Natuur.ruimte. Fort van Brasschaat. Sprinkhanen. Wilde rozen in de Oude Landen

Natuur.ruimte Fort van Brasschaat

Sprinkhanen

Wilde rozen in de Oude Landen driemaandelijks verenigingsblad van Natuurpunt Antwerpen Noord vzw juni - juli - augustus 2014 jaargang 21 - nummer 2 verschijnt in maart, juni, september en december Natuur.ruimte • juni 2014 - augustus 2014

Inhoud

ZEKER LEZEN

14

Natuurgebied: Bijzondere holbewoners in de Ruige Heide 4 De ene bij is de andere niet

Actief: Moet er nog vlees zijn? Beweging: Over vleermuizen en militairen

7

8

Nacht van de Vleermuis in Fort van Brasschaat

In gesprek met: Clara Vanosmael

10

De natuurlijke tuin in opmars

Vergeet niet te genieten

13

Het kleine sprinkhanenboek 26

Natuurvriendelijk tuinieren in Wuustwezel Speur mee naar nieuwe leden

Soort in de kijker: Het kleine sprinkhanenboek

14

Er komen meer dan 15 soorten sprinkhanen voor in onze regio.

Sfeerverslag: Er is leven in en rond een poel!

17

Beheer: Zomerbeheer, een hele klus

20

Door mee te doen met de maaiwerkdagen leerde ik meteen interessante mensen kennen

Studie: Oude Landen, hotspot voor wilde rozen

Wilde rozen KEICOOL Op stap met Snor

26

22

Van de koekoek geen kwaad!

Actief met Eikeldop

Wilde rozen, lastig te herkennen

24

Doetjes en datjes, niet voor watjes!

EN VERDER Edito

DOE MEE EN WIN 3

Winkelhoekje

33

Colofon

34

Moet er nog vlees zijn?

7

Op schattenjacht met Snor en Eikeldop

25

We hebben een schatkist gevonden! Zoek mee naar de code van het slot.

AAN DE SLAG Agenda

18

Handen uit de mouwen

29

Zomerbeheer...

Vergeet niet te genieten

30

Doe eens iets leuks

Big Jump Nodig je vrienden uit en waag de sprong!

36

EDITO

Onze Rode Duivels

“Dit is één van de honderd leukste dingen die ik in mijn leven heb gedaan” (opruimactie Galgenschor)

Je kan er deze dagen niet naast kijken. Onze Rode Duivels met wereldambities. Calimero’s zijn altijd potentiële kampioenen. Al is de oogst nog niet binnen, er in geloven doen we wel. De macht van de collectieve verbeelding. Waarmee Vlamingen nu al aan de mondiale top staan is recyclage. Niet enkel in het selectief inzamelen, ook in het verwerken. Afval als materiaal en grondstof. Enkele weken geleden werd er in de keizerlijke badstad Oostende nog gescoord met het omvormen van verdwaalde visnetten tot kousen. Rode wellicht. Toch blijft zwerfafval in Vlaanderen voor terechte ergernis zorgen. We kieperen met zijn allen te veel weg in verloren hoekjes, wegbermen, kanalen en rivieren. Op 10 mei haalden we, samen met het Antwerps Havenbedrijf, tijdens de Europese Clean up Day meer dan 4.880 kg zwerfvuil - een container van 40 m³ vol - uit ons natuurgebied het Galgenschor. Zowat 120 groene duivels waren present om allerhande rommel – vooral plastics – uit het slik te halen. Een week later deden wij dit met 50 BASF medewerkers nog eens over in het Groot Buitenschor. Met evenveel enthousiasme. Zou Indaver - die instond voor de verwerking van de rommel – er ook kousen van kunnen maken? Zeker is dat er iets minder, nauwelijks afbreekbaar, plasticafval in de Noordzee zal terechtkomen. Samen de handen uit de mouwen steken om iets concreet te doen voor natuur en milieu: het blijft het keurmerk van Natuurpunt. De volgende maanden zijn er opnieuw tientallen kansen om de natuur een handje te helpen. Letterlijk. De hooilanden op de Oude Landen, in het Ekers Moeras en zelfs in het ecologische netwerk van de Antwerpse haven, zijn hotspots voor zeldzame planten. Witte bosvogeltjes, bijen- en keverorchis, gevlekte-, riet- en vleeskeurige orchissen kunnen enkel overleven als wij jaarlijks maaien en hooien. Op sommige plaatsen op de Oude Landen doen vrijwilligers van Natuurpunt dat al sedert 1974. Ook hier geldt de regel dat vele handen voor zichtbaar resultaat zorgen. Net zoals goed voetenspel onze rode duivels moet doen scoren in Brazilië. Wij zullen er bij zijn, jij toch ook? Ja, op de Oude Landen hé. Willy Ibens Voorzitter Natuurpunt Antwerpen Noord vzw

Natuur.ruimte • juni 2014 - augustus 2014

3

NATUURGEBIED Zandvlakte in de Ruige Heide (Foto: Luc Crols)

Bijzzzzzondere holbewoners in de Ruige Heide Je kon er de voorbije maanden in de berichtgeving van de media niet naast kijken: het gaat bijzonder slecht met onze bijen. Vlaanderen is helaas koploper in Europa inzake bijensterfte en achteruitgang van bijensoorten. Tekst: Stefan Versweyveld Foto’s: Luc Crols, Ruben en Bert Foquet, Maarten Cuypers 4

Gelukkig worden er steeds meer acties ondernomen om deze tendens te keren. Denk maar aan de populaire bijenhotels en de promotie van de aanleg van bloemenstroken als nectarbron. Heel wat soorten wilde bijen zijn echter bijzonder kieskeurig in hun keuze voor nestgelegenheid en plantensoort voor nectar. De uitbouw van natuurgebieden is voor deze bijen letterlijk van levensbelang. We laten je graag kennis maken met de bijzondere holbewoners van de Ruige Heide in Berendrecht.


Kieskeurige graafbijen Solitaire graafbijen zijn soorten die in allerlei bodemtypen een holletje in de grond graven om de larven, voorzien van een pakketje voedsel (stuifmeel), ondergronds te laten ontwikkelen. Nadat de larve ontpopt en volwassen is, kruipt ze uit het holletje naar buiten. Graafbijen starten hun leven dus letterlijk als holbewoner.

NATUURGEBIED

en het vinden van geschikte wilde bloemen. Daardoor zijn veel soorten solitaire bijen zeldzaam geworden.

Veel soorten graafbijen hebben een specifieke voorkeur voor een welbepaald bodemtype: zand, leem, mergel… Daarenboven lusten de larven van graafbijen vaak enkel stuifmeel van één of enkele plantensoorten! Daardoor is hun levenscyclus zo afgesteld dat de volwassen bijen verschijnen op het moment dat hun favoriete bloem in bloei staat. En uiteraard moet die ergens in de buurt van het gangetje staan waarin ze geboren zijn… Je begrijpt dat het voor solitaire graafbijen met zo’n kieskeurigheid en levenscyclus niet makkelijk overleven is in het sterk versnipperde en verstedelijkte Vlaanderen!

De ene bij is de andere niet Bijen maken toch honing, niet? Dat doen ze niet allemaal! Bijen vliegen van bloem tot bloem om zich te voeden met stuifmeel en nectar. Zo brengen ze stuifmeel over en bevruchten de planten. Meer nog, bijen zijn de belangrijkste bestuivers van wilde planten en landbouw gewassen en bijgevolg cruciaal voor het leven op onze planeet. Alleen de bekende honingbijen maken honing. Imkers houden deze bijen in bijenkasten, waar ze in een grote kolonie samenleven met een koningin, werksters en darren. Ook de verwante hommels zijn sociale insecten en leven samen in een nest.

