NATUURROUTES VAN NATUURMONUMENTEN 42| Dommeldal 4,5 of 6 of 7,5 km | Wandelroute Inhoud | Een nieuw begin voor een oude beek | Op weg | Molens aan de Dommel | Een oase van hakhout | Berm en beemd herstellen | Variatie aanbrengen | Kronkels | Levende muren | Natuurlijke overgang | Vlasrootvennen | Gebiedsinformatie | Routebeschrijving | Colofon | Adressen | Een nieuw begin voor een oude beek
In het kort Route Volmolenpad, aangegeven met witte pijltjes, beschreven in deze folder, lengte 4,5 km, duur 2 uur, eventueel uit te breiden met een wandeling rond de Vlasrootvennen (1,5 km) en het Dommelkespad (1,5 km); beide uitbreidingen zijn niet beschreven maar wel bewegwijzerd Startpunt café-camping de Volmolen Beste seizoen alle seizoenen, in het voorjaar en de zomer geven de bloemen het vrij open Dommeldal een lieflijke aanblik Honden aangelijnd, in verband met de rust van andere dieren en wandelaars Invaliden het smalle pad langs de Dommel is niet geschikt voor mindervaliden Horeca café-camping de Volmolen en recreatiecentrum ‘t Witven (‘s zomers) Regels toegang tussen zonsopkomst en zonsondergang, alleen op wegen en paden Opmerkingen stevig schoeisel is vereist in verband met het doorkruisen van een weiland
Op weg Vanaf café-camping de Volmolen steekt u de weg over (goed uitkijken!) naar de in 1992 herbouwde watermolen, (1) waar u het fietspad naar links volgt.
Molens aan de Dommel Volgens de geschriften zou hier al in het jaar 703 een watermolen gestaan hebben. Rond 1350 is er sprake van twee gebouwen. Aan de Waalrese kant werd met behulp van waterkracht olie geslagen uit lijnzaad, terwijl het schoepenrad in het gebouw aan de Riethovense zijde molenstenen aandreef om graan te malen. Vanaf 1792 was de Waalrese molen in gebruik als volmolen, waarbij stof verdicht werd tot vilt (door er op te slaan). Vroeger waren molens belangrijke krachtbronnen. Een goede watermolen kon evenveel werk verzetten als twintig man. Aan de traag stromende Dommel stonden in de negentiende eeuw bijna twintig molens.
Een oase van hakhout Het vochtige Dommeldal was vroeger lang niet overal geschikt voor de landbouw. Op de natste plekken liet men bos groeien waar de boeren eens in de twaalf jaar hout hakten. Hier is zo’n hakhoutbos (2) met eik, els, wilg en lijsterbes in stand gebleven, al is het inmiddels wel een stuk droger. Aan de voorzijde van het bos hakt Natuurmonumenten nog steeds om de twaalf jaar. De afwisseling van jong en oud maakt het bos erg aantrekkelijk voor zangvogels, uilen en kleine zoogdieren.
Berm en beemd herstellen De bermen langs het zandpad worden natuurvriendelijk beheerd door de gemeente Veldhoven. Hierdoor treft u er ’s zomers een weelde aan bloemen en vlinders aan. Ook in de sloten probeert men de natuur meer kansen te geven. Sommige delen kleuren in het voorjaar weer helemaal wit van de waterviolier. In de percelen in het Dommeldal (3) die Natuurmonumenten heeft kunnen aankopen, probeert zij eveneens de oude situatie te
herstellen. Vroeger waren dit de beemden: het land dat in de winter vaak blank stond vanwege de buiten zijn oevers getreden Dommel en waar de boeren ’s zomers hooiden of koeien weidden.
Variatie aanbrengen Om ook wat meer bosjes terug te krijgen in het Dommeldal is deze voormalige akker (4) beplant met allerlei loofbomen. De eiken, wilgen, elzen en Gelderse rozen zijn in de grond gezet door leerlingen van de Basisschool de Meerhoef uit Veldhoven tijdens de boomfeestdag 1998. In het weiland (5), waar u verderop dwars doorheen loopt, ziet u een van de poelen die Natuurmonumenten heeft laten uitgraven. In mei-juni hoort u ook heel duidelijk waarom dat gedaan is. De groene kikkers kwaken dan met volle wangzakken in hun poging om nageslacht te krijgen. Ook veel andere amfibieën profiteren van de poelen om zich voort te planten.
Kronkels De Dommel is een laaglandbeek. Kenmerkend daarbij zijn de lage stroomsnelheid en de zeer kronkelige loop. Van nature voert een laaglandbeek het water dan ook niet al te snel af en loopt zij gemakkelijk over. Met haar gekronkel en overstromingen heeft de Dommel altijd een belangrijk stempel gedrukt op het landschap in het beekdal. In de laatste eeuwen is die invloed echter sterk beperkt. Op veel plaatsen is de Dommel rechtgetrokken of bedijkt. De kleine S-bocht (6) is nu nog maar een van de weinige kronkels die er in de Dommel nabij Eindhoven over zijn. Let eens op het verschil tussen de oevers aan de binnen- en buitenbocht.
