NATUUR.FITIS. Verschijnt: Januari, April, Juli, Oktober Jaargang 43 nummer 4 Afgiftekantoor Grobbendonk P An De Wilde

België - Belgique P.B. 2288 Grobbendonk P601554

NATUUR.FITIS Oktober | November | December 2015

Verschijnt: Januari, April, Juli, Oktober | Jaargang 43 | nummer 4 | Afgiftekantoor Grobbendonk | P601554

Driemaandelijks verenigingsblad van Natuurpunt Nete&Aa

© An De Wilde

Retouradres: Kasteeldreef 6 B-2288 Bouwel

1DWXXU¿WLV Natuurpunt is een open en ongebonden vereniging die mensen op een aangename wijze kansen wil geven om zich in te zetten voor de duurzaamheid van natuur en landschap vanuit een brede maatschappelijke visie. Onze activiteiten situeren zich hoofdzakelijk op het vlak van studie, educatie, beleid en reservatenwerking.

/LGZRUGHQ" Schrijf €27,- over op rekeningnummer 230-0044233-21 van Natuurpunt, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen, met vermelding van je naam. Word je lid van Natuurpunt vzw en woon je in Grobbendonk, Olen, Herentals, Herenthout of Vorselaar, dan ben je meteen ook lid van afdeling Nete & Aa. Heb je vragen, neem contact op met onze leden ombudsman!

&RQWDFWJHJHYHQV Afdeling Nete&Aa digitaal www.natuurpunt.be/natuurpuntnete-aa [email protected]

Afdeling Nete & Aa Dirk Wouters Wuytsbergen 175/1 2200 Herentals 014 /70.40.98 [email protected]

/HGHQRPEXGVPDQ Jean Demeyer Waterstraat 38 2250 Olen 014/23.59.61 [email protected]

.HUQ+HUHQWDOV2OHQ Eddy Vercammen Krakelaarsveld 93 2200 Herentals 0478/45.45.47 [email protected]

.HUQ9RUVHODDU Dirk Willems Doornlaan 25 2290 Vorselaar 014/50.12.63 [email protected]

Kern Grobbendonk-Herenthout Julien Bouwen Kasteeldreef 6 2288 Bouwel 014/51.61.57 [email protected]

1DWXXUVWXGLH Herman Puls Vest 13 2200 Herentals 014/21.96.08 [email protected]

Financiën-Natuurbeheer Guy Bellens Zeven Zillen 21 2200 Herentals 014/26.27.89 [email protected]

1DWXXU¿WLV is het gratis contactblad voor de leden van Natuurpunt vzw afdeling Nete & Aa. Leden van Natuurpunt woonachtig buiten het werkingsgebied van afdeling Nete & Aa kunnen de Natuur.¿tis ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar afdeling Nete & Aa of door zich te abonneren op de Natuur.¿tis. Dit doe je door middel van een overschrijving van € 8,- op rekeningnummer 001-1693494-47 van Natuurpunt afdeling Nete & Aa, met vermelding van je lidnummer en ³abonnement Natuur.¿tis´. Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk. $GYHUWHUHQ LQ GH 1DWXXU¿WLV" Wend je tot de verantwoordelijke uitgever voor de tarieven.

5HVHUYDWHQIRQGV Alle giften groot en klein zijn steeds welkom! Giften vanaf €40,- zijn ¿scaal aftrekbaar. Je kunt onze aankoopprojecten steunen door een overschrijving op rekeningnummer: BE56 2930 2120 7588 Natuurpunt vzw Coxiestraat 11 2800 Mechelen Gelieve steeds het projectnummer te vermelden:

2SYDQJFHQWUXPYRRU9RJHOV en Wilde Dieren Neteland

3URMHFW

1HWH $D$OJHPHHQ

Gewond dier gevonden? Bel snel:

Project 7715 Project 7730 Project 7248 Project 7147 Project 7198 Project 7218 Project 7199 Project 7245 Project 7762 Project 7772 Project 7787 Project 3719

: : : : : : : : : : : :

Snepkensvijver (Herentals-Lichtaart) Schupleer (Vorselaar) Getlagen (Herentals) Langendonk Olens Broek (Olen-Herentals) De Bergen (Herenthout) Abroek (Grobbendonk) Kerkeheide (Grobbendonk) Vuilvoort (Herentals) Heiberg (Herentals) Vallei van de Maasloop (Herenthout) Lovenhoek (Vorselaar) Schaapstal Schupleer (Vorselaar)

014/51.40.41 Helpende handen bij het verzorgen van de slachtoffers of voor de verdere uitbouw van het opvangcentrum zijn steeds welkom. Financiële steun, op rekeningnummer BE66 9794 3630 0143 tav VOC Neteland, zal goed besteed worden. Met een minimale gift van €10 wordt je lid en ontvang je de driemaandelijkse Nieuwsbrief.

Voorwoord Nu de zomer voorbij is en de natuur stil valt in de richting van de winter, verschijnen de harde werkers weer in onze natuurreservaten. Om de natuurwaarde van onze reservaten te verhogen of minstens te vrijwaren blijft het noodzakelijk om in te grijpen. Soms kan dit door het inzetten van grazers zoals de schapen op de heide of koeien in de graslanden van rivieren beekdalen. We kunnen soms ook beroep doen, vooral voor de iets grootschaliger werken, op de terreinploegen van Natuurpunt zelf. Schapenbegrazing of professionele werkploegen hebben vooral een budgetaire beperking. De beheervergoedingen uitgekeerd door de Vlaamse Overheid voor de erkende natuurreservaten zijn ruim onvoldoende om de natuurdoelen te bereiken. Dan spreken we nog niet over de niet-erkende reservaten die

Voorbije activiteiten Big Jump 2015 Vier keer is scheepsrecht in Vorselaar

H

et was of de duvel ermee gemoeid was. Klommen de temperaturen de dagen voordien met gemak naar

Jong geleerd is oud gedaan, al was de vierde editie van de Big Jump in Vorselaar ook de laatste

niet eens beheersubsidies ontvangen en die we dus op eigen kosten moeten aanpakken. Er blijft dus een pak werk op de schouders van onze vrijwilligers rusten. Natuurpunt als organisatie wordt zelfs op Europees vlak geroemd om zijn vrijwilligersmodel. Dat willen we ook in de toekomst blijven waarmaken. Ik wil dan ook al onze leden oproepen om eens een keertje, al is het maar een paar uurtjes, de handen uit de mouwen te komen steken. Kijk in de agenda om de volgende werkdagen in jouw buurt te vinden. De gratis ¿tness training is steeds inbegrepen. Op 21 november is het weer ‘Dag van de Natuur’ dit keer in het Schupleer in Vorselaar. Ideaal moment om de sfeer te komen opsnuiven en als groep voldoening te vinden in het geleverde werk.

Maar ook geestelijke arbeid gaan we niet uit de weg. In deze Natuur. ¿tis vind je de aankondiging van de cursus natuurgids, nieuwe stijl (!), die van start gaat in het voorjaar van 2016. De plaatsen zijn beperkt dus het is zaak om zo snel mogelijk in te schrijven. Binnenkort verschijnt de aankondiging in andere media en we willen de leden van onze afdeling door deze vooraankondiging de gelegenheid geven om als eerste in de rij te staan. Na alle geleverde arbeid mogen we natuurlijk niet vergeten te genieten van onze natuur in de herfst met zijn typische bosgeur en het rijke kleurenpallet van de vallende bladeren en de wondelijke verschijningen van de paddenstoelen. Dirk Wouters

de 30 graden en viel er nauwelijks een spatje regen, uitgerekend op de dag van de Big Jump nam het weer een serieuze dip. Een zwaarbewolkte hemel en de eerder frisse temperatuur konden 65 moedigen er echter niet van weerhouden om een plons Voorzitter Dirk Willems van Natuurpunt Vorselaar sloeg wel een te wagen in de bijzonder grote vis aan de haak. Het gaat dus de goeie kant op Aa aan de brug met het water van de Aa! op de Dijkbaan blijven de overstorten in de Aa en de in Vorselaar. Schupleerloop de grote pijnpunten. Deze vierde editie van de Big Jump Bij zware regenval komt een groot was meteen de laatste. De actie deel van het rioolwater in de beek werd in 2002 in Duitsland opgestart terecht, met alle kwalijke gevolgen en de opzet was dat in 2015 de Europese oppervlaktewateren proper vandien. De voorzitter wou echter niet in mineur eindigen. “De voorbije zouden zijn. Hoewel de deadline jaren werd er al heel wat werk verzet. niet werd gehaald, besloot men een De studie van Aqua¿n i.v.m. de overeinde te maken aan het evenement. storten is ondertussen afgerond en Voorzitter Dirk Willems van Natuurdaarmee is de basis gelegd om het punt Vorselaar kon in zijn toespraak probleem voor eens en voor altijd op enkel maar vaststellen dat geen te lossen.” enkele waterloop in Vlaanderen aan Zoals een burgemeester betaamt, de normen voldoet. Voor Vorselaar Oktober | November | December 2015

