NATUURVERENIGING WALCHEREN KNNV 46 e JAARGANG AUGUSTUS 2012 nummer3

DE COMPOSIET www.knnv.nl/walcheren

NATUURVERENIGING WALCHEREN KNNV 46e JAARGANG AUGUSTUS 2012 nummer

3

Colofon

De Composiet is een uitgave van de afdeling Walcheren van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging en verschijnt 4x per jaar.

Bestuur KNNV afdeling Walcheren:

Voorzitter Ria Verhagen, Verdilaan 96, 4384 LG Vlissingen, tel. 0118-478307, email: [email protected] Secretaris Peter Sneltjes, Middelburgseweg 19, 4364 TB Grijpskerke, tel. 06 13 36 31 37, email: [email protected] Penningmeester Michiel Kruit, Spoorstraat 54 4388 BS Oost Souburg, tel. 06 83 55 35 88, email: [email protected] Notulist Christien Labruijère Ledenadministratie Adri de Munck, Walraven van Hallstraat 7, 4333 CN Middelburg, tel. 0118-626183, email: [email protected] Natuurhistorisch- Gerard Brand, Schuitvlotstraat 24a, 4331 SZ Middelburg, tel. 0118-633931, coördinator email: [email protected] Natuurbeschermings-Hans Eckhardt, tel. 0118-636222, secretariaat email [email protected] Werkgroepen Plantenwerkgroep: Jo Clarijs, tel. 0118-581799 Website www.knnv.nl/walcheren

Contributie 2012 De contributie bedraagt jaarlijks voor leden € 25,00, huisgenoten € 10,00 en donateurs € 5,00. Het is alleen mogelijk om donateur of huisgenootlid te worden indien dit gekoppeld is aan een gewoon lidmaatschap. Huisgenootleden zijn, in tegenstelling tot donateurs, lid van de landelijke vereniging. Het gironummer van de penningmeester afd. Walcheren is: 2304411 te Oost-Souburg

Activiteitenagenda Datum Ma 3 sept. Za 8 sept. Di 11 sept. Za 22 sept. Ma 1 okt. Zo 7 okt. Di 9 okt. Za 13 okt. Za 13 okt. Di 23 okt. Za 27 okt. Za 27 okt. Ma 5 nov. Di 6 nov. Za 10 nov. Za 10 nov. Di 20 nov. Za 24 nov. Ma 3 dec. Za 8 dec.

Activiteit Vrij wandelen: Westkapelse bos Vogelexcursie Het Zandvoort Plantenwerkgroep: Slufter Ritthem Paddenstoelenwerkgroep: Het Kapelse bos Vrij wandelen: Oranjezon Bomenwandeling Middelburg Plantenwerkgroep: Binnenstad Vlissingen Vogelexcursie Het Zandvoort Paddenstoelenwerkgroep: Zoomland Bergen op Zoom Plantenwerkgroep: Paddenstoelen Berkenbosch Vogeltrek Dishoek Paddenstoelenwerkgroep: Westhove Vrij wandelen: De Piet Plantenwerkgroep: Paddenstoelen Levensberg Bergen op Zoom Vogelexcursie Het Zandvoort Paddenstoelenwerkgroep: Ouwerkerk Schouwen Duiveland Plantenwerkgroep: Oostkapelle Paddenstoelenwerkgroep: Kapelse en Yerseke Moer Vrij wandelen: Valkenisse bos en duin Vogelexcursie Het Zandvoort

Inhoudsopgave

Verenigingsnieuws Help, ze verpesten ons land enz. Nieuwe natuurgidsen Zomaar…. Waarnemingen in het Zandvoort De schorviltbij

3-4 5-6 7 7 8-9 10-11

Pagina 17 19 17 18 17 19 17 19 18 17 19 18 18 17 19 18 17 18 18 19

Wat altijd weer boeit … Indrukwekkende zaken Plantenwerkgroep c.a. Activiteiten In memoriam

12-13 14-15 16 17-19 19

Verenigingsnieuws Van de secretaris, Peter Sneltjes

B

estuursmededelingen: Als u dit leest ligt de vakantie alweer enige tijd achter ons, we kunnen ons weer opmaken voor de herfst. Deze periode laat veel fraais zien in de natuur. In het excursie programma voor de komende maanden wordt daar veel aandacht aan besteed. Bestuurlijk gezien waren de afgelopen maanden ook vrij rustig, maar breekt er nu weer een drukke tijd aan. Zo gaan we ons bezig houden met het opstarten van een actievere PR. Dit kan op diverse manieren, bijvoorbeeld een PR-commissie of een aantal vrijwilligers die zich bezig gaan houden met het bemensen van het KNNVkraam. Kortom, we kunnen nog alle kanten op. Zeker is wel dat een goede PR en een mooie representatief kraam je visitekaartje is voor de vereniging. De eerste stap naar een goede presentatie is al enige tijd geleden gezet door de glossy uitgave van de Composiet. We hebben diverse positieve reacties gehad. Een ander item dat binnen het bestuur al vaak is besproken is de Lepelaarkolonie in het Sloe. Elders in de Composiet wordt daar door Hans nog aandacht aan besteed.

C

ursus natuurfotografie: Beleef de Natuur met Fototoestel. De afdeling Walcheren van het IVN, instituut voor natuur- en milieueducatie, verzorgt vanaf september 2012

foto: peter sneltjes

een basiscursus natuurfotografie. Deze cursus is bedoeld voor mensen die iets meer willen dan alleen maar een plaatje schieten van de natuur. Er wordt uitgegaan van een spiegelreflexcamera, maar zo’n camera is zeker niet verplicht. Wel is het handig als je bij je camera het diafragma en sluitertijd zelf kunt instellen. Deze fotografiecursus van het IVN bestaat uit 6 bijeenkomsten verdeeld over theorie en praktijk. De 3 theorieavonden zijn op maandagavond van 19.30 – 22.00 uur op 3 en 17 september en 1 oktober en vinden plaats in het MicMec aan de Korenbloemlaan te Vlissingen. Onderwerpen als apparatuur, scherpte-diepte, compositie en fotobespreking zullen zeker behandeld worden. Om deze opgedane kennis toe te passen zijn er 3 praktijkochtenden op zaterdagochtend (9.00 – 12.00 uur) op 8 en 22 septem-

ber en 6 oktober, op wisselende locaties. Voor deze basiscursus natuurfotografie kunnen zich maximaal 10 deelnemers inschrijven. Op deze manier krijgen zij tijdens de bijeenkomsten alle aandacht van de cursusleiders. De cursus gaat door bij minimaal 4 deelnemers. Het inschrijfgeld voor de fotografiecursus is 65 euro voor bestaande IVN leden en 80 euro voor niet-IVN leden. Voor dit inschrijfgeld krijg je koffie/thee, reader in kleur, theoretische uitleg, begeleiding bij het praktische werk en bespreking van foto’s. Informatie en inschrijven kan bij Arjen Hartog ([email protected]; 06-33742545) Van de natuurbeschermingscoördinator, Hans Eckhardt