Wilde bijen houden van de Ruige Heide Van oudsher zijn gevarieerde heidegebieden zeer interessant voor tal van insecten. Je vindt er niet alleen graafbijen, maar ook graafwespen, loopkevers, mierenleeuwen,... die dankbaar gebruik maken van het warme zand en het voedselaanbod. heidezandbij (Foto: R & B Foquet)

Foto: Ruben en Bert Foquet

Solitaire bijen daarentegen produceren geen honing en leven, zoals de naam al aangeeft, niet in kolonies. Ze bouwen elk hun eigen nest. De meeste graven een gangetje in de grond, andere gaan op zoek naar bestaande gaten in hout, stengels of stenen. Ze zijn nooit agressief, hun angel is meestal niet sterk genoeg om te steken. In Vlaanderen komen meer dan 300 verschillende soorten solitaire bijen voor! Deze wilde bijen hebben het momenteel zwaar te verduren door het gebrek aan natuurlijke nestgelegenheid Natuur.ruimte • juni 2014 - augustus 2014

5

NATUURGEBIED roodpotige groefbij (Foto: R & B Foquet)

pluimvoetbij (Foto: R & B Foquet)

Ook de Ruige Heide is een goed terrein voor graafbijen. Het gebied is erg gevarieerd met open zand, begroeide heide, schraal duingrasland, struiken en oudere bomen. Hierdoor is een landschap ontstaan met veel afwisseling. Daarenboven vind je in de Ruige Heide naast de klassieke struikheide tientallen andere wilde bloemen typisch voor arme zandbodems. Ideaal voor onze graafbijen dus! Heidezandbij en heidezijdebij zijn twee typische soorten die je eind augustus kan waarnemen in de Ruige Heide. Niet toevallig staat dan ook de struikheide, hun favoriete voedselplant, in bloei. De pluimvoetbij en roodpotige groefbij vliegen wat vroeger en je kan ze er regematig aantreffen.

zwartbronzen zandbij (Foto: Maarten Cuypers)

De zwartbronzen zandbij maakt dan weer heel diepe gangen in het zand. Soms worden die geparasiteerd door de gewone wespbij, een koekoeksbij die - zoals de naam aangeeft - op een wesp lijkt. Natuurpunt houdt terdege rekening met onze bijzondere holbewoners in de Ruige Heide. Het herstel van open zand (nestgangen) en het behoud van voldoende variatie in de droge heidevegetaties (voedselbron) staan voorop in het beheer. Na decennialange verwaarlozing wordt de Ruige Heide opnieuw een paradijs voor wilde bijen!

Steun onze nieuwe aankoop in de Ruige Heide Het eigendom in de Ruige Heide was tot voor kort versnipperd over vele tientallen eigenaars, waarvan sommigen ver van het gebied woonden. Hierdoor kon de Ruige Heide onmogelijk goed beheerd worden. Gevolg: de natuur ging er in sneltreinvaart achteruit. Exotische soorten zoals Amerikaanse vogelkers rukten op, de typische heidesoorten verdwenen.

Foto’s: Ruben en Bert Foquet, Maarten Cuypers 6

In 2001 startte Natuurpunt Antwerpen Noord dan ook met een aankoopproject om het tij te keren en het gebied goed te kunnen beheren in functie van haar bijzondere heidesoorten. En met succes! Stap voor stap konden we de Ruige Heide opnieuw aan elkaar puzzelen en een herstelbeheer opstarten.

Onlangs slaagden we erin een nieuwe aankoop te realiseren van meer dan 7.000 m², mooi aansluitend op de reeds beheerde percelen! Dankzij dit nieuwe puzzelstuk kunnen we op korte termijn de droge heide en het open zand herstellen. Aankopen kost natuurlijk heel wat geld. We krijgen hiervoor financiële ondersteuning van de Vlaamse overheid, maar toch moeten we nog een flinke eigen duit in het zakje doen. Steun daarom onze aankoop in de Ruige Heide. Dat kan door een gift te storten op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer vzw met vermelding van ‘project 3797 Ruige Heide’. Giften vanaf € 40 zijn fiscaal aftrekbaar. De wilde bijen in de Ruige Heide zullen je dankbaar zijn!


NATUUR.ACTIEF

Moet er nog vlees zijn? Het hele jaar door werken meer dan 200 vrijwilligers van Natuurpunt Antwerpen Noord mee aan onze natuur. Vrijwilligerswerk, dat is niet alleen natuurbeheer, wandelingen begeleiden, vogels en vlinders tellen of padden overzetten. Maar ook vergaderen, zetelen

in de milieuraad, activiteiten organiseren, fotograferen, Polderkes tappen, nestkasten timmeren, etiketten plakken, soep maken in de winter… Eén keer per jaar willen wij onze vrijwilligers extra bedanken voor hun inzet. Dat doen we met een heerlijke barbecue - met of zonder vlees – en een kleurrijk groentenbuffet. Al onze vrijwilligers zijn welkom! Een gezellige gelegenheid om eens kennis te maken met de andere Natuurpunters van ons werkingsgebied. Of om elkaar nog eens terug te zien en bij te praten. Dus, was je het afgelopen jaar op één of andere manier actief in een kern of werkgroep van Natuurpunt Antwerpen Noord, aarzel dan niet en schrijf je in. Inschrijven is gratis, maar wel noodzakelijk. Stuur een mailtje naar het Natuur.huis, [email protected]. Afspraak op zaterdag 19 juli, klimaatloods, Donkweg (vlakbij ingang Oude Landen aan de Lindenlei), Ekeren.

Vanaf 17 u verwelkomen we je met een aperitiefje en om 18 u staan de barbecue en het buffet voor je klaar.


Tekst: Iris Buermans Foto’s: Rafaël Delaedt 7

NATUUR.BEWEGING Fort van Braschaat: de brug wordt opgebouwd zodat iedereen veilig naar het foort kan oversteken.

Over vleermuizen en militairen Historiek Het Fort van Brasschaat werd, samen met de andere forten van de buitenste fortengordel van Antwerpen, gebouwd tussen 1909 en 1912, in de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog. In tegenstelling tot de bakstenen forten van de binnenste grote omwalling bestaan de muren en het dak uit ongewapend beton. Het is een fort van tweede orde met aangehechte revers caponnières, wat betekent dat de geschuts stellingen vóór en naast het fort (de ingang is aan de achterzijde) met betonnen gangen verbonden zijn. Het fort is gelegen op een driehoekig eiland, omgeven door een brede gracht. Het had als bewapening ondermeer zes zware kanonnen en twee houwitsers, die waren opgesteld in betonnen torens met stalen koepels. In dienst was er 330 man gelegerd.

Tekst: Johan Neegers 8

Tijdens de Eerste Wereldoorlog kwam de vijand echter uit het zuiden en zijn het de forten rond Lier en Mechelen die de zwaarste aanvallen te verduren kregen. Toen die één voor één

vielen, werd Antwerpen als vesting opgegeven en trok het Belgische leger zich terug naar de IJzervlakte. Het Fort van Brasschaat heeft dus nooit slag moeten leveren. De verwoestingen die zichtbaar zijn aan linkervleugel, zijn het gevolg van een (mislukte) poging om de vesting op te blazen eind jaren ’70. Tussen WO I en WO II werden de forten van de buitenste gordel verbonden door de Antitankgracht, ter bescherming tegen Duitse tanks. Ook werden er in het fort mitrailleurs posten geplaatst. Doch ook in ’40-’45 heeft het Fort van Brasschaat geen slag moeten leveren.

Vleermuizen vervangen militairen Na WO II heeft het fort geen militaire rol van betekenis meer. De bewapening, bepantsering en machines zijn verwijderd. Wat overblijft zijn vochtige en donkere, lege betonnen gangen, torens en bunkers met dikke muren – net wat overwinterende vleermuizen nodig hebben.


Vleermuizenreservaat In 2000 verkreeg Natuurpunt de toelating van het ministerie van Defensie om het fort te beheren als vleermuizenreservaat. Naast maatregelen om verstoring in het fort terug te dringen, werden verschillende vensters en gaten dichtgemaakt om tocht te voorkomen en de temperatuur constant te houden. Watergangen (kleine, krappe gangen rond het fort die overtollig regenwater afvoeren) werden opnieuw uitgegraven en geschikt gemaakt voor overwinterende vleermuizen.

Waar nodig werden holle bakstenen opgehangen waarin de kleinere soorten zich kunnen verschuilen. Nu is het Fort van Brasschaat verbouwd tot een ideaal winterhotel voor vleermuizen. Met meer dan 840 overwinterende vleermuizen (anno 2008) behoort het tot de ‘top drie’ van de beste vleermuizenforten in Vlaanderen. Er overwinteren onder meer 500 watervleer muizen en 180 franjestaarten. Voor die laatste soort is het Fort van Brasschaat, na dat van Oelegem, meteen het tweede belangrijkste winterverblijf in Vlaanderen.

NATUUR.BEWEGING

In tegenstelling met wat we zien in veel natuurdocumentaires, hangen onze inheemse vleermuizen niet met honderden aan de muren te slapen. Integendeel: ze kruipen liefst zo beschut mogelijk in allerlei kieren en gaten. En dat is net wat ze in het binnenste van het fort in overvloed vinden. Maar niet zonder een beetje hulp van de mens.

Dat weten we omdat we (in overleg met het ministerie van Defensie) de overwinterende vleermuizen in het Fort van Brasschaat jaarlijks tweemaal tellen. Een tijdrovende en niet eenvoudige karwei die door een groep enthousiaste ‘vleermuizentellers’ wordt uitgevoerd.

