N33. De sociaaleconomische potentie van de N33-variant

N33 De sociaaleconomische potentie van de N33-variant

N33 variant De sociaaleconomische potentie van de N33-variant

Gemeente Veendam

Drs. Jan Dirk Gardenier MBA Ir. Hans van Rijn Erik Geerlink, Msc Lotte Piekema Msc Cees Verhagen David Offereins Msc Prof. Dr. J. van Dijk

11 november

N33 - CAB, Groningen

1

Inhoud N33 variant

1

Inhoud

2

Inleiding

4

Hoofdstuk 1

Economie en bevolking

1.1 Bevolking 1.2 Beroepsbevolking 1.3 Uitkeringen 1.4 Niet werkende werkzoekenden (NWWérs) 1.5 Werkgelegenheid 1.6 Banen per topsector 1.7 Pendel 1.8 Onderverdeling naar postcodegebied

Hoofdstuk 2

Verhouding tot omgeving

2.1 Robuustheid 2.2 Uitkeringen 2.3 Niet werkende werkzoekenden 2.4 Werkgelegenheid 2.5 Beroepsbevolking 2.6 Werkgelegenheid in de topsectoren 2.7 Banen in de Landbouw 2.8 Banen in recreatie en Toerisme 2.9 MKB vriendelijkste gemeente 2.10 Werkgelegenheid in Drenthe 2.11 Werkgelegenheid in Emsland (Duitsland)

Hoofdstuk 3 Bedrijventerreinen en vervoersstromen 3.1 Bedrijventerreinen 3.2 Infrastructuur

Hoofdstuk 4

Grote kernen

5.1 Algemene gegevens 5.2 Basisvoorzieningen 5.3 Winkel- en culturele voorzieningen

Hoofdstuk 6

6 7 8 9 11 14 15 17

18 19 20 21 21 22 22 23 23 24 25 25

26 27 36

Platteland, positie en potentie 37

4.1 Recreatie en Toerisme 4.2 Landbouw

Hoofdstuk 5

6

37 40

41 41 42 46

Samenvatting en SWOT

51

6.1 Economie en bevolking 6.2 Bedrijventerreinen en vervoersstromen 6.3 Recreatie & Toerisme en Landbouw 6.4 Grote kernen 6.5 Verhouding tot de omgeving 6.6 SWOT

51 52 53 53 54 55

Hoofdstuk 7

De sociaaleconomische potentie56

2

7.1 Beantwoording van de onderzoeksvragen: 56 7.2 Bestuurlijke impact 57 7.3 Gemeenschappelijke kenmerken van de drie scenario’s 58 7.4 Potentie van de N33 gemeente 58

Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3

Topsectoren Winkelaanbod Onderwijs en kinderopvang

61 63 64

3

Inleiding De Commissie Jansen heeft begin 2013 een rapport geschreven Grenzeloos Gunnen. Hierin wordt aan de hand van de bestuurlijke kwaliteit een voorstel gedaan voor bestuurlijke opschaling. In dat plan zouden er 6 gemeenten overblijven. De gemeente Oldambt zou in dat voorstel met delen van Eemsdelta, Stadskanaal, Vlagtwedde en Bellingwedde samengaan in ‘Oost-Groningen’. De gemeente Hoogezand-Sappemeer zou met een deel van de gemeente Slochteren, Menterwolde, Veendam en Pekela, de nieuwe gemeente ‘De Compagnie’ vormen. De voorstellen van de commissie Jansen zijn in de verschillende gemeenten wisselend ontvangen. In veel gevallen heeft het geleid tot het ontwikkelen van nieuwe scenario’s. De gemeente Veendam wil graag onderzoek naar het scenario N33, met samenvoeging van de gemeenten Veendam, Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde en Slochteren. De vraag die daarbij voorligt is: ‘Wat is de economische en sociale potentie van een nieuwe gemeente in de N33 variant?‘ De N33 variant is in potentie een sterke economische corridor tussen Drenthe en de Noordoost kant van de stad Groningen. De veronderstelling is dat de N33 variant zich beter kan ontwikkelen binnen één gemeentelijke beleid. In één gemeente kunnen bedrijventerreinen, logistieke centra etc. beter ingericht worden en in meer onderlinge samenhang. Bestaande bedrijven zouden daarvan kunnen profiteren en voor nieuwe bedrijven zou het aantrekkelijker worden om zich te vestigen. Dat zou kansen bieden voor het ontwikkelen van een sterk samenhangend netwerk van bedrijven en organisaties. De gemeente Veendam heeft daarom de opdracht gegeven om te onderzoeken: Wat de sociaaleconomische potentie is van de N33 variant? Daarbij zijn een drietal randvoorwaarden geformuleerd 1.