P

rotestbrief naar GS over korting ZMf: Kortgeleden dreigde de provincie de ZMf opnieuw te korten met een bedrag € 100.000. In totaal zou de ZMf daardoor binnen enkele jaren 50% van haar budget verliezen. Wij vonden een dergelijke korting zeer onterecht: nadelig voor de ZMf, nadelig voor ons en een aderlating voor de totale natuur- en milieubescherming in Zeeland. Waarom ook nadelig voor ons? Onze vereniging wordt bij één van haar drie hoofdtaken ‘natuurbescherming’ professioneel ondersteund door de ZMf. Wij voeren periodiek overleg over ontwikkelingen op het gebied van milieu, natuur, water, planologie en landschap. De ZMf is hierbij een van de overlegpartners. Daarnaast geeft de ZMf haar ondersteunende taak vorm door middel van een ambassadeurschap bij onze vereniging. Al met al voldoende redenen om het college van Gedeputeerde Staten per brief met klem te verzoeken de ZMf niet opnieuw te korten en het huidige subsidiebeleid (op zijn minst) te continueren. Inmiddels heeft de ZMf laten weten dat alle reacties uit de Zeeuwse maatschappij er toe hebben geleid dat Gedeputeerde Staten het aanvankelijke voorstel hebben ingetrokken. De bezuinigingen zijn hiermee nog niet van de baan, maar wel is er een toezegging om met alle betrokken organisaties de gevolgen van de bezuiniging te bespreken. rocedure lepelaarskolonie Sloe: we sluiten het boek. Het zat de KNNV-afdelingen Bevelanden en Walcheren, die zich hadden ingezet voor het behoud van de lepelaarskolonie aan de Frankrijkweg in het havengebied net over de Walcherse grens, niet mee. De uitspraak van de Raad van State op 15 februari dit jaar leidde er toe dat de verstoring van de lepelaarskolonie en de vernieling van hun nesten niet kon worden tegengehouden. Het einde van de lepelaarskolonie leek op korte termijn nabij, tot Zeeland Seaports met een verrassende opening kwam: ten eerste wilde Zeeland Seaports de kolonie in stand houden tot het terrein daadwerkelijk aan een bedrijf zou worden verkocht en ten tweede was het havenbedrijf bereid om een “lepelaarsfonds” op te richten met daarin een bedrag van € 100.000. Zeeland Seaports vroeg de beide KNNV afdelingen om advies. In ons advies als afdeling Walcheren van de KNNV hebben

P

we meegewogen dat op basis van onderzoek naar alternatieve locaties voor de lepelaars de aankoop van een nieuw terrein of zelfs het geschikt(er) maken van een bestaand terrein, voor Zeeland Seaports teveel geld zou gaan kosten of om andere (natuur)redenen niet acceptabel was. Als afdeling Walcheren hebben we, alles overwegend, ingestemd met de voorstellen van Zeeland Seaports. Wij hebben bij het fonds wel drie kanttekeningen geplaatst: Ten eerste zijn wij van mening dat projecten ten laste van dit fonds uitsluitend betrekking mogen hebben op het in stand houden en het verbeteren van de broedvogelpopulatie van de lepelaar in Zeeland. Ten tweede vinden wij dat het beheer van het fonds in handen dient te worden gelegd van een natuurorganisatie, waarbij onze voorkeur uitgaat naar de Werkgroep Lepelaar die over de grootste deskundigheid beschikt. Ten derde zijn wij van mening dat de beherende organisatie projecten pas kan vaststellen na instemming van in ieder geval de KNNV-afdelingen die zich de afgelopen tijd intensief hebben ingezet voor het behoud van de lepelaarkolonie in het havengebied. Met het uitbrengen van ons advies sluiten we het boek van de (juridische) procedure voor het behoud van de lepelaarskolonie aan de Frankrijkweg in Borsele, terwijl we ten aanzien van het fonds de vervolgstappen van Zeeland Seaports afwachten.

O

proep Onze voorzitter Ria Verhagen en Hilda van Langevelde hebben beide aangegeven vanaf 2013 te willen stoppen met het begeleiden van de vrije wandelingen! Ria en met name ook Hilda hebben dit lange tijd voortreffelijk gedaan, maar aan alles komt een eind. We willen beide alvast hartelijk dank zeggen voor hun inzet en tegelijkertijd willen we de leden oproepen zich te melden om deze begeleiding in 2013 voort te zetten! De vrije wandelingen zijn samen met het IVN georganiseerd, dus des te meer jammer zou het zijn dat aan deze samenwerking dan een einde zou komen. Als u belangstelling heeft of vragen hierover kunt u contact opnemen met Ria. Van de redactie, Jos de Jong

D

e vernieuwde Composiet: We zijn blij met de complimenten die we gekregen hebben na de eerste A4 uitgave in kleur! Het geeft ons energie om ermee door te gaan. Ik zeg met nadruk “we”, omdat de uitgave alleen tot stand kon komen door een intensieve en voor mij prettige samenwerking met Gerard Brand! Zonder zijn medewerking was het mij niet gelukt. Ook Christien Labruijere heeft haar steenje bijgedragen door verbetering van de teksten. Een woord van dank is ook op zijn plaats voor de leden die kopij en foto’s hebben aangeleverd. Zonder anderen

tekort te doen wil ik met name Hannie Joziasse noemen voor de prachtige foto’s. Tenslotte ook weer dank aan de leden die het blaadje keurig bezorgd hebben.

A

rtikelen: Hoewel het de bedoeling is om in elke uitgave een paar vaste artikelen te plaatsen, lukt dat toch nog niet helemaal. Zo is “Speuren naar sporen” weer verschoven naar de volgende uitgave. Wat hopelijk wel gaat lukken is de publicatie van artikelen van onze natuurfotograaf en insectendeskundige Albert de Wilde in de Composiet. Hij is bereid om al zijn artikelen (onder voorwaarden) ter beschikking te stellen aan ons blad. Een geweldig aanbod en u kunt nu al genieten van zijn eerste artikel. Ook Hans Ekhardt heeft plannen om in de toekomst regelmatig kopij aan te leveren voor de rubriek “Zomaar . . .”. Ook geweldig en ik zou zeggen: wie krijgt ook inspiratie voor aanleveren kopij? Al met al denk ik dat we op de goede weg zijn om ons blad aantrekkelijker te maken!

R

edactieadressen

Composiet: Jos de Jong, Walraven van Hallstraat 3, 4333 CN Middelburg, Tel. 0118-615189, Email : [email protected] Nieuwsbrief Zeekraal : Gerard Brand, Schuitvlotstraat 24a, 4331 SZ Middelburg, Tel. 0118-633931, Email: [email protected] Inleverdatum kopij voor de volgende Composiet: Vóór 1 november 2012 s.v.p.

F

oto verantwoording

Jo Clarijs: Vlinders (14); Hans Eckhardt: Celspin (7), Lepelaars (9), Plantenwerkgroep (16); Hannie Joziasse: Driedistel (Voorblad); Hilda van Langevelde: Bokkenorchis (12) Henk Mandemaker: ‘t Zandvoort (8) Redactie: bomen (6) Henk Remijn: Paddenstoelen 1: Haagbeuk Schorszwam, 2: Grote Parasolzwam, 3: Zwartwordende Wasplaat, 4: Oranje Mosbekertje, 5: Donzig Breeksteeltje, 6: Oker-kleurige Vezeltruffel (Achterblad); Peter Sneltjes: strand (3), IVN (7) Albert de Wilde: Schorviltbijen (10 en 11) Copyright: Overname van foto’s en tekst is alleen toegestaan na overleg met de fotograaf of de redactie

“Help, ze verpesten ons land…..”

O

nder die titel wil ik de komende maanden schrijven over de verloedering van ons (Zee)land en in het bijzonder Walcheren. Zoals ik al schreef, is die uitspraak niet van mij maar van de befaamde slotvoogd in Muiden, Ton Koot. Onze ijverige en kundige redacteur was nog in de ban van het ontpolderen en maakte er “verzuipen” van. De boodschap zal echter wel goed zijn overgekomen. Ik zou evenwel graag zien dat alle leden en sympathiserenden een bijdrage leveren. Neen, niemand hoeft een artikel te schrijven. Men mag echter van mij niet verwachten dat ik op de hoogte ben van alle aantastingen van natuur en landschap. Indien u iets signaleert, wil ik graag komen kijken om me een oordeel te vormen. Al dan niet met bronvermelding zullen we een en ander bekendheid geven. Dit kan preventief werken en stimuleert anderen goed rond te kijken. Overigens kost het (me) weinig moeite voorbeelden van een minder goede aanpak te geven. Geïnteresseerd? Daar gaan we dan!

