NATUURLIJK KAPITAAL. Transparantie & Vernieuwing. De lessen van Green Deal Transparantie. Integrated reporting bij Deloitte, KPMG, EY en PwC

Inspiratiemagazine van de ministeries van Buitenlandse Zaken, Economische Zaken en Infrastructuur en Milieu naar aanleiding van de Werkconferentie Natuurlijk Kapitaal, op 15 december 2015

NATUURLIJK KAPITAAL Transparantie & Vernieuwing

De lessen van Green Deal Transparantie PAGINA 16

Integrated reporting bij Deloitte, KPMG, EY en PwC PAGINA 10

‘De burger is ambitieus, de consument is pragmatisch’ PAGINA 6

2

Inhoud

pagina 4 pagina 6

pagina 12

pagina 14

COLOFON

‘Natuurlijk Kapitaal’ is een uitgave van de ministeries van Buitenlandse Zaken, Economische Zaken en Infrastructuur en Milieu.

Dit magazine is samengesteld door het volgende mediateam van Magazine on the Spot: Redactie Tim Korenhoff, René Lamers Saskia Ridder, Frank Wijvekate Eindredactie Eric Went Vormgeving Nanda Alderliefste Fotografie Sanneke Fisser Illustratie cover: Loek Weijts

pagina 18

3

NATUURLIJK KAPITAAL | De tweede fase

‘Verkennen wat nodig is’

C

irculaire economie, ecosysteemdiensten en Natuurlijk Kapitaal zijn begrippen die afgelopen jaren hun entree hebben gemaakt op agenda’s van bedrijfsleven, financiële instellingen en politiek. Het zijn begrippen die iets zeggen over hoe mensen natuurlijke hulpbronnen gebruiken en verbruiken. Dat de natuur naast eigen waarden ook economische waarden vertegenwoordigt staat hierbij centraal. De afgelopen jaren is op veel fronten gezocht naar nieuwe aanpakken om die economische waarden van de natuur hanteerbaar te maken. Er is geëxperimenteerd en geïnvesteerd in verbinding van de milieu- en natuurwereld aan het economische systeem: bedrijven, financiële instellingen en andere dienstverlenende instanties. Daarbij speelt ook de overheid steeds een rol, omdat het milieu en de natuur publieke waarden zijn. De overheid kan een bijdrage leveren door het stellen van randvoorwaarden, maar ook door zelf het goede voorbeeld te geven in bijvoorbeeld het inkoopbeleid. Er zijn Green Deals gesloten, onderzoeksprogramma’s ingesteld, en subsidies verstrekt. Met een breed portfolio aan acties: er is zowel gewerkt aan de transparantie

van natuurlijke hulpbronnen in jaarrekeningen van bedrijven, als aan het monetariseren van Natuurlijk Kapitaal en natuurvriendelijke alternatieven in de bedrijfsvoering. Na enkele jaren experimenteren is de tijd rijp om kennis te delen en gezamenlijk te verkennen wat er nodig is om Natuurlijk Kapitaal onderdeel te maken van het economische systeem. Met die ambitie organiseerden de ministeries van Infrastructuur en Milieu, van Buitenlandse Zaken en van Economische Zaken op 15 december 2015 de Werkconferentie Natuurlijk Kapitaal in DeFabrique te Utrecht. Voor u ligt Natuurlijk Kapitaal. Transparantie & Vernieuwing, een magazine dat meer is dan een verslag van deze werkconferentie. Naast een terugblik op de oogst van de werkconferentie bevat het achtergrondinformatie over enkele smaakmakend ontwikkelingen. Ik bedank iedereen die bijgedragen heeft aan de Werkconferentie Natuurlijk Kapitaal en wens u veel leesplezier. Namens de Rijksoverheid Roel Feringa, Directeur Natuur en Biodiversiteit Ministerie van Economische Zaken

4

SAMEN WERKEN AAN NATUURLIJK KAPITAAL Nederland werkt met verschillende trajecten aan een betere verbinding tussen economie en natuur. Drie ministeries ondersteunen de koplopers. Een overzicht.

BuZa: Ontwikkelingslanden helpen met waarde- en milieurekeningen “Tien jaar geleden was er nauwelijks interesse in ontwikkelingslanden voor berekening van natuurlijk kapitaal, nu zijn er niet genoeg middelen voor alle aanvragen.” Jan Hijkoop van het ministerie van Buitenlandse Zaken ziet resultaat van het werk vanuit zijn departement. Juist ontwikkelingslanden hebben vaak veel Natuurlijk Kapitaal van economisch belang. “Met milieurekeningen en betere wet- en regelgeving kunnen ze de waarde ervan aantonen en het duurzaam exploiteren”, legt Hijkoop uit. Botswana kent nu een waterrekening en Rwanda werkt landgebruik-rekeningen uit. Vanuit andere landen krijgt de Wereldbank nu meer ondersteuningsaanvragen binnen. Hijkoop: “In Mali hebben ze door gebrek aan kennis en middelen nauwelijks betrouwbare milieustatistiek. Het heeft ook nog geen prioriteit in de begroting.” Milieurekeningen Buitenlandse Zaken helpt over-

heden via het project WAVES bij het maken van waarde-berekeningen en milieurekeningen. Het CBS, het Plan Bureau voor de Leefomgeving en Wageningen Universiteit leveren de technische kennis. Ook draagt BuZa bij aan een programma van de IFC, dat

‘Bedrijven willen zekerheid van grondstoffen’

bedrijven helpt hun milieukosten in kaart te brengen. Ze werkt met de Natural Capital Coalition aan een Natural Capital Protocol. Mogelijk leidt alles tot duurdere producten voor Nederlandse bedrijven. Hijkoop: “Naast een goede reputatie willen bedrijven zekerheid van grondstoffen. Zij zijn gebaat bij duurzaamheid.” De World Business Council for Sustainable Development en vele bedrijven helpen juist bij het Natural Capital Protocol. “Willen we over twintig jaar nog chocola eten, dan moeten we de cacaoregio in Ghana en Ivoorkust niet degraderen door overexploitatie.”