NATUUR.FITIS

3

liet Lieven Janssens het van zijn kant niet na om het publiek te wijzen op de inspanningen die de gemeente de voorbije jaren geleverd heeft om het water weer proper te krijgen. Hierbij verwees hij naar de grote rioleringsprojecten die ondertussen in Vorselaar gerealiseerd werden. Ook in de toekomst zal men extra inspanningen doen om de vuilvracht richting pompstation te verminderen. Daarbij verwees de burgervader speci¿ek naar de heraanleg van het kerkplein en de Cardijnlaan, waarvan het ontwerp voorziet in de gescheiden afvoer van riool- en regenwater. Na het of¿ciële gedeelte kon het evenement beginnen waarvoor het talrijke publiek naar de Aa was afgezakt: de Grote Plons. Liefst 65 gegadigden van heel uiteenlopende leeftijd waagden de sprong. De meest opvallende deelnemer was uiteraard de dame die zich net als Sabine Hagedoren op de poster in een zeemeerminout¿t van de Disneystudio’s had gestoken. Het viel echter op dat de jumpers het minder lang uithielden dan vorig jaar, en slechts weinigen voor een tweede keer in het water sprongen. Volgens een ervaringsdeskundige was het water weliswaar niet echt koud, maar was de luchttemperatuur wat frisjes om van de duik te genieten. Voor de meeste deelnemers was deze vaststelling geen doorslaggevend argument om hun gratis drankbonnetje om te zetten in een kof¿e of warme choco. Want zoals op de meeste Natuurpuntfeestjes was het vooral de Gageleer die rijkelijk vloeide. Herwig Laenen

Vlinder mee Schupleer Vorselaar Nachtvlinders: 6u

D

eze “koude” morgen waren er maar enkele moedigen die kwamen genieten van de nachtvlinders. Het was amper 11°C maar het beloofde toch een mooie dag te worden. Met Peter Van Der Schoot als gids keken we met 5 man/vrouw en 3 kindjes (5, 3

4

NATUUR.FITIS

Afgegraven oeverwal langsheen Derde Beek

en 1 jaar!) naar de vangst van vorige nacht. Peter had weer gezorgd voor 2 nachtvlindervallen aan de Schapenstal. Zoals hij voorspelde was er dit jaar door de koude van afgelopen nacht en de volle maan veel minder beweging op en in de vallen. In vergelijking met verleden jaar was er maar 1/10 van het aantal. Maar dit is niet altijd een nadeel omdat je dan niet direct overrompeld wordt door die grote verscheidenheid aan motjes. Als eerste was de gerande spanner aan de beurt, een soort die zich ophoudt in wilgen en populieren. Een mooi ¿jn patroontje met een randje rond. De volgende was een walstrospanner, een gewone bandspanner. We vonden verder nog de duikermot, het muisbeertje en de mooie hazelaaruil die zijn naam niet gestolen heeft. Hazelaar staat er dan ook genoeg in het Schupleer. Voor de volgende vertoning moest Arthur

Oktober | November | December 2015

even nadenken maar Peter kon hem toch overtuigen om de mooie populierenpijlstaart op zijn hand te zetten. Goed voor de foto en we konden hem uitgebreid bekijken. Ook voor deze soort is het niet moeilijk om zijn waardplant te raden. Voor iedere soort werd veldgids bovengehaald, minieme verschillen in patroon kunnen een andere nachtvlinder betreffen. De leukste soort qua mimicry was de snuitvlinder. Die lijkt precies op een takje en Peter zette hem dan ook op een boomstam zodat we hem nog amper zagen zitten. Een gamma-uiltje had zich ook laten vangen maar die zien we dan meestal wel tijdens de dag vliegen op de bloemen. De aardappelstengelboorder is een soort die voorkomt op cultuurplanten en zijn niet echt geliefd bij de patattenboeren. Nog een soort die we beter kennen als rups en niet

gesneden maar hij smaakte heerlijk. We kijken weeral uit naar volgend jaar want nachtvlinders blijven een boeiende materie. Dagvlinders: 13u30 Om 13u30 was de zon volop van de partij, wel minder Populierenpijlstaart (Norbert Willaert) vlinderkijkers dan vorig jaar maar geliefd is kregen we hier te zien als Paula Corthout deed terug alle een onopvallende nachtvlinder, de moeite om aan iedereen de vlinders eikenprocessievlinder. De haarbos is in en rond de stal te tonen. Geassiswel een leuk soortje uit de familie van teerd door Julien en met twee netjes de nachtuilen, met de loep konden vertrokken we naar de kruidentuin en we zijn prachtige bos haar bekijken. daarna via de Aa richting vijver waar De fruitbladroller is een vlinder uit er een schat van waardplanten staat de familie bladrollers, die verkiezen en bloeiend kruid als koninginnekeen fruitblad als onderkomen. Een

ruid. Icarusblauwtje, citroenvlinder, klein koolwitje, klein geaderd witje, hooibeestje, oranje zandoogje, bruin zandoogje, koevinkje, atalanta, dagpauwoog, landkaartje, gehakkelde aurelia dat waren de soorten die we in en rond de stal konden opschrijven dit jaar. Paula kon de twee jongste bezoekers enthoesiast maken voor al deze vlinders en met behulp van de folder van Natuurpunt over de dagvlinders werden tal van kruisjes bij het juiste plaatje gezet. Na de tocht was het tijd om afkoeling te zoeken in de stal en met een lekkere Gageleer of fris glaasje appelsap werd deze middag weeral met een positief resultaat afgesloten. Voor volgend jaar beloofden onze gidsen zich terug vrij te maken want deze combinatie nacht-dagvlinderdag moet een blijver te worden. Marleen V.

gewone coronamot kiest els en gelderse roos als waardplant en van de zuringmot kan je het zelf wel raden. We hoorden boven ons nog een grote gele kwik roepen en een zwarte specht vloog ook even over. Kwestie van onze ogen eens naar omhoog te richten. In bak 2 was er nog minder activiteit te bespeuren maar een soort als pinokkiomot heeft niet veel uitleg nodig en een donker brandnetelkapje was een mooi soortje om mee af te sluiten. Rond 7u30 was Joes er met de kof¿e en warme chocomelk en ze had gezorgd voor een prachtige vlindercake, volledig in het thema van de dag. Met spijt hebben we hem in stukken

Vooraankondiging: Natuurgids voor de 21ste eeuw Volgend voorjaar starten we in Herentals met een nieuwe natuurgidsencursus. De fusie van Natuurpunt Educatie en CVN was aanleiding om de natuurgidsencursus te vernieuwen. Minder theorie, meer praktijk en meer aandacht voor de groep. We zijn met de afdeling en in samenwerking met de Herentalse Natuurgidsen in de gelegenheid om als een van de eerste in de provincie te starten met een natuurgidsenopleiding nieuwe stijl. Spannend en uitdagend! De duur van de cursus (30 dagdelen) en de prijs (€ 240 met 10% korting voor Natuurpuntleden ± wie nog geen lid is, doet pro¿jt door tegelijk lid te worden) blijven ongeveer dezelfde. De precieze datum en plaats moeten nog worden vastgelegd. Maar we doen nu al een oproep aan zowel deelnemers als medewerkers. Wie nu zijn naam doorgeeft, wordt persoonlijk op de hoogte gehouden en krijgt ook voorrang bij de inschrijvingen. Men zegge het voort. Jos Gysels ([email protected])