H

et schonen van sloten: Eens in de zoveel jaar brengt het Waterschap sloten en watergangen op diepte en schoont ze goed op. Daar is niets mis mee, maar de manier waarop dit gebeurt verdient niet altijd een schoonheidsprijs. In de sloot langs de Noordweg –even buiten Oostkapelle– groeiden al verscheidene jaren prachtige dotters. Niet bepaald algemeen op Walcheren. Een dotter schuwt brak water. Vandaar. De Noordweg ligt evenwel op een kreekrug die voldoende zoetwater vasthoudt. Elk voorjaar konden we genieten van deze prachtige geelbloeiende ranonkelachtigen. Tot het waterschap in actie kwam. Grote hoeveelheden zandige grond werden afgegraven en vaak in het land ernaast gedeponeerd. Op veel plaatsen liggen die moeilijk te verwerken hopen er nog. En de dotters? Nooit meer gezien.

M

aaibeleid: Over het maaibeleid is al vaker geschreven. Enkele jaren geleden werd het maaisel langs de Noordweg afgevoerd. Een aarzelend begin met verschraling door mineraal materiaal af te voeren.”Ook het pogen is schoon” zei een vroegere leraar van mij, maar daar is het wel bij gebleven. Toch zijn er nog heel wat bloemen in de berm te vinden. Je zou zeggen: ga zo door!”. Mijn buurman huldigt een ander standpunt. Hij maait niet allen de berm voor zijn bezit langs, maar ook die aan de noordkant van het fietspad. Al te goed lijkt in dit geval buurmans gek. Ter hoogte van zijn perceel oogt de berm uiterst schoon. Kort gemaaid gras en zonder een enkele bloem. Is daar de kop boven dit artikel niet op van toepassing?

N

ieuwe aanplant: Langs de Munnikweg staan vanaf de Noordweg fraaie, hoogopgaande abelen en zilverpopulieren. Die moesten jaren geleden al wijken voor nieuwe aanplant, maar de eigenaar van Ipenoord, GreenWhite, ijverde voor het behoud van deze na de inundatie geplante bomen. Terecht, want ze kunnen nog jaren mee. Enkele zijn gekapt omdat ze onbetrouwbaar bleken te zijn. Langs de Dunoweg en Munnikweg richting Kon. Emmaweg zijn dit voorjaar nieuwe abelen geplant. Veel te laat maar het waterschap had geluk. Geen droog voorjaar en de bomen doen het dan ook best. Wie het stuk beplanting vanaf de Noordweg tot de splitsing Dunoweg-Munnikweg aandachtig bekijkt zal tot de conclusie komen dat de bestaande beplanting op den duur zonder kosten door abelenopslag kan worden vervangen. Goede boompjes selecteren en regelmatig opsnoeien.. dat laatste zou ik voor het waterschap nog wel willen doen. Voordelen zijn duidelijk: de boompjes zijn al beworteld en op lengte. Men kan een groot aantal aldus behandelen om later te dunnen. Dat ze niet precies op één lijn staan; een kniesoor die daar op let. Zouden de bestaande oude bomen wel precies langs een lineaal zijn geplant? Nu we toch in de buurt zijn wandelen we even de oprijlaan van Overduin in. Hier stonden allemaal iepen, die op zeker moment tekenen van ziekte begonnen te vertonen. Halverwege de laan werden de eerste geveld en vervangen. Binnen een aantal jaren kwam de rest aan de beurt. Tot zover lijkt alles prima. De nieuwe laan allure. Op de stronken prijken prachtige paddenstoelen waarover ik wel eens geschreven heb. Die zijn echter machinaal weggeboord en afgeschreven. Ook bij het opsnoeien van de bomen zou ik vraagtekens willen zetten. Ze groeien goed, maar staan er spichtig bij. Eigenlijk geen gezicht en jammer van de inspanningen. Wie daar gaat kijken moet er maar eens over nadenken hoe u het probleem zou hebben opgelost.

L

aat ik met iets positiefs eindigen. De oprijlaan volgend, de zwarte schuur voorbij, ligt het laatste rechte stuk voor u. Daar stonden paardenkastanjes. Deze deden het, ondanks de kastanje mineermot heel aardig. Ze zij door linden vervangen. Het geheel mag er zijn. Ook het “kanaal” -links van de weg; een vorm van herstel– doet het goed. Dat er zich kroos in het water bevindt baart wel zorgen. Regelmatig doorspoelen met regenwater lijkt de aangewezen weg om de waterkwaliteit op orde te krijgen. U ziet; er is veel te zeggen over onze leefwereld. We moeten op onze hoede zijn. De KNNV ook. Richard Struijk

Nieuwe aanplant aanplant Dunoweg

De Munnikweg

Nieuwe linden Overduin

Nieuwe gediplomeerde natuurgidsen IVN-Walcheren De cursisten van IVN Walcheren: staand, vlnr: W.Wattel, G.Geers, R Busink, B. vd Haar, H.Pieterse, A.Hartog, J.Sanderse, I.Thasing, J.de Buck, K.Haarhuis, G. Raaijmakers, B.van der Schelde, T.Verhage. Zittend vlnr: W.Roose, L. Kapteijn en A. Krosenbrink. (Afwezig: T. Willemstein, M. de Boer).

Zomaar tussen de schoenen van Jo... Het was midden op de middag, maar een loodzware lucht die zich even later zou uitstorten over de hoofden van de plantenwerkgroep op excursie langs het dijktalud in Ritthem, deed anders vermoeden. Het was nog droog toen de werkgroepleden een interessant stekje hadden gevonden. Met name ons oudste werkgroeplid Jo van de Klooster nam uitgebreid de tijd voor een juiste determinatie. Zeer tot ongenoegen van een flink uit de kluiten gewassen roodwitte celspin (Dysdera crocata) die een fanatieke aanval inzette op de schoenen van Jo. Overigens zonder resultaat en ik twijfel er aan of Jo de aanval heeft opgemerkt. Tussen zijn schoenen kon ik nog net de celspin fotograferen voordat ze zich met haar ‘teken’achterlijf weer tussen het basalt begaf op zoek naar pissebedden, of op weg naar haar cocon om even uit te rusten van de ongelijke strijd. Het was een korte kennismaking, maar het blijft leuk om bij de juiste (in dit geval sombere) weersomstandigheden overdag zomaar een nachtactief beestje tegen te komen. Hans Eckhardt

roodwitte celspin - foto Hans Eckhardt

L

v e D n k w m t z g w v i a v o d i v w C l

Waarnemingen in Het Zandvoort

L

aat ik beginnen met een overzicht te geven van niet alledaagse waarnemingen in het Zandvoort. Wanneer u over de Zandvoortweg rijdt en u kijkt over het natuurgebied dan ziet u ganzen, eenden, meeuwen, kieviten, wulpen en nog veel meer soorten vogels. Vogels die je ergens anders ook kunt zien. Wat drijft de vogelaar om steeds weer naar dit plekje terug te keren en zijn tijd te verdoen met kijken en nog eens kijken. Dat is zijn liefhebberij en de kick die hij krijgt wanneer een soort wordt gezien die je niet dagelijks tegenkomt. Dat geldt vooral in de trektijd van de vogels. Dan worden bijzondere waarnemingen gedaan. Vogels die je misschien nooit meer te zien krijgt. Ik zal enkele soorten noemen. De poelruiter, die we twee jaar geleden zagen, is een uiterst zeldzame gast. Ongeveer 25 jaar geleden heeft een kleine trap in een wei aan de Singelweg gezeten. Op 19 mei werd een Aziatische goudplevier gezien. Dergelijke waarnemingen zijn de krenten in de pap voor de vogelaar. Ik kan u vertellen dat het afgelopen voorjaar er veel bijzondere en zeldzame vogels op Walcheren zijn gesignaleerd, meestal in de omgeving van Westkapelle. Het zou te ver voeren om deze allemaal in deze Composiet te vermelden, maar ik hoop ze binnenkort via de Zeekraal of de website voor geïnteresseerden te publiceren. Van enkele vogels wil ik de waarnemingen hier nu wel bespreken in deze Composiet: steltkluut, de Aziatische goudplevier en lepelaar.

