dat de tekst van George belangrijk is. 50

Lizzie's facial expression in picture 10 goes well with the text? * To which cultural group do you belong? Crosstabulation

Lizzie's facial expression in picture 10 goes well with the text?

ja

nee

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 25 11 23 21,4 16,2 21,4

Total 59 59,0

100,0%

57,9%

92,0%

85,5%

0 3,6

8 2,8

2 3,6

10 10,0

,0%

42,1%

8,0%

14,5%

25 25,0

19 19,0

25 25,0

69 69,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Tabel 19 Do you think Lizzie’s facial expression in picture 10 goes well with the text? Op de vraag of de gezichtsuitdrukking van Lizzie bij de tekst past, is te zien in tabel 19 dat de blanke en kleurling studenten over het algemeen vinden dat de gezichtsuitdrukking inderdaad bij de tekst past. Iets meer dan de meerderheid van de zwarte studenten vindt dat ook, al vindt ook 42 procent dat de gezichtsuitdrukking niet bij de tekst past. Why? * To which cultural group do you belong? Crosstabulation

Why?

iedereen moet de brochure in zijn eigen taal kunnen lezen Engels representeert het grootste gedeelte van de bevolking

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 16 14 20 19,5 10,9 19,5

Total 50 50,0

64,0%

100,0%

80,0%

78,1%

9 5,5

0 3,1

5 5,5

14 14,0

36,0%

,0%

20,0%

21,9%

25 25,0

14 14,0

25 25,0

64 64,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Tabel 20 Why do you think it will be better if the brochure is also available in other languages? In tabel 20 zijn de antwoorden van de drie culturele groepen te lezen op de vraag of ze vinden dat de brochure ook in andere talen moet worden uitgegeven. De zwarte en kleurling studenten scoren erg hoog op deze vraag, respectievelijk 100 en 80 procent. De blanke studenten zijn voor een groot gedeelte ook van mening dat de brochure in zijn of haar moedertaal moet kunnen worden gelezen, al zegt 36 procent dat het niet per sé nodig is, omdat de engelse taal het grootste gedeelte van de bevolking representeert. 51

Would you rather have no pictures and just writing? * To which cultural group do you belong? Crosstabulation

Would you rather have no pictures and just writing?

ja

nee

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 0 4 2 2,2 1,5 2,2

Total 6 6,0

,0%

23,5%

8,0%

9,0%

25 22,8

13 15,5

23 22,8

61 61,0

100,0%

76,5%

92,0%

91,0%

25 25,0

17 17,0

25 25,0

67 67,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Tabel 21 Would you rather have no pictures and just writing? Op de vraag of de respondenten liever alleen tekst willen in een brochure, zijn alle culturele groepen van mening dat ze dat niet willen. De blanke studenten scoren zelfs 100 procent op deze vraag. Ook hier blijkt dat de antwoorden van de blanke en kleurling studenten heel dicht bij elkaar liggen.

Do the pictures tell you enough about HIV and AIDS? * To which cultural group do you belong? Crosstabulation

Do the pictures tell you enough about HIV and AIDS?

ja

nee

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 4 12 6 8,0 6,1 8,0

Total 22 22,0

16,0%

63,2%

24,0%

31,9%

21 17,0

7 12,9

19 17,0

47 47,0

84,0%

36,8%

76,0%

68,1%

25 25,0

19 19,0

25 25,0

69 69,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Tabel 22 Do the pictures tell you enough about HIV and Aids? In tabel 22 zijn de antwoorden weergegeven op de vraag of de afbeeldingen genoeg vertellen over HIV en Aids. De blanke en kleurling studenten zijn van mening dat dat niet het geval is. Iets meer dan de helft van de zwarte studenten is juist wel van mening dat de afbeeldingen genoeg vertellen over HIV en Aids. 52

5.6.2

Individualisme/collectivisme versus open vragen

In de vorige paragraaf is gekeken naar de eventuele verbanden tussen culturele groep (blank, zwart of kleurling) en de afhankelijke variabelen uit de vragenlijst. In deze paragraaf zal worden gekeken naar een eventueel verband tussen individualisme/collectivisme en de afhankelijke variabelen. De gehele populatie (75 proefpersonen) is geselecteerd op de mate van individualisme en de mate van collectivisme. Er zijn twee nieuwe waarden gemaakt, te weten individualisme en collectivisme en met behulp van deze nieuwe waarden is gekeken of er een significant verband zit tussen de mate van individualisme/collectivisme en de antwoorden op de afhankelijke variabelen. Er is een meervoudige variantieanalyse uitgevoerd, om te kijken of er significante verschillen zijn. Na het uitvoeren van deze variantieanalyse bleek dat er maar bij één vraag een voldoende significantieniveau is. Dit was bij vraag 17; Do the pictures tell you enough about HIV and Aids so that you do not have to look at the text to know what it’s about? Bij zowel individualisme als collectivisme was hier een voldoende significantieniveau om een verband aan te tonen tussen de individualisme/collectivisme en vraag 17. In tabel 23 en 24 worden de volledige tabellen weergegeven. In bijlage 7 wordt de uitvoertabel weergegeven van individualisme en collectivisme. Daarin zijn achtereenvolgens de volgende onderdelen af te lezen: de toetsingsgrootheid F, het aantal vrijheidsgraden (df1 en df2) en de significantie (Sig.). Wanneer een X wordt weergeven, betekent dit dat er geen significantie niveau te meten was, omdat alle antwoorden op die vraag hetzelfde waren. In bijlage 7 is te zien dat alleen vraag 17 een voldoende significantieniveau heeft. Descriptive Statistics Dependent Variable: IND Do the pictures tell Mean ja 3,7929 nee 4,0402 Total 3,9614

Std. Deviation ,7468 ,4933 ,5919

N 22 47 69

Tabel 23 Individualisme Descriptive Statistics Dependent Variable: COL Do the pictures tell Mean ja 3,5530 nee 4,0071 Total 3,8623

Std. Deviation ,8411 ,6009 ,7128

N 22 47 69

Tabel 24 Collectivisme In bovenstaande tabellen is te zien wat de antwoorden van de respondenten zijn op de vraag of de afbeeldingen in het stripverhaal genoeg vertellen over HIV/Aids. Tabel 23 laat de relatie

53

tussen individualisme en de vraag zien en tabel 24 laat het verband zien tussen collectivisme en de vraag. 5.6.3

Sterkte van culturele identiteit versus open vragen

In paragraaf 5.6.2 is gekeken of er significante verbanden zijn ontstaan tussen de sterkte van culturele identiteit en de afhankelijke variabelen uit de vragenlijst. De sterkte van culturele identiteit wordt bepaald door de eerste tien vragen uit de vragenlijst. Na data-reductie zijn er nog zes vragen overgebleven. Ook bij deze vragen is een meervoudige variantie-analsye uitgevoerd en de uitvoertabel is te zien in bijlage 10. Helaas is er geen enkel significant verband aangetoond en zullen er ook geen volledige tabellen in deze paragraaf worden weergeven.

54

HOOFDSTUK 6 CONCLUSIES

6.1

Inleiding In dit hoofdstuk worden de conclusies van de analyse en het experiment behandeld. De

conclusie van de aanvulling van het analyse-instrument zal worden besproken in paragraaf 6.2 en de conclusie van het experiment in paragraaf 6.3.

6.2

Conclusie analyse In deze paragraaf wordt antwoord gegeven op de eerste onderzoeksvraag: Wat is een

bruikbare aanvulling op het component tekst- en beeldmateriaal in het reeds bestaande analyse-instrument voor HIV/Aids-voorlichtingsteksten in een multiculturele context? Het onderdeel tekst en beeld in het analyse-instrument zoals dit is ontwikkeld door Roodenburg (2001), is niet volledig. Op een aantal punten (algemene kenmerken van afbeeldingen, combinatie tekst en beeld, functie van afbeeldingen en plaats van afbeeldingen) zijn er vragen toegevoegd en er zijn twee nieuwe onderdelen toegevoegd: tekstinhoud en culturele gedragingen. Met name het laatste onderdeel is van belang, omdat het analyse-instrument onder andere wordt toegepast op voorlichtingsmateriaal in Zuid-Afrika. Het is een land is met meerdere culturen (zie paragraaf 1.3) en in de voorlichting zal rekening moeten worden gehouden met de verschillende culturele achtergronden (zie paragraaf 2.1.5 over culturele gedragingen).

6.3

Conclusies experiment In deze paragraaf wordt antwoord gegeven op de tweede onderzoeksvraag: In hoeverre

verschillen de reacties van Zuid-Afrikaanse studenten uit verschillende culturele achtergronden op een stripverhaal dat tot doel heeft persuasieve voorlichting van HIV/Aids te realiseren? Voorafgaand aan het experiment, was het de bedoeling dat de sterkte van culturele identiteit (die wordt gemeten

met behulp van de variabelen culturele identiteit en

individualisme/collectivisme) gekoppeld zou worden aan de verschillende culturele groepen. Het bleek echter niet mogelijk om een verband aan te tonen tussen sterkte van culturele identiteit en culturele groep, omdat de respondenten de vragenlijst zo hebben ingevuld dat dit niet te meten is. 55

Daarvoor gaven de antwoorden op de individualistische en collectivistische vragen te weinig verschil (zie tabel 2 en 3). Het is derhalve niet mogelijk om conclusies te trekken over de mate van individualisme of collectivisme van de respondenten. Ondanks dat het niet mogelijk was om de sterkte van culturele identiteit te meten, is er gekeken naar de antwoorden van de verschillende culturele groepen op de achttien open vragen. Er waren slechts negen antwoorden uit de vragenlijst waar een significant verband werd aangetoond tussen het behoren tot een culturele groep en de open vraag. Uit acht vragen bleek dat de blanke en kleurling respondenten meer op één lijn zitten dan met de zwarte respondenten. Dit is te zien in tabel 15 t/m 22. Er kunnen hier een tweetal mogelijke oorzaken voor worden gegeven: •

Het kan zijn dat de zwarte proefpersonen zich eerder aangesproken voelen, omdat de belangrijkste hoofdpersonen zwart zijn en dat ze eerder, dan de blanke en kleurling proefpersonen, aannemen wat er in de tekst wordt verteld.