Wat het betekent dat er twee grote kernen in deze nieuwe gemeente liggen? Vullen zij elkaar aan of is er sprake van concurrentie

2.

Wat is de positie en potentie van het platteland? Er is een visie dat het platteland veel ontwikkelingsmogelijkheden heeft op het terrein van landbouw, recreatie en toerisme. Geldt dat ook voor bijvoorbeeld Menterwolde als ‘plattelandsgebied’ tussen beide stedelijke kernen?

3.

Hoe verhoudt zich deze N33 variant

tot de andere nieuwe gemeenten in (Oost-)

Groningen. Blijven de verhoudingen voor de andere gemeenten nog goed om zich te ontwikkelen tot stevige samenwerkingsgebieden? Wij hebben onze analyse van de sociaaleconomische potentie gemaakt op basis van een analyse van de huidige situatie. Dat heeft input gegeven om sociaaleconomische potentie te schetsen. In onze opzet hebben we daarbij

goed gekeken naar de rol van de nieuwe

gemeente. De nieuwe gemeente is niet alleen een combinatie van bestaande gemeenten,

4 N33 - CAB, Groningen

maar zou vooral door de bestuurlijke impact van één regie op deze combinatie nieuwe en extra kansen voor het gebied moeten kunnen realiseren. Bestuurlijke Impact We hebben gekeken naar de topologische mogelijkheden van netwerken. We zijn hierbij uitgegaan van het (sociaal economisch geografisch) gebied en hebben dit onderdeel gemaakt van de mogelijkheden van de wijde omgeving van dat gebied. Deze aanpak is gekozen omdat een topologische keuze basis is voor de mate van bestuurlijke impact. Met andere woorden: bestuurlijke impact op bijvoorbeeld de economische groei wordt mede bepaald door het geografische gebied. Geografie bepaalt het ambitieuze karakter van een scenario en het is de uitdaging om op basis daarvan keuzes te maken om de ambities waarop een gebied zich richt waar te maken. Potentie We hebben gekeken naar procesmatige groeimogelijkheden door inbedding in een sociaal economische omgeving, met categorieën als economische-, maatschappelijke -, netwerken territoriale inbedding die sociaal-economische activiteiten en de daarmee samenhangende netwerkstructuren karakteriseren. Bijvoorbeeld is er gekeken naar de economische impact van bioprocessing bedrijven en hun mogelijkheden voor de biobased economy. Sociaal economische impact We hebben de sociaal economische constellatie van dit moment bepaald, en hebben deze in kaart gebracht als een uitgangspositie voor de nieuw te vormen gemeente. SWOT Uiteindelijk hebben we voor elk scenario SWOT-analyses gemaakt. Leeswijzer In hoofdstuk 1 beschrijven we de bevolking en economie in de N33 variant. De vraag hoe zich deze variant verhoudt tot de andere nieuwe gemeenten in (Oost-) Groningen wordt beantwoord in hoofdstuk 2. In hoofdstuk 3 gaan we in op de bedrijventerreinen en vervoersstromen. In hoofdstuk 4 gaan we in op de positie van het platteland en de ontwikkelingsmogelijkheden van recreatie en toerisme. In hoofdstuk vergelijken we de positie van beide grote kernen Hoogezand en Veendam in één nieuwe gemeente. In hoofdstuk 6 tenslotte is de analyse van het vele verzamelde materiaal opgenomen, met de daaruit voortvloeiende conclusies.


Hoofdstuk 1

Economie en bevolking

Wij schetsen hier een beeld van de economie en bevolking in de nieuwe gemeente in de N33 variant. We brengen de economie en bevolking in beeld. Dat doen we telkens door de verschillende onderliggende gemeenten in beeld te brengen, vervolgens de N33 variant. Deze vergelijken we met het provinciaal gemiddelde. In hoofdstuk 25 zullen we de N33 variant vergelijken met een aantal andere nieuwe gemeenten in de provincie Groningen.