Het Zandvoort - foto: Henk Mandemaker

M

aandag 14 mei: Op 14 mei was ik zo gelukkig twee steltkluten langdurig te hebben kunnen gadeslaan. Alle vogelaars keken er enkele weken naar uit. Die vrijdagmorgen kwam ik bij de zuidelijk gelegen plas aan en zag opeens een nog jonge steltkluut lopen. Na een tijdje hem geobserveerd te hebben vloog de vogel op en ging naar een veertig meter verderop gelegen plas. Tot mijn grote verbazing zag ik daar ook een volwassen steltkluut staan. Ik ben naar het volgende hek gereden t.o. de Schotelweg en kon vandaar de fraaie en elegante vogels langdurig gadeslaan. De vogels hebben er maar een dag doorgebracht. De volgende dag zijn ze ‘s morgensvroeg door Karel Leeftink nog gezien toen hij op weg was naar een excursie in het Noordervroon. Toen ik een paar uur later ging kijken waren de vogels vertrokken. Karel heeft die morgen in het Noordervroon nog drie steltkluten gezien. Waarschijnlijk een kleine invasie.

Z

aterdag 19 mei: Zaterdag 19 mei fietste ik naar mijn oude stek aan de Zandvoortweg. Aangekomen bij het damhek tegenover de Schotelweg zag ik een groot aantal fietsers staan. Het waren oudere mensen die met vakantie waren en op deze mooie zaterdag samen een fietstocht maakten. In het fietsplan was ook het reservaat opgenomen. Ik stond er versteld van dat deze mensen zoveel belangstelling hadden voor de vogels. Terwijl ik de telescoop opstelde

begonnen de dames van het gezelschap nieuwsgierig te worden. Toen ik hen aanbood ook eens door de kijker naar de vogels te kijken, was het hek van de dam. Iedereen wilde even kijken, de kreten van verbazing waren niet van de lucht. Zo mooi vonden ze de vogels. De mensen genoten er van. Tegen de tijd dat de groep zou vertrekken kwam een auto aanrijden. De chauffeur, Corstiaan Beeke, stopte en vertelde mij dat op de Stenen kruisweg een Aziatische goudplevier te zien was. Ik heb daarop direct mijn spullen ingepakt en ben naar de aangeduide plaats gereden. Een paar auto’s aan de zijkant van de weg geparkeerd gaven de plaats aan waar de vogel te zien was. Ter plekke aangekomen zag ik een vijftal mannen staan praten. Na mij de plaats waar de vogel zat te hebben aangeduid, zocht ik met mijn kijker het bietenveld af, maar kon geen goudplevier ontdekken. Ze lieten mij door hun op de vogel ingestelde telescoop kijken maar ik zag niets wat op een vogel leek. Daarop ben ik maar naar huis gegaan met de gedachte ik kom nog wel eens terug. ‘s Avonds na het eten ben ik weer naar de Stenen Kruisweg gereden en zag daar verschillende bekende vogelaars staan. Kennelijk had de vogel zich verplaatst, want ze keken nu in de tegenover gestelde richting het weiland in. Na mijn telescoop opgesteld te hebben keek ik in de aangewezen richting en zag een Europese goudplevier staan. De Aziaat was even daarvoor opgevlogen en zat 10 meter verderop in het gras. Na enig zoeken had ik de vogel snel ontdekt en kon ik hem goed zien. Even later vloog de vogel op en ging naast zijn Europese neef zitten. Dat was geluk hebben, want nu konden we duidelijk het verschil zien tussen beide vogels. De Aziatische goudplevier was duidelijk kleiner en lichter van kleur en was van onder zwarter dan onze goudplevier. Hierna vloog de vogel weer op en ging in het weiland recht voor ons zitten. Het gras was hier korter zodat wij hem nog beter konden zien en gadeslaan bij het zoeken naar voedsel. Drie kwartier heb ik staan genieten en gepraat met “collega’s”. Door een paar vogelaars werd druk gefotografeerd. Thuis gekomen heb ik de site opgezocht waar enkele foto’s van de vogel te zien waren. Sommige waren heel mooi en duidelijk. De maandag daarop ben ik met een neef van mij, een vogelaar uit Wouwbrugge, gaan kijken en hebben de vogels weer goed kunnen zien maar nu zaten ze jammer genoeg in het bietenveld. Wat mij opviel was dat de twee soorten altijd in elkaars nabijheid te zien waren. De laatste keer dat ik de vogels heb gezien was op 24 mei.

V

rijdag 20 juli: Op twintig juli deed ik een bijzondere waarneming. Ik zag vijf lepelaars staan. Terwijl ik de vogels gadesloeg, streek er opeens nog een lepelaar neer. Kennelijk was dit een van de ouders, want de rust was meteen verstoord. Drie van de vogels begonnen zich als kleine kinderen aan te stellen en liepen in gehurkte houding met grote stappen en met hun kop

en hals op en neer gaande bewegingen makend op de aangekomen lepelaar af en sloegen met hun snavels op de snavel van hun moeder. Deze weerde haar jongen af en probeerde hen te ontlopen. Na lang bedelen gaf ze eindelijk toe. Een voor een stak een jong zijn lepel in de lepel van ma. Na bevredigd te zijn keerde de rust terug. Wat ik heb gezien zie je normaal alleen op de nestplaats. Kennelijk waren de jongen nog maar kort geleden uitgevlogen.

F

Lepelaars - foto: Hans Eckhardt

N

oteert u even op de tweede zaterdag van de maanden september, oktober, november en december zijn er weer excursies in de Sint-Laurense weihoek. Verzamelen op de Zandvoortweg t.o. de Schotelweg. Aanvang 10 uur. Bij slecht weer even bellen 626581.

Henk Mandemaker

Figuur 1: slufter de Kaloot, Borssele

De schaarse schorzijdebij (Colletes halophilus) is een belangrijke bij en dan met name voor de instandhouding van één van zijn broedparasieten. Dat is de zeldzame schorviltbij (Epeolus tarsalis ssp. rozenburgensis). Schorzijdebijen (fig. 2) zijn sterk gebonden aan een zout milieu en de plant waarop ze foerageren: de zeeaster (Aster tripolium). Die astersoort wordt ook wel zulte genoemd en bloeit pas eind augustus, met een piek omstreeks half september. Deze bijen komen dus ook laat tevoorschijn, want ze zijn daarop aangepast. Bij gebrek aan voldoende zulte vliegen ze ook wel op andere composieten, zoals kleine leeuwentand, zeeak-

Figuur 2: vrouwtje schorzijdebij (Colletes halophilus)

kermelkdistel en bezemkruiskruid (fig. 3).De schorzijdebij heeft enkele bijen als broedparasieten. Dat zijn de gewone viltbij (Epeolus variegatus, fig. 7) en tde schorviltbij (fig. 3 t/m 6). Die laatste gebruikt de schorzijdebij als enige waardbij. Daarmee zijn ze veel kwetsbaarder dan de gewone viltbij, die op meerdere zijdebijen parasiteert. Dat effect wordt nog versterkt door de scheve getalsverhoudingen tussen die koekoekssoorten bij de schorzijdebij: gemiddeld 80-85% variegatus en 15-20% tarsalis. Zonder waardbij kan de rparasiet niet bestaan. Het voorkomen van de parasitair levende viltbijen is dus een zeer sterke indicatie dat het met de (zeldzame) gastheer ook goed gaat. De schorviltbij wordt echter nog maar sporadisch in Nederland aangetroffen en deze koekoeksbij wordt beschouwd als uiterst zeldzaam. Alleen in de Zeeuwse en Zuid-Hollandse delta komt de bij nog in kleine aantallen voor in twee gescheiden populaties, namelijk langs de Westerschelde-oevers en in Kwade hoek (Goeree).