5

NATUURLIJK KAPITAAL | De tweede fase

EZ: Met koplopers kleine(re) bedrijven meekrijgen Een koplopersgroep heeft al meer dan 50 best practices van Natuurlijk Kapitaal. Nu moeten al die duizenden andere bedrijven volgen. Financiers hebben een sleutelrol. “Zij voelen de risico’s van klimaatverandering”, zegt Martin Lok van het ministerie van Economische Zaken. Sinds de introductie van de Green Deal Transparantie volgde een rij van best practices van grote bedrijven die

‘We kunnen niets opleggen, wel informeren’

Natuurlijk Kapitaal meenemen in hun besluiten. Maar er zijn veel meer bedrijven die dat nog niet doen. Voor hen wil EZ de best practices via bruikbare tools vertalen. De financiële instellingen tonen nu ook volop belangstelling. Lok: “Zij beginnen de gevolgen van klimaatverandering te voelen en moeten rekening houden met onverzekerbare risico’s.” Keurmerk Bedrijven maken bovendien steeds vaker een geïntegreerd jaarverslag met de echte prijs van hun producten en diensten. Zo won AkzoNobel met een

‘vierdimensionele winst- en verliesrekening’ de Kristalprijs voor het meest transparante jaarverslag. Puma berekende dat de winst dertig procent zou afnemen wanneer het ’milieuverliezen’ bij de productie zou meerekenen. De consument bepaalt uiteindelijk. Lok: “Door te informeren over echte kosten, inclusief natuurimpact, willen we bedrijven triggeren andere besluiten te nemen. Of denk aan een keurmerk waaraan je ziet dat iets duurzaam is. Zo stimuleer je dat consumenten en bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen.”

I&M: Koppeling tussen Natuurlijk Kapitaal en circulaire economie “Moesten we eerst via icoonprojecten bewustwording van Natuurlijk Kapitaal en de circulaire economie bereiken, inmiddels is het een vertrouwd thema. En dat maakt gesprekken makkelijker.” Voor Mari van Dreumel van het ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M) wordt het nu spannend: pikken bedrijven het massaal op? I&M maakte de verbinding tussen Natuurlijk Kapitaal en circulaire economie tastbaar in onder meer de Atlas Natuurlijk Kapitaal. Hierin staan best cases in Nederland. Neem de Groene Cirkel van Heineken: de bierbrouwer haalt grondstoffen uit de regio rond de fabriek in Zoeterwoude en levert er zijn restproducten. Of Interface, dat van bio-plastics uit visnetten tapijttegels maakt. Winst en toekomst Ook bij het ontwerp van producten en de inrichting van gebieden is winst te halen, bijvoorbeeld door het afkoppelen van goten op het riool en vermindering van bestrating en beton voor de verwerking van regenwater. Maar ook door in afval (aubergineschillen) kapitaal te zien (muren van huizen). Met Rijkswaterstaat zoekt I&M voorbeeldprojecten van Natuurlijk Kapitaal bij de aanleg van wegen en dijken. De overheid zelf kan maatschappelijk verantwoord inkopen, maar dan moet het bedrijfsleven het wel oppikken. Van Dreumel: “Je kunt geen regels stellen, wel kun je zeggen: ‘Zo kun je winst maken én ook nog rekening houden met toekomstige generaties’.”

‘Bedrijven moeten zelf de voordelen zien’

6

INNOVATIE, SMART BUSINESS NATURAL CAPTAINS WORSTELEN MET COMMUNICATIE

‘De burger is ambitieus, de consu pragmatisch’ Toen ze in de branchevereniging vertelden dat ze rozen zonder bestrijdingsmiddelen gingen kweken, werden ze uitgelachen. Toch, of juist, zijn ze bij Rozenkwekerij de Bierkreek gewoon begonnen. Dat het kan, bewijzen ze al zestien jaar.

G

eertje van de Krogt van de Bierkreek wil het tij keren. “Gif is in een rozenkwekerij niet nodig. De natuur heeft namelijk al zeer accurate middelen bedacht tegen luizen.We zijn alleen vergeten ze te gebruiken en spuiten in plaats daarvan de hele boel plat met gif.” De Bierkreek werkt met natuurlijke vijanden als de larve van het lieveheersbeestje, de zweefvlieg en natuurlijk de sluipwesp. “In samenwerking met de HAS Hogeschool hebben we een Wiki-pagina gemaakt over hoe je de natuurlijke vijanden verleidt.” Geen reclamebureau Waar deze duurzame ondernemer tegenaan loopt? “De burger is ambitieus, ondertekent petities voor de bijenstand en is blij met het klimaatakkoord. Diezelfde burger, in de hoedanigheid van pragmatische consument, schrikt van de prijzen en nog harder van de beestjes in zijn roos.” Wat haar betreft staat betere en aansprekende communicatie hoog op de to-do lijst. “Wij kunnen dat niet zelf oppakken. We zijn namelijk kwekers, geen creatieven bij een reclamebu-

reau. En als ik nog meer wensen mag uiten? Overheid: stimuleer de koplopers in deze transitie.” Verticale integratie Nog zo’n koploper is Klaas Jan Swager van Plan@Wood. Hij stelt dat het product hout te ver afstaat van de markt. “Dat belemmert de betrokkenheid bij het product, waardoor duurzaam niet snel een voorwaarde voor de consument is.” De duurzaamheid van de branche wordt ook beperkt door de horizontale werking, stelt hij. “Ik kan heel mooi duurzaam hout verkopen, maar de verkeerde verf kan die duurzaamheid teniet doen. Daarom heb

‘Overheid, stimuleer de koplopers!’