1.1 Bevolking Sinds 1990 is de bevolking in de 4 gemeenten behoorlijk vergrijsd. Het aandeel van mensen boven de 45 jaar is toegenomen van 35 naar 49%, terwijl vooral de groep tussen 15 en 35 is afgenomen van 31 naar 20%. 100% 90%

14%

80%

9%

70%

11%

60%

15%

17% 13%

14%

50% 40% 30% 20%

10%

14%

19%

9% 12%

14%

16%

16%

15%

14%

12%

55-64 45-54

13% 16%

>=65

35-44

10%

16%

18%

15%

17%

15%

18%

17%

1990

2013

1990

2013

25-34

10%

15-24

<15

0%

Groningen

N33 variant

Figuur 1, leeftijdsopbouw bevolking 1990 en 2013 (bron: CBS) Het valt op dat in de N33 variant vooral verschilt met de provincie Groningen in de vergrijzing, die is hoger dan het provinciaal gemiddelde. De ontgroening ligt veel dichter bij elkaar. Zowel de ontgroening als de vergrijzing is groter in de N33 variant. HoogezandSappemeer

Menterwolde

Veendam

Slochteren

N33 variant

1990

2013

1990

2013

1990

2013

1990

2013

1990

2013

<15

6.107

5.678

2.224

2.027

5.143

4.653

2.685

2.820

16.159

15.178

15-24

5.951

3.661

1.750

1.312

4.351

2.850

2.101

1.636

14.153

9.459

25-34

5.281

3.616

1.987

1.104

3.987

2.893

2.105

1.398

13.360

9.011

35-44

5.298

4.750

2.053

1.765

4.546

3.845

2.348

2.220

14.245

12.580

45-54

4.126

5.246

1.290

2.110

3.316

4.269

1.579

2.738

10.311

14.363

55-64

3.272

4.654

1.024

1.967

2.636

3.969

1.259

2.249

8.191

12.839

>=65

4.428

6.918

1.586

2.085

4.292

5.435

1.940

2.561

12.246

16.999

34.463

34.523

11.914

12.370

28.271

27.914

14.017

15.622

88.665

90.429

Tabel 1, leeftijdsopbouw per gemeente 1990 en 2013 (bron: CBS) De nieuwe gemeente in de N33 variant heeft ruim 90.000 inwoners.


1.2 Beroepsbevolking De potentiële beroepsbevolking (het deel van de bevolking dat wat leeftijd betreft in aanmerking komt voor deelname aan het arbeidsproces, over het algemeen wordt daarbij de bevolking tussen 15-64 jaar mee bedoeld) is tussen 1990 en 2013 met ruim 4% afgenomen. De sterkste daling zien we in Hoogezand-Sappemeer met bijna 2.000 personen, ruim 7%. Alleen in Slochteren zien we en toename met bijna 900 personen, ruim 7%.

100% 90%

80% 70%

55 tot 65 jaar

60%

45 tot 55 jaar

50%

35 tot 45 jaar

40%

25 tot 35 jaar

30%

15 tot 25 jaar

20% 10%

0% Groningen

N33

Figuur 2, leeftijdsopbouw beroepsbevolking 2010/´12 (bron: CBS) De beroepsbevolking in de N33 variant is wat ouder dan in de hele provincie Groningen. De groep onder de 35 is ca. 8 procentpunten kleiner.

100% 90%

80% 70% 60%

Hoog

50%

Middelbaar

40%

Laag

30% 20% 10%

0% Groningen

N33

Figuur 3, opleidingsniveau beroepsbevolking 2010/´12 (bron: CBS) Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking in de N33 variant is een stuk lager dan in de hele provincie. We zien in de N33 variant de gevolgen van de demografische ontwikkeling: veel jong volwassenen trekken weg (ontgroening) en veel ouderen blijven achter (vergrijzing). Dat deel van de jong volwassenen dat vertrekt is hoger opgeleid, waardoor er een lager opgeleide bevolking achterblijft. 7 N33 - CAB, Groningen