Figuur 3: paringspoging van schorviltbijen (Kaloot 2006)

Dat zijn de enige leefgebieden van de schorviltbij in Midden-, West- en Noord-Europa. Het zijn biotopen die een voortdurende bescherming behoeven. Het zijn mooie bijtjes van 8-11 mm lengte. De vrouwtjes zijn rood gekleurd op het schildje, de vleugelschubben, de ogen en delen van de poten. Het vrouwtje heeft slechts één witte breedtestreep op de zijkanten (aan de achterrand) van de eerste tergiet (achterlijfsegment) en dus niet de dubbele streep zoals bij het mannetje (fig. 6) en de mannetjes en vrouwtjes gewone viltbij (fig. 7). Het mannetje is grijsachtig (fig. 5). De zijkant van de thorax en het gezicht zijn grotendeels wit. Dat laatste is een gemakkelijk geslachtskenmerk. Een beslissend kenmerk van de schorviltbij, dat in het veld niet zo gemakkelijk te zien is, is een knobbel tussen de antennen, dus op de onderkant van het voorhoofd.

Figuur 4: vrouwtje schorviltbij (Epeolus tarsalis)

is daarom extra belangrijk (fig. 1, 8 en 9). Ook al wordt een klein gebied gespaard van havenbouw, dan nog is de verstoring door extra activiteiten in de omgeving funest voor dergelijke kwetsbare populaties. Het is daarom de grootste misstap van deze eeuw voor Zeeland h als de plannen voor de WCT (Westerschelde Container l Terminal: containeroverslaghaven en -kades) doorgang h zullen vinden. Europa zit daarop niet te wachten, want w de havencapaciteit van Rotterdam, Antwerpen, Zeeo brugge en Hamburg is meer dan voldoende, ook voor de g toekomst. Er is met de nieuwe Maasvlakte 2 erbij zelfs w sprake van aanzienlijke overcapaciteit. Zeeland krijgt m er dan alleen maar lawaai, milieuvervuiling en verkeer- n sellende bij. Wanneer gaat men eens echt Europees e denken? t h Nieuw bedachte natuurgebieden in de buurt van de Ka- n loot kunnen nooit een vervanging zijn van de kostbare d huidige biotopen. De natuur laat zich niet dwingen om h te verhuizen, vooral niet als het soorten betreft, die t gebonden zijn aan zeer specifieke plekken direct gren- p zend aan de zee, zoals de enige waardbij van de schor- z viltbijen, de schorzijdebij. Het is een volkomen naïeve g gedachte van sommige politici dat dit een oplossing zou kunnen zijn voor verlies van natuurwaarden.

O

Figuur 5: mannetje schorviltbij (Epeolus tarsalis)

Albert de Wilde

Alle foto’s: © Albert de Wilde

O

l t

Figuur 6: mannetje schorviltbij (Epeolus tarsalis)

Figuur 8: nestaggregatie schorzijdebij op de Kaloot in 2006 Figuur 7: vrouwtje gewone viltbij (Epeolus variegatus)

Bij deze soort overlappen de zijkanten van die knobbel voor een deel de antennebasis. Andere viltbijen hebben wél enige knobbelvorming tussen de antennen, maar dan zonder die overlappende punten. De schorviltbij wordt het ernstigst bedreigd door vernietiging van biotopen van zijn waardbij. Eerder werd reeds De Beer ‘opgeruimd’: de Maasvlakte (het voormalig eiland Rozenburg) slokte alles op. Nu is met de WCT-plannen de Kaloot (Borssele) aan de beurt om te verdwijnen en dit kleine duinsluftergebiedje is een belangrijke vindplaats van deze zeldzame bij. Waarschijnlijk ondervindt de soort ook enigszins last van concurrentie van de gewone viltbij, zie hiervoren. De instandhouding van de zeer schaarse huidige biotopen

Figuur 9: begin van het Kalootstrand met duinvorming nabij de koelwateruitlaat van de kerncentrale.

m

Wat altijd weer boeit . . . .

O

p het moment dat ik deze regels aan het papier toevertrouw is het half juli en regenachtig. Hoewel het KNMI niet spreekt van een koude put (een geïsoleerde hoeveelheid koude lucht in de atmosfeer) lijkt het er wel op. Op 14 juli keren we terug uit Enschede waar het gelukkig wat geregend had. De grond op onze Knalhütte was zo droog dat ik mijn voeten na het grasmaaien moest wassen, zo zwart waren ze van het wegstuivende zand. Eenmaal thuisgekomen spoedde ik mij naar de vijver; de trots van uw auteur. Deze lag er nog prima bij. Ik ontdekte zelfs een bloeiende plant; een valeriaan die ik al had afgeschreven. Had ik hem toch teveel in het nat gezet? Een echte waterplant is hij natuurlijk niet. De kattenstaarten trekken zich daar niets van aan en groeien zowel in het water als op de drogere klei. Houden zo. Ook m’n koningsvarens doen het goed. Nu maar hopen dat ze nog eens uitgroeien tot sporendragende planten. Ik ben benieuwd hoe de parnassia in het duin zich houdt. Ik schreef al eens dat ze minder goed tegen overstroming kunnen. In de volgende Composiet hoort u van mij.

O

rchideeën Orchideeën blijven boeien. Toen enkele jaren geleden een bokkenorchis werd ontdekt op de golfbaan tussen Domburg en Westkapelle was de vreugde onder de liefhebbers groot. Wie had dat nu gedacht? Op m’n 15e jaar kreeg ik het befaamde boek “Orchideeën van Nederland”, geschreven door Dick Deinum. Het is nog gedrukt op oorlogspapier en dat is geen wonder; we schreven 1943. Ik raadpleeg dit boek nog vaak , hoewel ik inmiddels meerdere bronnen kan aanboren. De dichtstbijzijnd vindplaats was toen Voorne en de noordelijkste in de Kennemerduinen. In de rest van ons land ontbraken ze m.u.v. Zuid Limburg. Inmiddels kennen we in Zeeland meerdere plaatsen; o.a. niet ver van de vroegere aanlegplaats van de veerpont naar Breskens (zaliger gedachtenis!). En nu dus al enkele jaren de bokkenorchis in het golfterrein. Dick Deinum zegt daarvan; “Zonnige, grazige hellingen langs bosranden. Kalkminnend. Zeer zeldzaam. Enkele malen in het duin aangetroffen”. Wellicht is het iets voor een excursie volgend jaar. Het bestuur van de golfclub, alsmede de baancommissaris zijn ons altijd goed gezind geweest, hoewel ze wisten van mijn standpunt dat de golfbaan uit de duinen zou moeten verdwijnen. Leuk was ook een oude, bekende vindplaats terug te zien. Wie Oranjezon binnen treedt (en niet alle hoop laat varen) volgt het kanaal aan de linkerzijde. Bijna aan het eind is een laagte. Daar lag vroeger een maaiboot. In die laagte stonden vijftig jaar geleden een handvol vleeskleurige orchissen. Vooral aan de rechterkant. Slechts een enkele links. Toen de boot verdween veranderde ook het beheer. Hoe het ook zij, de orchideeën verdwenen. Vriend Hans Simonse, met wie ik nog al eens een rondje Oranjezon doe, attendeerde me op deze plaats en ja hoor, ze stond er weer. Wat kleinere geworden en ook ouder misschien, maar toch . . . Of het ook zo zal gaan met de breedbladige wespenorchissen

Bokkenorchis - foto’s - Hilda van Langevelde

die op enkele plaatsen in augustus bloeiden langs de (dennen)bosrand waag ik te betwijfelen. De oorzaak durf ik niet aan te geven. Simpeler ligt dat met de teruggang van de keverorchis langs de Kon. Emmaweg, niet ver van het dubbele hek tegenover de toegangsweg tot de buitenplaats Overduin. Daar lachen u trouwens de al flinke lindebomen tegen. Een fraai voorbeeld van de ingezette herstelwerkzaamheden. We laten de orchideeën maar even rusten en kijken eens rond naar de vlinders.