7

FOTO: KELLE SCHOUTEN

NATUURLIJK KAPITAAL | De tweede fase

SMODELLEN

ument is ik met Plan@Wood gezorgd voor verticale integratie. Van aanplant in het bos tot herbestemming na gebruik; wij zorgen dat het duurzaam is, zijn transparant in wat we doen en leveren altijd maatwerk.” Bondgenoten en ambassadeurs Ook voor Swager is de communicatie een aandachtspunt. “Het knelpunt zit niet in de techniek. Ik kan alles leveren. Dus moet ik het verhaal blijven vertellen. Aan m’n klanten, maar ook aan mijn branche­ genoten en leveranciers. En ik zoek altijd bondgenoten en ambassadeurs. Samen krijgen we dat peloton wel in beweging.”

GREEN FINANCE ACADEMY

Leer de taal van de bank te spreken Je bent een NGO. Met een fantastisch idee voor een groen ontwikkelingsprogramma. Je gaat ermee naar een bank die geinteresseerd is in het financieren van groene projecten. Waarom gaat die dan toch niet met je in zee?

O

mdat NGO’s en banken niet dezelfde taal spreken. Daar wil de Green Finance Academy iets aan doen: door de groene initiatiefnemers te trainen in het opstellen van effectieve businessplannen. Dat vraagt om het denken in schaal – iets waar NGO’s van nature moeite mee hebben. Die redeneren in tonnen, banken in miljoenen of zelfs miljarden. Laat banken bovendien zien hoe je inkomsten kunt genereren. Ze willen weten welke waarde je met welk product of welke dienst creëert. Wat het kost. Wie ervoor betaalt. Wat de opbrengsten zijn. Wie je partners en leveranciers zijn. Totale economische waarde Probleem: hoe waardeer je Natuurlijk Kapitaal? Oplossing: door uit te gaan van de totale economische waarde ervan. Die bestaat uit directe waarde – wat betaal je voor een ligplaats, indirecte waarde – de waarde van ‘vaste’ natuur als een natuurlijke haven, en nooit-gebruikte waarde – hoeveel heb je over voor het bestaan van de walvis? De verhouding tussen die drie is 27 procent - 66 procent - 7 procent. Vooral met die indirecte waarde valt dus nog een wereld te winnen. En zeker een bank.

8

STRATEGIE EN BELEID Beleidsmakers willen minder regels Soms willen bedrijven investeren in Natuurlijk Kapitaal, maar lopen ze aan tegen knelpunten in regel- en wetgeving. In opdracht van het ministerie van Economische Zaken deed Landbouw Economisch Instituut Wageningen Universiteit en Researchcentrum (LEI Wageningen UR) onderzoek naar die knelpunten.

‘R

uimte in Regels’, zo heet het interdepartementale programma dat ‘groene’ ondernemers wil helpen als ze tegen belemmeringen op lopen. Het programma wil die belemmeringen wegnemen en een dynamischere regelgeving bevorderen. Inventarisatie LEI Wageningen UR is dit jaar gaan inventariseren waar de belemmeringen zitten. Ze brachten de belemmeringen onder in vier categorieën: botsend, structureel, operationeel en fundamenteel. De meeste (23) van de ongeveer zestig in kaart gebrachte belemmeringen waren van structurele

aard. Deze vallen op te lossen door de regelgeving te wijzigen of door een gerichte uitspraak te doen over het beleid. Ook operationele belemmeringen kwamen veel voor. Deze kunnen altijd in de uitvoering worden opgelost. Voorbeelden Een voorbeeld van zo’n (structurele) belemmering is een bedrijventerrein dat wilde uitbreiden. Dat botste met het Programma Aanpak Stikstof (PAS), omdat de borging van de te ontwikkelen ruimte terechtkwam bij een bedrijf dat ook investeert in beheersmaatregelen tegen stikstofdepositie.

Vooraf toetsen Hoe kun je dergelijke belemmeringen voorkomen, daarom gaat het natuurlijk. Altijd is het maatwerk, dus oplossingen zitten vooral in de sfeer van ‘voorkomen is beter dan genezen’. ‘Maak niet eerst regels en kijk dan waar het knelt, maar toets die eventuele knelpunten vooraf’, is een geluid dat vaak gehoord wordt. Dat wordt dan net zo vaak weerlegd met de opmerking dat nieuwe software ook vooraf getest wordt, maar je pas echt weet hoe het werkt als er een paar miljoen gebruikers mee aan de slag gaan. Maatwerk De algemene conclusie is daarom dat er nu eenmaal altijd spanning is tussen toezicht, handhaving en uitvoerbaarheid: ondernemers hebben een ander belang dan de beleidsmakers. Omdat er altijd maatwerk nodig is en ze bedrijven op dit gebied willen helpen, stellen de beleidsmakers dat ze misschien niet alles in regeltjes moeten willen vangen.

9

NATUURLIJK KAPITAAL | De tweede fase

Hoe maken we onze ecologische voetafdruk in 2020 positief? De afgelopen vier jaar sprak Platform BEE met tachtig vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, overheden, financiële instellingen en accountants over Natuurlijk Kapitaal-beleid in 2016. Deelnemers aan de workshop leveren de bouwstenen aan voor deze toekomstige stappen.