•

De blanke en kleurling proefpersonen komen allen van de Universiteit van Stellenbosch, terwijl de zwarte proefpersonen van de Highschool Kayamandi komen. Er kan dus vanuit worden gegaan de het opleidingsniveau verschillend is, waardoor er andere antwoorden zijn gegeven.

•

Het begrip van het Engels is wellicht ook een mogelijke oorzaak, omdat de kennis van de engelse taal van de zwarte respondenten minder goed is dan die van de blanke en kleurling respondenten.

Een andere conclusie die kan worden getrokken, is aan de hand van de interpretatie van de klanken en symbolen in het stripverhaal. In tabel 23 is te zien wat de verschillende culturele groepen voor antwoord geven op de vraag wat ‘SLAM’ betekent. Het grootste gedeelte van de blanke en kleurling studenten geeft het antwoord ‘frustratie en woede’. Het grootste gedeelte van de zwarte studenten daarentegen geven het antwoord ‘George slaat de deur hard dicht’. Wanneer letterlijk naar het woord ‘SLAM’ wordt gekeken, dan is het inderdaad dat deze klank wordt gebruikt om aan te geven dat George de deur hard dicht slaat. Wanneer naar de context van het verhaal wordt gekeken, betekent het woord ‘SLAM’ frustratie en woede. Omdat hier een verschil in interpretatie blijft, kan er wellicht rekening mee worden gehouden bij de verbetering van de HIV/Aids-voorlichtingsteksten, dat de zwarte studenten de klank letterlijk interpreteren, terwijl het bedoeld is om aan te geven dat George boos is. Hetzelfde valt op bij de vraag waarom bepaalde woorden uit de tekst vet gedrukt zijn. De antwoorden van de blanke en kleurling studenten zitten op één lijn, ze geven hier als antwoord 56

op de vraag, dat George boos is en daarom hard praat. De zwarte studenten vinden dat de tekst van George belangrijk is. Wederom blijkt hier een verschil in interpretatie. Zwarte proefpersonen nemen de functie van de vetgedrukte woorden letterlijk (het is belangrijk), terwijl de blanke en kleurling respondenten veel meer naar de context kijken. Een mogelijke verklaring kan ook hier weer worden gezocht in het verschil in opleidingsniveau tussen de groep blanke en kleurling respondenten en zwarte respondenten. Een belangrijk onderdeel van de vragenlijst is de relatie tussen tekst en beeld. Dit wordt onder meer door vraag 12 beproefd (‘Do you think Lizzie’s facial expression goes well with the text?’). Ook hier is de duidelijke scheiding te zien tussen de groep blanke en kleurling respondenten en de zwarte respondenten. Bijna de totale populatie van de blanke en kleurling respondenten is van mening dat de gezichtsuitdrukking goed bij de tekst past. De mening van de zwarte respondenten is verdeeld; iets meer dan de helft vindt dat de gezichtsuitdrukking bij de tekst past en iets minder dan de helft vindt dat niet. In tabel 20 is te lezen waarom de respondenten vinden dat de brochure ook in andere talen moet worden uitgegeven. De blanke respondenten vormen hier een uitzondering op de zwarte en kleurling respondenten. Iets meer dan de helft van de blanke respondenten vindt dat de brochure in verschillende talen moet worden uitgegeven en iets minder dan de helft vindt het prima als de brochure alleen in het Engels wordt uitgegeven, omdat dit de taal is die het meest wordt gesproken. De zwarte en kleurling respondenten zijn van mening dat de brochure in meerdere talen moet worden uitgegeven. Wanneer in tabel 12 wordt gekeken (aan welke taal geef je de voorkeur) is te zien dat de blanken en kleurlingen de voorkeur geven aan Afrikaans en de zwarte proefpersonen aan Engels. Het is opmerkelijk dat de blanken toch liever de brochure in het Engels hebben, terwijl hun taal van voorkeur Afrikaans is. Het tegenovergestelde vindt plaats bij de zwarte proefpersonen; zij hebben als taal van voorkeur Engels en zijn van mening dat de brochure in meerdere talen moet worden uitgegeven. Dit kan te maken hebben met de moedertaal van de zwarte respondenten, dit is namelijk Xhosa. Een punt waar alle respondenten dezelfde mening delen; liever tekst mét afbeeldingen (zie tabel 21). Uit de gegevens die zijn voortgekomen uit dit experiment is het helaas niet mogelijk om conclusies te verbinden aan een mogelijk verband tussen individualisme/collectivisme en de afhankelijke variabelen. Er was hier slechts bij één vraag een significant verband en dat is te weinig om conclusies aan te verbinden. Dit geldt ook voor de sterkte van culturele identiteit;

57

hierbij werd geen enkel significant verband aangetoond en kunnen er ook geen conclusies aan worden verbonden. Samenvattend kan worden gezegd dat op de vraag in hoeverre de reacties verschillen van Zuid-Afrikaanse jongeren met verschillende culturele achtergronden op een stripverhaal dat tot doel heeft persuasieve voorlichting van HIV/Aids te realiseren geen eenduidig antwoord kan worden gegeven. Het is gebleken dat de reacties op de vragen van de blanke en kleurling respondenten weinig verschillen en dat de zwarte respondenten meestal een ander antwoord geven. Verstandig zou dan ook zijn om de brochures te differentiëren voor verschillende culturele groepen, waarbij eventueel voor kleurlingen en blanken één brochures kan worden uitgegeven.

6.4

Algemene conclusie Wanneer de conclusies van de analyse en het experiment samen worden samengevoegd,

kan worden gezegd dat het van belang is dat er rekening wordt gehouden met culturele achtergronden van de doelgroep. Bij het analyse-instrument betekent dit dat er in de HIV/Aidsvoorlichtingsbrochures kan worden geanalyseerd of er daadwerkelijke gebruik wordt gemaakt van culturele gedragingen in de betreffende brochure. Voor het experiment geldt dat culturele gedragingen niet uit het oog moeten worden verloren. Er zal, om de effectiviteit van de HIV/Aids-voorlichtingsbrochures te vergroten, rekening moeten worden gehouden met de culturele gedragingen van de lezers. Door middel van een analyse kan op een correcte manier worden bepaald of in een brochure gebruik wordt gemaakt van culturele gedragingen.

58

HOOFDSTUK 7 DISCUSSIE 7.1

Inleiding In dit hoofdstuk worden de discussiepunten genoemd die tijdens het onderzoek naar

voren zijn gekomen. De discussiepunten zullen in verschillende paragrafen worden toegelicht. Eerst zal de voorbereiding aan de orde komen in paragraaf 7.2, vervolgens de steekproef in paragraaf 7.3. Daarna wordt de validiteit van het instrument besproken in paragraaf 7.4 en tot slot de verwerking van de gegevens in paragraaf 7.5.

7.2

Voorbereiding Om goed onderzoek te doen, is een goede onderzoeksopzet nodig. In dit onderzoek was

de onderzoeksopzet nog niet volledig af voor het vertrek naar Zuid-Afrika. Na afloop van dit onderzoek kan worden gesteld, dat het ten goede van het onderzoek zou zijn geweest als deze onderzoeksopzet helemaal af was voor het vertrek naar Zuid-Afrika. Het is namelijk gebleken dat zo’n onderzoeksopzet schrijven meer tijd kost dan verwacht. Ook al staat het thema van het onderzoek vast, zorg er voor dat in de onderzoeksopzet alles voldoende is uitgewerkt en het ook precies duidelijk is wat het onderzoek inhoudt.

7.3

Steekproef De steekproef die is gebruikt voor het experiment bestond uit 75 respondenten. Deze

groep was onderverdeeld in drie categorieën; 25 blanke, 25 zwarte en 25 kleurling studenten. Volgens Maes e.a. (1996) is het voldoende om een steekproef van 75 respondenten te hebben bij een kwantitatief onderzoek. De betrouwbaarheid van de gegevens zou kunnen worden verhoogd door de omvang te vergroten. Er zou bijvoorbeeld gebruik kunnen worden gemaakt van drie groepen respondenten van 75 personen. De respondenten zijn geselecteerd op leeftijd. Er is gekozen voor respondenten in de leeftijd van 18 tot en met 21 jaar. De blanke en kleurling respondenten zijn geselecteerd op de Universiteit van Stellenbosch en de zwarte respondenten zijn geselecteerd op de Highschool Kayamandi. In het onderzoek is gewerkt met drie culturele groepen, voor de zwarte respondenten is gebruik gemaakt van de highschool. Deze highschool werd ook gebruikt om de samenwerkingsovereenkomst tussen de Universiteit van Stellenbosch en de highschool te verbeteren. Doordat het opleidingsniveau naar alle waarschijnlijkheid niet gelijk was tussen de 59

verschillende culturele groepen, kan dit van invloed zijn geweest op de resultaten. Het is dus raadzaam om bij vervolgonderzoek het opleidingsniveau zo gelijk mogelijk te houden, omdat dit wellicht voor meer betrouwbaarheid in de resultaten kan leiden.