NATUUR.FITIS

5

Vlinderwandeling in het Capuynengoor en naast het Albertkanaal te Grobbendonk

I

n de voormiddag was het geen vlinderweer op de langste dag van het jaar, het regende namelijk pijpenstelen! We dachten dat we onze afspraak moesten afzeggen, we hadden ons er nochtans zo op verheugd om de sint jansvlinders te zien en de sint jacobsvlinders die rond deze tijd van het jaar daar rondvliegen. We hebben ons te vroeg zorgen gemaakt, want na de middag klaarde het mooi op en was de temperatuur zelfs uitstekend. Wij wachten om 14 uur de vlinderaars op aan het einde van de Spoorwegstraat te Grobbendonk, waar het Capuynengoor begint. Het was de bedoeling alles te bekijken wat op dat moment rondvliegt op de verwaarloosde weilanden met hoog gras en langs de spoorweg; het is bekend dat spoorwegbermen dikwijls een ideaal vlindergebied zijn, zeker nu de NMBS iets minder kwistig omspringt met pesticiden. In elk geval er waren daar de ideale plantjes voor onze vlinders aanwezig.

6

NATUUR.FITIS

Er stond daar massaal slangenkruid, witte en gele honingklaver, kale jonker en akkerdistel, bloeiende bramen, sint jacobskruiskruid en nog meer lekkers. De zon kwam achter de grijze wolken piepen en hop daar zat al een kolibrivlinder aan het slangenkruid. We zagen in het hoge gras vele bruine zandoogjes, die pas aan het uitvliegen waren. Enkele grote dikkopjes deden zich te goed aan de bloeiende bramen en de kale jonkers en verder zagen we klein koolwitje en klein geaderde witje, atalanta, bont zandoogje en de zomeruitgave van het landkaartje. Maar we waren ook gekomen voor o.a. de sint jacobsvlinder. Eerst dachten we hem niet te zien, we hadden nochtans de pyjamarupsen op enkele planten al ontdekt, bijna volledig weggevreten was de plant , dus ze moesten ergens in de buurt zijn! En ja hoor, we hebben ze gezien. Twee mooie exemplaren. Ze zijn toch zo prachtig in hun grijs en rode tenue! Nu nog sint jansvlinders. We hadden


Sint Jansvlinders

ze daar ooit massaal gezien maar niet dit jaar dus. Ik had eerder die week al gemerkt dat er enkele sint jansvlinders naast het jaagpad van het Albertkanaal richting Herentals aan het vliegen waren. De wandeling langs de spoorweg hielden we dus voor bekeken. Aan het Albertkanaal , op de strook tussen bos en jaagpad, kregen we een indrukwekkend spektakel te zien. Daar staan nogal wat kale jonkers en die zaten letterlijk op een bepaalde plaats vol sint jansvlinders, we hebben er daar zeker een vijftigtal waargenomen. Ilse kreeg

bijna een o…..e , want die had deze leukerts nog nooit gezien. Prachtig toch, deze dagactieve nachtvlinder, die zo’n beperkte vliegtijd heeft ( ongeveer drie weken rond 21 juni) en die iedereen Àatteert met zijn zwart kleedje met rode bollen. Ik associeerde sint jansvlinders altijd met het sint janskruid dat dan ook massaal bloeit, maar de waardplant blijkt rolklaver te zijn. En dat stond er hoor, massaal op het kleine grasstrookje tussen kanaal en jaagpad. Nu nog maar hopen dat de dienst van de Zeeschelde uitkijkt met hun maaibeheer en dat ze ook al eens gehoord hebben van vlinderbescherming. Meer dan voldaan trokken we huiswaarts met op het einde nog een toemaatje nml. een koperuiltje! Deze kon ik zelf aan mijn lijstje nog toevoegen. Paula

Reservaten LIFE+ Kleine Nete ijdens de eerste helft van 2015 hebben we de voorbereidingen voor tal van inrichtingswerken gebundeld en afgewerkt. Die werken, verspreid over de Kleine Netevallei en het Schupleer, zijn momenteel in uitvoering.

T

In de Kleine Netevallei zijn we nog volop bezig met de omvorming van weekendzones en aanplanten naar natte graslanden, voedselrijke ruigtes en broekbos. In het Schupleer hebben we het grootste deel van de geplande werken reeds succesvol afgerond. Langs de Tweede en de Derde beek hebben we op verschillende plaatsen oeverwallen afgegraven. Aanvullend hebben we drainagebuizen gestoken doorheen oeverwallen langs de Aa. Zo vermijden we stagnerende regenwaterlenzen, wat de ontwikkeling van de graslanden sterk ten goede komt. Een voormalige weekendvijver langs de Derde beek hebben we vernatuurlijkt. De oevers hebben we aangeschuind, en de dijken afgegraven tot op het oorspronkelijke maaiveld. Hier krijgen oevervegetaties en watergebonden fauna opnieuw alle kansen. We hebben van de gelegenheid gebruik gemaakt om een aantal toegangswegen in het gebied op te

maken. Dit zal het toekomstige beheer van het gebied sterk vergemakkelijken. Het natuurlijk herstel van een tweede weekendvijver nabij het ‘Wild Weike’ staat nog op de planning voor najaar 2015. Dankzij de recente aankopen hebben we bovendien een nieuwe wandeling doorheen het Schupleer kunnen realiseren. Een bewegwijzerde lus, met starten eindpunt aan de Schapenstal, leidt je langsheen enkele mooie natuurplekjes. Tijdens een bijzonder succesvol Schupleerfeest van 6 september jongstleden konden maar liefst 700 bezoekers kennismaken met de nieuwe wandeling en de uitgevoerde werken. Op de markt bij de schapenstal kon men nagenieten met lokale hapjes en drankjes. Een pluim voor de organisatie van dit bijzonder geslaagde evenement!

Studie Vogelwaarnemingen uit eigen streek Tekst: Norbert Willaert (norbert.wil-

[email protected])

Zomer 2015 Deze zomer werden ongeveer 1480 waarnemingen genoteerd door 78 verschillende waarnemers. Hieronder een overzicht van de belangrijkste waarnemingen, als de aantallen niet vermeld zijn gaat het over één exemplaar. Meer details van al deze waarnemingen kan u nog altijd terugvinden via de site

http://nete-aa.waarnemingen.be De waarnemingen van 15/08 tot 01/09 worden verwerkt in de volgende Fitis. Roerdomp werd verschillende keren waargenomen op het privé domein Krabbelshof met een max. van twee exemplaren op 10/06 (IJA). Op 02/08 werd een kleine zilverreiger waargenomen aan de zandwinningsputten te Vorselaar (JVE), een vrij zeldzame verschijning in onze regio nog maar de zesde waarneming sedert 2008. Grote zilverreiger werd gezien op 20/07 op het privé domein Krabbelshof (IJA) en op 09/08 aan het Zwart Water (JVE). Ooievaars blijven een leuke waarneming in eigen streek: op 10/06 foerageerde een exemplaar in de omgeving van de Roerdompstraat (TSL), op 26/07 vloog er één over de Lovenhoek en op 08/08 vlogen er hier niet minder dan 38 exemplaren over (JVE). Op 03/08 vloog een rode wouw over Olen (IJA) een rare periode voor deze soort, het is dan ook de eerste waarneming van rode wouw in augustus sedert 2008. Bruine kiekendief werd alleen gezien in de omgeving van Lovenhoek/ Krabbelshof (zes waarnemingen) met een max. van 2 exemplaren op