Nacht van de Vleermuis - zaterdag 30 augustus 2014, het jaar van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Het Fort van Brasschaat, een mooie combinatie van natuur en militair erfgoed. Een betere locatie dan dit fort was in ons werkingsgebied dus ondenkbaar voor deze activiteit. Door hun nachtelijke gefladder, hun voorkeur voor oude gebouwen, ruïnes en kerktorens en hun vreemde uiterlijk zijn veel mensen bang van vleermuizen. Toch zijn het allesbehalve griezels. Al vliegend zoeken ze ’s nachts hun maaltijd bij elkaar. Eén vleermuis eet jaarlijks wel een kruiwagen vol insecten op. Zo’n vleermuis in je buurt is dus de ideale natuurlijke muggenverdelger. Tijdens de Nacht van de Vleermuis word je ingeleid in de mysterieuze wereld van vleermuizen. Je zult vleermuizen zien én horen. Een kleurrijke voorstelling geeft een antwoord op al jouw netelige vragen over het leven van de vleermuis. Een vleermuizenkenner neemt je mee op sleeptouw met een batdetector. Zo maakt hij de vleermuizenkreten hoorbaar voor jouw oren. En in het kader van de herdenking hoort er natuurlijk een historisch verhaal bij. Na de nachtelijke tocht ben je van harte welkom in ons Bat-café. De inkom is gratis, maar voor toegang tot het fort dien je wel aan te sluiten bij één van onze geleide wandelingen. Begint het al te kriebelen? Kom dan zeker naar onze Nacht van de Vleermuis op zaterdag 30 augustus vanaf 20 u, Fort van Brasschaat, Sionkloosterlaan z/n, Brasschaat.


9

IN GESPREK MET

Clara Vanosmael De natuurlijke tuin in opmars Toen we een afspraak voor ons gesprek maakten, zei Clara: ”Ik doe niet zoveel, hoor”. Maar als we de lijst overlopen, mag je gerust stellen dat ze een bezige bij is. Tekst: Rina Peys Foto’s: Bart Vannieuwenhuyse 10


IN GESPREK MET

Clara maakt deel uit van Natuurpunt Brecht. Zij organiseert ieder jaar, samen met Natuurpunt, VELT en de milieuraad van Brecht de cursus ‘Natuur in de tuin’. Ze is lid van VELT en is daar te vinden op de eco-tuindagen. Ze zetelt in de milieuraad van Brecht, is compostmeester en organiseert in samenwerking met de gemeente de jaarlijkse schoonmaak in de wijk. Ook geeft ze graag rondleidingen in haar tuin en ja, ze heeft ook nog een gezin, een tuin en een hond. Voornamelijk over die tuin gaat ons gesprek, want hij vormt de rode draad in alle opgenoemde activiteiten.

Ben je altijd al met tuinen en natuur bezig geweest? “Ik ben in een huis met een grote tuin grootgebracht. Mijn moeder was de tuinier en we hadden er ook een moestuin. Ik heb biologie gestudeerd en heb daarna 8 jaar als marinebioloog gewerkt. Voor het werk van mijn man woonden we 3 jaar in Noord-Amerika. Toen we terug naar België kwamen en ons huis opnieuw betrokken, was de tuin heel erg verwilderd. Ik kreeg hulp met het uitzetten van de grote lijnen om onze tuin in te delen en daarna kon ik beginnen invullen. Er stonden volwassen bomen: enkele berken, dennen en eiken. Die zijn gebleven en geven de tuin een schaduwrijk karakter. Er kwamen een gemengde

struikenhaag achteraan en een invulling van schaduwminnende bodembedekkers. De gebogen vijver grenst pal aan het terras. Zalig, er valt altijd wat te zien.” Tijdens onze babbel krijgen we het bezoek van een eekhoorn. De grote bonte specht komt wat snoepen en er zitten doorlopend mezen en merels op de verschillende voederhuisjes.

De tuin oogt heel spontaan en natuurlijk, met veel ruimte voor andere bewoners! “Ja, vogels zijn hier graag geziene gasten. De eekhoorns zijn ook vaste klanten en in en rond de vijver huizen de salamanders. Bloeiende planten voor de bijen zijn er doorheen alle seizoenen. Nu lopen de helleborussen op hun einde, maar de elfenbloemen, de bosanemoontjes en het longkruid staan in volle glorie. Het krentenboompje begint te bloeien en de dotterbloemen aan de vijver vallen op door hun zonnige uiterlijk. Het zijn stuk voor stuk gemakkelijke planten. Tenminste, als ze op de juiste plaats staan.”

Daar geef je graag advies over, heb ik begrepen? “Voor de cursus ‘Natuur in de tuin’ komen de cursisten hier een kijkje nemen. Ik tracht hen dan vooral ‘goesting’ te doen krijgen in een natuurlijke tuin. Dat verwezenlijk je door te tuinieren met zachte hand en zeker ook via ‘kringlooptuinieren’. Afval bestaat niet, dat wordt compost, je gebruikt het als beschermende laag of je maakt een takkenwal. Wat hier niet graag groeit, hoort er niet thuis. Terraspotten gebruik ik voor de zonminnende vaste planten en het eenjarige plantgoed.” Natuur.ruimte • juni 2014 - augustus 2014

11

IN GESPREK MET

Plantenkennis is dan wel handig? “Ja, maar goede lectuur doet ook wonderen en uitproberen is vaak de boodschap. Trouwens, de tuin verandert voortdurend: bomen en struiken worden groter en zorgen zo voor meer schaduw. Planten ‘lopen’ dan vaak zelf naar hun favoriete plekje in de zon. Zodoende wordt het stuk gras alsmaar kleiner. Heb je een natte tuin, dan pas je best de planten daaraan aan. Op zandgrond hoort weer een andere beplanting. Als alles goed groeit en bloeit, geeft dat veel voldoening en geen frustraties. Gazon is voor velen een doorlopende ergernis: er komt mos in en andere (ongewenste) kruiden. Hier is dat geen probleem, er mag van alles groeien. Spannend! Mos, afgevallen blad en maaisel onderdrukken ongewenste kruiden onder de struiken achteraan. Dat spaart veel werk uit.”

Vaak vragen tuinbezitters naar een arbeidsarme tuin? “Ja en na verloop van enkele jaren ben je dan toch weer aan het snoeien en wieden. Dat is nu eenmaal zo: planten groeien, zaaien zich uit of moeten vervangen worden. Maar in de natuurvriendelijke tuin is dat na verloop van tijd toch nog zeer beperkt. Een zacht beheer is meestal voldoende. Ik zie de natuurlijke tuin als een noodzaak, als een klein beetje geven in ruil voor alles wat we ons toe-eigenen ten koste van die natuur.”

Je stelt je tuin open? “Om de 2 jaar kunnen er geïn teresseerden komen kijken tijdens de eco-tuindagen van VELT. Dit jaar doe ik mee op 1 juni. De bezoekers krijgen dan informatie over kringloop tuinieren en werken in de tuin, met de natuur als leidraad. Een Oxfamstandje wordt voorzien voor een natje en een droogje.” 12


• zondag 29 juni: groenten en fruit Biologisch eten is tegenwoordig heel populair. Waarom geen groenten en fruit uit je eigen tuin eten? Het is gezond, goedkoop, goed voor het milieu en heel leuk om te doen! En fruit en groenten uit de eigen tuin smaken nog altijd dat ietsje beter. Zelfs in de kleinste tuin is er meestal wel ruimte voor een fruitboom of een bessenstruik. • zondag 27 juli: insecten in de tuin. Kom kijken en luisteren hoe je een tuin meer insectenvriendelijk kan inrichten. Betekent dit meer werk? Beslist niet. Hoe meer de natuur met rust wordt gelaten, des te beter en gevarieerder zal ze reageren. Is zo’n insectenvriendelijke tuin ‘slordig’ of ‘niet netjes’? Elke tuinliefhebber kan zelf kiezen hoe ver hij wil gaan. Ook kleinschalige, verdoken en weinig zichtbare tuinaanpassingen bewijzen hun nut.

• zondag 7 september: geneeskrachtige planten herkennen en gebruiken. Hoe kunnen we planten gebruiken om onszelf, onze dieren of gewassen te genezen of gezond te houden? Een aanrader voor iedereen die graag een paar uurtjes ondergedompeld wil worden in de magische wereld van kruiden.


VERGEET NIET TE GENIETEN

Natuurvriendelijk tuinieren in Wuustwezel

Afspraak op zondagen 29 juni, 27 juli en 7 september van 9.30 u tot 12 u bij Gilbert Van Looveren, Wiezeloo 61, Wuustwezel. Graag vooraf inschrijven. Dit kan door te bellen naar Gilbert Van Looveren, GSM 0476-34.23.83.

13

SOORT IN DE KIJKER

Bramensprinkhaan (Pholidoptera griseoptera)

Het kleine sprinkhanenboek!