7.4

Validiteit instrument De validiteit van het onderzoeksinstrument van het experiment kan in twijfel worden

getrokken. Dit geldt met namen voor de vragen over individualisme en collectivisme. De vragen over dit onderwerp zijn letterlijk overgenomen uit een artikel van Gudykunst (1991), waarbij de even vragen de score op collectivisme meten en de oneven de score op individualisme. Door het op deze manier te vragen, is het voor de respondent niet mogelijk om onderscheid te maken tussen deze twee waarden. Het is wellicht een mogelijkheid, wanneer er weer gebruik wordt gemaakt van deze vragenlijst, om de vragenlijst in twee delen te splitsen of alleen de individualistische of collectivistische vragen te stellen. Hierdoor is het voor de respondent duidelijker wat er wordt gevraagd en is er minder verwarring.

7.5

Verwerking van de gegevens De rest van de vragenlijst, na de vragen over culturele identiteit, van het experiment,

bestond uit allemaal open vragen. Het heeft behoorlijk wat tijd gekost om deze open vragen te verwerken. De antwoorden moesten worden ingedeeld in categorieën, die vervolgens weer moesten worden getest op hun objectiviteit. Wanneer meteen gebruik was gemaakt van bijvoorbeeld een Likert-schaal of vaste categorieën, is het gemakkelijker invoeren en ook gemakkelijker resultaten te verkrijgen. Dan is er namelijk sprake van een ratio of interval meetniveau, terwijl er nu sprake was van een nominaal meetniveau. Wanneer gebruik was gemaakt van bijvoorbeeld Likert-schalen, zouden er wellicht meer significante resultaten uit het onderzoek naar voren zijn gekomen.

60

LITERATUURLIJST Baarda, D.B. & Goede, M.P.M. de (1990). Basisboek methoden en technieken. Praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van onderzoek. Leiden/Antwerpen: Stenfert Kroese uitgevers. Badenhorst, A. (1997). Die benutting van die strokiesprent in die onderrig van Afrikaanse stelwerk en letterkunde op sekondere skoolvlak. Stellenbosch, Universiteit van Stellenbosch. Clark, J.M. & Paivio, A. (1991). Dual coding theory and education. Educational Psychology Review, 3, pp. 149-210. Dyk, A.C. van (2001). Traditional African beliefs and customs: Implications for AIDS education and prevention in Afrika. South African Journal of psychology 31 (2), pp. 60-66. Gellevij, M. (2002). Visuals in instruction: Functions of Screen Captures in Software Manuals. Diss. Universiteit Twente. Enschede: Twente University Press. Golding, I. (z.j.). Coloured Identity and coloured politics in the Western Cape region of SouthAfrica. In L. Vail (red.) titel Gudykunst, W.B. (1991)

Bridging Differences: Effective intergroup communication. Newbury Park,

Californie: Sage Publications. Hart ‘t, H. et al (1996). Onderzoeksmethoden. Amsterdam: Boom Hoeken, H. (1998). Het ontwerp van overtuigende teksten. Wat onderzoek leert over de opzet van effectieve reclame en voorlichting. Bussum: Couthino. Hugo, J. (1997). Boodskaptoepaslikheid in mediagebruik vir gesondheidsopvoeding binne 'n multikulturele ontwikkelende gemeenskap. Stellenbosch: Universiteit van Stellenbosch. Keesing, R.M. (1976). Cultural anthropology: a contemporary perspective. New York: Holt, Rinehart and Winston.

61

Lange, R. W. de (1999). Culturally modified pictures in printed media as an adjuvant to education in developing communities. Stellenbosch: Universiteit van Stellenbosch. Levin, J.R. (1979) On functions of pictures in prose (Theoretical Paper No. 80). Madison: The University of Wisconsin, Wisconsin R & D Center for Individualized Schooling. Maes, A., Ummelen, N., Hoeken, H. (1996). Instructieve teksten, analyse, ontwerp en evaluatie. Bussem: Coutinho. Marcus, N., Cooper, M. & Sweller, J. (1996). Understanding instructions. Journal of Educational Psychology, 88 (1), 49-63. Perlof, R. (2001). Persuading people to have safer sex: Applications of Social Sience to the AIDS Crisis. London: Lawrence Erlbaum Associates, publishers. Pettersson, R. (1983). Visuals for information: research and practice.

Englewood. Cliffs, N.J.:

Educational Technology Publications. Pinto, D. (1993). Interculturele communicatie : driestappenmethode voor het doeltreffend overbruggen en managen van cultuurverschillen. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Richmond et all. (2002). Southern Africa, Lesotho and Swaziland. Open spaces, hapening places. Melbourne: Lonely Planet Smelik, A. (1999). Effectief beeldvormen. Theorie, analyse en praktijk van beeldvormingsprocessen. Assen: Van Gorcum & Comp. B.V. Stroop, J.R. (1935). Studies of interference in serial verbal reactions. Journal of Experimental Psychology, 18 (6), 643-662. Vail, L. (1989). The creation of tribalism in Southern Africa. Londen: James Currey. Vocht, A. de (2002). Basishandboek SPSS 11 voor windows 98/ME/2002/XP. Utrecht: Bijleveld Press. 62

Witte, K. (1992b). Preventing AIDS through persuasive communications: A framework for constructing effective, culturally specific, preventive health messages. International and Intercultural Communication Annual, 16: 67-86. Wijk, C. van (2000). Toetsende statistiek: een praktijkgerichte inleiding voor onderzoekers van taal, gedrag en communicatie. Bussem: Coutinho Internetpublicaties Aardt, C. van. (2002). HIV/Aids in Zuid-Afrika. De demografische en economische gevolgen. Laatst bijgewerkt in april 2002. http://www.nidi.nl/public/demos/dm02042.html Ministerie van Buitenlandse zaken (2003). De HIV/Aids-epidemie in Zuid-Afrika. Laatst bijgewerkt in maart 2003.http://www.minbuza.nl/default.asp?CMS_ITEM=64DCCB88E9A644A3BF5E 45238BBA5554X1X61741X58 Materiaal gebruikt voor analyse en experiment Soul City. George’s Story.

63

BIJLAGEN Bijlage 1 Analyeschema A Kenmerken van afbeeldingen Beeldvorming 1. Wat wordt er afgebeeld? 2. Hoe wordt het afgebeeld?


Mise-en-scène




(foto)grafische aspecten




beelduitsnede




perspectief

3. Wat wordt er niet afgebeeld? 4. Welke beeldvorming komt uit de afbeeldingen naar voren? Relevantie 5. Zijn de afbeeldingen tekstrelevant? Realiteit 6. Zijn de afbeeldingen realistisch en geloofwaardig afgebeeld? Bij- en onderschriften 7. Is er sprake van bijschriften/onderschriften bij de afbeelding? 8. Zo ja, geeft het bijschrift/onderschrift weer wat er wordt afgebeeld of wordt uitgedrukt? Kleur 9. Wordt er gebruik gemaakt van kleur in de afbeeldingen om de aandacht te trekken en wordt er gebruik gemaakt van realistische kleuren in de afbeeldingen?

64

Plaats van de afbeelding 10. Op welke plaats wordt de afbeelding gepresenteerd? Naast de tekst Boven de tekst Onder de tekst Anders, namelijk…….. B Tekstinhoud 11. Is de tekst te begrijpen zonder de afbeeldingen? 12. Zijn de afbeeldingen te begrijpen zonder tekst? C Beoogd effect van de afbeeldingen 13. Wat is het effect van de afbeelding?


Decoratief




Representatief




Organisatief




Transformatief

D Het gebruik van afbeeldingen in combinatie met tekst 14. Instrueert de tekst dat de lezer de afbeeldingen moet gebruiken? 15. Verduidelijken de afbeeldingen de tekst? 16. Welke betekenissen roepen tekst en beeld op? 17. Vullen tekst en beeld elkaar goed aan? E Culturele gedragingen 18. Wordt er gesproken over positieve gedragingen in de tekst? 19. Worden er positieve gedragingen afgebeeld in de afbeeldingen? 20. Wordt er gesproken over exotische gedragingen in de tekst? 21. Worden er exotische gedragingen afgebeeld in de afbeeldingen? 22. Wordt er gesproken over negatieve gedragingen in de tekst? 23. Worden er negatieve gedragingen afgebeeld in de afbeeldingen?

65

Bijlage 2 Analyse-instrument Roodenburg (2002) I Tekst en beeld I1C Vindt u de betekenis van de beelden duidelijk? Waarom wel/niet? I2C Vindt u dat de beelden relevant zijn ten opzichte van de inhoud van de tekst? Zo nee, vindt u dit een gemis? Waarom wel/niet? I3C Vindt u dat de beelden bijdragen aan de overredingskracht van de tekst? Zo nee, vindt u dit een gemis? Zo ja, gebeurt dit op een juiste manier? Waarom wel/niet? I4C Vindt u dat de beelden geschikt zijn voor de doelgroep? Vindt u dat er rekening is gehouden met hun waarden en overtuigingen? Waarom wel/niet? (kijk naar wat u bij afdeling B en E heeft ingevuld) I5C Vindt u de beelden te impliciet/vaag, goed, of juist te expliciet? Waarom? I6C Indien de beelden een onderschrift hebben: vindt u deze duidelijk? Waarom wel/niet? I7C Vindt u de afdrukkwaliteit van de beelden voldoende? I8C Hoever staat het beeld af van de tekst waarop het betrekking heeft? Vindt u deze afstand goed of te ver? Waarom? I9C Vindt u de plaatsing van de beelden goed? Waarom wel/niet? (afgezien of beelden dichtbij of ver staan van de tekst waarop ze betrekking hebben (vraag I8), kunnen ze op verschillende plekken geplaatst worden. De ene plek kan meer opvallend of strategisch zijn dan de andere.) I10C Zijn er beelden aanwezig die een humoristisch effect hebben? Vindt u dit goed? Waarom wel/niet? I11C Vindt u de beelden vrolijk of meer serieus? Waarom? Is dit in overeenkomst met de tekst of juist in contrast daarmee? Vindt u dit goed?