O

p iedere stoel liggen twee blauwe kaartjes. Met een plakrand. En een stift. Het is de derde en laatste sessie van de dag, tijdens de Werkconferentie Natuurlijk Kapitaal. Dat maakt de behoefte van Platform BEE aan input voor de geplande beleidsbrief aan de Tweede Kamer er niet minder op. Natuurlijk, er moet samenwerkt geworden op allerlei gebieden en binnen tal van ketens. En: bedrijven zijn op zoek naar informatie om betere beslissingen over Natuurlijk Kapitaal te kunnen nemen en betere investeringen te kunnen doen. Maar voor de sluitstenen mogen de deelnemers aan deze sessie zorgen. Neerlands ecologische voetafdruk is nu nog negatief. Hoe zorgen we ervoor dat hij in 2020 positief is? Schrijf maar op het kaartje! Wit wordt blauw Dat laat men zich geen twee keer zeggen. Binnen twintig minuten is het whiteboard aan de muur blauw. ‘NK-taal moet vermengd worden met businesstaal’, staat op een van de kaartjes. ‘We hebben inspirerend leiderschap nodig’, een ‘verhaal: waarom en waar raakt Natuurlijk Kapitaal het bedrijfsleven?’ Varianten hierop: Wat is de waarde van het behoud van Natuurlijk Kapitaal? Er moet eenduidigheid komen,

een benchmark, ‘alleen dan kun je bedrijven met elkaar vergelijken en afrekenen’. Het bedrijfsleven moet het idee krijgen dat er wat te halen valt – ‘dat is de grote uitdaging’. Onafhankelijke, toegankelijk managementtool Willem Henk Streekstra van VNO-NCW staat voor een andere uitdaging: hoe maakt je hier één ‘to-do’ van? Eveline Trines van IUCN schiet hem te hulp: “De ontwikkeling van een onafhankelijke, toegankelijke managementtool over Natuurlijk Kapitaal.” Daar kunnen alle deelnemers zich in vinden.

10

ACCOUNTING, DATA EN TOOLS

INTEGRATED REPORTING: zo doen Deloitte, KP Met integrated reporting geven organisaties aan hoe hun strategie, governance, prestaties en vooruitzichten (maatschappelijke) waarden opleveren voor de korte, middellange en lange termijn. Hoe staat het fenomeen er op dit moment voor? En wat leren de grote accountants ons? EY:

PwC

‘Blij met Green Deal voor publieke sector’

‘Het gaat om de samenhang tussen informatie’

“Het bedrijfsleven pakt integrated reporting vrij goed op, maar de publieke sector blijft achter. De maatschappelijke impact van integrated reporting is in die sector groot, want de publieke sector moet maatschappelijk rendement zien te creëren met geld van de burger. Denk aan de verkeersveiligheid of het milieu. Het beleid van gemeentes wordt nog beperkt geëvalueerd en meetbaar gemaakt. Overheden sturen met name op budget en activiteiten. Met integrated reporting kijk je verder dan de input, want je kijkt ook naar de outcome en impact. Wat voor effect heeft je activiteit gehad? Dat meten van impact staat nog in de kinderschoenen. Dat hebben we in de Green Deal Incorporating Natural and Social Capital gemerkt. Ik ben daarom blij met de mededeling van Paul Hurks van de NBA, dat er een Green Deal in de maak is voor integrated reporting in de publieke sector.” Roel Drost, Senior manager Cleantech & Sustainability bij EY

“PwC heeft de afgelopen vier jaar ervaren dat integrated reporting veel inspiratie geeft voor verbetering van de externe verslaggeving. Maar er komt een moment dat de verbetering stokt. Ondernemingen nemen hun beslissingen veelal op basis van gefragmenteerde informatie, terwijl juist de samenhang daartussen belangrijk is. Dat vraagt dus om fundamenteel ander informatiemanagement. Dáár gaat integrated reporting over. Het kernbegrip is connectiviteit. Hiervoor hebben we een simpele tool ontwikkeld, de

connectiviteitsmatrix. Een spreadsheet, gebaseerd op de theory of change, die het proces van waardecreatie beschrijft. Van stakeholderdialoog tot impact. De volgende stap is alle informatiestromen bijeen te brengen in hun samenhang. Deze tweede tool noemen wij het integrated dashboard. Dat wordt op dit moment binnen de organisatie geïmplementeerd. ” Robert van der Laan, partner Sustainability and Integrated Reporting bij PwC Nederland

NATUURLIJK KAPITAAL | De tweede fase

PMG, PwC en EY dat KPMG

‘Niet rapporteren om het rapporteren’ “KPMG, Vodafone en het ministerie van Economische Zaken laten zien wat de zin en onzin en de voor- en nadelen van het berekenen, meten en rapporteren van Natuurlijk Kapitaal is voor organisaties. Te veel bedrijven rapporteren over duurzaamheidsprestaties om het rapporteren. Je moet de cijfers juist gebruiken voor het verbeteren van prestaties of duurzame innovaties. Overigens zullen de uitkomsten van het meten van Natuurlijk Kapitaal nooit 100 procent betrouwbaar

zijn: ze geven ordegroottes en richting aan. De winnaars zijn de organisaties die de belangrijkste informatie weten te destilleren in relatie tot ‘people and planet’. Die input gebruiken ze vervolgens om focus aan te brengen in hun investeringen, bedrijfsvoering of ketenmanagement. En dit leidt tot robuuster risicomanagement, betere financiële prestaties en meer maatschappelijke impact.” Arnoud Walrecht, senior manager KPMG Sustainability

Deloitte en NS

‘Steeds meer organisaties doen het’ “In samenwerking met MVO Nederland heeft Deloitte voor het vierde jaar het Integrated Reporting Maturity research uitgevoerd. Een belangrijke bevinding was dat bedrijven de principes ervan beter leren implementeren; het aantal integrated reports nam ook weer toe. Wel blijven ‘content elements’, een uitdaging. Ook kwam naar voren dat bedrijven problemen ervaren bij het op tijd verzamelen van de niet-financiële data. De NS, topscoorder in het onderzoek, betrekt al jaren stakeholders op een geïntegreerde manier. NS drukt niet-financiële grootheden uit in financiële waarde, en onderstreept dat ze maatschappelijke baten creëren die meerdere malen groter zijn dan het financieel resultaat. Meer weten? Kijk op www.ns.nl/mvoberekeningen.” Anneke Sipkens, Director Sustainability bij Deloitte en Carola Wijdoogen, Directeur Duurzaam Ondernemen bij NS