In het noorden van Antwerpen wisselen polder- en heidebiotopen elkaar af. Er komen meer dan vijftien soorten sprinkhanen voor in deze regio, telkens gebonden aan een specifieke leefomgeving.

Tekst: Bert Foquet Foto’s: Ruben Foquet 14


De vrij algemene blauwvleugelsprinkhaan wordt voornamelijk in droge zanderige of stenige gebieden gevonden. Langs de talrijke spoorweglijnen in het havengebied en in het bijzonder in het rangeerstation AntwerpenNoord kan de blauwvleugelsprinkhaan vaak worden aangetroffen. Bij het opvliegen toont dit vrij grote insect even zijn helderblauwe achtervleugels, om na de landing onmiddellijk weer op te gaan in zijn omgeving. De veel zeldzamere kiezelsprinkhaan is door zijn gelijkenis met de meer algemene soort moeilijk te onderscheiden. Twee jaar geleden werden in Vlaanderen voor het eerst kiezel sprinkhanen waargenomen. Ondertussen verspreiden ze zich gestaag in de Antwerpse haven. Zo werden er vorige zomer meer dan dertig exemplaren in het rangeerstation Antwerpen-Noord geteld.

Deze zuidelijke soort is duidelijk aan een opmars bezig en maakt daarbij handig gebruik van menselijke infrastructuur: het spoorwegnet. Daarbij moet genoteerd worden dat het nog onduidelijk is of de kiezelsprinkhaan volledig op eigen kracht tot hier geraakt is. Het is best mogelijk dat hij meegereisd is met goederen treinen die grind of zand vervoeren.

Mobiel Ook de greppelsprinkhaan is aan een opmars bezig in de regio ten noorden van Antwerpen. In tegenstelling tot de vorige twee wordt deze soort voornamelijk gevonden in greppels en grachtkanten, tussen weilanden en akkers. De greppelsprinkhaan heeft korte vleugels, maar er komen ook langvleugelige exemplaren voor. Deze variant is heel mobiel en kan zich gemakkelijk verspreiden. Zo werden in de Opstalvallei verschillende langvleugelige mannetjes aangetroffen. Er dook er zelfs één op in het rangeerstation!

SOORT IN DE KIJKER

Zeldzaam

Greppelsprinkhaan (Roeseliana roeselii)


15

SOORT IN DE KIJKER

Baltsend Knopsprietje (Myrmeleotettix maculatus)

Kleurrijk Het knopsprietje, één van onze kleinste veld sprinkhanen, is voornamelijk te vinden in droge, schrale heidegebieden. Net zoals de meeste andere veldsprinkhanen is het knopsprietje zeer variabel van kleur. De mannetjes hebben op de sprieten duidelijke knopjes, die van belang zijn bij de balts.

Onbekend De bramensprinkhaan, die grotendeels ontbreekt in het noorden van de provincie Antwerpen, is waarschijnlijk vrij algemeen voorkomend in het Antwerps havengebied. Deze sabelsprinkhaan is voornamelijk te vinden in struikgewas aan bosranden. Door gebrek aan inventarisatie is deze sprinkhaan nog niet waargenomen in het Galgenschoor en het Groot Buitenschoor. Zijn aanwezigheid is wel bevestigd in Opstalvallei en Noordkasteel.

kort ‘zzt’, dat van de snortikker bestaat uit een opeenvolging van tikjes en gesnor en de ratelaar kan herkend worden aan de lange ratel. De snortikker is de zeldzaamste van de drie, met een voorkeur voor droge, zanderige terreinen met schrale begroeiing. Het zwaartepunt van de Vlaamse verspreiding ligt in de provincies Antwerpen en Limburg. In de Ruige Heide is hij talrijk aanwezig. Behalve de hierboven besproken soorten komen ook grote groene sabelsprinkhaan, boomsprinkhaan, zuidelijke boomsprinkhaan, struiksprinkhaan, gewoon en zuidelijk spitskopje, sikkelsprinkhaan, heidesabel sprinkhaan, zeggendoorntje, zanddoorntje, gewoon doorntje en krasser in onze regio voor.

Onherkenbaar Alle voorgaande soorten zijn vrij eenvoudig te herkennen op basis van hun uiterlijk. Dit is echter niet het geval voor soorten als de bruine sprinkhaan, de ratelaar en de snortikker. Deze drie soorten zijn enkel door hun geluid te onderscheiden: dat van de bruine sprinkhaan is een 16


Ratelaar (Chorthippus biguttulus)

Zondag 27 april: Met 8 kleine en 8 grote “explorers” trekken we met Bieke naar de grote poel in de Bospolder. Het is al weken droog en in de kleine poel (of het kleine wiel) zit enkel nog slijk. Bij het grote wiel bestaat de oever ook uit slijk, veel slijk zelfs, maar er is ook water en dat is fijn. Gewapend met visnetjes, een grote verzamelbak, loeppotjes, schepemmertjes en zoekkaarten van waterdiertjes wijst Bieke ons de weg in deze wateren slijkwereld. Rubberlaarsjes zijn super want je kan er ook extra water in scheppen om emmertjes te vullen. Sokken zijn alleen maar lastig, er ligt een paar in een “geheime bergplaats” ergens onder een struik. We gebruiken ook best ons T-shirt om vieze handen aan af te vegen. Geen gezeur hierover.

NATUUR.SFEERVERSLAG

Er is leven in en rond een poel! Voor de kleinsten is “vissen” en iets levends vangen het belangrijkste. Namen noemen is voor hen nog wat te moeilijk. Maar poelslakken tellen gaat goed. Er worden er meer dan 30 geteld. Een kleine pad mag even in een pot met wat groen, zodat iedereen haar kan zien en aaien (maar dat is alleen voor de durvers!). Kikkervisjes zitten er overal. Eentje heeft zelfs al achterpoten en is goed op weg om een echte kikkerprins te worden. We vinden een kokerjuffer, schaatsen rijders, ruggezwemmertjes, schrijvertjes, een bloedzuiger en larven van... Niemand weet het. Maar dat vindt niemand erg. Bedankt, Bieke. Het was een zalige middag en de afwezigen hadden natuurlijk ongelijk.

Tekst: Rina Peys Foto’s: Rina Peys, Hug Van Beek Natuur.ruimte • juni 2014 - augustus 2014

17

Agenda

JUNI zo 1

14 u, Orchideeën in Oude Landen, zie vorig nr Trefpunt: Kasteel Veltwijck, Veltwijcklaan 27, Antwerpen - Ekeren

zo 1

Velt-Ecotuindagen

do 5

19.30 u, Cursus Planten, zie vorig nr

za 7

Bioweek tem 15 juni

za 14

9.30 u, Familiewerkdag in ‘t Asbroek, zie p. 29 Trefpunt: Ingang ‘t Asbroek, Asbroeklaan, Schoten

za 14

10 u, Open tuinen vijverweekend, zie p. 30 Trefpunt: Bomenbank, Antwerpsebaan 110, Antwerpen - Berendrecht

za 14

13.30 u, Cursus Heide (praktijk), zie vorig nr.

za 14

21 u, Vleermuizen in de Kooldries, zie p. 30 Trefpunt: Ingang De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht

zo 15

vr 20

10 u, Open tuinen vijverweekend, zie p. 30 Trefpunt: Bomenbank, Antwerpsebaan 110, Antwerpen - Berendrecht 20 u, Zomerzonnewende in ‘t Asbroek, zie p. 30 Trefpunt: Ingang ‘t Asbroek, Asbroeklaan, Schoten

Natuurproject Samentuin en bijvriendelijke wijk in Schoonbroek

za 21

10.30 u, Fietstocht op de langste dag, zie p. 30 Trefpunt: Parking Starrenhof, Kapelsestraat 59, Kapellen

za 21

13.30 u, Cursus Heide (praktijk), zie vorig nr.

vr 27

22 u, Nachtvlinderhappening in het Elsenbos, zie p. 31 Trefpunt: Parking VELT, Frans Hotagstraat, Stabroek

za 28 9 u, Cursus Planten, zie vorig nr. za 28 9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 29 Trefpunt: Klimaatloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren zo 29 9.30 u, Groenten en fruit, zie p. 13 Trefpunt: Tuin Wiezelo 61, Wuustwezel

JULI zo 6

10 u, Zomer op het schor, zie p. 31 Trefpunt: Parking Lillo-fort, Scheldelaan, Antwerpen - Lillo

za 12

9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 29 Trefpunt: Klimaatloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

za 12

14 u, Bont gefladder in De Kooldries, zie p. 31 Trefpunt: Ingang De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht

zo 13

15 u, Big Jump, zie p. 36 Trefpunt: MAS, Bonapartedok (Rijnkaai), Antwerpen

za 19

17 u, Barbecue vrijwilligers, zie p. 7 Trefpunt: Klimaatloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

za 26 9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 29 Trefpunt: Klimaatloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren zo 27 9.30 u, Insecten in de tuin, zie p. 13 Trefpunt: Tuin Wiezelo 61, Wuustwezel