66

I12C Vindt u dat de beelden vrij zakelijk zijn, of juist meer inspelen op emoties? Waarom? Is dit in overeenkomst met de tekst of juist in contrast daarmee? Vindt u dit goed? I13A Wat voor type beelden komen voor? (type beelden zijn bijvoorbeeld: foto, getekend plaatje, schets, icon, diagram, logo, tabel) I13C Indien er verschillende types voorkomen: vindt u dit goed? Waarom wel/niet? Indien dezelfde types voorkomen: vindt u dit goed? Waarom wel/niet? Vindt u dat de types beelden passen bij de tekst? Waarom wel/niet? Ligt de nadruk op tekst of op beeld? (één kiezen uit I14 t/m I18) Tekst I14 I15 I16 I17 I18 Beeld I14A = tekst bestaat bijna volledig uit tekst I14C Vindt u deze verhouding tekst-beeld goed? Waarom wel/niet? I15A = tekst bevat beeld, maar tekst overheerst I15C Vindt u dit toepasselijk? Waarom wel/niet? I16A = tekst en beeld zijn in evenwicht I16C Vindt u deze verhouding tekst-beeld goed? Waarom wel/niet? I17A = tekst bevat tekst, maar beeld overheerst I17C Vindt u deze verhouding tekst-beeld goed? Waarom wel/niet? I18A = tekst bestaat bijna volledig uit beeld I18C Vindt u deze verhouding tekst-beeld goed? Waarom wel/niet? Welke functies hebben de beelden? (geen, één of meerdere kiezen uit I19 t/m I26) I19A = Aandacht trekken (elk beeld heeft in weze de functie om aandacht te trekken, maar hier gaat het erom of dat de enige functie is) I19B Op basis waarvan geconcludeerd? I19C Vindt u dit effectief? Vindt u dat de aandacht op een goede manier getrokken wordt of leidt het te veel af? Waarom wel/niet?

67

I20A = Instruerend: het beeld geeft antwoord op de vraag hoe iets gedaan moet worden. Voorbeeld: één of meerdere plaatjes waarin getoond wordt hoe een condoom omgedaan moet worden. I20B Op basis waarvan geconcludeerd? I20C

Vindt u dit effectief? Vindt u dit voldoende instructief, geeft het genoeg inlichting?

Waarom wel/niet? I21A = Motiverend: het beeld roept de lezer op om iets te doen. I21B Op basis waarvan geconcludeerd? I21C Vindt u dit effectief? Vindt u dat het beeld voldoende motiveert? Vindt u dat het beeld de handeling waar het over gaat voldoende motiveert of motiveert het iets anders dan de bedoeling is? Waarom wel/niet? I22A = Persuasief: het beeld probeert de lezer van iets te overtuigen. I22B Op basis waarvan geconcludeerd? I22C Vindt u dit effectief? Vindt u dit persuasief genoeg? Waarom wel/niet? I23A = Affectief: het beeld speelt in op de gevoelens van de lezer. I23B Op basis waarvan geconcludeerd? I23C Vindt u dit effectief? Vindt u dat het beeld voldoende inspeelt op de gevoelens? Waarom wel/niet? I24A

= Verklarend: het beeld legt uit dat iets zo is, of waarom iets zo is. Het moet

verduidelijking scheppen. I24B Op basis waarvan geconcludeerd? I24C Vindt u dit effectief? Vindt u dat het beeld voldoende uitlegt? Vindt u dat het beeld de handeling/situatie waar het om gaat voldoende uitlegt of legt het eigenlijk iets anders uit? Waarom wel/niet? I25A

= Symbolisch: het beeld is een niet-letterlijke, metaforische weergave van de tekst.

Voorbeeld: een plaatje van vier voetjes om aan te geven dat seks het onderwerp is. I25B Op basis waarvan geconcludeerd? I25C Vindt u dit effectief? Vindt u de symbolische betekenis duidelijk? Waarom wel/niet? I26A = Decoratief: het beeld heeft niets of niet zoveel met de inhoud van de tekst te maken. Voorbeeld: een folder die gaat over condoomgebruik met plaatjes van gezichten van mensen. I26B Op basis waarvan geconcludeerd? I26C Vindt u dit een goede aanvulling bij de tekst of vindt u het overbodig en afleidend? Waarom?

68

Welke interacties tussen tekst en beeld komen voor? (geen, één of meerdere kiezen uit I27 t/m I31) I27A = Redundant: het beeld herhaalt min of meer de tekst of vice versa. "Research shows that people's comprehension may be improved if key points are presented in words and pictures, allowing readers to acquire new information both visually and verbally [...]" Schriver, 1997 I27B Op basis waarvan geconcludeerd? I27C Vindt u dat de aanwezigheid van zowel tekst als beeld een verrijking is, of vindt u één van beide overbodig? Waarom? I28A = Complementair: beeld en tekst vullen elkaar aan. Samen laten beeld en tekst meer zien dan tekst alleen of beeld alleen. "Words and pictures that complement one another employ different visual and verbal content, and both modes are designed to work together in order to help the reader understand the main idea." Schriver, 1997 I28B Op basis waarvan geconcludeerd? I28C Vindt u deze aanvulling effectief? Vindt u de aansluiting tussen tekst en beeld duidelijk? Waarom wel/niet? I29A = Supplementair: of de tekst, of het beeld is dominant. De een levert de belangrijkste ideeën en het grootste gedeelte van de inhoud, terwijl de ander meer ondersteunt. Vaak gaat het hier om voorbeelden. "When the reader may have trouble imagining what is intended, supplementary prose or pictures often help to clarify and expand how the reader construes the main ideas." Schriver, 1997 I29B Op basis waarvan geconcludeerd? I29C Vindt u deze supplementaire verhouding effectief? Vindt u het voldoende supplementair? Of is het juist nietszeggend? Waarom wel/niet? I30A = Juxtapositional: "[...] the main idea is created by a clash, an unexpected synthesis, or a tension between what is represented in each mode. With juxtapositional relationships, the reader cannot infer the intended idea unless both prose and graphics are present simultaneously. [...] When they are done well, juxtapositional relationships have a way of surprising the reader." Schriver, 1997 I30B Op basis waarvan geconcludeerd? I30C Vindt u deze onverwachte "clash" effectief? Vindt u het duidelijk, begrijpt u de betekenis? Waarom wel/niet? 69

I31A = Stage-setting: of de tekst, of het beeld voorspelt als het ware wat er komen gaat. "[...] one mode provides a context for the other mode by forecasting its content or soon-to-be presented themes. A stage-setting text or graphic may enhance what follows it by providing a contextual framework in which the verbal context can be understood." Schriver, 1997 Stage-setting komt wel eens voor aan het begin van een hoofdstuk. De titel wordt vergezeld met een illustratie die de lezer alvast een idee geeft van de inhoud van het hoofdstuk. I31B Op basis waarvan geconcludeerd? I31C Vindt u deze voorspelling effectief? Vindt u het duidelijk, begrijpt u waar het over gaat? Waarom wel/niet? Welke combinaties van beelden komen voor? (de vragen I32 t/m I37 alleen beantwoorden indien er meer dan één beeld aanwezig is) I32C Vindt u de combinaties van de beelden goed? Waarom wel/niet? I33A Zijn de beelden verschillend van betekenis? I33C Zo ja, vindt u dit problematisch? Zo nee, vindt u dit goed? Waarom wel niet? I34A Hebben de beelden verschillende functies? I34C Zo ja, vindt u dit problematisch? Zo nee, vindt u dit goed? Waarom wel niet? I35A Zijn de beelden verschillend in stijl? I35C Zo ja, vindt u dit problematisch? Zo nee, vindt u dit goed? Waarom wel niet? I36A Zijn de beelden van verschillende types? I36C Zo ja, vindt u dit problematisch? Zo nee, vindt u dit goed? Waarom wel niet? I37A Zijn beelden òf in zwart/wit, òf in kleur of wisselt zich dat af? I37C Indien het een combinatie is: vindt u dit problematisch? Waarom wel/niet? Indien de beelden òf in zwart/wit, òf in kleur zijn: vindt u dit goed? Waarom wel/niet?

