NATIONAAL ENERGIEFORUM 2007 Splitsingsdebat, Hilton Amsterdam, 21 November 2007
Aan de Vooravond van de Splitsing van Netten
FINANCIEEL-ECONOMISCHE GEVOLGEN VAN NETWERKSPLITSING
Prof Dr Hans J.G.A. van Mierlo Hoogleraar Openbare Financiën Universiteit Maastricht 1
INLEIDING 1.
2. 3.
Waar gaat het om? ‘Welvaartconsequenties van Netwerksplitsing’: a. gevolgen voor de producenten, netwerkbedrijven; b. gevolgen voor de consumenten; c. produktie- en werkgelegenheidseffecten. Theorie? ‘Economie van Netwerkindustrieën’, nieuw vakgebied (CPB-studie van 2004) Vandaag vraag ik vooral aandacht voor de eerste stap: het Waarderingsprobleem bij splitsing! Deze eerste stap is bepalend voor de volgende stappen! 2
WAAROM IS SPLITSING GEWENST? 1. Eigendom en gebruik in één hand leidt tot economisch machtsposities. Elke machtspositie verleidt tot machtsmisbruik! 2. Tegenover andere gebruikers van het netwerk kan een hogere prijs voor netwerktoegang worden geheven dan economisch gerechtvaardigd. 3. Eigen toegang tegen lagere prijs of zelfs gratis! 4. Prijsverschillen zonder kostenverschillen. 5. Gevolg: concurrentievervalsing, geen ‘level playing field’ voor alle aanbieders! 3
TEGENARGUMENTEN 1. 2. 3. 4.
5. 6.
De ‘relevante markt’ is niet Nederland, maar heel Europa. De Europese markt vereist ‘Nationale Kampioenen’ om de concurrentieslag te overleven! Dan moeten eigendom en gebruik in één en dezelfde hand blijven! Maar: dan wel een onder een Europees concurrentieregiem (Neelie Kroes!) dat voor iedereen gelijk is! Geen nationale uitzonderingen (Frankrijk, Duitsland)! Recent Commissievoorstel, energiebedrijven die de Europese markt op willen moeten hun macht opgeven over de distributiekanalen die zij bezitten in de EU! Dus overal in de EU netwerksplitsing om ‘level playing field’ tot stand te brengen!
4
SPLITSINGSPERIKELEN 1. 2. 3.
4. 5.
Beslissen tot splitsen is één, uitvoeren is twee: implementatieproblemen, complicaties! De commerciële activiteiten (produktie, levering) moeten worden gescheiden van de netten in de straten naar de huizen (het distributienetwerk dus!). De netbeheerders, de holdings binnen energiebedrijven waar de netten nu zijn ondergebracht, moeten een nieuw bedrijf vormen, onafhankelijk van de producenten, met een eigen winst- en verliesrekening. Er moet een aparte waardering gemaakt worden van de scheidende onderdelen, waar nu nog een gezamenlijke waardering in de boeken staat! Vergelijk een boedelscheiding bij een scheiding waar altijd een gezamenlijke huishouding is gevoerd ! 5
DAAR ZIT HEM NU NET DE KNEEP! (HEIJDA en SMITS in ESB, 5-10-2007) 1. 2. 3. 4. 5.
6.
Het bepalen van de onderliggende waarde van bedrijfsonderdelen is sowieso niet gemakkelijk (ik noem heel kort een paar voorbeelden). Bij energiebedrijven komt er nog een probleem bij. Bedrijfswaarde wordt bepaald aan de hand van behaalde en verwachte resultaten. Die gegevens zijn bij netbeheerders niet te achterhalen. Toekomstige resultaten zijn afhankelijk van de tarieven, maar daarvoor is goedkeuring door de NMA nodig om uitbuiting van de consumenten door het netwerkbedrijf als ‘natuurlijk monopolie’ te voorkomen. De tarieven wisselen met het politieke getij en dat maakt het moeilijk om resultaten te voorspellen!