11

CBS vat natuur in cijfers Schoon grondwater, een plek voor recreatie en het reguleren van de lucht- en waterkwaliteit; het zijn maar een paar ecosysteemdiensten die de natuur ons levert. Maar wat zijn die diensten waard? En voor wie? Het CBS buigt zich hierover. Een ecosysteemdienst is een dienst geleverd door de natuur, die bijdraagt aan de economie van Nederland. Zowel onze economie als ons eigen welbevinden is afhankelijk van die ecosysteemdiensten, want waar zouden we zijn zonder schoon water en frisse lucht? Daarom is het van belang om inzichtelijk te maken welke ecosysteemdiensten waar worden aangeboden, wie daar gebruik van maakt en of dit duurzaam gebeurt. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) maakt een accounting stelsel waarmee dit in kaart wordt gebracht. CBS doet dit in samenwerking met de Universiteit van Wageningen. Verschillende bronnen Er is nu weliswaar sprake van een pilot in Limburg, maar Sjoerd Schenau en Bram Edens van het CBS willen graag heel Nederland in kaart brengen. Schenau: “De gelaagde kaart die we nu voor Limburg hebben gemaakt is zeer gedetailleerd. We hebben dan ook tientallen bestaande kaarten van verschillende bronnen gecombineerd en daarbij een hiërarchie aangebracht. Zo zijn er bijvoorbeeld kaarten voor fijnstoffiltratie en koolstofopvang. De capaciteit voor de fijnstoffiltratie hebben we in dichter bevolkte gebieden zwaarder laten wegen en is dus op die plekken meer waard. Op basis van dit soort gegevens kun je ook de meest geschikte locaties voor bedrijvigheid bepalen.” De berekeningen van het Natuurlijk Kapitaal zijn internationaal consistent en passen bij de rekenwijze van de Nationale Rekening. Edens: “Dit zorgt zorgt ervoor dat veranderingen in het aanbod en de conditie van ecosystemen gekwantificeerd en gemonitord kunnen worden.”

12

INVESTEREN IN NATUURLIJK KAPITA ASN Bank wil samen verder met Natuurlijk Kapitaal ASN Bank wil in 2030 CO2-neutraal zijn. De bank monitort daarom de carbonfootprint (een maat voor de uitstoot van CO2) van haar port­folio. Nu wil de bank dit ook met de biodiversiteit gaan doen. Maar hoe moet dat en wat kun je nog meer doen om te investeren in de natuur? Irene de Jong, adviseur Duurzaamheidsbeleid & -onderzoek

zaam veevoer. De begrijpelijke maat is een stuk lastiger. Wat zijn de ethische keuzes die eronder liggen: heb je het over de gehele biodiversiteit, of kijk je naar een paar soorten omdat die nu eenmaal een functie voor je hebben? En stel je dan die soorten aan elkaar gelijk of niet? Daarna moet je controleren hoeveel hectare grond er is, hoeveel soorten er zijn en hoe je de eventuele schade kunt compenseren. Een grotere kennis van de diversiteit en complexiteit van ecosystemen lijkt noodzakelijk.

rie vragen staan centraal: Welke activiteiten kan ASN Bank ondernemen om de carbon loss te verlagen, is er met betrekking tot de biodiversiteit een begrijpelijke maat die analoog is aan het CO2-equivalent en hoe maak je de natuur ‘bankable’?

D

Communities Zolang die kennis er nog niet is, kun je ook niet zeggen hoe je biodiversiteit in waarde uitdrukt. De waarde aangeven van bekendere natuurlijke zaken is nauwelijks makkelijker. Vaak zit deze waarde nog verborgen, is deze nog impliciet. Hoeveel euro is een huis meer waard omdat er een park in de buurt ligt?

Ideeën genoeg Ideeën zijn er genoeg om de carbon loss te verlagen. Investeer bij woningen in CO2-negatieve nieuwbouw bijvoorbeeld of beperk de vleesconsumptie door in alternatieve bronnen te investeren. Of zet meer vee in de stal, zodat je het land anders kunt benutten. Kies voor duur-

Eigenlijk geeft het niet dat er geen antwoorden zijn op alle vragen. Dat is immers ook niet direct het doel. ASN Bank wil samenwerken, communities opbouwen en een voorbeeldfunctie innemen op het gebied van Natuurlijk Kapitaal. En vooral in gesprek blijven over deze onder­ werpen.

13

NATUURLIJK KAPITAAL | De tweede fase

AAL STAPPENPLAN VOOR FINANCIËLE INSTELLINGEN

Guide vertaalt Natuurlijk Kapitaal naar (investerings)beleid Natuurlijk Kapitaal doet steeds meer opgang in het bedrijfsleven. Echter in de financiële sector is het een begrip dat veel minder wordt toegepast. Terwijl juist deze sector veel invloed kan hebben op het versterken van Natuurlijk Kapitaal, vindt Frank Wagemans, projectleider Responsible Investment bij de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO).

F

inanciële instellingen bepalen welke projecten en bedrijven toegang hebben tot financiering. Daarmee kunnen ze bedrijven en projecten uitsluiten die schade berokkenen aan Natuurlijk Kapitaal of juist investeringen doen die Natuurlijk Kapitaal versterken. Financiële instellingen kunnen bovendien invloed uitoefenen op bedrijven waarin zij investeren, via stembeleid of engagement. Daarmee kunnen ze bedrijven stimuleren om op een betere manier met Natuurlijk Kapitaal om te gaan. Door informatie over Natuurlijk Kapitaal mee te nemen in de investeringsafwegingen kunnen financiële instellingen bovendien een beter risico-rendement behalen. Guide met stappenplan Daarom hebben de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) en CREM de ‘Guide on Natural Capital and Financial Institutions’ ontwikkeld. Wagemans: “Deze Guide vertaalt

Natuurlijk Kapitaal naar het beleid en investeringsbeleid van financiële instellingen.” In een interactieve pdf worden heldere stappenplannen gepresenteerd om Natuurlijk Kapitaal toe te passen en worden internationale best-practices benoemd. Naast de Guide is er ook een self-assessment tool ontwikkeld. Wagemans:

“Zodat financiële instellingen snel inzicht kunnen krijgen waar zij zelf staan bij het integreren van Natuurlijk Kapitaal in hun investeringsbeleid.” Meer weten? De Guide is te bekijken via www.vbdo.nl/ news/naturalcapital- 

14

WERKCONFERENTIE NATUURLIJ Op 15 december 2015 werd in DeFabrique in Maarssen de Werkconferentie Natuurijk Kapitaal gehouden. De organisatie was in handen van de ministeries van Buitenlandse Zaken, Economische Zaken en Infrastructuur en Milieu. De werkconferenie was bedoeld om in beeld brengen waar we staan en wat volgende stappen kunnen zijn: Waar zit de energie? Wat komen innoverende bedrijven tegen? Wat is nodig om belemmeringen weg te halen? Waar moeten we samenwerken? De highlights.

“Het bewustzijn dat de aarde kwetsbaar is, dat is overal wel doorgedrongen. Kijk maar naar de resultaten van Parijs.” EEN DEELNEMER

‘We hebben meer dan 100.000 elektrische auto’s verkocht . Die auto’s hebben meer dan een miljard elektrische kilometers gereden, en daarmee hebben we meer dan 150 miljoen liter brandstof uitgespaard.’ KIM LIEBREGTS, COUNTRY DIRECTOR TESLA MOTORS BENELUX

15

NATUURLIJK KAPITAAL | De tweede fase

JK KAPITAAL, DE HIGHLIGHTS ‘Vandaag is een zoektocht om tussen de oren en bij het hart van mensen te komen. Want wij zijn believers. Maar hoe krijgen we de mensen buiten mee?’ RUBEN MAES, DAGVOORZITTER

‘Ik ben ongeduldig. Financiële prikkels moedigen ons nu aan om biodiversiteit te vernietigen. Dat moet omgedraaid worden.’ ERIC BROEKHUIZEN, AUTEUR, ONDERNEMER EN CRISISMANAGER

‘Ik vind jeugdig optimisme goed, maar ik zie ook dat bedrijven het heel moeilijk vinden. Heel je bedrijfsvoering moet om. Ingesleten patronen van dertig jaar veranderen? Ga er maar aanstaan.’ ROBERT VAN DER LAAN, PWC

GeTweet Wat meldden deelnemers over de Werkconferentie Natuurlijk Kapitaal op social media? Een aantal tweets uitgelicht. Arnoud Walrecht @arnoudwalrecht To do: Maatschappelijke impact van een concreet circulair topproject in infrastructuur verkennen #natkap Mark Overman @CoVeerman Weten deelnemers aan conferentie natuurlijk kapitaal dat metenvanduurzaamheid.nl allerlei meetmethodieken van duurzaamheid toont? Birgitta Kramer @BirgittaKramer #natkap bijeenkomst levert veel acties op! Ik ga voor de hackathon met @boerenbunder en @atlasNK voor bewust bodemgebruik en waterkwaliteit Martin de Jong @martinjongde Todo: natuurlijk kapitaal op de jaarrekening van Vodafone proberen te krijgen. Except_NL @Except_NL Storytelling, belang van ‘het verhaal’ voor verhogen betrokkenheid bij topic #natkap. Trekt het uit puur technische context Marjolein Mann @Marjolein Mann Twee belangrijke benodigdheden voor integratie #natkap in bedrijfsleven: transparantie en educatie. @HackingSust @SustHacking Onze to do: aandacht voor transparantie, meer open data, werken aan apps met doelgroepen. #socialdesign meets #opendata #natkap @Atlas_NK

16

Goed om te weten CONCLUSIE GREEN DEAL TRANSPARANTIE:

Betere informatie, betere besluiten Wat zijn de lessons learned van de Green Deal? Een van de conclusies: zicht op impact leidt tot betere resultaten. Maar er is meer. Twee jaar geleden zijn 28 bedrijven de uitdaging aangegaan om meer zicht te krijgen op de impact van hun bedrijfsvoering op de natuur en ons welzijn. Dertien daarvan werkten aan een geintegreerd jaarverslag, twaalf berekenden de echte prijs van hun producten en drie bedrijven hebben onderzocht wat hun impact op de keten is. DRIE LESSEN De ontdekkingsreis heeft tot drie lessons learned geleid: 1. Zicht op impact leidt tot betere bedrijfsprestaties. 2. Instappen vereist moed, want er liggen nogal wat uitdagingen te wachten. 3. Analyseren, waarderen en rapporteren zijn nuttige hulpmiddelen. DRIE UITDAGINGEN Ook is uit die zoektocht duidelijk geworden wat de uitdagingen zijn: 1. Het is van belang om de samenhang te laten zien tussen Natuurlijk en Sociaal Kapitaal. Die is nu nog vaak onontdekt. 2. Het is belangrijk dat er voldoende publieke data beschikbaar komt. 3. Ook standaardisatie en beschikbare tools zijn nodig om de Green Deal verder te brengen.

Meer weten? De resultaten en ervaringen van de Green Deal worden vastgelegd in een rapport. Dat rapport komt volgend jaar beschikbaar.