70

Bijlage 3 Analyse van hoofdstuk 1 George’s Story A Kenmerken van afbeeldingen 1. Wat wordt er afgebeeld? In hoofdstuk 1 wordt een verhaal verteld over 5 mensen. Het verhaal is in de vorm van een strip. De figuren zijn grotendeels zwarte mensen. De tekst die verteld wordt, staat in stripwolkjes en er zijn een paar bijschriften in het verhaal, 6 om precies te zijn. 2. Hoe wordt het afgebeeld? Mise-en-scène, hiermee wordt alles bedoeld wat zich binnen de afbeelding bevindt. Het bestaat uit de volgende onderdelen: Decor en setting; het verhaal begint in een café waar de verjaardag van Lizzie wordt gevierd. Vervolgens speelt er ook wat buiten af, wanneer Lizzie Mandla bedankt voor het overhalen van George om naar de kliniek te gaan. Daarna is het decor het huis van George en Lizzie. Na het huis van George en Lizzie, speelt het verhaal zich af in de kliniek waar Lizzie naar toe gaat om een HIV-test te doen. De laatste scène speelt zich weer af in het huis van George en Lizzie. Costumering en grime/make-up; de personen uit het verhaal worden afgebeeld als mensen uit het dagelijks leven. Ze dragen geen traditionele kledij, maar westerse kleding. Khosi is de enige die een hoofddoek draagt, het is niet duidelijk of dit voor bijvoorbeeld voor haar geloof is of dat het een kenmerk is van haar cultuur. De vrouwen dragen geen make-up, althans het is niet duidelijk zichtbaar. Gezichtsuitdrukkingen; de gezichtsuitdrukkingen van de hoofdpersonen kunnen grotendeels gecategoriseerd worden per hoofdpersoon. Lizzie heeft in het begin van het verhaal nog een vrolijke gezichtsuitdrukking omdat ze haar verjaardag viert, maar dit verandert snel. Ze maakt zich zorgen over George, waardoor ze een bezorgde uitdrukking op haar gezicht heeft. Wanneer George haar beschuldigt van het feit dat Lizzie het HIV-virus aan George heeft overgebracht, heeft ze vooral een angstige gezichtsuitdrukking. Wanneer ze in de kliniek is, is haar gezichtsuitdrukking bedenkelijk, omdat ze aan het nadenken is of ze een HIV-test wil doen. Daarna is ze weer thuis met George en kijkt ze verdrietig, omdat ze niet begrijpt waarom George haar beschuldigt. Heel snel verandert de gezichtsuitdrukking omdat ze boos wordt op George. Ze twijfelt aan zijn trouwheid. De laatste afbeelding van Lizzie is dat ze huilend aan het afwassen is. Ze is verdrietig en weet niet wat ze met de situatie aan moet. George heeft eigenlijk het hele verhaal door een verbitterde uitdrukking op zijn gezicht. In de confrontatie met Lizzie, waar hij haar beschuldigt van het overdragen van het HIV-virus, is hij boos, wat ook duidelijk aan zijn gezicht is te zien. In de laatste afbeeldingen van George, kijkt hij vragend. Hij vraagt zich af of hij 71

het HIV-virus misschien van Thandeka heeft gekregen. Khosi heeft in het begin een bezorgde uitdrukking op haar gezicht, omdat ze zich zorgen maakt om George. Verder komt ze niet meer in het verhaal voor. Mandla heeft ook een bezorgde gezichtsuitdrukking op zijn gezicht, omdat hij zich ook zorgen maakt om George. Daarna kijkt hij nog een keer vragend, omdat hij zegt dat hij niet zeker weet of het helpt als hij met George gaat praten om hem over te halen om naar de kliniek te gaan. De zuster in het verhaal heeft vooral een verklarende of uitleggende gezichtsuitdrukking op haar gezicht. Ze legt Lizzie uit hoe een HIV-test in zijn werking gaat en wat de gevolgen zijn. Tekst; de tekst wordt afgebeeld in stripwolkjes. Verder zijn er nog een paar teksten die aangeven waar het verhaal zich afspeelt of wanneer het plaatsvindt. Deze teksten zijn links in de hoek van een afbeelding weergegeven. (Foto)grafische aspecten, ook al zijn er geen foto’s in de brochure afgebeeld, gaan sommige fotografische aspecten ook op voor tekeningen. De brochure is zo ontworpen dat de hoofdpersonen levensecht overkomen, ook al is duidelijk te zien dat alles getekend is. Beelduitsnede, de uitsnede van het beeld bepaalt welk fragment van een afbeelding vertoond wordt. Dit fragment wordt bepaald door: Grootte en vorm; in de brochure worden alle afbeeldingen in een raam of kader (een vlak waar de afbeelding en tekst is afgebeeld) weergegeven. Deze zijn min of meer allemaal even groot. De tekst neemt een redelijk grote plaats in in het raam, toch is de afbeelding dominant aan de tekst. Binnen en buiten beeld; elke afbeelding en elke tekst is in een raam of kader weergeven. Door dit kader wordt het beeld begrensd en is niet te zien wat er zou worden afgebeeld buiten het kader. Perspectief, dit leidt de ogen van de kijker langs bepaalde lijnen naar bepaalde punten in de afbeelding. In dit geval is er niet echt sprake van een duidelijk perspectief. De aandacht wordt wel gericht op de hoofdpersonen, dus je zou kunnen zeggen dat men als lezer daar naar toe wordt geleid. 3. Wat wordt er niet afgebeeld? Het eerste wat opvalt als naar hoofdstuk 1 wordt gekeken, is dat er bijna geen blanke mensen worden afgebeeld. Sowieso zijn alle hoofdpersonen zwarte of kleurling mensen en er zijn een paar blanke mensen in het restaurant. Deze blanke mensen spelen eigenlijk geen rol in het geheel, ze zijn afgebeeld bij de verjaardag van Lizzie en komen verder niet meer in het verhaal voor.

72

4. Welke beeldvorming komt er uit de afbeeldingen naar voren? Omdat er in het stripverhaal alleen maar zwarte of kleurling hoofdpersonen voorkomen en het een voorlichtingstekst over HIV en AIDS is, wordt de indruk gewekt dat de problemen rondom HIV/AIDS alleen een probleem is van de zwarte en kleurling bevolking. Verder wordt er ook nog een beeld gevormd over de verhoudingen tussen mannen en vrouwen. In hoofdstuk 1 wordt de vrouw meerdere malen beschuldigd voor het overdragen van HIV door de man. Relevantie 5. Zijn de afbeeldingen tekstrelevant? Als wordt gekeken naar hoofdstuk 1 van George’s Story kan worden gezegd dat de afbeeldingen over het algemeen tekst relevant zijn. De schrijver heeft geprobeerd om de personages zo af te beelden dat de tekst bij de emoties/gezichtsuitdrukkingen pas. Dit is bijvoorbeeld te zien in afbeelding 44, als George zich afvraagt of hij het HIV-virus van Thandeka heeft gekregen. Realiteit 6. Zijn de afbeeldingen realistisch en geloofwaardig afgebeeld? De personages uit het verhaal zijn realistisch afgebeeld. Ze zijn zo getekend dat het lijkt alsof het echte mensen zijn. Wanneer naar de afbeeldingen wordt gekeken, kunnen de personages in het dagelijks leven voorkomen. Bij- en onderschriften 7. Is er sprake van bijschriften/onderschriften bij de afbeelding? In hoofdstuk een worden zeven onderschriften gebruikt; One evening in a Soul City restaurant, A week later That evening Early next morning Two hours later at the AIDS centre in town That night en George thinks to himself. Deze onderschriften worden gebruikt om duidelijk te maken waar het verhaal zich afspeelt en op wat voor moment. Er worden ook een paar bijschriften gebruikt, namelijk: Happy happy Lizzie 73

Muzieknoten Bang Slam De bijschriften zijn klankaanduidende of klanknabootsende woorden en tekens. 8. Zo ja, geeft het bijschrift/onderschrift weer wat er wordt afgebeeld of wordt uitgedrukt? Er wordt gebruik gemaakt van bij- en onderschriften en bij de meeste wordt duidelijk weer gegeven wat er wordt afgebeeld of wat wordt uitgedrukt. Toch zou er verwarring kunnen ontstaan over het woord ‘SLAM’ (op pagina 3), wat de betekenis is van het woord. Kleur 9. Wordt er gebruik gemaakt van kleur in de afbeeldingen om de aandacht te trekken en wordt er gebruik gemaakt van realistische kleuren? De kleuren in de afbeeldingen zijn allemaal natuurlijk, dat wil zeggen dat ze geen felle kleuren gebruiken of aparte kleuren die niet de werkelijkheid afbeelden (bijvoorbeeld mensen met blauwe gezichten). In het hele stripverhaal wordt gebruikt gemaakt van realistische kleuren. De schrijver heeft geprobeerd om de personages zo natuurlijk mogelijk af te beelden en alle andere kenmerken in de afbeeldingen zijn zo waarheidsgetrouw mogelijk afgebeeld. Plaats 10. Op welke plaats wordt de afbeelding gepresenteerd? Naast de tekst Boven de tekst Onder de tekst Anders, namelijk…….. In dit stripverhaal is er sprake van zogenaamde praatwolkjes, die in de afbeelding staan. Er is dus geen sprake van naast, boven of onder de tekst. De praatwolkjes zijn duidelijk afgebeeld in het kader waar ook de afbeelding zich bevindt. Tekstinhoud 11. Is de tekst te begrijpen zonder de afbeeldingen? Omdat deze voorlichtingstekst in de vorm van een stripverhaal wordt gepresenteerd is het moeilijk om de tekst te begrijpen zonder de afbeeldingen. Een stripverhaal is zo gemaakt dat tekst 74

en beeld niet goed zonder elkaar te begrijpen zijn. De afbeeldingen in dit verhaal spelen zo’n grote rol dat het moeilijk is om het verhaal te begrijpen als alleen maar naar de tekst in de praatballonnen wordt gekeken. 12. Zijn de afbeeldingen te begrijpen zonder de tekst? In het stripverhaal zijn de afbeeldingen dominant aan de tekst. In het kader is er meer ruimte gevuld met afbeeldingen dan met tekst. In de voorafgaande vraag is uitgelegd dat een stripverhaal zo ontwikkeld is dat beeld en tekst niet zonder elkaar te begrijpen zijn. Om die reden zijn de afbeeldingen ook zonder tekst niet goed te begrijpen en is het moeilijk om het verhaal te begrijpen als er geen tekst bij staat.