18

SEPTEMBER

AUGUSTUS za 2

zo 3

14 u, Dagvlinders in Mastenbos, zie p. 31 Trefpunt: Hoofdingang Mastenbos, Oude Galgenstraat, Kapellen 8.30 u, Zomers gefladder op dijk en schor, zie p. 31 Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen - Zandvliet

za 9


zo 17

Kennismaking met ringwerk, zie p. 32

za 23 9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 29 Trefpunt: Klimaatloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren za 30 20 u, Nacht van de Vleermuis + Historische wandelingen WOI, zie p. 9 Trefpunt: Ingang Fort, Sionkloosterlaan, Brasschaat zo 31

14 u, Vlinderwandeling Bospolder, zie p. 32 Trefpunt: Voetgangersbrug over de A12 (kant Vierkerkenstraat) op het einde van de Vierkerkenstraat, Antwerpen - Ekeren

zo 31

14 u, Vlinder- en kruidenwandeling in Het Wijtschot, zie p. 32 Trefpunt: Parking Vier Notelaers, Wijtschotbaan, Schoten

do 4

19.30 u, Cursus Planten, zie vorig nr.

za 6


zo 7

9.30 u, Geneeskrachtige planten herkennen en gebruiken, zie p. 13 Trefpunt: Tuin Wiezelo 61, Wuustwezel

zo 7

14 u, Kruiden ontdekken en proeven in Schans van Smoutakker Trefpunt: Schans van Smoutakker, Hoogeind, tegenover pand 160, Stabroek

za 13

9.30 u, Werkdag Opstalvallei Trefpunt: Hoek Zoutestraat - St. Janbaptiststraat, Antwerpen - Berendrecht

za 13

13 u, Zeehondenkijken Zimmergeul Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen - Zandvliet

BASF - Groep Logistiek: Opruimactie Groot Buitenschoor

19

NATUUR.BEHEER

Zomerbeheer, een hele klus!

Toen ik eind jaren ’90 lid werd van de natuurvereniging ben ik onmiddellijk begonnen met te helpen bij het maaien in de natuurgebieden. Dat was een logische beslissing: ik wou mij verdienstelijk maken voor de vereniging. Ik had toen nog weinig kennis van de natuur, maar beschikte wel over veel energie. Door mee te doen met de maaiwerkdagen leerde ik meteen interessante mensen kennen. Tekst: Peter Decleir Foto’s: Willy Ibens, Rafaël Delaedt 20


“Ik wou altijd minstens één grasspriet meer bijeenharken dan de anderen” Pas later ben ik meer gaan lezen over het belang van het maaien naar biodiversiteit toe en hoe onze regio er vroeger uitzag. Het natuurbehoud richt zich vooral op het herstellen van het landschap, zoals dat er uitzag voor de Eerste Wereldoorlog. Er wordt aangenomen dat de biodiversiteit toen het grootst was. In die tijd was het grootste deel van de bevolking (behalve de rijkere burgerij en de stadsmensen) op de één of andere manier bezig met het maaien of beweiden van graslanden. Nu moet dat werk gedaan worden door de natuurafdelingen, vaak door vrijwilligers na hun werkuren. De laatste jaren worden we wel meer bijgestaan door professionele krachten en beschikken we over steeds beter materiaal. Maar toch, het maaien van de grasvelden blijft één van de uitdagingen van Natuurpunt.

Het afvoeren van het grote orchideeënveld was elk jaar weer het hoogtepunt van het maaiseizoen. Omdat dit veld achter een beek ligt en er geen brede toegangsweg is, kon er geen tractor op het terrein geraken en moest al het maaisel met mankracht - handkar, draagberries, met de hand - worden afgevoerd over een geïmproviseerde brug. Een hele klus! Vorig jaar probeerden we iets nieuws: we legden in de Oudelandse beek een dam van plastic blokken en maakten zo een brug die stevig genoeg was om de tractor te dragen. Een creatieve oplossing die ons zwaar sleurwerk bespaarde.

NATUUR.BEHEER

In het begin was ik nog erg competitief ingesteld - ik was tot dan vooral met sporten bezig - en wou dan ook altijd minstens één grasspriet meer bijeenharken dan de anderen. Dat ging echter al snel over. Nu mogen de anderen gerust meer doen dan ik, liefst veel meer.

Toch kan het werk soms behoorlijk zwaar zijn, zoals na overvloedige regenval of bij felle zon. Dank zij de vele vrijwilligers gaat het gewoonlijk goed vooruit en kunnen we in de late namiddag met een goed gevoel de laatste grassprieten binnenhalen… totdat Guy Leys ons komt vertellen dat er nog een veld ligt dat mag afgevoerd worden. Enfin, meestal hebben we op het eind van de dag de klus wel geklaard. Na een drukke werkweek is het niet altijd vanzelfsprekend om op zaterdag nog een hele dag maaisel af te voeren. Toch tracht ik zoveel mogelijk te komen helpen, al is het vaak maar een halve dag. Maaien hoort voor mij bij de zomer, net zoals vlinders kijken. Ik hoop dat dit voor nog veel meer mensen het geval is en dat ze deze zomer een handje komen toesteken.

Door graslanden aan te leggen en te onderhouden creëren we een wereld waarin we hopen bepaalde planten en dieren een kans te geven die ze niet krijgen als we het gebied laten verruigen of verbossen. Door de manier, timing en frequentie kunnen we bepaalde soorten bevoor- of benadelen. In de Oude Landen wordt vooral gestreefd naar verschraling met het oog op bloemenrijke graslanden. De orchideeën vormen één van de trekpleisters van het gebied. Hiervoor worden de velden een of twee keer per jaar kort gemaaid en wordt het maaisel afgevoerd. Voor verschillende diersoorten, zoals vlinders of amfibieën, is het echter aangewezen om de velden niet meteen volledig te maaien, maar een deel te laten staan, zodat niet ineens alle beschutting, voedsel of rupsen verdwijnen. Een goed evenwicht bereiken is niet eenvoudig. Je moet goed voor ogen hebben wat voor landschap je wil creëren, op welke soorten je wil focussen en zo keuzes maken.


21

MET SNOR OP STAP

Van de koekoek geen kwaad! Als je niet voelt of ziet dat het lente is, dan hoor je het vast wel aan het getjilp, gekwetter en gezang van de vogels. Er zijn zelfs vogels die het je extra gemakkelijk maken door gewoon hun naam te roepen, zoals de koekoek.

Koekoeksmenu Een koekoek eet spinnen, regenwormen en insecten. Op zijn lievelingsmenu staan harige rupsen op de eerste plaats. Omdat de meeste andere vogels deze harige versnaperingen niet lusten, kan hij hier onbeperkt van snoepen.

Moeder zonder kinderen Moeder koekoek legt wel eieren, maar ze legt ze in nesten van andere vogels. Ze kan tussen acht en twintig eieren leggen, telkens bij een ander pleeggezin.

Tekst: Mart Pauwels, Ludo Benoy Tekening: Pascale Vantieghem 22

Koekoek of sperwer?

Van ei tot koekoeksjong

Een koekoek is ongeveer zo groot als een tortel. De rug en keel van het mannetje zijn blauwgrijs. De onderzijde is witachtig met donkergrijze dwarsbanden. Daardoor lijkt hij een beetje op een sperwer, maar er is een verschil in de snavel. De sperwer heeft een haakvormige roofvogelsnavel. De koekoek heeft een puntige snavel zoals alle insecteneters. De wijfjes zijn bruin en helemaal dwarsgestreept. Daardoor zijn ze moeilijk te ontdekken wanneer ze tussen het gebladerte zitten.

Het koekoeksei is in verhouding tot de volwassen vogel erg klein. Daarom valt het niet op tussen de eieren van de pleegmoeder. De broedtijd is ook korter. Van zodra het koekoeksjong te voorschijn komt, aarzelt het niet om de andere eitjes uit het nest te duwen. Zo blijft het helemaal alleen over. Blijkbaar hebben de pleegouders daar geen problemen mee. Zelfs wanneer het koekoeksjong hen letterlijk boven het hoofd groeit, blijven ze het volstoppen met lekkere hapjes.