Helpdesk Natuurlijk Kapitaal weet raad Als bedrijven het duurzaam gebruik van natuurlijk kapitaal in de bedrijfsvoering en de keten willen realiseren, hoe moeten ze dat dan aanpakken? Waar moeten ze aan denken? En wat kost het ze? De Helpdesk Natuurlijk Kapitaal weet raad. De Helpdesk Natuurlijk Kapitaal wordt gevormd door CREM, Nyenrode Business Universiteit en Arcadis, en is een initiatief van Platform BEE. Sinds 2013 heeft de Helpdesk ruim honderd bedrijven geholpen met denken over Natuurlijk Kapitaal. Experts van de Helpdesk nemen binnen twee dagen contact op met de vragenstellers. Die kunnen vervolgens rekenen op twee dagen kosteloos advies. Dat is in de praktijk voldoende voor een compleet antwoord. De uitgangspunten daarbij zijn dat 1) natuurlijk kapitaal marktkansen kan vergroten, 2) dat het bij kan dragen aan grondstofzekerheid en 3) dat natuurlijk kapitaal tal van innovatiekansen biedt. Meer weten? Kijk op www.helpdesknatuurlijkkapitaal.nl

VCA-register bevordert transparantie en afrekenbaarheid Wat is het VCA-register? VCA staat voor Verified Conservation Area. Het VCA keur is een waardering voor de inspanning die door de eigenaar van een gebied wordt geleverd om te komen tot ecologisch herstel. Opname in het VCA-register betekent transparantie en afrekenbaarheid van het beheer. Daarnaast biedt het derden de mogelijkheid om te investeren in behoud en herstel van de ecologische kwaliteit van onze leefomgeving. Welke gebieden kunnen geregistreerd worden? Elke gebied kan worden opgenomen: in het VCA-register: een privé terrein, bedrijfsterrein, landbouwa-

reaal of een nationaal park. Opname geeft nationaal en internationaal erkenning voor het resultaat van de inspanning. Daarmee sluit het goed aan bij keurmerken zoals Fairtrade en FSC Wat zijn voorbeeldgebieden? Het Budonga Forest Reserve in Uganda is als eerste VCS geregistreerd. In landen als Ghana, Yemen, Mozambique, Namibie, Ecuador, Frankrijk, Kameroen en ook in Nederland zijn gebieden in diverse stadia van aanmelding. Weten hoe het werkt? Kijk dan op www.v-c-a.org of mail naar [email protected]

NATUURLIJK KAPITAAL | De tweede fase

TO DO De Werkconferentie Natuurlijk Kapitaal had ruim 250 deelnemers uit het bedrijfsleven, de wetenschap en de publieke sector en kende 34 deelsessies. Wat moet er volgens hen morgen gebeuren om economie en natuur meer met elkaar te verbinden? Een selectie van to do’s ter inspiratie. * Goed kijken naar spanningen tussen arrangementen en goed waarnemen wat bestaande bottle-necks in de praktijk zijn * OVERHEID, BEDRIJFSLEVEN, DE LOKALE COMMUNITIES EN NGO’S MOETEN IEDERS BIJDRAGEN AAN REDD+, BELEID EN KETENVERDUURZAMING BETER OP ELKAAR AFSTEMMEN * Beleid voor Natuurlijk Kapitaal moeten we

samen met stakeholders maken. Dan is het wel belangrijk om specifieke doelen los te laten en de waarde van het stakeholdersproces te erkennen * WE MOETEN NIET UITSTELLEN OM DE SCHADE AAN NATUURLIJK KAPITAAL TE BETREKKEN IN DE PRIJZEN * 0% BTW OP DUURZAAM * Opstellen van de ‘influential question’ per doelgroep om met Natuurlijk Kapitaal aan de slag te gaan * Tell and then show. Ga in gesprek met concullega’s,

leveranciers en klanten over het belang van transparantie en probeer hen te inspireren * GEBRUIK TRADITIONELE KENNIS OM VOORUIT TE KOMEN. ‘VOORUIT NAAR VROEGER’ * PROBEER EEN GROTE GROEP KOPLOPERS ALS AFNEMERS TE VINDEN, ZODAT ZIJ JOUW PELETON WORDEN

* MELD JE AAN EN REGISTREER JE GEBIED ALS VCA

* Zoek een alternatief voor economische groei en streef het na. Waar word je beter/

gelukkiger van? * SCHRIJF PRIJSVRAGEN UIT OM ONDERNEMERS IN BEWEGING TE KRIJGEN * BIODIVERSITEIT ZOVEEL MOGELIJK KWANTIFICEREN EN WAARDEREN * Alle financiële instellingen vullen de self-assessment-tool in die is gekoppeld aan de VBDO/CREM gids over financiele instellingen en Natuurlijk Kapitaal * Lagere overheden helpen

duurzaam in te kopen * Engagement van financiële bedrijven belonen * ONDERZOEKEN WAT NATUUR KAN LEREN VAN CULTUUR * ONDERWIJS (EN DENKKRACHT STUDENTEN) VAKER

INZETTEN OP PROJECTEN VAN LAGERE OVERHEDEN * IUCN, TruePrice, Arcadis en EZ

gaan bijeenkosten organiseren voor 26-2-2016 over het Natural Capital Protocol

* VERTALEN VAN CONCRETE ACTIES VOOR CONCRETE PARTIJEN

17

18

EN NU TER ZAKE! Twee gesprekspartners, een stelling en maximaal vijf minuten tijd om met elkaar in debat te gaan. Ofwel: het hoeft niet altijd lang te duren om de diepte in te gaan. ‘En nu ter zake’! Stelling:

Transparantie verplicht ste

Ineke Snijders, Albron (l) en Erwin van Liempd, zzp’er (r)

Henri: “Transparantie, rekenschap geven van wat je als organisatie doet, is zo belangrijk. Dus gewoon verplicht stellen. Denk aan producten uit China. Consumenten hebben er recht op te weten welke energiebronnen daarvoor gebruikt zijn.” Harry: “Ik ben het ook niet eens met de stelling. Een voorbeeld, los van waar we het bij Natuurlijk Kapitaal over hebben: de Teevendeal. De regering móét nu openheid van zaken geven.” Henri: “Tegelijkertijd snap ik dat je moet