NATUUR.FITIS

7

03/06 (IJA). Op 20/07 werd hier een juveniel exemplaar gezien (IJA). Op 30/07 werd een overvliegende visarend waargenomen in de omgeving van de Roerdompstraat (TSL) een vroeg exemplaar! De doortrek is, in onze regio, het meest uitgesproken in april en september. Acht regenwulpen (een soort die we meestal zien in de loop van april en begin mei) werden gezien over de Lovenhoek op 27/07 (IJA) en groenpootruiter werd waargenomen op 09/08 over Snepkensvijver (LMA) en over Grobbendonk op 14/08 (JPO). Er waren erg veel meldingen van zwartkopmeeuw (2015 is een topjaar voor deze soort met 63 waarnemingen en 187 exemplaren tot 15/08), de 23 waarnemingen vielen allemaal in de maand juni met als max. aantal 5 ex. op 18/06 boven Vorselaar (KWE). Sterns zijn in onze regio vrij zeldzaam en het is dan ook erg uitzonderlijk dat er drie verschillende soorten werden waargenomen in enkele maanden tijd. Op 01/08 vlogen 2 visdiefjes over het Albertkanaal te Grobbendonk (VVE) en op 10/06 zag Ilf Jacobs een zwarte stern (nog maar de vijfde waarneming sedert 2008 en broedvogel tot 1950 in het Olens Broek) en een witwangstern foerageren boven de vijvers van het privé domein van Krabbelshof. Voor de witwangstern is het nog maar de tweede waarneming sedert 2008. Zomertortel werd drie keer genoteerd, dit na twee waarnemingen in het voorjaar, een absoluut dieptepunt voor deze soort. Wie weet dat we deze soort volgend jaar nog horen of zien. Op 03/06 werden de eerste nachtzwaluwen gehoord in de omgeving

van de Heiberg (GBE), nadien waren er nog waarnemingen tot 06/07. Het knappe is dat er waarnemingen zijn van twee gescheiden gebieden, dus mogelijk twee verschillende broedparen! Op 11/08 werd een draaihals gezien en gefotografeerd in de Roerdompstraat door Tom en Theo, terug een schitterende waarneming (TVR en TSL). 2015 is een relatief goed jaar voor het waarnemen van gele kwikstaart in onze regio, tot op heden waren er al meer waarnemingen genoteerd dan in 2014. Op 13/06 was er een waarneming in de omgeving van de Watervoort (JVE), een maand waarin deze soort niet veel wordt gezien. Vanaf 01/08 waren er verschillende waarnemingen in de omgeving van de Roerdompstraat (TVR, TSL). Vanaf 09/08 kwam de doortrek van paapje op gang (doortrekkend hoofdzakelijk in augustus en september) al zijn ze tot 15/08 alleen gezien in de Roerdompstraat met een max. van 3 exemplaren op 15/08 (TSL). Een tapuit werd waargenomen in de vallei van de Kleine Nete (Ten Aard) op 15/08 (TSL) ook deze soort wordt meestal op doortrek gezien in april/ mei en augustus/september. Wielewaal werd gehoord op 03/06 op drie verschillende plaatsen in de

Grote zilverreiger (Jeroen Vermeulen)

8

NATUUR.FITIS


omgeving van Herentals-Vuilvoort (GBE), op 10/06 op de Kempense Heuvelrug (GBE), op 14/06 twee exemplaren in het Schupleer te Vorselaar (LSE) en tenslotte nog een exemplaar in de tuin van Dirk Willems op 29/06, voorwaar een mooie tuinsoort. Waarnemingen van kruisbek zijn in de zomerperiode meestal schaars, opmerkelijk is dan ook een waarneming van 13 ex. op 09/06 (RAE) over Snepkensvijver. Verder waren er nog drie waarnemingen tussen 17/06 en 30/07. Appelvink werd gezien in de Aavallei op 28/06 (PVDS) en op 22/07 (2ex. RVDB). Met dank aan: Alex Lefevre (ALE), Elias Tibax (ETI), Guy Bellens (GBE), Ief Janssens (IJA), Ignace Ledegen (ILE), Ilf Jacobs (IJA), Jan Thys (JTH), Jeroen Vermeulen (JVE), Jonas Pottier (JPO), Kris Weemaes (KWE), Kristof Sprengers (KSP), Luc Matthé (LMA), Ludo Smets (LSE), Marleen Veramme (MVE), Norbert Willaert (NWI), Paul De Cnodder (PDC), Peter Tibax (PTI), Peter Van der Schoot (PVDS), Rudy Aeschlimann (RAE), Rudi Van den Bogaert (RVDB), Theo Van Roy (TVR), Tom Slegers (TSL), Victor Verbeek (VVE), Werner Langhmans (WLA), Wilfried Van den Schoor (WVDS), Willy Debaere (WDE) en vele vele andere waarnemers.

03.10

04.10

Herentals

Herentals

Beheerwerken Heiberg

Turen naar vogelkuren

De vakantie en het broedseizoen zitten erop en wij vliegen er terug in. Graag een seintje als je komt…de kok weet dat graag! Iedereen is welkom, ook voor enkele uurtjes!

Vanuit de vogelkijkhut zoeken we over de plas en het gagelstruweel naar vogels.

Zaterdag 3 oktober, van 9u tot 16u

Vogelkijkhut Snepkensvijver, Lichtaartseweg, Herentals Guy Bellens 014/26.27.89

Einde Lavendelweg, Herentals volg de pijlen “Natuurpunt” Herman Puls, 014/21.96.08, [email protected]

Zondag 4 oktober, van 9u tot 11u

13.10

17.10

Herentals

Vorselaar

Een goed doel in je testament

Beheerwerken Lovenhoek

Door een testament op te maken, kan je jouw nalatenschap geven aan een goed doel. Er bestaan verschillende formules. Ken je bijvoorbeeld al het duolegaat? Een manier om iets na te laten aan het goede doel zonder je erfgenamen (familie of vrienden) ook maar iets te kort te doen. Zij erven immers vrij van succcessie. Spreker is Joost Verbeke, contactpersoon voor schenkingen en legaten bij Natuurpunt. Hij biedt een overzicht van de mogelijkheden en de ¿scaal voordeligste formule aan de hand van praktische voorbeelden.

Iedereen is welkom, ook voor enkele uurtjes!

Zaterdag 17 oktober, van 9u tot 13u de witte kapel van de Lovenhoek Ilf Jacobs, [email protected] 0494/26.94.16

2 infosessies op dinsdag 13 oktober om 10u30 en 14u30 Oud Gasthuis, zolder OCMW, Nederrij 133/A Inschrijven hoeft niet , maar we horen graag van je komst: 0477-20 47 27

17.10

24.10

Olen

Grobbendonk

Poelenwerkgroep Wateranalyse

Beheerwerken Kerkeheide

Scheikundige analyse van de genomen waterstalen.

Zaterdag 24 oktober, van 9u30 tot 16u


einde van de Dennenlaan Julien Bouwen, 014/51.61.57, [email protected]

Zaterdag 17 oktober, om 13u Teunenberg 51B, Olen Louis Pals 014/58.97.80, [email protected]

25.10

01.11

Herenthout

Herentals

Landschapswandeling Maasloop-Grote Nete


De herfst leek ons een geschikt moment om eens Àink de benen te strekken. We vertrekken aan het VOC gebouw, passeren het kasteel van Herlaer, wandelen langs de schilderachtige vallei van de Grote Nete en keren terug via de Maasloop. Onderweg hopen we een glimp op te vangen van de vogeltrek en buigen we ons over de paddenstoelen die ons pad kruisen. Een stevige wandeling die na aÀoop wordt afgesloten bij een tas soep en kof¿e met gebak.


Zondag 24 oktober, om 13u Vertrek: VOC Neteland, Langstraat 29/01 Herenthout Gids: Wilfried Van der Schoor Kostprijs: 5 euro (tas soep inbegrepen) Organisatie: VOC Neteland

Zondag 1 november, van 9u tot 11u Vogelkijkhut Snepkensvijver, Lichtaartseweg, Herentals Guy Bellens 014/26.27.89


NATUUR.FITIS

9

07.11

09.11

19 en 20.11

Herentals

Meerhout

Olen

Beheerwerken Heiberg

Poelenwerkgroep Waterleven bespreking voorbije werkjaar

Behaag onze Kempen Sorteerdag

Welke waterdiertjes vonden we in stilstaande wateren in Grobbendonk, Geel en Westerlo. We onderzochten de waterkwaliteit van deze poelen. Eric Stoffelen en Louis Pals geven een overzicht van het voorbije werkjaar.

Alle hulp is welkom voor het samenrapen van de bestellingen.