6
WIJ GAAN NOG EVEN VERDER MET DE BEHAALDE RESULTATEN ! 1. Die zijn ook lastig te bepalen, omdat de enige partijen die daar zicht op hebben de bedrijven zelf zijn. 2. Die nemen zij op in de geconsolideerde balans en die informatie hoeft niet afzonderlijk bekend gemaakt te worden. 3. Deze onduidelijkheid maakt het risico van een verkeerde waardering van netwerkbedrijven erg groot. 4. Met mogelijk ernstige gevolgen voor de consumenten! 5. Als het netwerkbedrijf onder de reële marktwaarde wordt gewaardeerd blijft na de splitsing een uitgehold bedrijf over. 7
BIJ ONDERWAARDERING UITGEHOLD BEDRIJF 1. Het waardetekort bestaat uit kasreserves en onderhoud. 2. Als het bedrijf minder reserves heeft leidt dat tot uitgestelde reparaties aan het netwerk en dus achterstallig onderhoud, met stroomstoringen tot gevolg. A. ENRON in de VS deed dat bewust en eindigde zelfs in een faillissement! B. NRE Eindhoven lag in oktober onder vuur in de regionale pers, maar dat bleek allemaal veel genuanceerder te liggen. 3. Hoe dan ook, bij achterstallig onderhoud zijn tariefsverhogingen nodig om de boel weer op orde te krijgen. 4. Netwerkbeheerders moeten toch inkomsten genereren voor tijdig onderhoud!
8
EN BIJ OVERWAARDERING DAN? 1. Daar zijn de consumenten ook niet bij gebaat! 2. Als het bedrijf te veel in kas heeft, is er geen enkele reden om zorgvuldig met de financiën om te gaan, er is geen efficiencyprikkel meer! 3. Er wordt wellicht onnodig geld uitgegeven om het netwerk te verbeteren, en nog erger voor andere zaken! 4. Dat geld kan beter bewaard worden voor noodzakelijk onderhoud in de toekomst!
9
WIE PROFITEREN VAN EEN VERKEERDE WAARDERING? 1. 2.
3. 4. 5. 6.
Bij een te lage inschatting van de netbeheerder vloeit de overwaarde naar de boeken van het energiebedrijf. Omdat kasreserves ook hieronder vallen zitten energiebedrijven plotseling op een grote zak geld (de totale waarde van netbedrijven bedraagt volgens onderzoeksbureau Sequoia momenteel meer dan 10 miljard euro!) Dat brengt mensen alleen maar op verkeerde gedachten! Nuon en Essent bijvoorbeeld kunnen nu hun fusieplannen van de baan zijn, weer op overnamepad gaan met een goed gevulde oorlogskas! Aandeelhoudende provincies zijn ook gebaat bij onderwaardering! Omdat de commerciële activiteiten van het energiebedrijf meer waard zijn levert verkoop van aandelen meer op. Dat komt mooi uit voor provincies die om geld verlegen zitten (nee, wij noemen geen namen!). 10
EERSTE CONCLUSIES VAN HET WAARDERINGSDEBAT
1. De energiebedrijven erkennen zelf het waarderingsprobleem van netwerkbedrijven. 2. Volgens hen komt dat vooral omdat inschatting van toekomstige resultaten zo lastig is. 3. Waardering daarvan is vooral zo moeilijk omdat netwerkbedrijven afhankelijk zijn van het reguleringsregiem. 4. Marktconforme waardering is gewenst omdat dat in het algemeen belang van ons allemaal is! 5. Maar zal dat er ook van komen? 11
ALGEMENE CONCLUSIES 1. Het besluit tot netwerksplitsing is juist vanwege het argument van een goede marktwerking, maar wel onder inachtneming van de relevante condities. 2. Definitie van de relevante markt, ‘level playing field’, toezicht door Europese interne marktauthoriteit. 3. De toekomst staat of valt met een goede implementatie van het splitsingsbesluit! 4. Beslissen en uitvoeren zij niet hetzelfde, implementatie is de achilleshiel van alle overheidsbeleid in Nederland ! 5. Als het waarderingsprobleem niet goed wordt opgelost, zijn wij nog verder van huis. 6. Dan zijn de gevolgen voor de bedrijven, voor de consumenten, innovatie en werkgelegenheid inderdaad negatief en krijgen de pessimisten in het splitsingsdebat alsnog hun gelijk. 7. Kortom, de oplossing van het probleem is nog maar net begonnen, aan de slag dus, maar wel blijven nadenken!
12