Koekoeken zijn trekvogels. Dat wil zeggen dat ze ieder najaar tot diep in Afrika vliegen om daar te overwinteren. In het voorjaar keren ze terug naar hun nestplaatsen hier


MET SNOR OP STAP

Koekoeken met een rugzakje

bij ons. Maar waar juist verblijven deze moedige vogels tijdens hun lange trektocht en welke trekroutes volgen ze? Slimme mensen hebben daar iets op gevonden. Ze plaatsten bij dertig koekoeken een klein zendertje op hun rug, als een soort rugzakje. Dat zendertje zendt signalen uit van waar de vogels zich bevinden. Die signalen worden opgevangen via een satelliet. Zo weten de onderzoekers waar de vogels zich tijdens hun gevaarlijke trektocht bevinden. Sommige van onze koekoeken trekken zelfs tot in het zuidelijkste puntje van Afrika. Slim gevonden hé!

23

ACTIEF MET EIKELDOP

Doetjes en datjes, niet voor watjes !!! We dagen jullie uit om de wereld eens op een andere manier te bekijken. Al knutselend en puzzelend ontdek je de wondere wereld van de natuur. Zoek de koekoek Hieronder heb je zes verschillende vogels. Slechts één ervan is geen roofvogel. Weet jij welke? Ken je zijn naam? En nog moeilijker: ken je ook de namen van de roofvogels? Oplossing: zie pag. 31

1

2

3

4

5

6

Tekst: Iris Buermans Foto’s: Frank Goossens, Jos Keppens, Jelle Van de Veire, Walter Van Ginhoven 24

A

buizerd

D

koekoek

B

sperwer

E

torenvalk

C

havik

F

slechtvalk


We hebben op de zolder van ons Natuur.huis een schatkist gevonden! Spijtig genoeg is de kist op slot. En de twee deugnieten Snor en Eikeldop hebben de code verstopt in de Oude Landen. Gelukkig hebben ze een boekje achtergelaten met enkele tips om de code terug te vinden.

ACTIEF MET EIKELDOP

Op schattenjacht in de Oude Landen

Ga je mee op safari? Het wordt een avontuurlijke ontdekkingsreis. Gewapend met een zakje met een loepje, een kompas, een potlood, zoekkaarten en nog veel meer ontdek je de geheimen van de natuur en de Oude Landen. En als je goed oplet, vind je vast en zeker ook de code. Natuurlijk mogen mama en papa helpen. Wie de schatkist kan openen, mag iets kiezen uit de schat. Ben jij ook zo nieuwsgierig naar wat er in zit? Je kan best even op voorhand bellen om een zakje te reserveren. We vragen een waarborg van € 20 die je terugkrijgt als je alles terug binnenlevert. Kostprijs voor de schattenjacht: € 2.

Tekst: Iris Buermans Tekening: Pascale Vantieghem Natuur.ruimte • juni 2014 - augustus 2014

25

NATUUR.STUDIE

Viltroos (Rosa tomentosa)

Oude Landen hotspot voor wilde rozen

Tekst: Stefan Versweyveld Foto’s: Kevin Lambeets 26

Ieder jaar kondigen de uitbundig bloeiende wilde rozen in de Oude Landen de zomer aan. Een prachtig en uniek natuurfenomeen voor de vele wandelaars en fietsers in ons natuurgebied. Onder de schijnbaar identiek ogende rozen gaan liefst vijf soorten schuil, waaronder twee zeer zeldzame wilde rozen. Daarmee behoort de Oude Landen tot de belangrijkste natuurgebieden voor wilde rozen in Vlaanderen!


NATUUR.STUDIE

Eeuwenlang geliefd Rozen zijn zonder twijfel de meest populaire en gewaardeerde bloemen in Europa. Reeds in de oudheid werden wilde rozen omwille van hun bloemen, geur en rozenbottels gekweekt. Zo brachten de kruisvaarders uit het Midden-Oosten de Damascener roos mee naar onze contreien, één van de oudst gekende cultuurrozen ter wereld. Tot op de dag van vandaag bestaan er onder meer in Bulgarije uitgestrekte rozenplantages waar de bloemblaadjes worden geplukt om rozenolie, handcrème en zelfs rozenconfituur te maken. Inmiddels bestaan er duizenden cultuurvarië teiten, een gevolg van de eeuwenlange fascinatie van de mens voor rozen.

Wilde rozen in Vlaanderen Wilde rozen komen van nature voor in Vlaanderen. De meest bekende soorten zijn de hondsroos (ook wel bekend als ‘rozebottel’) en de eglantier. In de duinen kan je dan weer de duinroos terugvinden, terwijl je in het zuiden van Vlaanderen de bosroos kan aantreffen. Wilde rozen houden van warme standplaatsen en bijgevolg ligt Vlaanderen aan de noordelijke grens van hun verspreidingsgebied. Lange tijd waren plantkundigen van mening dat het aantal wilde rozensoorten in Vlaanderen beperkt was. Recent wetenschappelijk onderzoek heeft echter uitgewezen dat niets minder waar is. Vlaanderen is 19 wilde rozensoorten rijk! Van nature zijn de meeste rozensoorten echter zeldzaam tot zeer zeldzaam in Vlaanderen. Dat heeft niet alleen te maken met hun voorliefde voor meer zuiderse omgevingen, ook qua bodemomstandigheden zijn wilde rozen vrij

Heggenroos (Rosa corymbifera)

Hondsroos (Rosa canina)

kieskeurig. Ze verkiezen immers rijkere leemof kalkhoudende bodems, een bodemtype dat in het door zure zandbodems gedomineerde Vlaanderen zeldzaam is.

Lastig te herkennen Wie er meteen op uit wil trekken om de wilde rozensoorten in de Oude Landen op naam te brengen, moeten we helaas teleurstellen: op het eerste zicht verschillen de kenmerken tussen de soorten onderling niet veel. Wilde rozen kunnen bovendien met elkaar kruisen en hybriden vormen. Ze hebben dan de kenmerken van beide oudersoorten. En als klap op de vuurpijl bestaat er binnen iedere soort de nodige variatie… Je begrijpt, het herkennen van wilde rozen in Vlaanderen is niet meteen gemakkelijk. Bij het op naam brengen van rozensoorten kijken plantkundigen voornamelijk naar de vorm van de bladeren en de rijpe bottels.

Oude Landen: topgebied voor wilde rozen Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, de wetenschappelijke instelling van de Vlaamse overheid, nam het initiatief om de wilde rozen in Vlaanderen te inventariseren en op naam te brengen. Eén van de verrassende resultaten van dit onderzoek was de vaststelling dat de Oude Landen een topgebied is voor wilde rozen in Vlaanderen! Natuur.ruimte • juni 2014 - augustus 2014

27

NATUUR.STUDIE

De vondst van de schijnhondsroos is zonder twijfel spectaculair. Deze in heel West-Europa zeer zeldzame rozensoort komt in Vlaanderen slechts op drie plaatsen voor: de duinen in de Westhoek, de kalkgraslanden van het Plateau van Caestert in Riemst en de Oude Landen! Het is eigenlijk niet zo verwonderlijk dat de Oude Landen een hotspot voor wilde rozen is. Niet alleen staan er heel veel wilde rozenstruiken. Ook het gebied is ideaal voor wilde rozen. De kalkrijke kleibodem van het westelijke gedeelte en de opgehoogde gronden van het oostelijke gedeelte zijn ideale standplaatsen. Bovendien warmen deze bodems snel op: een paradijs voor wilde rozen dus. Beklierde heggenroos (Rosa balsamica)

Vijf verschillende soorten werden aangetroffen: hondsroos, gewone heggenroos, viltroos, beklierde heggenroos en schijnhondsroos. De eerste twee soorten zijn vrij algemeen in Vlaanderen aan te treffen. De beklierde heggenroos en viltroos worden hoofdzakelijk in de kustduinen en het zuiden van Vlaanderen gevonden. In de provincie Antwerpen werden er maar twee groeiplaatsen aangetroffen, waaronder in de Oude Landen.

Aandacht voor wilde rozendiversiteit Natuurpunt Antwerpen Noord houdt bij het beheer van de Oude Landen terdege rekening met de aanwezigheid van de rozensoorten. Alle wilde rozensoorten in de Oude Landen zijn in kaart gebracht. Het beheer zorgt ervoor dat rozenstruwelen zich optimaal kunnen ontwikkelen. We behouden hiermee niet alleen de diversiteit aan wilde rozen in de Oude Landen, wandelaars en fietsers kunnen er ook volop van genieten!