Maandag 9 november, om 19u30

Teunenberg 51B, Olen Riet Janssens, [email protected]

Graag een seintje als je komt…de kok weet dat graag! Iedereen is welkom, ook voor enkele uurtjes!

Zaterdag 7 november, van 9u tot 16u Einde Lavendelweg, Herentals volg de pijlen “Natuurpunt” Herman Puls, 014/21.96.08, [email protected]

Don 19 november, van 13 tot 17u Vrij 20 november, van 8 tot 15u

Bezoekerscentrum, Watermolen 8 Meerhout Eric Stoffelen tel. 011/21.56.50, [email protected]

21.11 Vorselaar Dag van de Natuur, Schupleer Iedereen, van jong tot oud, ervaren in het buitenwerk of niet, kan er zichzelf nuttig maken in een prettige en ontspannen sfeer. Er zijn Natuurbeheerklussen op maat voor iedereen. Op het programma staat in de eerste plaats het aanplanten van enkele grote houtkanten. Verder zullen we allicht snoeiwerk doen, greppels proper zetten en misschien enkele oude afsluitingen opruimen. We nemen tussendoor de tijd voor een knabbel en een gezellige babbel en tijdens de middag zal er eten en drank voorzien worden in onze knusse schapenstal. • • •

We werken van 9h tot 16h. Plaats van afspraak is de historische schapenstal aan de Dijkbaan in Vorselaar. Graag inschrijven bij [email protected]. Laarzen en werkhandschoenen zijn aan te raden. Kom met de ¿ets, zodat we ons gemakkelijk kunnen verplaatsen naar de verschillende percelen in het gebied waar we aan de slag gaan.

Schapenstal, Dijkbaan 2290 Vorselaar Yannick Daems, [email protected]

27.11

05.12

Herenthout

Herentals

Hugo Moors (SCK*CEN) “Van Big Bang tot het aardse leven”

Beheerwerken Snepkensvijver

We weten dat leven met evolutie te maken heeft, en we weten ook dat ons heelal een evolutie heeft doorgemaakt van net geen 13,8 miljard jaar. Biologen weten nog steeds niet hoe het leven precies ontstond op Aarde. Wat is het verband tussen de evolutie van het heelal en de sterren en het ontstaan van leven op onze planeet. Welke cruciale stappen zijn er nodig om van een dode rots tot een intellectueel levend wezen te geraken? Over dit boeiende onderwerp komt Hugo Moors die als onderzoeker verbonden is aan de afdeling microbiologie van het SCK*CEN spreken. Het is een wetenschappelijke lezing maar zeer toegankelijk voor iedereen.

We gaan jonge boompjes die tussen de heide opschieten verwijderen. Iedereen is welkom, ook voor enkele uurtjes!

Vrijdag 27 november, om 20u

Zaterdag 5 december, van 9u tot 13u Vogelkijkhut Snepkensvijver, Lichtaartseweg, Herentals Kristof Sprengers 0486/79.25.53

VOC Neteland, Langstraat 29/01 Herenthout Kostprijs: 5 euro (1 gratis drankje tijdens de pauze inbegrepen) Organisatie: VOC Neteland

06.12

19.12

02.01

Herentals

Vorselaar

Vorselaar


Beheerwerken Lovenhoek

Nieuwjaarswandeling ism VVV



We spoelen de nieuwjaarskaters door met een frisse wandeling door het Schupleer. Dit jaar hebben we ook speciaal aandacht voor enkele nieuw aangekochte percelen en voor de inrichtingswerken die het voorbije jaar plaats vonden. We eindigen in onze schapenstal met een borrel uit het vuistje op het nieuwe jaar.

Zaterdag 19 december, van 9u tot 13u Zondag 6 december, van 9u tot 11u Vogelkijkhut Snepkensvijver, Lichtaartseweg, Herentals Guy Bellens 014/26.27.89

de witte kapel van de Lovenhoek Ilf Jacobs, [email protected] 0494/26.94.16

Zaterdag 2 januari, van 9u30 tot 12u Schapenstal, Dijkbaan 2290 Vorselaar Dirk Willems (014/50 12 63)

10

NATUUR.FITIS



NATUUR.FITIS

11

Thema excursie 10/10/2015

Beheren voor paddenstoelen Paddenstoelen vervullen een sleutelrol in ecosystemen. Met meer dan 4000 soorten in Vlaanderen vormen ze geen onbelangrijke groep. Helaas zijn ze vaak lastig te herkennen en is in vele natuurgebieden de kennis van paddenstoelen beperkt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er bij het beheer van reservaten vaak maar weinig rekening wordt gehouden met zwammen; in de gevallen waar het wel gebeurt, gaat het doorgaans om wasplaten en andere typische graslandpaddenstoelen. Desondanks bestaan er toch een aantal richtlijnen voor paddenstoelvriendelijk beheer in andere habitattypes dan graslanden. Daarop ligt de focus van deze excursie. We bekijken diverse droge en natte habitattypes in het gevarieerde gebied ‘Lovenhoek’, gaan in op de relatie tussen zwammen en exoten(beheer) en hopen beheerders een aantal concrete handvaten aan te reiken. • • • • • •

Aanvang en einde: 10u-16u Waar: Lovenhoek, Vorselaar. Exacte locatie volgt na inschrijving. Contact: Wim Veraghtert, wim. [email protected] Lunch: lunch zelf mee te brengen Maximum aantal deelnemers: 25 Inschrijven verplicht

Zoogdierenwerkgroep

schoenen draagt.

•

•

•

•

•

Fort Duffel: donderdag 27-08, vrijdag 18-09, vrijdag 9-10. Contacteer wout.willems@ natuurpunt.be voor praktische afspraken. Fort Edegem (Fort 5): vrijdag 28-08, donderdag 17-09, zaterdag 10-10. Contacteer wout. [email protected] voor praktische afspraken. Fort Broechem: vrijdag 11-09, vrijdag 02-10. Contacteer [email protected] voor praktische afspraken.

De data zijn niet vaststaand omdat de activiteit afhankelijk is van de weersomstandigheden. Gezien de kwetsbaarheid van de activiteit is het aantal deelnemers beperkt . Men kan altijd contact opnemen met de coordinator van onze werkgroep Karel Tops, 0495/90.89.56 voor praktische afspraken. Zoogdierenweekend Zeeland Dit jaar staat het Zoogdierenweekend in het teken van de Zeeuwse zoogdieren: zoogdieren van de polders zoals de Noordse woelmuis (een woelmuis die in Zeeland het meest zuidelijke punt van zijn verspreidingsgebied bereikt) en zeezoogdieren zoals grijze zeehond en bruinvis. Locatie: Zeeland Datum: 16-18/10/2015 Kostprijs: €75 (leden) – €90 niet leden ZWG Vlaanderen (verblijf en eten inbegrepen) Wat staat er zoal op het programma?

De werkgroep Zoogdieren Kempen maakt deel uit van Zoogdieren Vlaanderen. We bestrijken de afdelingen Nete&Aa en Lille. Voor dit najaar kregen we volgende activiteiten toegestuurd vanuit de provinciale koepel. Vleermuizen zwermenonderzoek De nazomer vormt het paarseizoen voor vleermuizen. Tegelijkertijd verkennen ze op dat moment hun winterverblijf. We houden vangstonderzoek met mistnetten. Een aantal parameters worden genoteerd en de dieren worden weer vrijgelaten. Je bent van harte welkom om te komen kijken. De dieren hanteren kan indien je ingeënt bent tegen rabiës en hand-

12

NATUUR.FITIS


• •

Muizen vangen (grote kans op Noordse woelmuis) Presentatie over Noordse woelmuis (K. de Kraker, Zoogdierwerkgroep Zeeland) Bezoek aan zeehondenopvangcentrum Excursie om zeehonden en bruinvissen in het wild te zien

Meer info: www.zoogdierenwerkgroep.be/ node/502 of de coördinator van onze werkgroep Karel Tops, 0495/90.89.56