V

linders Wie kent niet de fraaie zebrarupsen op het Jacobskruiskruid Voor sommigen –uiteraard in de agrarische sector- een doorn in het oog, al weten de meesten nauwelijks van de hoed en de rand. Je behoeft maar de ingezonden stukken in de PZC te lezen om te begrijpen dat het kennisniveau op een bedenkelijk peil ligt. Dat we geen universiteit bezitten heeft hier niets mee te maken. Het gaat dit kruid kennelijk voor de wind. Ik koester de rozetten elk najaar wanneer ze in mijn tuin verschijnen. Elk voorjaar kijk ik uit naar de roodzwarte vlindertjes die ondanks het feit dat ze slecht gevleugeld zijn kans zien overal hun eitjes af te zetten. Dit jaar heb ik nog maar weinig rupsen, oranjezwart, gezien. Tot mijn genoegen ontdekte ik enkele exemplaren op de door mij nauwlettend in het oog gehouden bloeiende planten. Weinig rupsen betekent minder vraat aan de bloemen en dus kans op zaadvorming. De wind zorgt ervoor dat dit overal terecht komt en aldus kunnen we volgend jaar meer rozetten verwachten. Zo zie je maar dat alles met alles samenhangt. Brandnetels hebben ons ook veel te bieden. Ik ga dus regelmatig kijken of er geen rupsen op zitten. Terugkomend uit Twente zag ik al gauw enkele nestjes rupsen van de kleine vos. Tientallen rupsen. Snel haalde ik m’n kweekkastje tevoorschijn. Twee potjes met water klaargezet en daarin bosjes jonge brandnetels. Heel behoedzaam knipte ik de nestjes weg en zette de sten-

gels tussen de jonge brandnetels. Nu kunnen ze over- N lopen wanneer er behoefte is aan een mals blaadje. Al zoekend naar jong groen vond ik ook nog enkele geheel zwarte rupsen, die kennelijk van een atalanta of dagpauwoog waren. Omdat ze niet in een troep bij elkaar r zaten, houd ik het op het eerste. Ik hod u op de hoogte en wie ons huis met tuin op 21 augustus heeft bezocht heeft ongetwijfeld meer gehoord en gezien. W ulikever l Op maandag 16 juli zou ik ‘s avonds een excursie Z leiden voor de campinggasten van Oranjezon. Met een klein gezelschap moedigen zouden we op pad gaan. In het bezoekerscentrumpje lag een gastenboek. Daar er enkele zwartwit geblokte schilden bijlagen keek ik i wat aandachtiger. Een bezoeker met haviksogen had E ze gevonden maar kon ze niet thuisbrengen. Een ze- p kere R. Louwerse uit Westkapelle. Ik beperkte me tot M een aantekening met telnr. Thuis zocht ik eens onder O Westkapelle evenwel zonder resultaat. Wie kent de t betrokkene? Het ging om julikevers; forse, ongeveer 4 V cm grote insecten, die overal op zandgronden voorko- A men. Ik vond ze echter alleen in het duin. De kevers G zelf voeden zich met mate met het blad van bomen en W struiken. De larven evenwel kunnen, net als die van K de meikevers, behoorlijk veel schade veroorzaken. We v noemen ze engerlingen en wie ze “eng” vindt heeft een beetje gelijk. In de duinen hebben deze het vooral gemunt op de wortels van helmgras, duinriet, enz. Ook wel eens die van berken. Jammer dat ze de Amerikaanse vogelkers versmaden want waar ze hun tanden inzetten vloeit het leven weg. Tijdens uw duinwandelingen maar eens goed opletten. De kevers zelf vallen ten prooi aan vleermuizen. Deze vreten het lijf op en laten de dekschilden vallen. Zo komt er een einde aan bijzondere kevers en eveneens aan mijn bijdrage voor deze Composiet. Ik ga echter niet met winterslaap dus sluit ik: maar we komen terug . .. Over de natuur raak je immers niet uitgepraat.Tot de volgende keer.

E

A

J

O

Richard Struijk

Indrukwekkende zaken

Natuurbelevingen van Jo Clarijs

E

en zwaar klinkende titel, maar ik bedoel alleen zaken die op mij een dusdanige indruk maakten gedurende de afgelopen maanden dat ik ze onthouden heb.

A

llereerst op een excursie naar Valkenisse, hoog in het duin en dan het uitzicht op de monding van de Westerschelde. Ik denk dat je een dergelijk uitzicht alleen ook kan hebben op de duintop net ten zuiden van Zoutelande waar de Paragliders starten.

O

ok op een excursie van de plantenwerkgroep bij de Aalvanger ontdekten we een Mi-vlinder. Die had ik ooit nog maar 1 x eerder gezien op de Haringvreter. Een gelijk milieu dus en hemelsbreed vlakbij. Frappant: Hans Eckhardt zag een paar dagen later ook een Mi-vlinder ergens anders op Walcheren. Ook diverse nachtvlinders gevangen of gezien in eigen tuin of op Zeeduin samen met andere leden van de Vlinder- en Libellenwerkgroep. Indruk maakten: Groot Avondrood, Populierenpijlstaart, Hermelijnvlinders, de Gestippelde Houtvlinder en het Rozenblaadje. Wat ook indruk maakt is, dat we tot op heden nog geen Kolibrievlinders hebben waargenomen in de tuin, dat is voor het eerst in 35 jaar.

Gestippelde houtvlinder - foto Jo Clarijs

Hermelijnvlinder - foto Jo Clarijs

Populierenpijlstaart - foto Jo Clarijs

Mi-vlinder foto Jo Clarijs

Rozenblaadje - foto Jo Clarijs

Boekbespreking

Plantenwerkgroep

Gids micro-vlinders

Verslag over 2012 (tot augustus)

S

N

inds kort is er nieuwe veldgids in de Engelse taal beschikbaar over de micro-lepidoptera, de kleine nachtvlinders die in het gewone taalgebruik met “micro’s” worden aangeduid. De veldgids heet “Field Guide to the Micro Moths of Great Britain and Ireland”, is geschreven door Phil Sterling en Mark Parsons, geïllustreerd door Richard Lewington. Uitgegeven door: British Wildlife Publishing Ltd, Gillingham en gedrukt in Italië. ISBN 978-0-9564902-1-6 (softback) en ISBN 978-09564902-2-3 (hardback). Deze gids voorziet in een enorme behoeft naar een goede, hanteerbare gids over de micro’s , die niet al te duur is. Afhankelijk van waar je de gids koopt kost de softcoveruitgave ca. €40,= exclusief transportkosten. De hardcover is beduidend duurder. De gids lijkt enorm op de Engelse uitgave van de veldgids voor de macro’s, die inmiddels al geruime tijd een Nederlandse versie kent. Er worden 1033 micro’s in beschreven en de gids telt 1500 duidelijke tekeningen en foto’s. De biotoopomschrijvingen en de aanwijzingen van gelijkende soorten zijn kort maar duidelijk. Ook de rupsen en soms de bladmijnen die van belang zijn, worden veelvuldig aangegeven. Kortom een “must” voor de geïnteresseerden, vooral omdat een eventuele Nederlandse uitgave wel even op zich zal laten wachten. De nadelen van deze gids zijn naast het ontbreken van Nederlandse namen ook het het voorkomen van soorten die niet uit de Nederlandse fauna bekend zijn, wat dus vooral bij soorten die erg op elkaar lijken problemen voor de determinatie zal geven. Dit gevoegd bij het feit dat o.a. voor Zeeland het voorkomen van alle soorten nog lang niet goed onderzocht is. De wetenschappelijke namen zijn heel erg “up to date”, dus gevonden afwijkingen zijn het best na te trekken via de internetsite Microlepidoptera.nl, de naamvoering op b.v. Waarnemingen.nl volgt de naamgeving op die site. Iemand die de gids aanschaft en toch met Nederlandse namen wil werken, kan het beste alle wetenschappelijke namen op die site natrekken en met potlood (dat vlekt niet als het blad per ongeluk nat wordt!) bijschrijven.