Beoogd effect van de afbeeldingen 13. Wat is de functie van de afbeelding? Decoratief Representatief Organisatief Transformatief De afbeeldingen hebben een representatieve functie. De afbeeldingen representeren objecten en ideeën uit de tekst en vertellen hetzelfde verhaal als de tekst. Verder herhalen de afbeeldingen niet alleen de informatie in de tekst, maar ze zorgen er ook voor dat de tekst beter te begrijpen is. Omdat het een stripverhaal is, worden bijvoorbeeld de emoties op de gezichten van de personages zo afgebeeld dat ze bij de tekst horen. Op deze manier kan de tekst beter begrepen worden. Heb gebruik van afbeeldingen in combinatie met de tekst 14. Instrueert de tekst dat de lezer de afbeeldingen moet gebruiken? In hoofdstuk een wordt niet expliciet gezegd dat de lezer de afbeeldingen moet gebruiken, maar omdat het in de vorm van een stripverhaal is, is het voor de lezer nagenoeg onmogelijk om niet naar de afbeeldingen te kijken. En wordt er min of meer toch verwezen naar de afbeeldingen, omdat de tekst midden in de afbeelding staat en daardoor is het voor de lezer bijna onmogelijk om niet naar de afbeeldingen te kijken.

75

15. Verduidelijken de afbeeldingen de tekst? De afbeeldingen verduidelijken de tekst die is weergeven. De personages uit het verhaal beelden bepaalde emoties of gezichtsuitdrukkingen uit, die ook in de tekst worden weergeven. Doordat de personages iets uit beelden, verduidelijken zij de tekst. 16. Welke betekenissen roepen tekst en beeld op? De afbeeldingen en tekst in hoofdstuk een roepen verschillende betekenissen op. Ten eerste gaat het er om dat je niet iedereen moet beschuldigen als je HIV-besmet bent, zoals George Lizzie beschuldigt. Ten tweede is het belangrijk dat je je laat testen als je denkt dat je misschien besmet bent (Lizzie die een test doet) en de laatste betekenis is dat je eerlijk tegenover elkaar moet zijn (George die niet vertelt dat hij het virus misschien heeft opgelopen van Thandeka). 17. Vullen tekst en beeld elkaar goed aan? Tekst en beeld vullen elkaar goed aan in hoofdstuk 1. In het stripverhaal vullen de praatballonnetjes de afbeeldingen goed aan. Culturele gedragingen 18. Wordt er gesproken over positieve gedragingen in de tekst? Er wordt niet expliciet gesproken over positieve gedragingen in het stripverhaal, maar er zijn een paar punten die impliceren dat het over positieve gedragingen uit het PEN-model gaat. Allereerst in kader 11, als Khosi aan Lizzie vraagt wat de doktoren zeggen over George. Dit impliceert dat het raadzaam is om een dokter te bezoeken, wanneer iemand ziek is, in dit geval George. Verder is het nog een positieve gedraging als Lizzie naar de kliniek gaat om informatie over HIV in te winnen en om een HIV-test te gaan doen. Dit wordt duidelijk in kader 30. Tot slot zegt de zuster in kader 33, dat je altijd een condoom moet gebruiken wanneer je seks met iemand hebt. Dit duidt ook op een positieve gedraging. De bovengenoemde punten laten zien dat deze gedragingen gestimuleerd moeten worden, omdat het op die manieren mogelijk is om HIV of AIDS eventueel te voorkomen. 19. Worden er positieve gedragingen afgebeeld in de afbeeldingen? Aan de afbeeldingen is niet goed te zien of er sprake is van positieve gedragingen. Deze komen vooral tot uiting in de tekst. In kader 33 zegt de zuster dat je altijd een condoom moet gebruiken wanneer je seks hebt, maar aan de afbeelding is dit niet te zien. Ze heeft geen condoom in haar hand om het te visualiseren. 76

20. Wordt er gesproken over exotische gedragingen in de tekst? In de tekst wordt niet gesproken over exotische gedragingen. 21. Worden er exotische gedragingen afgebeeld in de afbeeldingen? Er worden geen exotische gedragingen afgebeeld. 22. Wordt er gesproken over negatieve gedragingen in de tekst? De negatieve gedragingen komen vooral tot uiting in de kaders waar George boos op Lizzie wordt, omdat zij volgens haar het HIV-virus heeft overgedragen aan George. In de tekst is dat te lezen in kader 21, 22, 24 en 38. In die kaders wordt Lizzie beschuldigd door George. 23. Worden er negatieve gedragingen afgebeeld in de afbeeldingen? De negatieve gedragingen zijn iets duidelijker in de afbeeldingen dan de positieve gedragingen. De emotie op het gezicht van George in kader 22 impliceert duidelijk dat hij boos is, maar zonder te tekst blijft het wel moeilijk te weten waarover hij boos is. Eigenlijk blijkt ook hier dat de negatieve gedragingen het duidelijkst zijn in de tekst en niet in de afbeeldingen.

77

Bijlage 4 Stripverhaal gebruikt voor het experiment

78

79

80

81

82

83

Bijlage 5 Vragenlijst experiment Introduction Thank you for helping with this experiment. For the purpose of this experiment you will be asked to complete the following questionnaire. The first part of the questionnaire focuses on more general information and the second part on a comic strip. All the information that you provide will be handled with great care and will be treated confidentially. Please fill in all the questions and specify every question. It is not about what is right or wrong, it is rather to gather information about the way in which you can, if at all, relate to the comic strip. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------First part general information 1.

Where were you born?……………………………………………………………………………………..

2.

What is your date of birth?……………………………………………………………………….…………….

3.

Where do you live?……………………………………………………………………………….……...

4.

To which cultural group do you belong?




White




Black




Coloured




Other, specify………………………………………………………………………………………

5.

Which language did you learn as a child?…………………………………………………………………………………….

6.

Do you speak or understand any other languages?………………………………………………………………………………..


If so, which one(s)?……………………………………………………………………………….




How well do you speak or understand them?…………………………………………………………………………………




How did you learn that/those language(s)?………………………………………………………………………… 84

7.

Which language do you speak at home?……………………………………………………………………………………

8.

Which language do you prefer speaking?…………………………………………………………………………………

9.

Which language do you speak best?……………………………………………………………………………………

The purpose of the following part of the questionnaire is to help you think about the extent to which you identify with being a member of your particular culture. Respond to each statement by indicating the degree to which that specific statement is true regarding the way you typically think about yourself. In other words, when you think about yourself, is the statement: Always false > answer 1 Mostly false >

answer 2

Sometimes true and sometimes false > answer 3 Mostly true >

answer 4

Always true > answer 5 1. Being a member of my culture is important to me …… 2. Thinking about myself as a member of my culture is not central to how I define myself …… 3. I have a positive view of my culture …… 4. I rarely think about being a member of my culture…… 5. Being a member of my culture plays a large role in my life …… 6. It does not bother me if others do not recognise me as a member of my culture …… 7. I enjoy being a member of my culture …… 8. I rarely choose to express my culture in the way I communicate …… 9. I like the things that make me a member of my culture and different from people in other cultures …… 10. If I were born again, I would want to be born as a member of a different culture ……

85

Respond to the following questions by indicating the degree to which the values reflected in each phrase are important to you: Opposed to my values > answer 1 Not important to me > answer 2 Somewhat important to me > answer 3 Important to me > answer 4 Very important to me > answer 5 11. Obtaining pleasure or sensuous gratification …… 12. Preserving the welfare of others …… 13. Being successful by demonstrating my individual competency …… 14. Restraining my behaviour if it is going to harm others …… 15. Being independent in thought and action …… 16. Having safety and stability for people with the same cultural orientation as I have …… 17. Obtaining status and prestige …… 18. Having harmony in my relations with others …… 19. Having an exciting and challenging life …… 20. Accepting cultural and religious traditions …… 21. Being recognised for my individual work …… 22. Avoiding the violation of social norms …… 23. Leading a comfortable life …… 24. Living in a stable society …… 25. being logical in my approach to work …… 26. being polite to others …… 27. being ambitious …… 28. being self-controlled …… 29. being able to choose what I do …… 30. enhancing to welfare of others ……

86

Second part: questions about the brochure The following part of the questionnaire is about a part of the brochure, entitled George’s Story. Please read the strip to answer the following questions. 1. Now that you have read the first chapter of the strip, George’s Story, what does it tell you? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 2.

Is this a true story? Why do you think so?.

………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 3.

This question refers to pictures 8 to 13 (page 2). Do you think that it is all right if Lizzie talks to other people about George? Why do you think so?

………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 4.

This question refers to pictures 30 to 36 (p. 4). Do you think that it is a good idea that Lizzie went to the clinic to ask for more information about an HIV test? Why do you say this?

………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 87

………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 5. Who are the characters which you see in picture 21? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 6. Can you tell me what kind of people they are in picture 21? What do you base your impression on? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 7. What kind of meaning has the sound imitation SLAM in picture 25? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 8. Can you tell me why George's words in picture 38 are printed in bold but the words spoken by Lizzie not? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

88

………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 9. Can you explain the difference between the speech bubbles in pictures 27 and 29? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 10. Can you describe the facial expression of George in pictures 22 and 44? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 11. This question refers to pictures 20 to 24. Why is George angry with Lizzie? From what do you gather this? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 12. Do you think Lizzie's facial expression in picture 10 goes well with the text? Can you also explain why you think so? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 89

………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 13. What do you think is the meaning of picture 25? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 14. Do you think it is a good thing that the main characters in the story are black and coloured people? Why do you think so? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 15. Do you think it will be better if the brochure is also available in other languages? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………..