Actua Nieuws van het VOC Neteland Na meer dan 2 jaar kappen, breken, metsen, bezetten, verven, timmeren, afsluitingen plaatsen, houtkanten planten, vliegkooien bouwen, vijvers aanleggen e.a. is de eerste fase van de verbouwingswerken stilaan afgewerkt. Ook al is er nog wel wat werk te verrichten voordat we voldaan in onze zetel kunnen gaan zitten, toch vonden we het nodig om bij het afsluiten van de eerste fase van ons bouwproject een feestelijk moment in te lassen. Dit gebeurde op woensdagavond 26 augustus. Met toespraken van Eddy Vercammen (voorzitter VOC Neteland), Rik

Röttger (provinciaal gedupeerde voor natuur en milieu), Roger Gabriels (burgemeester van Herenthout) en Jan Rodts (directeur van Vogelbescherming Vlaanderen vzw) werd het VOC of¿cieel geopend. Enkele dagen later op 30 augustus was er onze jaarlijkse opendeurdag.We konden rekenen op een uitzonderlijke warme dag. Vanaf 11uur kwamen de bezoekers toegestroomd. De nieuwe vliegkooien blonken in de zon, de revaliderende vogels genoten er duidelijk van. In de verzorgingsruimte konden de mensen kijken naar een powerpoint over onze werking en kon men kijken hoe de vogels werden verzorgd. Op het terrein kenden de standjes met con¿tuur, wilgenvlechtwerk, honing, e.a oude ambachten veel belangstelling. Gelukkig konden de mensen in de biertent afkoeling zoeken. Regelmatig passeerden de herder(in) met een kudde schapen en de herdershond hield alles mooi samen. De attractie was natuurlijk de vrijlatingen van verschillende buizerds, een havik, een wespendief en nog wat klein grut. En in de centrale vijver keek de waterlelie gelukzalig toe met Àadderende waterjuffers om zich heen. Het zat dus goed! Het is moeilijk schatten maar een 1.500 à 2.000 mensen kwamen die dag een kijkje nemen. Na aÀoop mochten we ontzettend veel positieve reacties ontvangen. Iedereen was aangenaam verrast over de evolutie en het resultaat van al ons werk. Wie het allemaal verder wil opvolgen: nieuwe afspraak volgend jaar op onze opendeurdag. Voor meer info over het VOC Neteland:

Opendeur VOC Neteland

schadelijke fosfaten tot 90 procent kan neutraliseren. Bio-ingenieur Stijn Baken was zelf verrast toen hij in zijn laboratorium in Leuven ontdekte dat het water in zijn proefbuisjes zichzelf zuiverde van

schadelijke fosfaten. Als postdoctoraal onderzoeker aan het Departement Aard- en Omgevingswetenschappen was hij bezig met een heel ander onderzoek, toen hij per toeval op de opvallende chemische reactie

www.vocneteland.be

Riviertjes zuiveren zichzelf Wetenschapper ontdekt natuurlijke zuivering in Kleine Nete- en Demerbekken HASSELT - Het water van de Kleine Nete en verschillende zijriviertjes van de Demer is veel zuiverder dan andere waterlopen in ons land. Dankzij nieuw onderzoek van de KU Leuven weten we nu ook waarom: de riviertjes bezitten namelijk een natuurlijk waterzuiveringsmechanisme dat Oktober | November | December 2015

NATUUR.FITIS

13

stuitte. “De meeste Vlaamse waterlopen bevatten te veel fosfaten”, zegt Baken. Die kunnen natuurlijk zijn, maar komen ook door bemesting in het grondwater terecht. “Te veel fosfaten veroorzaken overmatige algenbloei, waardoor je moeilijker drinkwater kan onttrekken, er giftige stoffen kunnen worden geproduceerd, vissterfte kan ontstaan en zelfs recreatie langs de rivier of plassen onmogelijk kan worden.” IJzermineralen Maar daar hebben de Kleine Nete en de Winterbeek, Zwarte Beek en Mangelbeek (alle drie zijriviertjes van de Demer) geen last van omdat ze over een natuurlijk waterzuiveringssysteem beschikken. Baken legt uit hoe het in zijnwerk gaat: “De riviertjes die ik onderzocht heb - zo’n 1.000 km2 in totaal - stromen allemaal door het Diestiaan, dat is een grondlaag die in een groot deel van de Kempen voorkomt en veel ijzermineralen bevat. In het grondwater, in afwezigheid van zuurstof, is dat ijzer oplosbaar. Maar eenmaal het in contact komt met zuurstof, op het moment wanneer het ijzer in de rivier komt, vormt het ijzer een roestbruine smurrie. Die smurrie - die goed zichtbaar is op het wateroppervlak - legt fosfaat uit het grondwater heel ef¿ciënt vast en kan tot 90 procent ervan verwijderen. Daardoor gaat de waterkwaliteit van de rivieren er aanzienlijk op vooruit.”

Moderne technologie helpt nieuwe vleermuiskolonies ontdekken Tekst: Alex Lefevre, Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt

In het Turnhouts Vennengebied werden op drie maanden tijd 5 nieuwe koloniebomen voor vleermuizen ontdekt. Dat gebeurde met behulp van nieuwe technologie: warmtebeeldcamera’s, nachtkijkers en automatische batdetectoren. Alle vleermuizen genieten Europese bescherming. Om deze verborgen dieren ook effectief te kunnen beschermen in het belangrijk om hun verblijfplaatsen en jachtgebieden te kennen. Door hun nachtelijke levenswijze is vleermuizenonderzoek zeer arbeidsintensief, moeilijk en tijdrovend. De beste manier om koloniebomen te ontdekken, is door in de vroege ochtend (één tot anderhalf uur voor zonsopkomst) met een batdetector te gaan luisteren naar zwermende vleermuizen. Bovendien is bekend dat vleermuizen geregeld van kolonieboom verhuizen en dat ze over meerdere tientallen verblijfplaatsen beschikken. Dat vereenvoudigt het zoeken niet bepaald. De batdetector is al jaren een onmisbaar toestel in het vleermuizenonderzoek, maar voor het gericht zoeken

Grote schaal Dat het proces bestaat, is niet nieuw, maar wel dat het op zo’n grote schaal voorkomt. “We wisten al dat die chemische reactie bestond, maar tot nu toe dachten we dat het zich maar her en der voordeed, bijvoorbeeld bij enkele bronnetjes. Dat de reactie zich over de hele lengte van de riviertjes voordoet, is compleet nieuw.” Daarmee is het geheim van de zuivere Kleine Nete en de zijriviertjes van de Demer ontrafeld, al denkt Baken niet dat de ontdekking meteen tot nieuwe toepassingen in waterzuiveringsinstallaties zal leiden. “Het principe wordt op kleine schaal al toegepast om met ijzermineralen afvalwater te zuiveren. Om dit op grote schaal toe te passen, zou je ijzer in grote gebieden in de grond moeten injecteren. Dat lijkt mij niet echt realistisch.” Timmie VAN DIEPEN

14

NATUUR.FITIS


naar kolonies van vleermuizen, bijvoorbeeld in holle bomen, laat het nog te wensen over. De batdetector kan wel helpen om de vliegroutes en zwermlocaties in kaart te brengen maar om de exacte verblijfplaats te vinden zijn andere methoden nodig. De technologische vooruitgang zou het vleermuizenonderzoek de komende jaren weleens een duwtje in de rug kunnen geven. Via het gebruik van nachtkijkers, warmtebeeldcamera’s en automatische batdetectoren kan gericht gezocht worden naar nieuwe verblijfplaatsen. Zo had intensief vleermuizenonderzoek, uitgevoerd met batdetectoren gedurende de laatste 5 jaar, in het Turnhouts Vennengebied het belang van het gebied voor vleermuizen al aangetoond. De aanwezigheid van minstens 8 van de 17 in Vlaanderen voorkomende vleermuizensoorten werd er vastgesteld (Laatvlieger, Rosse vleermuis, Gewone dwergvleermuis, Ruige dwergvleermuis, Watervleermuis, Franjestaart, Baardvleermuis en Gewone grootoorvleermuis). Het aantal gelokaliseerde koloniebomen daarentegen was beperkt tot 3 (allen voorkomend in Amerikaanse eiken) vanwege de grote moeilijkheid om ze te vinden. Afgelopen zomer kwam het onderzoek naar koloniebomen in het

