NASCHOLINGSTRAJECTEN - IDENTITEIT 2010-2011 Ons eigen opvoedingsproject: de levensadem van onze school *Inleiding* Elke katholieke (basis)school heeft een welbepaalde visie, een eigen opvoedingsproject dat geïnspireerd is op het Opvoedingsconcept voor het katholiek basisonderwijs in Vlaanderen (OKB). Schoolteams schrijven dat schooleigen opvoedingsproject uit in een tekst waarin de basiswaarden en kerndoelen die men als schoolgemeenschap wil nastreven, opgenomen zijn. Maar hoe goed kent het schoolteam zijn eigen opvoedingsproject? Hoe realiseert het de schooleigen identiteit? Is het opvoedingsproject louter een papiertje of wordt het echt beleefd? In de verschillende modules van de nascholing Ons eigen opvoedingsproject: de levensadem van onze school komt de schooleigen identiteit aan bod. De nascholing richt zich specifiek tot basisscholen. In dit artikel bespreek ik de invalshoek en de organisatie van het project. De nascholers lichten de verschillende modules toe. Een (inter)diocesaan verhaal Het thema van het nascholingsproject is het schooleigen opvoedingsproject. We werken in de verschillende modules met andere woorden rond de invulling van de schooleigen identiteit. Bij het uitwerken van dit project werd bewust gekozen voor een nauwe samenwerking met de verschillende diocesen. De vier nascholers - Helena Vanden Berg (bisdom Mechelen-Brussel), Ludwig Lybeert (bisdom Gent), Maddy Appelen (bisdom Antwerpen en bisdom Hasselt) en Rik Depré (bisdom Brugge) – gaan in hun gebied na hoe de verschillende modules concreet kunnen worden ingevuld. Dat wil zeggen aangepast aan de diocesane realiteit en complementair aan de initiatieven van het bisdom. Tegelijk vormen de nascholers een dioceesoverschrijdend netwerk dat tweewekelijks samenkomt om de modules inhoudelijk in te vullen en te stofferen, en ervaringen uit te wisselen. Een geïnspireerd schooleigen opvoedingsproject Bij de ontstaansgeschiedenis van een schooleigen opvoedingsproject tekenen zich twee tendensen af. Ofwel heeft een enkeling zich destijds aan het schrijven van een visietekst gezet. Ofwel was het een selecte groep die het mandaat kreeg van het schoolbestuur om zich over deze taak te buigen. Maar in beide gevallen werd de visietekst pas op het einde van het ontwikkelingsproces aan het ganse schoolteam overhandigd. Het hoeft dan ook geen betoog dat de betrokkenheid van schoolteams in beide gevallen erg laag is. Van samen nadenken over de inhoud van deze visietekst was nauwelijks sprake. Evenmin over de richting die de school wenste in te slaan. Nochtans bij uitstek een teamgerichte aangelegenheid. Een herhaaldelijk overleg met betrekking tot de gemeenschappelijke visie is dan ook van groot belang. Een overleg dat zowel dient te gebeuren op niveau van de leerkrachten en de directie, maar zeker ook op het niveau van het schoolbestuur of de inrichtende macht. Een katholieke (basis)school heeft een geïnspireerd schooleigen opvoedingsproject. Dat wil zeggen dat ze haar eigen en specifieke inspiratiebron, de Bijbel, moet meenemen in de discussie over het opvoedingsproject. Het schoolteam moet nadenken over de katholieke identiteit en het beleven ervan. Als dat geïnspireerde opvoedingsproject er is, moet men als schoolgemeenschap nagaan of het voldoende realistisch is en hoe het in de concrete schoolwerkplanning kan worden geïntegreerd. Een nascholingsproject met zes modules Het nascholingsproject Ons eigen opvoedingsproject: de levensadem van onze school wil schoolteams uit het basisonderwijs voor deze reflectie gevoelig maken. We reiken zes modules aan die elk op hun beurt ondersteuning bieden. Geïnteresseerde schoolteams hoeven niet elke module te volgen, maar kunnen uit het aanbod een keuze maken. Ludo Guelinckx, pedagogisch begeleider VVKBaO