a onze jaarvergadering heeft de werkgroep t/m 30 juli ’12 in totaal 12 excursies gehouden, de eerste was op 13 maart naar het gebied ten oosten van Domburg en de laatste naar de zuidkant van de Veerse dam op 30 juli ’12. De opkomst was zeer behoorlijk: gemiddeld ergens tussen de 40 en 45%.

H

eel goed was vooral tijdens de eerste excursies te merken dat de natuur behoorlijk achterliep op haar gewone schema door de korte, maar stevige vorstperiode aan het eind van de winter. Stinzenplanten hebben we niet al te veel gezien en dus hebben we gewoon geïnventariseerd. Dat was natuurlijk wel wat moeilijker door het ontbreken van bloeiwijzen. Inmiddels is alles weer op schema, sommige soorten doen alweer aan de komende herfst denken.

D

e excursie naar Valkenisse ging niet door, omdat we niet tijdig een vergunning hadden, maar omdat er ook van de zijde van Landschapsbeheer en het Waterschap belangstelling is voor gegevens, hebben we die excursie toch later samen met Landschapbeheer uitgevoerd door een drietal plateau’s te inventariseren waar Landschapsbeheer de begroeiïng kort houdt, teneinde het voorkomen van de Kleine Parelmoervinder te bevorderen.

E

igenlijk hebben we geen erg bijzondere zaken gezien, maar op alle excursie was toch redelijk veel te zien en te leren. Opvallend waren de toch nog grote aantallen soorten die we vonden langs de Nolledijk (zomaar langs de paden) en b.v. langs de N57 bij de Veerse dam. Om veel soorten planten te vinden hoef je dus niet altijd naar een natuurgebied te gaan.

Jo Clarijs

N57 Veerse Meer Bermooievaarsbek

plantenwerkgroep fotografeert het hazenpootje

Hazenpootje

e

s

Inventarisatie Veerse bos 3 juli

Activiteiten Excursieprogramma Plantenwerkgroep

E

Dinsdag 11 september 2012 Planteninventarisatie-excursie naar de Slufter te Ritthem (B); (Coördinaten 0346-3863) Tijd: 14:00–16:00 uur; Vertrek: Parkeerplaats op dijk NO van Fort Rammekens.

M D V m T

Dinsdag 25 september 2012 Inventarisatie-excursie van planten, paddenstoelen, mossen en korstmossen naar de duinen van Valkenisse (B); (Coördinaten 0249-3903) Tijd: 12:00–16:00 uur (lange excursie!); Vertrek: bij het vm. huis van Verwoerd tussen Vroon en bos (Klein-Valkenisse). N.B. Dit is zeer geaccidenteerd terrein ! Eventueel drank en iets te eten meenemen ! Dinsdag 9 oktober 2012 Inventarisatie-excursie naar de binnenstad van Vlissingen, met name planten, mossen en korstmossen in de Oranjebuurt en omgeving (O); (Coördinaten 0292-3852) Tijd: 14:00–16:00 uur; Vertrek: Zeilmarkt bij de kruising Walstraat / Nieuwendijk

M V p V w T

Dinsdag 23 oktober 2012 Paddenstoelenexcursie naar het Berkenbosch (O); (Coördinaten 0267-4002) Tijd: 14:00–16:00 uur; Vertrek: Parkeerplaats Randduinweg, Oostkapelle. Dinsdag 6 november 2012 Paddenstoelenexcursie naar het bos bij de Jeugdherberg Lievensberg (Bergen op Zoom) (O); (Coördinaten 0326-3894 (Mortiere Boulevard) Tijd: 10:00–ca.15:00 uur; Vertrek: Parkeerplaats van de Mortiere Boulevard te Middelburg. NB. Aanmelden verplicht i.v.m. regelen van vervoer (uiterlijk 3 november 2012 !) Dinsdag 20 november 2012 Mossen/Korstmossen-excursie naar Bloemenlaan en omgeving, Oostkapelle. (O) (Coördinaten 0272-3997) Tijd: 14:00–16:00 uur; Vertrek: Bloemenlaan (doodlopende zijweg van de Randduinweg.)

Toelichting plantenwerkgroep: • • • • • •

Openbare excursies (O) kunnen door ieder KNNV-lid worden meegemaakt. Aanmelding is niet nodig, tenzij uitdrukkelijk bij de betreffende excursie vermeld. Besloten excursies (B) kunnen alleen door niet-werkgroepsleden worden bijgewoond na toestemming van de coördinator van de werkgroep. Het programma is onder voorbehoud dat de benodigde vergunningen c.q. toestemmingen worden verkre gen. Bij slecht weer kan de excursie naar een andere dinsdag, b.v. 1 week later, worden verplaatst. Niet-werkgroepsleden worden hierover niet ingelicht, men dient dus voor 13:00 uur de coördinator te bel len of de excursie doorgaat. Onderstaande coördinaten van de vertrekplaats zijn toegevoegd om eventuele misverstanden omtrent dit vertrekpunt zoveel mogelijk te voorkomen.

Coördinator Jo Clarijs; Tel: 0118-581799; Mobiel:06-10661974; Mail: [email protected]

Excursieprogramma Vrij wandelen Maandag 3 september 2012: Westkapelse bos en kreken; we gaan er zeker met het trekvlot overvaren. Verzamelen: Parkeerplaats Boudewijnskerke, tegenover de Vliedberg tussen Zoutelande en Westkapelle Tijd : 14.00 uur Contactpersoon: Hilda Maandag 1 oktober 2012: Oranjezon in de herfst; paddestoelen zijn er altijd te zien en misschien herten. Verzamelen parkeerplaats aan de Koningin Emmaweg, Vrouwenpolder. Tijd: 14.00 uur Contactpersoon: Ria NB: Betaald parkeren en de Lidmaatschapspas van Het Zeeuwse Landschap meenemen of € 1 voor entree.