gebied in een stroomversnelling door de inzet van de nieuwe apparatuur. Zo werden diverse automatische batdetectoren, voor of in de onmiddellijke omgeving van boomholten opgehangen. Op deze manier kon het voorkomen van uitvliegende (avond) of toekomende (ochtend) vleermuizen vastgesteld worden door een toename van opgenomen ultrasone geluiden (die onhoorbaar zijn voor de mens) gekoppeld aan datum en tijd. Nadien werd via het gebruik van een nachtkijker het exact aantal uitvliegers geteld. Aansluitend werd via een warmtebeeldcamera diverse boomholten gedurende de dag onderzocht. Deze toestellen registreren de warmte vrijgegeven door dieren (vleermuizen, vogels of insecten) die zich in een boomholte bevinden. Deze warmte is meetbaar via een dergelijke camera. Het voordeel van het inzetten van deze verschillende nieuwe technologieën is dat het de dieren niet verstoort. Bovendien zijn ze buitengewoon ef¿ciënt: in totaal konden gedurende een periode van 3 maand 5 nieuwe koloniebomen ontdekt worden, tegenover slechts 3 gedurende een onderzoeksperiode van 5 jaar. Dit onderzoek toont opnieuw het belang van het Turnhouts Vennengebied voor de Watervleermuizen, Franjestaarten, Rosse vleermuizen en Gewone grootoren. Op basis van deze informatie kan Natuurpunt de nodige maatregelen treffen om deze bedreigde diergroep beter te beschermen.

Tijgerblauwtje in België. In hetzelfde jaar werd bovendien voor het eerst vastgesteld dat dit zuidelijk trekvlindertje zich ook in ons land kan voortplanten. Het plotse recordaantal van 2013 ligt intussen, terwijl de vliegperiode nog lang niet voorbij is, al aan diggelen. In 2015 begon het op 9 juli met een eerste waarneming in het uiterste zuidwesten van ons land in een tuin in Ieper. Daarna was het tien dagen wachten op een vervolgwaarneming. Opvallend genoeg gebeurde dit in een tuin in Zingem waar het eerste exemplaar in 2013 opgedoken was. De brede lathyrus in de tuin, een geliefde waardplant voor de rupsen van Tijgerblauwtje, deed duidelijk zijn werk als aantrekkingspool. Na nog een waarneming op 24 juli in Moerbeke kwam het pas echt op gang met waarnemingen verspreid over het hele land tot zelfs in het verre oosten in Spa waar het vrouwtje een erwtenplantje koos om op te rusten. De teller voor 2015 staat op dit ogenblik op minstens 25 verschillende locaties met waarnemingen. Op enkele van die locaties vliegen zelfs meerdere exemplaren rond. Vóór 2013 waren

er slechts een 35-tal meldingen van deze soort in België. Ook in Nederland werd de soort dit jaar al een tiental keer gemeld. Het Tijgerblauwtje is van oorsprong een Afrikaanse vlindersoort die jaarlijks opnieuw de Mediterrane regio binnentrekt om er tijdelijke populaties op te bouwen. Door de snelle levenscyclus en de ruime keuze aan waardplanten lukt het hen zo om telkens opnieuw enkele generaties groot te brengen in Zuid-Europa. De nakomelingen trekken terug zuidwaarts wanneer de temperaturen dalen in het najaar. Hoewel er bij die omzwervingen wellicht grote verliezen optreden en vele exemplaren sterven zijn er toch genoeg overlevers om zich voort te planten waarna hun nakomelingen in de lente opnieuw Zuid-Europa inpalmen. Deze nomadische levenswijze blijkt voor verschillende soorten vlinders een goede manier om de populatie succesvol in stand te houden. Andere trekvlinders die we jaarlijks in wisselende aantallen in ons land zien opduiken zijn de Atalanta, Distelvlinder en Oranje luzernevlinder maar

Recordaantal zuidelijke Tijgerblauwtjes bereikt ons land Tekst: Pieter Vantieghem, Vlinderwerkgroep Natuurpunt

2015 is nu al een echt topjaar voor het Tijgerblauwtje, een van oorsprong Afrikaanse trekvlinder met violetblauwe vleugels. Nooit eerder werden zoveel exemplaren in ons land gemeld. Na een eerste piekjaar in 2013 lijkt de zuidelijke soort een regelmatige bezoeker te worden voor ons land. In 2013 werd een uitzonderlijk aantal waarnemingen gedaan van het Oktober | November | December 2015

NATUUR.FITIS

15

ook nachtvlinders als Gamma-uiltje en Kolibrievlinder. Na 2013 en 2015 lijkt het erop dat we nu ook hun zeldzamere kleine broertje, het Tijgerblauwtje, als een regelmatige migrant in België zullen zien. Wie zelf een Tijgerblauwtje te zien wil krijgen houdt best de ogen open in de buurt van allerhande peulvruchten zoals brede lathyrus, reukerwten, doperwten maar ook de gelijkaardige bloemen van bomen als de Japanse pagodeboom blijken aanlokkelijk voor de soort. Het ¿jne lijnenpatroon op de kaneelkleurige onderzijde en de ¿jne staartjes aan de achtervleugels onderscheiden deze soort van iedere andere soort blauwtje in België.

Hittegolfpaddenstoel duikt weer op Tekst: Roosmarijn Steeman, Natuurpunt Studie

Op 13 juli dook de zeldzame Compostchampignonparasol nog eens in ons land op. Deze soort werd in de warme zomer van 2006 voor het eerst in Vlaanderen gevonden, toen de temperaturen ook boven de 30 graden gingen. Deze tropische zwam verschijnt op rottend hooi en houtsnippers, liefst na een hevige bui. Tijdens de warme zomer van 2006 werd de eerste Compostchampignonparasol voor Vlaanderen gevonden op een composthoop in het BLOSOdomein van Hofstade. Een jaar later werd de soort na een extreem warme aprilmaand op een maaiselhoop in Rijkevorsel ontdekt. De derde Vlaamse vondst liet op zich wachten tot 13 juli 2015: de soort werd dan in grote aantallen gevonden in Sint-JobIn-‘t-Goor door Staf Brusseleers. Champignonparasols lijken op champignons, het zijn ook opruimers (saprofyten) maar een belangrijk verschil is dat de sporen wit zijn in plaats van zwart. Verder heeft deze groep van paddenstoelen broos vruchtvlees en een ongestreepte hoed. Tot zover de gelijkenis tussen de soorten in deze groep. In Vlaanderen komen 13 soorten Champignonparasols voor. Sommige soorten zijn fragiel en klein, andere zijn groot en stevig. Er zijn soorten met gladde hoeden en andere hebben licht of sterk geschubde hoeden. De kleur

16

NATUUR.FITIS

van de hoed varieert van wit naar bruin tot grijs. Een aantal soorten verkleurt bij aanraking rood (zoals de Compostchampignonparasol en de Gebundelde champignonparasol) maar andere soorten doen dat niet. De Blanke champignonparasol is een algemene verschijning, vaak in gazons. Maar de meeste champignonparasols zijn zeldzaam. Een belangrijk kenmerk om champignonparasols op naam te brengen is de reactie met ammoniak: is de verkleuring niet rood (bij de meeste soorten) maar groen dan is de keuze al beperkt tot slechts enkele zeldzame soorten, waaronder de Compostchampignonparasol. De Compostchampignonparasol (Leucoagaricus meleagris) groeit steeds in grote bundels, waardoor je hem op het eerste zicht gemakkelijk verwart met de Gebundelde champignonparasol. Toch zijn er enkele belangrijke verschillen. De compostchampignonparasol is wat tengerder van postuur, heeft een vluchtige ring (bij de Gebundelde blijft de ring hangen) en kleurt geel bij beschadiging, vooraleer hij rood aanloopt. Verder zijn er nog enkele microscopische verschillen, zoals een onduidelijke kiemporie op de sporen en de schubjes op de hoed die er onder de microscoop anders uitzien. De Compostchampignonparasol is bekend als een zuiderse soort die vooral in serres en op composthopen (die warm worden door het composteringsproces) groeit. In Nederland duikt deze soort steeds meer op en ook in Noord-Amerika en Japan is ze bekend. De soort houdt in tegenstelling tot het merendeel van de paddenstoelen van extreme warmte en verschijnt dus op momenten dat er nergens paddenstoelen te vinden zijn. Mogelijk zouden we deze in Vlaanderen veel meer vinden als we tijdens warme periodes gericht houtsnipper-, compost- en oude maaiselhopen gaan afspeuren.