Stelling

Natuurlijk Kapitaal is niet gratis. We moeten ervoor betalen. Erwin: “We hebben altijd al voor Natuurlijk Kapitaal betaald. Alleen liep die geldstroom toen via de overheid. In de hoofden van de mensen is de waarde van het Natuurlijk Kapitaal daardoor niet zo groot, denk ik. Nu de overheid minder gaat betalen, moeten de burgers dat gaan doen.” Ineke: “Ik ben het met je eens. Iedereen vindt het normaal dat de overheid jouw verblijf in de natuur betaalt. Dat kan niet meer. Ik denk dat je alle kosten uiteindelijk door moet rekenen in de producten.” Erwin: “Het denken moet om: een sporter betaalt veel geld voor een abonnement van een sportschool, maar hij wil wel gratis gebruikmaken van de natuur.” Ineke: “Het grappige is dat we met z’n allen denken dat de natuur van ons allemaal is. Dat is misschien wel zo, maar dan moet je ‘m ook met elkaar onderhouden. Ik denk dat het een lange weg wordt om die gedachte erin te krijgen.” Erwin: “De kosten en baten moeten bij elkaar komen. Kijk eens naar een trekpleister als de Veluwe: de kosten liggen bij de natuurbeheerder, de baten bij de gemeente en de horeca. Dat klopt niet.”

Harry Vleems, Vleemsconnections (l) en Henri W

19

NATUURLIJK KAPITAAL | De tweede fase

Harry: ‘Neem de Teevendeal. Daarover stellen we transparantie ook verplicht’

ellen, helpt niet. oppassen met het vrijgeven van informatie over criminelen. Er is soms meer te winnen door zaken in het duister te laten. Misschien zou je dan regels moeten maken over wat je níét openbaar hoeft te maken.” Harry: “Ik houd mij onder meer bezig met erfgoed. Veel panden die niet het predicaat monument krijgen, zijn het toch waard behouden te blijven. Die zou je een soort B-status moeten geven. Dat komt in de buurt van jouw uitzonderingsregels.”

Willemsen, Stichting worldtaxsystem.com (r)

Rob Bakker, adviseur voor duurzaam ondernemen (l) en Richard Pearson, General Manager Tree Supporter (r) Stelling

Ik koop alleen maar duurzame producten. Rob: “Ik zou wel willen, maar ik zie door de bomen het bos niet meer. Als consument heb je toch geen idee meer waar je goed aan doet?” Richard: “De problemen die we aankaarten zijn ook te ingewikkeld: CO2-uitstoot, zeespiegelstijging. Bovendien, mensen willen ook helemaal geen problemen oplossen. Ze willen zich goed voelen. En dan liefst vandaag.” Rob: “Ik wil best mijn gedrag veranderen hoor, maar ik wil niet veranderd worden. Ik wil niet gepusht worden.” Richard: “Daarom moet je mensen verleiden. Winkels moeten ervoor zorgen dat er verantwoorde producten in de schappen liggen.” Rob: “Ik zie ook een rol voor overheden en inkopers. Stel eisen aan je leveranciers en richt je inkoop zo in dat je bijdraagt aan meer duurzaamheid.” Richard: “Dat is een goede toevoeging, omdat je dan zowel bottum-up als top-down duurzaamheid stimuleert. Ik doe ook mijn best, maar op de Haagse markt verwacht ik geen antwoord als ik vraag hoe de supplychain van een product in elkaar steekt.”

Richard: ‘Mensen willen geen problemen oplossen, ze willen zich goed voelen’

20

ZES INZICHTEN

‘Wat is het meest belangrijke inzicht dat jij vandaag mee naar huis neemt?’ Dat vroegen wij aan zes deelnemers na afloop van de Werkconferentie Natuurlijk Kapitaal, op 15 december in DeFabrique in Maarssen. De antwoorden.

‘Minder schimmig’

‘Leg lokaal verbindingen’

‘Vertel het verhaal’

“Ik vond de ecosysteemdiensten van het CBS verhelderend. Ze tonen aan wat de waarde is van natuur. Het bewijst dat natuur helpt in de strijd tegen milieu­ vervuiling, dat de natuurlijke fijnstoffiltering van economische waarde is en wat de baten zijn van natuurrecreatie­ gebieden. Het wordt allemaal wat minder schimmig.” Hans Rutten, ministerie van EZ

“Het inzicht dat ik vandaag heb op­ gedaan is dat we lokaal veel meer verbindingen moeten leggen, liefst cross-sectoraal. Dat zorgt voor oplossingen die we eerder niet zagen. En ik wil de financiering meer als uitdaging gaan zien in plaats van als knelpunt. Met co-working en creativiteit kan dat.” Geanne van Arkel, Interface

“Vandaag kwam heel duidelijk naar voren dat je een goed verhaal moet kunnen vertellen over de toegevoegde waarde van je bedrijf of dienst. Wat doet jouw bedrijf voor de ecologie, sociale waarden en de economie? Maak het concreet, dan krijg je de mensen mee. En onderbouw het vervolgens met cijfers.” Carola Wijdoogen, NS

‘Positief gevoel’

‘Maak een case-study’

‘Begin simpel’

“Ik heb vandaag geleerd dat er al veel meer gedaan wordt dan ik gedacht had. Financierders die al volop nadenken over Natuurlijk Kapitaal, banken die bezig zijn met biodiversiteit: het heeft me aangenaam verrast. Ik ga met een positief gevoel huiswaarts.” Ad Vienis, Ecodorp Boekel

“Natuurlijk Kapitaal is voor velen een behoorlijk abstract concept. Door er een case-study van te maken doe je daar iets aan. Ik heb dat als deelnemer aan de Nationaal Kapitaal Academy zelf ervaren. Dan wordt al heel snel duidelijker wat je ermee zou kunnen.” Florentine Snoeker, deelnemer Nationaal Kapitaal Academy

“Mijn inzicht is dat de voorbeelden om dingen te gaan doen voor het oprapen liggen. Het is verleidelijk daar lang over te praten, maar nog leuker is het om ermee te beginnen. Met simpele dingen. Dat hoeft niet ver van huis, kan ook in eigen land. Dat zal tevens helpen om er financiering voor te vinden.” Gijs van Heemstra, Landgoed Coach