Levende muren Bij de dode populier is Natuurmonumenten bezig een houtwal (7) te herstellen. Als eerste hebben de bomen en struiken meer ruimte gekregen om uit te groeien, onder andere door het vee op een afstand te houden. Daarnaast zijn er nieuwe bomen geplant. Na een jaar of tien zal hier weer een brede, voor het vee ondoordringbare struiken- en bomenlaag staan. Verder (8) opgaat de route dwars door een brede houtwal en kunt u merken hoe rijk aan kruiden, vogels en zoogdieren deze ouderwetse perceelscheidingen zijn. Zelfs het ijsvogeltje dat in het hele Dommeldal voorkomt, maakt gebruik van de houtwallen.
Natuurlijke overgang In een paar honderd meter bent u van de rivier naar de drogere zandgronden gelopen. Let maar eens op de dennen die hier opeens langs het pad (9) staan. Vroeger gebruikten de boeren deze droge, voedselarme gronden om hun vee te weiden en plaggen te steken. Zo kwamen er langs de randen van het beekdal uitgestrekte heidevelden te liggen. Later, na de komst van de kunstmest, is de heide grotendeels ontgonnen tot bouwland of dennenbos. Bij de Vlasrootvennen (10) vindt u nog iets van de heide terug. De akker aan de linkerzijde is onlangs omgevormd tot bos, waardoor er een natuurlijke verbinding kan ontstaan tussen de Dommel en de vennen.
Vlasrootvennen Naar keuze kunt u de route uitbreiden met een wandeling om de Vlasrootvennen (10). In een van deze vennen moet ooit vlas geroot zijn. Vroeger liet men het vlas enige tijd in water weken (roten) om de vlasvezels gemakkelijker los te kunnen trekken. Nu vormen de vennen een aardig natuurgebied met waterlelies, gagelstruiken, dennenbos en wat heide. De Vlasrootvennen zijn eigendom van de gemeente Veldhoven, de inrichting is grotendeels gedaan door vrijwilligers van de ronde tafel Veldhoven-Vessem. Vanaf dit punt is het mogelijk om deze wandeling met 1,5 km te verlengen door het pad om het grote Vlasrootven
te volgen.
Gebiedsinformatie Rond 1900 was het Dommeldal nog een bijzonder lieflijk landschap: een schakering van kleine, met houtwallen omgeven hooilanden, weilanden en akkers afgewisseld met bossen, heidevelden en dorpjes. ’s Zomers kronkelde de Dommel daar traag en bochtig doorheen, terwijl het dal in de winter geregeld blank stond. Met de komst van de moderne landbouw met zijn ontwatering, bemesting en schaalvergroting is een groot deel van het Dommeldal in een doorsnee landbouwgebied veranderd. Hier en daar zijn gelukkig wel restanten met een behoorlijke rijkdom aan planten en dieren bewaard gebleven. Vanuit deze kernen probeert Natuurmonumenten weer een groter deel van het oude cultuurlandschap te herstellen. Zij wordt daarbij gesteund door de overheid die vrijwel het hele Dommeldal heeft uitgeroepen tot reservaatgebied en door actieve vrijwilligers die zich via het IVN inzetten voor landschapsbeheer.
Routebeschrijving Met het openbaar vervoer is het Dommeldal te bereiken met een (huur-)fiets vanaf NS-station Eindhoven. Eerst naar Waalre-dorp fietsen (ongeveer een half uur) en daarna richting Riethoven aanhouden (2 km). Met eigen vervoer neemt u vanaf de A67 (snelweg onder Eindhoven) de afslag Valkenswaard/Waalre. Houdt nu Waalre-dorp aan. In Waalre-dorp rechts rond het plein de Molenstraat in: richting Riethoven. Direct over de Dommel ligt links café-camping de Volmolen.
Colofon Tekst: Frits Vaandrager Productie: Buro Kloeg, Bunnik
Adressen VVV Eindhoven Stationsplein 17 5611 AC Eindhoven tel. 0900 - 1122363 www.vvveindhoven.nl
VVV Veldhoven Meiveld 2 5501 KA Veldhoven
tel. (040) 255 37 55 www.vvv-veldhoven.nl
Fietsverhuur NS-station Stationsplein 22 5611 AB Eindhoven tel. (040) 243 66 17
café-camping de Volmolen Volmolen 1 5561 VH Riethoven tel. (040) 253 34 98 www.devolmolen.nl
Recreatiecentrum t Witven Runstraat 40 5504 PE Veldhoven tel. (040) 253 27 27 www.witven.nl
IVN Veldhoven-Vessem Ariespad 5 5503 EZ Veldhoven tel. (040) 254 92 79 www.ivnveldhovenvessem.nl