90

16. Would you rather have no pictures and just writing? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………….. 17. Do the pictures tell you enough about HIV and AIDS so that you do not have to look at the tekst to know what it is about? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………… 18. What do you think about HIV and AIDS in general? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………..

91

Bijlage 6 Verantwoording categorieën VRAAG

Antwoord 1 Antwoord 2 Antwoord 3 Antwoord 4 Antwoord 5 Antwoord 6 Anders

Vraag 1 Vraag 2 Vraag 3 Vraag 4 Vraag 5 Vraag 6 Vraag 7 Vraag 8 Vraag 9 Vraag 10 Vraag 11 Vraag 12 Vraag 13 Vraag 14 Vraag 15 Vraag 16 Vraag 17 Vraag 18

92

Bijlage 7 Categorieën open vragen experiment Vraag 1 Now that you have read the first chapter of the strip George’s Story, what does it tell you? •

Men is niet op de hoogte van de gevaren van Aids.

•

Veel wisselende contacten kan leiden tot HIV/Aids.

•

Je kunt Aids krijgen van iemand die er gezond uitziet.

•

Veel mensen beschuldigen anderen voor hun eigen fouten.

•

George geeft Lizzie de schuld van alles.

•

Anders.

Vraag 2 Is this a true story? Why do you think so? •

Veel relaties zijn al kapot gegaan door HIV/Aids.

•

Het negeren van Aids is een veel voorkomend probleem.

•

Aids is een probleem dat niet te overzien is.

•

Het is niet echt gebeurd, maar wel erg realistisch.

•

Anders.

•

Geen motivatie.

Vraag 3 Do you think it’s all right if Lizzie talks to other people about George? Why do you think so? •

Het is een probleem van George en Lizzie samen, dus moeten ze het samen oplossen.

•

Ze probeert hem te helpen.

•

Geen motivatie.

Vraag 4 Do you think it’s a good idea that Lizzie went to the clinic to ask for more information about an HIV test? Why do you say this? •

Je kunt nooit genoeg weten over HIV/Aids.

•

Lizzie moet meer informatie over HIV/Aids verzamelen.

•

Anders.

•

Geen motivatie.

Vraag 5 Who are the characters which you see in picture 21? •

George en Lizzie.

93

•

Geen motivatie.

Vraag 6 Can you tell me more about picture 21? What are the characters feeling, experience, etc. at that moment? •

Lizzie is bezorgd om George, George is boos en gefrustreerd.

•

Lizzie is zenuwachtig en George is boos.

•

Geen motivatie. What do you base your impression on? •

Door de leestekens en gezichtsuitdrukkingen.

•

Geen motivatie.

Vraag 7 What kind of meaning does the sound imitation SLAM have in picture 25? •

Frustratie en woede.

•

George slaat de deur hard dicht.

•

Boosheid.

•

Geen motivatie.

Vraag 8 Can you tell me whe George’s words in picture 38 are printed in bold but the words spoken by Lizzie not? •

George is boos en praat hard.

•

De tekst van George is belangrijk

•

Geen motivatie.

Vraag 9 Can you explain the difference between the speech bubbles in picture 27 and 29? •

Denken en praten.

•

Geen motivatie.

Vraag 10 Can you describe the facial expression of George in picture 22 and 44? •

Boos en geschokt.

•

Boos en onzekerheid en angst.

•

Anders.

•

Geen motivatie.

Vraag 11 Why is George angry with Lizzie? From what do you gather this? 94

•

George denkt dat Lizzie hem heeft besmet met het HIV-virus.

•

George is boos omdat hij niet weet wat er is gebeurd.

•

George vindt dat Lizzie de schuld is van alles.

•

Anders

•

Geen motivatie.

Vraag 12 Do you think Lizzie’s facial expression in picture 10 goes well with the text? Can you also explain why you think so? •

Gezichtsuitdrukking van Lizzie.

•

Ze kijkt meer met afschuw dan bezorgd.

•

Anders.

•

Geen motivatie.

Vraag 13 What do you think is the meaning of picture 25? •

George wil de relatie beëindigen.

•

George toont zijn woede aan Lizzie.

•

Lizzie is geschrokken en weet niet wat ze moet doen.

•

Lizzie is bang dat George de relatie wil beeindigen.

•

Anders.

•

Geen motivatie.

Vraag 14 Do you think it is a good idea that main characters in the story are black and coloured people? Why do you think so? •

Aids is een groter probleem onder de zwarte en kleurling bevolking.

•

Aids heeft geen voorkeur voor een bepaalde huidskleur.

•

Anders.

•

Geen motivatie.

Vraag 15 Do you think it will be better if the brochure is also available in other languages. •

Iedereen moet de brochure in zijn eigen taal kunnen lezen.

•

Engels representeert het grootste gedeelte van de bevolking.

•

Geen motivatie.

Vraag 16 Would you rather have no pictures and just writing? 95

•

Het is beter te begrijpen.

•

Gemakkelijker om je te verplaatsen in de personages.

•

Het is realistischer en interessanter.

•

Anders.

•

Geen motivatie.

Vraag 17 Do the pictures tell you enough about HIV and Aids so that you do not have to look at the text to know what it is about? •

Afbeeldingen zijn ook zonder tekst te gebruiken.

•

Het zegt niets over de gevaren van HIV en Aids.

•

Het kan ook over een andere ziekte gaan.

•

Anders.

•

Geen motivatie.

Vraag 18 What do you think about HIV and Aids in general? •

Het ruïneert veel levens.

•

Goede educatie is belangrijk.

•

Survival of the fittest.

•

Aids is een groot probleem.

•

Anders.

•

Geen motivatie.

96

Bijlage 8 Tabellen culturele groep en open vragen

Crosstab

Why?

anders

veel relaties zijn al kapot gegaan door HIV/AIDS

het negeren van HIV/AIDS is een veel voorkomend probleem

het is niet echt gebeurd maar erg realistisch

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 0 1 4 1,8 1,4 1,8

Total 5 5,0

,0%

5,3%

16,7%

7,4%

2 2,6

3 2,0

2 2,5

7 7,0

8,0%

15,8%

8,3%

10,3%

16 15,8

13 12,0

14 15,2

43 43,0

64,0%

68,4%

58,3%

63,2%

7 4,8

2 3,6

4 4,6

13 13,0

28,0%

10,5%

16,7%

19,1%

25 25,0

19 19,0

24 24,0

68 68,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Vraag 2 Why do you think it’s a true story? Crosstab

It's all right that Lizzie goes to the clinic to ask more information about HIV/AIDS?

ja

nee

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 25 19 25 24,3 20,4 24,3

97

69 69,0

100,0%

90,5%

100,0%

97,2%

0 ,7

2 ,6

0 ,7

2 2,0

,0%

9,5%

,0%

2,8%

25 25,0

21 21,0

25 25,0

71 71,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Vraag 4a Do you think it’s a good idea that Lizzie went to the clinic to ask more information about HIV and Aids.

Total

Crosstab

Why?

Total

je kunt nooit te veel Count weten over HIV/AIDS Expected Count % within To which cultural group do you belong? 2 Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 21 17 20 20,7 16,6 20,7

Total 58 58,0

84,0%

85,0%

80,0%

82,9%

4 4,3

3 3,4

5 4,3

12 12,0

16,0%

15,0%

20,0%

17,1%

25 25,0

20 20,0

25 25,0

70 70,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Vraag 4b Why?

Crosstab

Who are the characters in picture 21?

Total

George en Lizzie

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

Vraag 5 Who are the characters in picture 21?

98

To which cultural group do you belong? white black coloured 25 19 25 25,0 19,0 25,0

Total 69 69,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

25 25,0

19 19,0

25 25,0

69 69,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Crosstab

Can you tell more about picture 21?

Lizzie is bezorgd om George, George is boos, gefrustreerd Lizzie is zenuwachtig en bang, George is boos

anders

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 16 13 21 17,4 15,3 17,4

Total 50 50,0

64,0%

59,1%

84,0%

69,4%

5 3,8

5 3,4

1 3,8

11 11,0

20,0%

22,7%

4,0%

15,3%

4 3,8

4 3,4

3 3,8

11 11,0

16,0%

18,2%

12,0%

15,3%

25 25,0

22 22,0

25 25,0

72 72,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Vraag 6a Can you tell me more about picture 21? Crosstab

How?

Door de leestekens en gezichtsuitdrukkingen

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

Vraag 6b How?

99

To which cultural group do you belong? white black coloured 20 6 9 20,0 6,0 9,0

Total

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

20 20,0

6 6,0

9 9,0

35 35,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

35 35,0

Crosstab

What is the difference between the speech bubbles in picture 27 and 29?

27=denken en 29=praten

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 25 16 25 25,0 16,0 25,0

Total

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

25 25,0

16 16,0

25 25,0

66 66,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

66 66,0

Vraag 9 Can you explain the difference between the speech bubbles in picture 27 and 29?

Crosstab

What's the facial expression of George in picture 22 and 44?