Doornroosje bestaat niet Wist je dat het spreekwoord ‘geen rozen zonder doornen’ eigenlijk foutief is? En dat doornroosje een verkeerde naam heeft? Rozen hebben namelijk geen doornen, maar stekels… Het lijkt misschien haarkloverij van biologen, maar er is wel degelijk een belangrijk verschil tussen doornen en stekels. Een doorn is een puntvormig vergroeide tak en daardoor moeilijk af te breken van een boom. Kijk maar eens naar een meidoorn of sleedoorn. Een stekel daarentegen is een puntvormige vergroeiing van de plantenhuid en bijgevolg wel gemakkelijk af te breken. Je kan de proef op de som nemen bij rozen en bramen. Egelantier (Rosa rubiginosa)

28


NATUUR.BEHEER

HANDEN UIT DE MOUWEN

Voor de mietjes en macho’s onder ons Op safari in de jungle? Nee, een werkdag in ‘t Asbroek (Foto: Fonne Bruggemans)

‘t Asbroek

Oude Landen

Ja, een vervroegde werkdag dit jaar voor ‘t Asbroek. We kiezen deze keer voor de volle zomer in plaats van de herfst.

Wil je ook wat mankracht of vrouwkracht leveren om onze soortenrijke graslanden vol met orchideeën - in de Oude Landen te behouden dan ben je meer dan welkom. Voor de mietjes en macho’s onder ons is er een scala van lichte en zwaardere jobs.

Een aantal invasieve, woekerende plantjes moeten het bekopen. We hebben het over de reuzenbalsemien die jaar na jaar het noord oostelijke deel overwoekert. We hebben ook nog wat Amerikaanse vogelkers te kappen. Verder worden wandelpaden onderhouden, rododendrons gekortwiekt en bramen verwijderd. Werk genoeg dus. Nu nog volk om een handje toe te steken! We werken tot 12.30 u. Afspraak op zaterdag 14 juni om 9.30 u, ingang ‘t Asbroek, Asbroeklaan, Schoten.

Wij zorgen voor een drankje en voor het goede gevoel dat je zelf iets tastbaar doet om onze natuur en onze biodiversiteit te beschermen en te behouden voor de toekomst. Afspraak op zaterdagen 28 juni, 12 en 26 juli, 9 en 23 augustus en 6 september vanaf 9.30 u, Klimaatloods Natuurpunt, einde van de Lindenlei, Ekeren.


29


Vleermuizen in de Kooldries We gaan ons de hele avond onderdompelen in de wereld van de vleermuis, samen met vleermuis specialisten die met batdetectoren op zoek gaan naar vleermuizen. Rosse, dwerg- en watervleermuizen - om er maar enkele te noemen fladderen er ‘s avond rond, jagend op insecten. Een unieke gelegenheid om van naderbij kennis te maken met onze gevleugelde vrienden.

Deze wandeling wordt georganiseerd door Natuurpunt in samenwerking met de Gemeente Brecht. Afspraak op zaterdag 14 juni om 21 u, ingang van de Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve) in Brecht.

Open tuinen vijverweekend Kom ons een bezoekje brengen op de tuinen vijvermarkt. We geven je alle informatie over Natuurpunt en de natuur in de omgeving. Op de markt vind je bovendien ongetwijfeld inspiratie voor je eigen tuin. Verder zijn er nog tientallen activiteiten om er een plezante dag van te maken. Zo kan je genieten van een geleide wandeling naar Opstalvallei (zaterdag om 14 u en zondag om 11 u, 14 u en 16 u). Afspraak op zaterdag 14 juni en zondag 15 juni, Bomenbank, Antwerpsebaan 110, Antwerpen, Berendrecht.

Fietstocht op de langste dag Fiets mee langs mooie plekjes. We bezoeken onderweg een perma cultuurtuin. Via permacultuur probeert men een duurzame, eetbare, menselijke omgeving te maken van de tuin. Zo ontstaat een kleine oase, op de rand van zand en kleigrond, langs bos en weiland, waar vergeten planten zichzelf mogen zijn.

Voor meer info kan je terecht bij Hilde Balbaert, [email protected], tel. 03-605.30.69. Afspraak op zaterdag 21 juni om 10.30 u, parking Starrenhof, Kapelsestraat 59, Kapellen.

Het einde van de fietstocht is voorzien rond 15.30 u, dus vergeet je picknick niet! 30


Zomerzonnewendewandeling in ‘t Asbroek Welke invloed heeft de baan van de aarde ten opzichte van de zon op natuur en mens? Onze voorouders waren hiermee vertrouwd, wij als moderne mens zijn dat veel minder. Zin om de zomerzonnewende terug bewust te beleven? Kom dan met ons mee naar ’t Asbroek. De natuur beleeft haar hoogtepunt en veel planten staan in bloei. We verwelkomen iedereen met open armen. Afspraak op vrijdag 20 juni om 20 u, ingang ‘t Asbroek, Asbroeklaan, Schoten.

In onze zwerftocht op het schor gaan we op zoek naar de zomerse rijkdom aan fauna en flora. Afspraak op zondag 6 juli om 10 u, parking Lillo-Fort, Scheldelaan in Lillo.

Dagvlinders in Mastenbos Altijd al nieuwsgierig geweest wat er daar nu rondfladdert? Kom langs en wij zorgen voor een boeiende introductie in het leefwereldje van de vlinders en wie weet, misschien is dit het begin van een nieuwe passie… Afspraak op zaterdag 2 augustus om 14 u, Oude Galgenstraat in Kapellen.

Zomer gefladder op dijk en schor In de vroege ochtend zijn de vlinders nog niet opgewarmd en dus helemaal nog niet snel. Hét ideale moment om op vlinderjacht te gaan.

Nachtvlinderhappening Elsenbos Niet alleen overdag, maar ook ’s nachts is het een drukte van jewelste in het Elsenbos. Naast de welgekende “grijze” motten, die we zeker zullen zien, vliegen er ’s nachts kleurige vlinders rond. Bizarre en bontgekleurde vlinders die zonder probleem de concurrentie kunnen aangaan met dagvlinders. Laat je die avond verrassen door het magnifieke

avondrood, de gevaarlijke witte tijger of de charmante lieveling. Maak kennis met onze nachtjuwelen! Afspraak op vrijdag 27 juni om 22 u, parking VELT, Frans Hotagstraat in Stabroek. Opgelet: er zijn werken in Stabroek! Controleer de bereikbaarheid op http://www. stabroekmobiel.be (weg N111).


Zomer op het schor

Bont gefladder in de Kooldries. Om de muizenissen van de week te verdrijven en de zaterdag extra kleur te geven, gaan we op zoek naar vrolijk gefladder in een uitzonderlijk natuurgebied. Langs ondergelopen kleiputten, langs heidevelden en door graslanden gaan we op bezoek bij de aanbidders van de warme middagzon. Kortom, verwacht geen lange opsomming van soorten, maar wel

een unieke kijk op het leven van vlinders. Daarnaast tuintips, zodat je deze gasten op gepaste manier thuis kan ontvangen. Aarzel niet en tot binnenkort ! Afspraak op zaterdag 12 juli om 14 u, ingang van de Kooldries, Boudewijnstraat (Ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve) in Brecht.

Dagpauwoog (Foto: Luc Crols)

Afspraak op zondag 3 augustus om 8.30 u, e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6 in Antwerpen Zandvliet.

Oplossing van Eikeldop p. 24 1. 2. 3. 4. 5.

B - sperwer F - slechtvalk D - koekoek E - torenvalk A - buizerd

6. C - havik Natuur.ruimte • juni 2014 - augustus 2014

31


Kennismaken met ringwerk Omwille van het grote succes van de voorgaande jaren organiseren we in De Kuifeend een nieuwe demonstratie van het ringwerk. Het ringwerk levert ons een schat aan informatie over soorten, aantallen, trekwegen, conditie van de vogels, enz… Een van de toppers is de water rietzanger, Europa’s zeldzaamste zangvogel die hier jaarlijks rond deze tijd verschijnt.

Het aantal plaatsen wordt beperkt om stress bij de gevangen vogels tot een minimum te beperken. Op voorhand inschrijven is dus noodzakelijk. Dit kan bij Ludo Benoy, tel. 0476-43.15.42, mail: [email protected]. Afspraak op zondag 17 augustus. Na inschrijving ontvang je dan de juiste gegevens over de afspraakplaats en het uur.

Vlinderwandeling Bospolder Tijdens deze wandeling kan je samen met een ervaren gids vlinders ontdekken en benoemen en leer je meer van hun typische omgeving. Heb je een vlindergids of zoekkaart, een verrekijker of fototoestel, vergeet die dan zeker niet! Let wel: het kan erg drassig zijn in de Bospolder! Afspraak op zondag 31 augustus om 14 u, voetgangersbrug van de Vierkerkenstraat (Schoonbroek), Ekeren.

Vlinder- en kruidenwandeling Wijtschot Het Wijtschot, dat is reliëf, dat is water, dat is opgespoten zand. Dit samenspel staat garant voor een boeiend stuk natuur in het uiterste zuiden van Schoten. Dagen nachtvlinders doen het daar goed. Succes verzekerd dus. Afspraak op zondag 31 augustus om 14 u, Parking Vier Notelaers, Wijtschotbaan 12, Schoten.