Activiteiten (vervolg)

Excursieprogramma Vrij wandelen (vervolg)

Maandag 5 november: De Piet, door het bos en langs het Veerse Meer; vogels op en langs het water zijn er altijd. Verzamelen parkeerplaats bij kanohaven de Piet, Muidenweg 225, voorbij vliegveld Midden Zeeland, tussen Arnemuiden en Wolphaartsdijk. Tijd 13.30 uur, iets eerder omdat het al vroeg donker wordt. Contactpersoon: Hilda

Maandag 3 december: Valkenisse; bos en duin; SBB heeft een deel van het gebied vorig jaar op de schop genomen en een nieuw wandelpad aangelegd op de vroonweide. Verzamelen parkeerplaats aan het einde v/d Strandweg te Koudekerke, bij ’t “Watermachien” ofwel voormalig waterwingebied Valkenisse. Tijd: 13.30 uur, een half uurtje eerder omdat het al vroeg donker wordt. Contactpersoon: Ria

Toelichting Vrij wandelen:

De wandelingen zijn voor leden van KNNV en IVN. Er is geen gids. Iedereen praat met elkaar over datgene wat men de moeite waard vindt. Voor de wandelingen geldt: duur ongeveer 2 uur en verrekijker meenemen. Bij voortdurende regen of gladheid gaat de wandeling niet door. Contactpersonen voor vragen bij slechte weersomstandigheden, over startplaats of meerijden: Ria Verhagen: 0118 478307 en Hilda van Langevelde: 0118 551985

Excursieprogramma van de Zeeuwse paddenstoelenwerkgroep Zaterdag 22 september 2012: Het Kapelse Bos. Kapelle op Zuid-Beveland dus. We starten om 13.30 op de parkeerplaats van de sporthal aan de Vroonlandse weg. De Vroonlandseweg ligt aan de oostkant van het dorp. Op de wegwijzer staat het sportpark aangegeven. We vertrekken om 13.00 uur vanaf het P+R terrein bij het station Goes. Zaterdag 13 oktober 2012: Zoomland. Direct ten oosten van Bergen op Zoom, van de stad gescheiden door de A58, ligt het landgoed Zoomland. In het gebied vinden we uit de tijd dat hier landgoederen lagen nog beuken- en eikenlanen, doorgeschoten beukenhagen, houtwallen en grachten. Verder vind je loofbos, later aangeplant naaldbos, heideveldjes, weiden en akkers. Je bereikt Zoomland door bij Bergen op Zoom afslag 28 te nemen, boven op het viaduct ga je rechtsaf De Rooseveltlaan in, bij grote kruising rechts Gagelboslaan dan bij volgende grote kruising rechts de Holleweg. Deze weg volgen over A58 en bij splitsing met Klaverveldenweg kun je parkeren. Hier begint de excursie om 13.30 uur. Zie ook het kaartje dat als bijlage is meegestuurd. Vertrek vanaf het P+R terrein Goes om 12.30 uur. Zaterdag 27 oktober 2012: Westhove. Westhove ligt in de Manteling tussen Oostkapelle en Domburg. Via de rotonde kom je op de parkeerplaats van Kasteel Westhove. De excursie start om 13.30 uur op de parkeerplaats van Westhove. We vertrekken om 12.45 uur van af het P+R terrein bij het station Goes. Zaterdag10 november 2012: Excursie naar Ouwerkerk op Schouwen-Duiveland. De excursie start om 13.30 uur op de parkeerplaats aan het eind van de Nieuwendijk en het begin van de Weg van de buitenlandse pers. Dit is aan de westzijde van het bos en nog voor het Watersnoodmuseum. Vertrek uit Goes om 12.45 uur vanaf het P+R terrein bij station Goes.

Zaterdag 24 november 2012: Kapelse en Yerseke Moer. In de Kapelse Moer, dit is ten westen van het Kanaal door Zuid Beveland , heeft Foort Minnaar een terrein gelegen aan de Bredeweg. Op het kaartje dat als bijlage is bijgevoegd staat aangegeven hoe je dit terrein kunt bereiken. De excursie start om 13.30 uur aan het einde van de Brede weg.

Toelichting paddenstoelen werkgroep:

Door weersomstandigheden en droogte kunnen de excursies soms niet doorgaan. Aangeraden wordt bij deelname van tevoren contact op te nemen met Henk Remijn te Oostkapelle : Tel. 0118-581473

Activiteiten (vervolg) Excursieprogramma Afdeling Zaterdag 8 september 2012: Vogelexcursie naar het Zandvoort (Sint Laurens Weihoek) Tijd : 10.00 – 12.00 uur Vertrek : Kruising Zandvoortweg met Schotelweg; Begeleiding: Henk Mandemaker Zondag 7 oktober: Bomenwandeling in Middelburg, door achterommetjes van het centrum en over een deel van de bolwerken. Tijd: 10:30 - 12:00 uur Vertrek: De Dam, bij het standbeeld van regentes Emma; Begeleiding: Marianne Golsteijn, ‘Tuin van Zeeland’ NB: Maximaal 20 deelnemers, dus graag aanmelden vooraf (0118 633931) Zaterdag 13 oktober 2012: Vogelexcursie naar het Zandvoort (Sint Laurens Weihoek) Tijd : 10.00 – 12.00 uur Vertrek : Kruising Zandvoortweg met Schotelweg; Begeleiding: Henk Mandemaker Zaterdag 27 oktober 2012: Vogeltrek - de zon komt die dag op om 08.26 uur, dus we zitten - bij gunstige, niet te garanderen omstandigheden - mooi in de piek van de ochtendtrek van lijsterachtigen, vinkachtigen, gorzen en kraaiachtigen en misschien wat later ook roofvogels Tijd: 08:00 - tot minimaal 10:00 uur Vertrek: Pleintje onderaan de duinen bij Dishoek; Begeleiding: Karel Leeftink Zaterdag 10 november 2012: Vogelexcursie naar het Zandvoort (Sint Laurens Weihoek) Tijd : 10.00 – 12.00 uur Vertrek : Kruising Zandvoortweg met Schotelweg; Begeleiding: Henk Mandemaker Zaterdag 8 december 2012: Vogelexcursie naar het Zandvoort (Sint Laurens Weihoek) Tijd : 10.00 – 12.00 uur Vertrek : Kruising Zandvoortweg met Schotelweg; Begeleiding: Henk Mandemaker

In memoriam: Wim Dijkhuizen “Is het verzorgen van excursies op de Haringvreter iets voor jullie?“. Boswachter Piet de Keuning had plannen in die richting. Hoelang dat geleden is? Ik heb geen idee. Ik zag daar wel wat in en zei – na overleg met het bestuur van de KNNV Walcheren – volmondig “ja”.Elk voorjaar maakte ik namens de vereniging een rooster voor de gidsen die wilden meewerken. Honderden mensen werden door “onze” mensen rondgeleid. Je moest met de boot. Altijd een belevenis en zeker wanneer de schipper Wim Dijkhuizen heette. “Hoi Richard” riep hij dikwijls vanaf de brug wanneer we op de Stad Veere stonden te wachten. Je moest dan bij hem in de stuurhut komen zitten, want praten deed hij graag. Doorgaans opgewekt en goedgemutst maar hij kon ook goed “uitpakken”. Daar kunnen zijn beide zoons –Teije en Marinus – van verhalen. “Heb je wat te drinken gehad Richard?” Neen Wim nog niet. Orders werden uitgedeeld en even later stond de chocomel op tafel. Het hondje, troetelkind en altijd present, hield trouw de wacht. Het belang van de rederij ging hem boven alles. Daar was niets mis mee, maar wanneer er een omgeslagen zeilboot moest worden geborgen en er iets te verdienen was, liet hij het vaarschema voor wat het waard was. Een kniesoor die daar over zeurde. Toen begin mei de eerst excursie werd gehouden ontbrak Wim op het appél. Wat was er aan de hand? Min of meer toevallig vernam ik dat hij in het hospice in Vlissingen verbleef. Hij wachtte op het einde. Dat viel hem zwaar. Geen “Hoi Richard “ meer. Toch wilde ik enige woorden tot hem richten. Maar welke woorden moet een mens dan spreken of aan het papier toevertrouwen? Toch nog onverwacht was het einde daar. Aan Wim bewaren we als natuurgidsen en –vrienden zeer goede herinneringen. Zijn naam zal nog vaak genoemd worden; zeker in contact met zijn zoons, die hun vader moeten doen vergeten. Een moeilijke taak, maar een dankbare. Mede namens alle gidsen en KNNV-ers alsmede IVN-ers noemen we ten afscheid zijn naam nog éénmaal met eerbied: Wim Dijkhuizen. Deze schipper naast zijn schepper is in veilige haven. Richard Struijk

1

2

3

HERFST . . . tijd voor paddenstoelen

4

5

6