22=boos en 44=geschokt

22=boos en 44=onzekerheid en angst

anders

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 13 6 20 14,8 9,5 14,8 52,0%

37,5%

80,0%

59,1%

7 6,8

7 4,4

4 6,8

18 18,0

28,0%

43,8%

16,0%

27,3%

5 3,4

3 2,2

1 3,4

9 9,0

20,0%

18,8%

4,0%

13,6%

25 25,0

16 16,0

25 25,0

66 66,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Vraag 10 Can you describe the facial expression of George in picture 22 and 44?

100

Total 39 39,0

Crosstab

Why is George angry with Lizzie?

George denkt dat Lizzie hem HIV heeft gegeven

Hij is boos omdat hij niet weet wat er is gebeurd

anders

Total

To which cultural group do you belong? white black coloured 22 17 24 22,2 18,6 22,2

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

81,0%

96,0%

88,7%

2 1,8

2 1,5

1 1,8

5 5,0

8,0%

9,5%

4,0%

7,0%

1 1,1

2 ,9

0 1,1

3 3,0

4,0%

9,5%

,0%

4,2%

25 25,0

21 21,0

25 25,0

71 71,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Crosstab

gezichtsuidrukking van George

door zijn woorden

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

Vraag 11b How?

101

63 63,0

88,0%

Vraag 11a Why is George angry with Lizzie?

How?

Total

To which cultural group do you belong? white black coloured 13 5 8 12,4 7,3 6,2

Total 26 26,0

59,1%

38,5%

72,7%

56,5%

9 9,6

8 5,7

3 4,8

20 20,0

40,9%

61,5%

27,3%

43,5%

22 22,0

13 13,0

11 11,0

46 46,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Crosstab

How?

gezichtsuitdrukking van Lizzie

ze kijkt meer met afschuw dan bezorgd

anders

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 19 7 16 16,9 10,2 14,9

Total 42 42,0

76,0%

46,7%

72,7%

67,7%

5 5,2

5 3,1

3 4,6

13 13,0

20,0%

33,3%

13,6%

21,0%

1 2,8

3 1,7

3 2,5

7 7,0

4,0%

20,0%

13,6%

11,3%

25 25,0

15 15,0

22 22,0

62 62,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Vraag 12b How? Crosstab

What is the meaning of picture 25?

George wil de relatie beindigen

George toont zijn woede aan Lizzie

Lizzie is geschrokken en weet niet wat ze moet doen

anders

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

Vraag 13 What is the meaning of picture 25?

102

To which cultural group do you belong? white black coloured 1 2 7 3,5 3,0 3,5

Total 10 10,0

4,0%

9,5%

28,0%

14,1%

9 9,9

9 8,3

10 9,9

28 28,0

36,0%

42,9%

40,0%

39,4%

10 8,5

8 7,1

6 8,5

24 24,0

40,0%

38,1%

24,0%

33,8%

5 3,2

2 2,7

2 3,2

9 9,0

20,0%

9,5%

8,0%

12,7%

25 25,0

21 21,0

25 25,0

71 71,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Crosstab

It's good that all the characters are black and coloured?

ja

nee

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 12 5 12 10,2 8,6 10,2

Total 29 29,0

48,0%

23,8%

48,0%

40,8%

13 14,8

16 12,4

13 14,8

42 42,0

52,0%

76,2%

52,0%

59,2%

25 25,0

21 21,0

25 25,0

71 71,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Vraag 14a Do you think that it is good, that all the main charachters in the story are black and coloured people?

Crosstab

Why?

Aids is een groter probleem onder de zwarte en kleurlingen anders

Aids heeft geen voorkeur voor een bepaalde huidskleur

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

Vraag 14b Why?

103

To which cultural group do you belong? white black coloured 8 3 9 7,2 5,5 7,2

Total 20 20,0

32,0%

15,8%

36,0%

29,0%

4 3,3

1 2,5

4 3,3

9 9,0

16,0%

5,3%

16,0%

13,0%

13 14,5

15 11,0

12 14,5

40 40,0

52,0%

78,9%

48,0%

58,0%

25 25,0

19 19,0

25 25,0

69 69,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Crosstab

Do you think it will be better if the brochure is also available in other languages?

ja

nee

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 25 19 24 24,6 18,7 24,6

Total 68 68,0

100,0%

100,0%

96,0%

98,6%

0 ,4

0 ,3

1 ,4

1 1,0

,0%

,0%

4,0%

1,4%

25 25,0

19 19,0

25 25,0

69 69,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Vraag 15 Do you think it will be better if the brochure is also available in other languages?

Crosstab

Why?

het is beter te begrijpen

gemakkelijker om je te verplaatsten in de personages anders

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

Vraag 16b Why?

104

To which cultural group do you belong? white black coloured 7 3 4 5,6 3,6 4,8

Total 14 14,0

31,8%

21,4%

21,1%

25,5%

11 12,0

6 7,6

13 10,4

30 30,0

50,0%

42,9%

68,4%

54,5%

4 4,4

5 2,8

2 3,8

11 11,0

18,2%

35,7%

10,5%

20,0%

22 22,0

14 14,0

19 19,0

55 55,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Crosstab

Why?

afbeeldingen zijn ook zonder tekst te begrijpen

het zegt niets over de gevaren van HIV/AIDS

het kan ook over een andere ziekte gaan

anders

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

To which cultural group do you belong? white black coloured 8 4 7 8,7 4,2 6,1

Total 19 19,0

34,8%

36,4%

43,8%

38,0%

4 1,8

0 ,9

0 1,3

4 4,0

17,4%

,0%

,0%

8,0%

6 7,8

4 3,7

7 5,4

17 17,0

26,1%

36,4%

43,8%

34,0%

5 4,6

3 2,2

2 3,2

10 10,0

21,7%

27,3%

12,5%

20,0%

23 23,0

11 11,0

16 16,0

50 50,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Vraag 17b Why?

Crosstab

What do you think about HIV and AIDS in general?

het ruineert veel levens

educatie is erg belangrijk

anders

Total

Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong? Count Expected Count % within To which cultural group do you belong?

Vraag 18 What do you think about HIV and Aids in general?

105

To which cultural group do you belong? white black coloured 5 4 5 5,3 3,7 5,0

Total 14 14,0

21,7%

25,0%

22,7%

23,0%

14 14,3

9 10,0

15 13,7

38 38,0

60,9%

56,3%

68,2%

62,3%

4 3,4

3 2,4

2 3,2

9 9,0

17,4%

18,8%

9,1%

14,8%

23 23,0

16 16,0

22 22,0

61 61,0

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Bijlage 9 Uitvoertabel individualisme/collectivisme Individualisme Vraag

F

df1

df2

Sig.

1

0.58

3

69

0.63

2a

0.12

1

73

0.72

2b

1.08

3

64

0.361

3a

3.82

1

72

0.08

3b

0.80

1

44

0.74

4a

0.16

1

69

0.70

4b

0.38

1

68

0.54

5

X

X

X

X

6

0.65

2

69

0.52

7

5.86

1

69

0.18

8

1.14

1

69

0.28

9

X

X

X

X

10

0.42

2

63

0.66

11a

2.55

2

68

0.85

11b

0.80

1

44

0.37

12a

0.12

1

67

0.94

13a

0.34

3

67

0.79

14a

0.09

1

69

0.76

14b

0.47

2

66

0.62

15a

1.48

1

67

0.22

15b

1.04

1

62

0.31

16a

2.43

1

65

0.12

16b

0.06

2

52

0.94

17a

4.561

1

67

0.036

17b

1.28

3

46

0.29

18

2.98

2

58

0.58

106

Collectivisme Vraag

F

df1

df2

Sig.

1

0.51

3

69

0.67

2a

2.50

1

73

0.11

2b

1.35

3

64

0.26

3a

0.19

1

72

0.65

3b

0.30

1

70

0.58

4a

0.02

1

69

0.87

4b

1.69

1

68

0.19

5

X

X

X

X

6

0.12

2

69

0.883

7

5.33

1

69

0.53

8

0.39

1

69

0.53

9

X

X

X

X

10

0.25

2

63

0.78

11a

1.02

2

68

0.366

11b

0.59

1

44

0.40

12a

3.78

1

67

0.056

13

1.37

3

67

0.26

14a

0.43

1

69

0.51

14b

0.35

2

66

0.70

15a

1.73

1

67

0.19

15b

5.07

1

62

0.28

16a

0.93

1

65

0.33

16b

1.21

2

52

0.30

17a

5.494

1

67

0.02

17b

0.853

3

46

0.47

18

2.64

1

58

0.67

107

Bijlage 10 Uitvoer sterkte culturele identiteit Vraag

F

df1

df2

Sig.

1

2.25

4

70

0.007

2a

0.01

1

73

0.92

2b

0.49

3

64

0.70

3a

3.77

1

72

0.11

3b

0.30

1

70

0.67

4a

2.32

1

69

0.13

4b

0.023

1

68

0.88

5

X

X

X

X

6a

2.23

2

69

0.16

6b

2.58

1

71

0.58

7

0.01

1

69

0.94

8

1.88

1

69

0.18

9

X

X

X

X

10

0.5

2

63

0.61

11a

1.85

2

68

0.17

11b

10.03

1

44

0.87

12a

0.12

1

67

0.73

12b

0.77

2

59

0.47

13

2.55

3

67

0.63

14a

0.48

1

69

0.49

14b

0.58

2

66

0.56

15a

1.64

1

67

0.21

15b

0.22

1

62

0.64

16a

0.01

1

65

0.96

16b

0.89

2

52

0.42

17a

1.14

1

67

0.29

17b

1.28

1

46

0.29

18

0.27

2

58

0.81

108