32


Daarom ditmaal een aanbod, anders dan anders. Geen boeken deze keer, maar alles wat je nodig hebt om een zalige zomer te beleven.

Het begint al bij het ontbijt. Gezellig met zijn allen aan de tafel op het terras. De fluitende vogeltjes op de achtergrond. Wat mag er dan zeker niet ontbreken? Inderdaad, een lekker kopje koffie. Van Puro. Puro koffie is met de grootste zorg geteeld en geoogst, met respect voor mens én milieu. Zo draagt deze koffie het Max Havelaar Fairtrade label. Door de steun van Puro aan Natuurpunt staat de aankoop van één koffiepakket (4 pakjes koffie van 250 gram + koffietas) garant voor 5 m² extra natuur in Vlaanderen.

WINKELHOEKJE

Zomer... Dan denken we aan vakantie, aan de zon, aan terrasjes, aan picknicken en aan kinderen die buiten spelen in de natuur.

Prijs: € 24,95

Daarna gaan we met de kinderen naar het bos. Daar begint een echte ontdekkingstocht. We zoeken naar insecten en diersporen. Wat heb je dan nodig? Een loepje, een netje, insectenpotje, een zoekkaart, een boekje met een potlood om alles wat je gevonden hebt te noteren,… Heel handig als dit alles samen in één koffertje zit opgeborgen, niet? We hebben 2 koffertjes: “insecten bestuderen” en “ontdek dierensporen”. Onmisbaar deze zomer.

Prijs: € 19,95

Bij een leuke dag hoort een romantische picknick. En wat zit er in de picknickmand? Een fles wijn natuurlijk! Dit wijnpakket bevat twee uitstekende en zorgvuldig geselecteerde bio wijnen. Gilles Louvet begon in 1993 in het zuiden van Frankrijk met de productie van wijnen uit biologische landbouw. Trouw aan zijn filosofie weert hij sindsdien alle chemische stoffen die schade kunnen toebrengen aan mens en milieu. Bovendien kan je hiermee een rechtstreekse bijdrage leveren voor het behoud van de natuur in ons land! Een deel van de aankoopprijs wordt namelijk ingezet voor de aanwerving van natuurgebieden. Dankzij de aankoop van dit duopakket kan Natuurpunt 8m² natuur beschermen!

Prijs: € 20,00

Tekst: Iris Buermans Natuur.ruimte • juni 2014 - augustus 2014

33

COLOFON

Natuurpunt Antwerpen Noord is een regionale afdeling van Natuurpunt.

Lid worden Lidgeld per gezin: € 24/jaar. Storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van lidnummer of voor nieuwe leden met vermelding van naam en adres. Je ontvangt dan zowel Natuur.blad als Natuur.ruimte. Bovendien krijg je korting bij aankopen in onze Natuur.winkel. Leden van Natuurpunt uit een ander werkingsgebied kunnen voor € 7 een abonnement op Natuur.ruimte nemen. Te storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van je lidnummer, naam en adres.

Natuur.huis, Natuur.winkel en Natuur.documentatiecentrum Steenstraat 25, 2180 Ekeren tel. 03‑541.58.25, fax 03‑541.63.55 Open van maandag tot en met vrijdag van 10 tot 17 u e‑mail: [email protected] website: www.antwerpennoord.be BTW‑nummer: BE 0429 415 832 Rekeningnr. BE77 2200 3405 7342

Giften Donateurs storten een extra bijdrage bovenop hun lidgeld. Vanaf € 40 per kalenderjaar krijg je een fiscaal attest. Storten op BE56 2930 2120 7588 met vermelding ‘project 3797 Antwerpen Noord’. Natuurpunt Afdeling Antwerpen Stad: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Kerk- en Steenuilen: Frank Goossens (0487-46.82.69) Fons Vervoort (03‑647.18.70) Werking Natuur- en Milieueducatie: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Vleermuizen: Filip Borms (0473‑91.90.51) Werking Vlinders: Hugo Wouters (03‑569.05.78) Werking Vogels: Ludo Benoy (03‑825.45.59) Werking Berendrecht, Zandvliet en Lillo: Guy Leys (03‑569.00.38) Werking Brasschaat: Johan Neegers (0479-99.54.01) Werking Brecht: Rudi Bosschaerts (03‑636.38.62) Werking Ekeren: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Kapellen: Marie-Paule Schelfout (03‑665.11.01) Werking Schoten: Dominique Put (0476‑77.32.29) Werking Stabroek: Harry Van der Horst (03‑568.15.78) Werking Wuustwezel: Marc Vanbrabant (03‑669.88.07)

Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Brasschaat vzw Holleweg 43 2950 Kapellen tel. 0473‑48.48.97 e-mail: [email protected]

34

Bospolder, Ekers Moeras & Muisbroekbos: Willy Ibens (0475-91.03.16) Marc Smolders (03‑542.05.71) Stefan Versweyveld (03‑645.94.10) De Kuifeend en Grote Kreek: Ludo Benoy (03‑825.45.59) Fort van Brasschaat: Willy Ibens (0475-91.03.16) Filip Borms (0473‑91.90.51) Galgeschoor & Groot Buitenschoor: Eddy Rottiers (03‑775.00.22) Frank Wagemans (03‑651.44.67) Het Rood: Paul Osterrieth (03‑237.08.11) Het Wijtschot: Fonne Bruggemans (0498‑39.71.73) Leo Claessens (03‑646.94.81) Hoekse Beemden: Freddy Heye (03‑636.00.41) Huzarenberg: Harry Van der Horst (03‑568.15.78) Kooldries-Hoofsweer: Freddy Heye (03‑636.00.41) Opstalvallei: Guy Leys (03‑569.00.38) Frank Goossens (0487‑468.269) Oude Landen: Willy Ibens (0475-91.03.16) Guy Leys (03‑569.00.38) Fons Vervoort (03‑647.18.70) Ruige Heide: Guy Leys (03‑569.00.38) Schans van Smoutakker: André D’Hoine (03‑664.02.42) ‘t Asbroek: Kris Van den Eede (03‑685.63.55), (0476‑77.32.29)


Polderke - bio Eén Polderke (33 cl) kost € 1,50 (€ 1,70 voor niet-leden) + € 0,10 waarborg leeggoed. Een bak (24 flesje) kost € 34 (€ 38 voor niet-leden). Waarborg van € 4.50 voor leeggoed (flesjes en bak) niet inbegrepen. De opbrengst gaat integraal naar het reservatenfonds.

Natuur.ruimte is het driemaandelijks ledenblad van Natuurpunt Antwerpen Noord. Werkten mee aan dit nummer: Iris Buermans, Ivo De Belder, Peter Decleir, Bert Foquet, Jos Franken, Willy Ibens, Johan Neegers, Mart Pauwels, Rina Peys, Guido Segerink, Clara Vanosmael, Stefan Versweyveld Illustraties en foto’s: Fonne Bruggemans, Iris Buermans, Maarten Cuypers, Luc Crols, Rafaël Delaedt, Bert en Ruben Foquet, Frank Goossens, Willy Ibens, Jos Keppens, Kevin Lambeets, Jelle Van de Veire, Walter Van Ginhoven, Bart Vannieuwenhuysen, Pascale Vantieghem, foto-archief Natuurpunt Antwerpen Noord Foto voorpagina: Genieten van de natuur - Hug Van Beek Oplage: 4.100 exemplaren


Verantw. Uitg.: Willy Ibens, Steenstraat 25 - 2180 Ekeren

Afgiftekantoor Antwerpen X p702 133 Retouradres: Natuurpunt Antwerpen Noord vzw Steenstraat 25 2180 Ekeren

Nodig je vrienden uit en waag de sprong! Big Jump is een actie voor iedereen die propere en levende rivieren wil. Op precies hetzelfde tijdstip springen in heel Europa duizenden mensen in rivieren, waterlopen en meren om te tonen dat ze wakker liggen van proper water – én dat ze daar iets willen aan doen. Momenteel haalt geen enkele Vlaamse waterloop de Europese kwaliteitsnorm. Om de politici te herinneren aan hun belofte en de naderende deadline, springen we met zijn allen in het water tijdens de Big Jump op zondag 13 juli om 15 u. Toon dat jij ook geeft om proper en levend water en spring mee in het water aan het MAS (Bonapartedok - Rijnkaai). Meer info lees je binnenkort op onze website www.antwerpennoord.be.

Natuur.ruimte. Fort van Brasschaat. Sprinkhanen. Wilde rozen in de Oude Landen

Recommend Documents