Behaag onze Kempen 2015

naam “Behaag onze Kempen”. Initiatiefnemers zijn de vrijwilligers van de natuurverenigingen JNM, Natuurpunt en Velt, 23 Kempische gemeentebesturen en de intercommunale IOK. De doelstelling van deze actie is om mensen te stimuleren tot het aanleggen van een ecologische tuin. Een tuin waar rekening wordt gehouden met mens, natuur, milieu en het landschap. Naast het aanbieden van informatie, biedt Behaag onze Kempen in de maanden september en oktober ook inheems plantmateriaal te koop aan. De opbrengst van deze samenaankoop, gaat naar de aankoop van natuurreservaten in de Kempen. Waar vind ik meer info? Je vindt alles op www.iok.be/bok Of, in je gemeentelijk infoblad. Let op: Plantgoed bestellen kan enkel vanaf september tot 31 oktober 2015 via: •

het_online_bestelformulier

•

de milieudienst van de deelnemende gemeenten: Arendonk, Balen, Beerse, Dessel, Geel, Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Hulshout, Kasterlee, Laakdal, Lille, Meerhout, Merksplas, Mol, Olen, Ravels, Retie, Rijkevorsel, Oud-Turnhout, Vorselaar, Vosselaar en Westerlo. Gebruik hiervoor het bestelformulier uit deze Natuur.¿tis of een losbladig bestelformulier dat je aan het loket van de gemeentelijke milieudienst vindt.

•

de natuurverenigingen (tussen 18-21u) bij: Herman Puls, Vest 13, 2200 Herentals, 014/21 96 08 of 0496/96 78 27 Riet Janssens, 0474/40 66 63

Je betaalt het plantgoed vooraf per overschrijving. Afhaaldag op diverse locaties in de Kempen: zaterdagvoormiddag 21 november, van 9.30u tot 11.30u Waar je kan afhalen, lees je in je gemeentelijk infoblad, of op de website

Wie/wat is Behaag Onze Kempen?

Meer info: www.iok.be/bok

Sinds 1994 wordt in onze Kempense regio een intergemeentelijke sensibiliseringsactie en bomen- en struikenverkoop georganiseerd onder de

Nog vragen? [email protected].


BESTELFORMULIER 2015 Afhaalplaats:……………………………………………………………………………………………… Naam:………………………………………………. …E-mail:………………………………………… Adres:……………………………..………….……………................................................................. Tel: ……........................................................................................................................................ Soort 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Aantal

Zwarte els (80 tot 100 cm) Ruwe berk (60 tot 100 cm) Spork (60 tot 100 cm) Hazelaar (60 tot 100 cm) Lijsterbes (60 tot 100 cm) Vlier (60 tot 100 cm) Gelderse roos (60 tot 100 cm) Boswilg (80 tot 120 cm) Gewone es (60 tot 100 cm) Zoete Kers (80 tot 100 cm) Winterlinde (80 tot 100 cm) Zomereik (80 tot 100 cm) Meidoorn (60 tot 100 cm) Haagbeuk (70 tot 100 cm) Sleedoorn (60 tot 100 cm) Beuk (groen) (70 tot 100 cm) Liguster (70 tot 100 cm) Hondsroos (60 tot 80 cm) Hulst (40 tot 60 cm)

áááá- á-U á-U á-U áá-U -U á- á-U á-U -U á-U á-U

á = goed voor vogels U = mooie bloesem en/of heerlijke geur

Prijs (€)

Totaal

X 0,60 X 0,60 X 0,60 X 0,60 X 0,60 X 0,60 X 0,60 X 0,60 X 0,60 X 0,60 X 0,60 X 0,75 X 0,60 X 0,75 X 0,60 X 0,75 X 0,75 X 0,75 X 1,50 SUBTOTAAL 1 KORTING $ SUBTOTAAL 2 - = goed voor bijen en insecten = past in een geschoren haag

$

Voor grote bestellingen van soorten 1 tot 19 gelieve telefonisch te informeren: kortingen voorzien van 10% vanaf 100 €.

Waar mogelijk werd gekozen voor autochtone soorten: nakomelingen van planten die zich hier na de laatste ijstijd spontaan hebben gevestigd. Deze zijn beter aangepast aan ziektes, uitzonderlijke vorstperiodes, interacties met andere organismen… Ook onze fauna en flora is beter aangepast aan autochtone soorten. Informeer je vooraleer je bestelt! –

Telefonische info op maat: over bomen en struiken (nrs 1-19): Eddy Vercammen 0478/45.45.47, over fruitbomen: Frank Van Gorp 014/42.02.48 (na 18u)

–

Raadpleeg onze gratis INFOBROCHURE. www.iok.be/behaagonzekempen

Verkrijgbaar

via

gemeente

of

downloadbaar

via

Soort

Aantal

Prijs (€)

Totaal

SUBTOTAAL 2 (zie linkerdeel tabel) 20 Gemengd haagpakket Normale grond ** X 17,00 21 Gemengd haagpakket Natte grond ** X 16,00 á U 22 La Paix (Appel, hoogstam) * X 16,50 á U 23 Reinette de Blenheim (Appel, hoogstam) * X 16,50 á-U 24 Radoux (Appel, hoogstam) * X 16,50 á-U 25 Reine des Reinettes (Appel, laagstam) * X 7,00 á-U 26 Dubbele Belle Fleur (Appel, laagstam) * X 7,00 á-U 27 Conference (Peer, hoogstam) * X 16,50 á-U 28 Doyonné (Peer, hoogstam) * X 16,50 á-U 29 Double Philip (Peer, laagstam) * X 7,00 á-U 30 Bon.Ch. Williams (Peer, laagstam) * X 7,00 á-U 31 Blue de Belgique (pruim, halfstam) * X 14,00 á-U 32 Reine Claude d’Ouillin (pruim, halfstam) * X 14,00 á-U 33 Hedelfinger (Kers, hoogstam) * X 16,50 á-U 34 Kordia (Kers, hoogstam) * X 16,50 35 Steunpaal fruitboom (naaldhout, 250 x 6 X 2,50 cm) á-U 36 Mispel var. Westerveld (halfstam) X 14,50 37 Rode bes var. Rovada (3 tot 4 takken, 40 á - U X 1,50 cm) 38 Stekelbes / Kruisbes var. Invicta (3 tot 4 á - U X 2,00 takken, 40 cm) 39 Zwarte bes var. Titania (3 tot 4 takken, 40 á - U X 1,50 cm) á-U 40 Kweepeer var. Champion (halfstam) X 16,50 41 Tamme kastanje (wilde variëteit, 80 tot á X 1,00 120 cm) á42 Notelaar (wilde zaailing, 80/120 cm) X 2,50 43 Druivelaar – Glorie van Boskoop (in pot) X 7,00 á-U 44 Hop (klimplant, in pot) X 6,50 á-U 45 Kamperfoelie (klimplant, in pot) X 5,00 46 Vlaco-compost (zak 40 liter) X 2,00 -U 47 Bio-bloemenzaad Tübinger (zakje 20gr.) X 3,60 TOTAAL á = goed voor vogels - = goed voor bijen en insecten U = mooie bloesem en/of heerlijke geur = past in een geschoren haag

* De voorraad van elk ras is beperkt, wij vullen aan met evenwaardige rassen, waarover wij u informeren. ** Gemengde hagen (30 stuks plantsoen voor 10m haag) - Normale grond: Beuk (groen): 10X, Haagbeuk: 10X, Meidoorn: 10X - Vochtige grond: Haagbeuk: 15X, Meidoorn: 15X

NATUUR.FITIS. Verschijnt: Januari, April, Juli, Oktober Jaargang 43 nummer 4 Afgiftekantoor Grobbendonk P An De Wilde

Recommend Documents