Module 1: Als kinderen vragen stellen over God AANBOD Getuigenis Met een knipoog naar de spirituele bron in zichzelf, nodigt de directie in haar welkomstwoordje iedereen uit om met openheid en nieuwsgierigheid de dag aan te vangen. Alle ogen richten zich gespannen, afwachtend, verwachtend …op wat deze vorming zal brengen. De eerste opdracht blijkt een ideale ijsbreker. In de krant De Morgen verscheen een reeks waarin een journalist levensvragen stelt aan bekende persoonlijkheden. Elke leerkracht krijgt de opdracht één van de levensvragen uit te kiezen. Individueel en in groep wordt de levensvraag kritisch onder de loep genomen. Boeiende gesprekken zijn het gevolg. De nieuwsgierigheid is geprikkeld. Het ideale moment om Lievehemel! te tonen. Deze dvd bestaat uit vier delen en vertrekt vanuit de observatie dat kinderen al op jonge leeftijd vragen stellen over God, doodgaan en de zin van het leven. Interessant is dat Lievehemel! inspeelt op de onzekerheid, de aarzeling en de verwondering van ouders en leerkrachten. Hiervoor wordt een beroep gedaan op de deskundigheid van onder andere professor Peter Adriaenssen. Na ieder deel houden we even halt om aan de hand van verschillende werkvormen met elkaar in dialoog te gaan. Opvallend is dat na de bespreking telkens een ontvankelijke stilte ontstaat. Een stilte die diep in zich een stukje van het mysterie oplicht. In de gesprekken die zich ontvouwen, is een sfeer voelbaar van respectvol omgaan met elkaar en met dit thema. Aan het eind van de voormiddag sprokkel ik onder meer volgende reacties: “verrijkend voor mezelf” “ik kijk en luister nu met andere ogen naar vragen van kinderen” “mijn vaderschap werd in vraag gesteld” “ik word opnieuw in beweging gebracht” “hoe katholiek is onze school nog vandaag?” “ik word aangezet tot nadenken en verwoorden van mijn belevingen” “het deed deugd om naar het verhaal van mijn collega‟s te luisteren want voor deze gesprekken maken we nooit tijd” Als nascholer heb ik het gevoel dat deze reis geen eindbestemming heeft. Het is een reis waarop we telkens opnieuw worden uitgenodigd om elkaar op een verrassende wijze te ontmoeten in het mysterie van elke dag. Helena Vanden Berg Nascholer identiteit & pastoraal VVKBaO/DNI
AANBOD Praktisch Leerlingen worstelen soms met levensvragen. Erop antwoorden is een echte uitdaging voor leerkrachten. Vooral omdat deze vragen hen als persoon raken. Wat is mijn inspiratie? Waardoor word ik bezield? In deze nascholing vertrekken we van de levensvragen van kinderen. Vanuit dit uitgangspunt willen we wegen aanreiken om de persoonlijke - en beroepsspiritualiteit alle groeikansen te geven. We willen ook tijd en ruimte bieden om deze vragen te kaderen binnen de bijbelsJoods-Christelijke traditie. *doelgroep* Deze nascholing is individugericht en richt zich specifiek tot leerkrachten van het basisonderwijs (schoolspecifiek of schooloverstijgend). Maar ook schoolteams kunnen intekenen. *kosten* Deze nascholing is gratis. *plaats en data* Deze module bestaat uit twee sessies. Plaats en data worden vastgelegd in overleg met de deelnemers.
Module 2: Dekt de vlag de lading? AANBOD Getuigenis Ik bewonder schoolteams die over hun schooleigen identiteit in gesprek durven te gaan. Op deze manier willen ze hun christelijke identiteit handen, voeten en vooral een hart geven. Het team gunt zichzelf de nodige tijd opdat het gezamenlijk proces alle kansen zou krijgen en gedragen wordt door het hele schoolteam, rekening houdend met eenieders eigenheid en talenten. Als opener van de nascholing reik ik regelmatig een Bijbeltekst aan. Niet als discussiestof, maar eerder als inspiratie om een stapje verder te gaan. Het eigen verhaal van de school is belangrijk. Er wordt een selectie van waarden gemaakt waarmee het schoolteam zijn opvoedingsproject kleur wil geven. Dat proces start bij een individueel keuzemoment en evolueert gaandeweg van een consensus binnen een subgroep tot een beslissing van het ganse team. De oogst aan waarden krijgt nadien een plaats in het personeelslokaal als een stille getuige van het proces dat gaande is. Tijdens een volgende interventie nemen we de Bijbel opnieuw ter hand om de geselecteerde waarden te verdiepen. Aan de hand van Het leerhuis laten we het schoolteam (her)ontdekken dat de Bijbel, dé inspiratiebron van ons katholiek (basis)onderwijs, ons eigen verhaal en dat van onze school zinvol kan verbreden. Dit gezamenlijk proces kan als visietekst een neerslag krijgen in het schooleigen opvoedingsproject. Soms wordt de bestaande tekst aangepast. Maar evenzeer kan het zoekproces resulteren in een bekrachtiging van de huidige visietekst. De gekozen waarden worden in een latere fase van de nascholing verder verfijnd tot normen en van daaruit tot concrete schoolbetrokken thema‟s. Hierbij helpen we het team te „borgen‟ wat er nu reeds aan waardevols gebeurt binnen de schoolgemeenschap. Maar evenzeer schrapt men het overbodige. Tot slot zoeken we naar kleine en haalbare acties waarmee het team de eigen visie nog meer kleur kan geven. Ludwig Lybeert Nascholer identiteit & pastoraal VVKBaO/DNI
AANBOD Praktisch In deze nascholing staat het schooleigen opvoedingsproject centraal. Samen met het team denken we na over de manier waarop we de katholieke identiteit van de school tastbaar kunnen maken. Om dit te kunnen doen, reflecteren we op de bijbels-Joods-Christelijke verbreding van de algemeen menselijke waarden, zoals verwoord in ons schooleigen opvoedingsproject. Nadien onderzoeken we of en in welke mate deze waarden in onze schoolwerkplanning geïntegreerd zijn. Dekt onze vlag de lading? Schoolteams worden gestimuleerd om de vooropgestelde doelen uit hun schoolwerkplanning in vraag te stellen en de herwerkte doelen aan concrete acties aan te koppelen. Op die manier werken we aan het beleidsvoerend vermogen. *doelgroep* De nascholing is teamgericht en richt zich specifiek tot leerkrachten van het basisonderwijs en hun directie. *kosten* De nascholing is gratis. *plaats en data* De vorming bestaat in totaal uit zes sessies: een intakegesprek, twee reflectiemomenten over de afgelegde weg (kernteam), een pedagogische studiedag en twee personeelsvergaderingen (ganse team). Plaats en data worden in overleg met de school vastgelegd.
Module 3: Een zorg/GOK- plan met en vanuit een visie AANBOD Getuigenis
Nieuw!
De brede en de verbredende zorg zijn niet meer uit onze scholen weg te denken. Met de gekleurde puntenenveloppe voor zorg die de overheid aan de scholen en scholengemeenschappen toebedeelt, moeten scholen aan de slag . Een proces met momenten van lukken en mislukken. We willen binnen deze module scholen uitnodigen om te reflecteren vanuit welke visie men binnen het zorg/GOK-verhaal aan de slag gaat. Is deze visie gekend bij de personeelsleden? Het uitgangspunt is het ontwikkelingsniveau waarop de school zich bevindt. We inventariseren de krachten en de waarden die zich binnen het zorg/GOK-verhaal van de school aandienen. Maar we gaan ook eens samen over het muurtje kijken in scholen waar men bewust met en vanuit een gezamenlijke visie aan de slag gaat. We ontrafelen dit verhaal en laten ons erdoor inspireren. Dat proces kan resulteren in het verfijnen en actualiseren van de eigen zorgvisie. Uiteindelijk kan een actieplanning worden uitgetekend om deze aangepaste visie verder te operationaliseren. AANBOD Praktisch In deze nascholing bevragen we het bestaande zorgbeleid van de school vanuit de schoolspecifieke visiedocumenten. We gaan samen op zoek hoe men daarin de ontplooiing van ieder kind vanuit een brede en verbredende zorg heeft verwoord. Tevens bevraagt de school zichzelf op concrete realisaties van deze visie. Hoe kijken wij op onze school naar kinderen? Uitgangspunt is het ontwikkelingsniveau waar de school zich op dat moment bevindt. Er wordt met andere woorden gekeken hoe het aanwezige zorg/GOKbeleid verder kan worden verfijnd, geactualiseerd en geoperationaliseerd. Aan de hand van een aantal realistische praktijkvoorbeelden worden zorg/GOK- verhalen van andere scholen aangereikt die vanuit identiteit hun zorg/GOK- beleid hebben verbreed. Er wordt expliciete aandacht besteed aan wat deze teams binnen hun zoektocht heeft geïnspireerd. Ten slotte zoeken we naar concrete acties om de herwerkte visie op zorgbeleid tastbaar te maken. *doelgroep* De nascholing is teamgericht en richt zich specifiek tot leerkrachten van het basisonderwijs en hun directie. *kosten* Deze nascholing is gratis. *plaats en data* De vorming bestaat in totaal uit vijf sessies: een intakegesprek met het zorgteam van de school, twee reflectiemomenten over de afgelegde weg (met het zorgteam), een pedagogische studiedag en één personeelsvergadering (ganse team). Plaats en data worden in overleg met de school vastgelegd.
Module 4: Schoolpastoraal: de be – ziel – ing van ons schoolhuis
AANBOD Getuigenis Langzaam druppelen de leerkrachten één voor één binnen in de vergaderruimte, in gedachten nog verzonken bij de voorbije schooldag en hun onvermijdelijke „nog te doen‟-lijstje. We genieten eerst van een kop koffie met een stuk taart. De laatste bekommernissen worden met elkaar gedeeld. Op het afgesproken tijdstip starten we met een fris hoofd de nascholingssessie rond schoolpastoraal. Een passende bezinning zorgt ervoor dat de groep de klik maakt en ieders aandacht gericht is op wat komen gaat. Wanneer ik kort het verloop van de sessie presenteer en vertel dat ik start met een stukje theorie, zie ik hier en daar al iemand onderuit schuiven op z‟n stoel. Hun lichaamstaal zegt genoeg: laat maar komen … Maar als blijkt dat ik ook bij deze stap toch wel een actieve deelname van hen verwacht, komen de reacties langzaam los: nog wat aftastend, soms afwachtend. Maar toch: de betrokkenheid groeit. Als we samen ontdekken dat pastoraal een bijzondere opdracht is voor een katholieke school, is iedereen duidelijk bij de les. Dat gaat over hun school en hun opdracht. Het inzicht groeit dat pastoraal zoveel meer kan en moet zijn dan de vanzelfsprekende vieringen en solidariteitsacties. Geprikkeld door het voorgaande en heel gedreven gaan ze dan ook met gerichte vragen aan de slag om de pastorale activiteiten op school in kaart te brengen. Enigszins verbaasd maar ook met grote voldoening komen ze uiteindelijk tot de conclusie dat er op school wel degelijk met grote betrokkenheid, inspiratie en engagement gewerkt wordt aan die bijzondere opdracht in een bijzondere school. Ze beamen volmondig dat schoolpastoraal de kern is van hun schoolhuis. En zo is de eerste gezamenlijke aanzet voor een pastoraal plan gegeven … Maddy Appelen Nascholer identiteit & pastoraal VVKBaO/DNI
AANBOD Praktisch Als u denkt aan pastorale initiatieven op school, denkt u wellicht spontaan aan bezinningsmomenten en gebedsvieringen. Het zijn uitgelezen kansen om samen met kinderen, leerkrachten en ouders tot dialoog, bezinning en engagement te komen. Maar schoolpastoraal omvat veel meer dan dit. In deze nascholing brengen we de bestaande pastorale werking in kaart. Tegelijkertijd verruimen we de blik op pastoraal. Vanuit de visie van een brede en geïntegreerde pastorale werking, ondernemen we concrete acties. *doelgroep* De nascholing is teamgericht en richt zich specifiek tot leerkrachten van het basisonderwijs en hun directie. *kosten* Deze nascholing is gratis. *plaats en data* Deze nascholing bestaat uit twee sessies. Plaats en data worden in overleg met de school vastgelegd.
Module 5: Bezield worden om zelf te bezielen: geïnspireerd leiderschap AANBOD Getuigenis GETUIGEN ‘toen’… “Kinderen en jongeren moeten kunnen ervaren dat wij geen woorden spreken die we niet zelf beleven, maar dat we spreken omdat we de Waarheid gevonden hebben en omdat we iedere dag opnieuw de Waarheid proberen te vinden voor ons leven. Alleen wanneer we deze weg gaan, wanneer we proberen zelf dit leven in ons op te nemen en ons leven te doen lijken op dat van Christus, pas dan kunnen ook woorden geloofwaardig zijn en een zichtbare en overtuigende logica bezitten.” Benedictus XVI - 07.02.2008 “De hedendaagse mens luistert liever naar getuigen dan naar leraren, en als hij luistert naar leraren, dan is dat omdat zij getuigen zijn.” Paulus VI – Evangelii nuntiandi 41 GETUIGEN ‘nu’… “Met een groepje directeurs leggen we een Bijbelverhaal op ons leven. Vanuit dat Bijbelverhaal komen we op verhaal bij én met elkaar. Rode draad vormt de tandem levens- en geloofsgesprek. We beluisteren elkaars getuigenis over hoe we vanuit de Bijbel en het geleefde én beleefde leven spiritualiteit pogen te vinden van, voor en in ons leven. Wat bezielt mij als directeur? We motiveren en stimuleren elkaar in deze zoektocht naar vindplaatsen en bronnen voor inspiratie. Dit via woord en gesprek, metafoor, verhaal en traditie …” “Visie, inspiratie en organisatie zijn de grote drie, als het gaat om spiritueel leiderschap. De inspiratie is de grootste, maar ze is gehandicapt zonder de hulp van haar twee zussen.” GETUIGEN van toen en nu voor … ‘morgen’! Om te blijven vinden: “de adem in ons leven en de ziel in ons werk”. Op zoek naar „God in het leven‟ en „het leven in God‟. Om verder te kunnen leven vanuit het hart. Rik Depré Nascholer identiteit & pastoraal VVKBaO/DNI
AANBOD Praktisch In deze nascholing krijgt u als directeur de kans om even stil te staan bij uw drijfveren. Wat/wie inspireert u in uw opdracht? We gaan op zoek naar de spirituele bron die u kracht geeft om binnen uw complexe opdracht als directeur staande te blijven. We brengen een geloofsgesprek rond deze inspiratiebron op gang en trachten deze te verdiepen. *doelgroep* De nascholing is individugericht en richt zich specifiek tot directies van het basisonderwijs. *kosten* Deze nascholing is gratis. *plaats en data* Deze nascholing bestaat uit één sessie. Plaats en datum worden in overleg met de deelnemers vastgelegd.
Module 6: Van OKB naar OKB-concreet. Een brug maken met directies Heel verscheiden mensen, elk met hun eigen achtergrond en hun specifieke schoolsituatie, ontmoeten elkaar. Wat hen bindt, is de overtuiging dat identiteit een wezenlijk onderdeel is van een katholieke basisschool. Een theoretisch begrip komt langzaam tot leven: hoe word je in de schoolpraktijk geconfronteerd met identiteitsgerelateerde vragen? Welke tools hanteer je om leerkrachtenteams, schoolbesturen en een volledige scholengemeenschap warm te maken voor identiteitsopbouw? Er wordt geluisterd, zorgzaam gewikt en gewogen, nagedacht en gepassioneerd gepraat. Identiteit wordt persoonlijk, krijgt het gezicht van iedere deelnemer en hun respectievelijke school. Zie ook Forum, 41 (2010): 1 p. 10 – 13. Maddy Appelen Nascholer identiteit & pastoraal VVKBaO/DNI
AANBOD Praktisch Een school is een complexe organisatie waarin leerkrachten, leerlingen en ouders samenwerken. Als directeur hebt u verschillende beleidsverantwoordelijkheden. Tegelijk beweegt u zich op verschillende beleidsniveaus. U werkt immers samen met het schoolteam, met de scholengemeenschap en met het schoolbestuur. In deze nascholing gaan we in op zes domeinen uit de organisatieleer: personeelsbeleid, strategische beleidsplannen, leiderschapsstijl, structuren, systemen, en schoolcultuur. We doen dit telkens vanuit de vraag hoe we een beleid kunnen voeren dat gestalte geeft aan onze katholieke identiteit? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de beslissingen die we nemen, geënt zijn op, en geïnspireerd zijn door, ons katholiek opvoedingsproject? Is dit überhaupt nog het geval? *doelgroep* De nascholing is individugericht en richt zich specifiek tot directies uit het basisonderwijs. Inschrijven per scholengemeenschap opent heel wat beleidsperspectieven. *kosten* Deze nascholing is gratis. *plaats en data* Deze nascholing bestaat uit drie sessies. Plaats en data worden in overleg met de deelnemers vastgelegd.
Met dank aan de redactie van ‘Forum’ voor de overname van dit artikel. Forum is een contactblad voor schoolbesturen, pedagogisch begeleiders, directies en personeelsleden van het katholiek onderwijs. Dit artikel werd overgenomen uit jaargans 41, nummer 4, april 2010.
Voor al deze nascholingen dient (kosteloos) online te worden ingeschreven op: www.nascholing.be (aanbod bekijken / basisonderwijs / ons eigen opvoedingsproject: de levensadem van onze school). Gelieve VOORAF eerst contact op te nemen
met de NASCHOLER IDENTITEIT bisdom Brugge: Depré Rik DPB Brugge – domeinbegeleider pastoraal Nascholer identiteit & pastoraal VVKBaO / DNI Zuidstraat 27 8800 Roeselare 0473 / 66 12 75
[email protected] Er kan ook contact worden genomen met
[email protected]. (02 507 08 26) stafmedewerker VVKBaO en de projectleider van de nascholers identititeit.
Hij is
Bepaalde modules kunnen ook als maatwerk op het ritme en de behoeften van de school worden afgestemd.