1.3 Uitkeringen In de potentiële beroepsbevolking wordt iedereen geteld tussen de 15 en 65 jaar. Een deel van deze bevolking werkt echter niet omdat zij een uitkering heeft. Dat kan om verschillende redenen het geval zijn, omdat men zijn baan verloren is en een WW-uitkering krijgt. Of een WWB-uitkering (bijstand). Vanwege arbeidsongeschiktheid kan men een uitkering krijgen in het kader van de WAO/WIA, of als men op jonge leeftijd al arbeidsgehandicapt was in de WAJONG. Een deel van de mensen met een arbeidshandicap werkt in de sociale werkvoorziening. Wij nemen hen mee als mensen in de WSW. WSW

WWB

WW

Wajong

WAO/WIA

Hoogezand-Sappemeer

358

1.210

930

1.020

1.400

Menterwolde

161

280

340

230

370

Veendam

503

770

730

550

870

Slochteren

72

190

330

180

330

N33 variant

1.094

2.450

2.330

1.980

2.970

Groningen provincie

6.474

17.590

12.590

11.410

16.540

Tabel 2, uitkeringen ultimo 2012 (bron: CBS, POR WSW). Het aantal uitkeringen, uitgedrukt als percentage van de inwoners tussen 15 en 64 jaar, is in de N33 variant hoger dan in de hele provincie. De grote gemeenten steken er bovenuit, Hoogezand-Sappemeer vooral door meer arbeidsongeschikten (Wajong, WAO/WIA), Veendam ook door een hoog aandeel mensen in de Sociale Werkvoorziening.

25%

20% 6,2% 4,7%

15% 4,5%

2,9% 10%

4,1% 4,3%

5%

0%

5,4%

3,5%

1,6%

2,0%

4,7% 4,2% 2,9%

Wajong

2,9% 3,9%

WAO/WIA

3,3% 1,8%

3,2%

WW WWB WSW

4,1%

3,3%

4,5%

2,7%

1,9% 0,7%

1,7%

Figuur 4, uitkeringen ultimo 2012 als % inwoners 15-64 jaar (bron: CBS, POR WSW). Er is vooral een verschil met het provinciaal gemiddelde voor het aantal en percentage van de bevolking dat onder de WSW valt. Dat is in Veendam heel groot, in Slochteren heel laag. We zien hier ook duidelijk het landelijke beeld dat plattelandsgemeenten, zoals Slochteren, veel minder mensen met een uitkering hebben.


1.4 Niet werkende werkzoekenden (NWWérs) Niet werkende werkzoekenden (NWW’ers) zijn mensen die beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt: ze zoeken een baan van meer dan 12 uur per week. Het aantal NWW’ers geeft ook aan dat er arbeidspotentieel beschikbaar is. Het aantal NWWérs als percentage van de beroepsbevolking is in de N33 variant hoger dan in Nederland. De ontwikkeling laat in de eerste helft van 2013 een minder ongunstig beeld zien, maar vanaf medio 2013 is de (ongunstige) ontwikkeling gelijk aan die in de rest van de provincie c.q. het land. 14%

12%

10%

8%

6%

4%

2%

0% 2008 jan

2008 jul

2009 jan

2009 jul

2010 jan

2010 jul

NL

2011 jan

2011 jul

Provincie

2012 jan

2012 jul

2013 jan

2013 jul

N33

Figuur 4a, aantal NWWérs als % van beroepsbevolking, bron UWV en CBS In augustus 2013 waren er in de N33 variant ruim 4.500 mensen ingeschreven als NWWér, 11,9% van de beroepsbevolking, 3 procentpunten hoger dan in Nederland. De verdeling naar leeftijd laat zien, dat in de N33 variant de groep boven de 45 jaar relatief groter is: 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 15-24

25-34

Nederland (698.881)

35-44

Groningen (27.880)

45-54

>=55

N33 regio (4.536)

Figuur 4b, NWWérs naar leeftijd, augustus 2013, bron: UWV.


In de N33 variant zijn er relatief meer NWWérs al langer werkloos. De duur van de NWW zegt iets over de geschiktheid voor de arbeidsmarkt. In de N33 variant zijn dus relatief veel mensen met een profiel dat niet goed aansluit op de vraag van de arbeidsmarkt. 50% 45% 40%

35% 30% 25% 20% 15%

10% 5% 0% =< 6 mnd

6-12 mnd

Nederland (698.881)

1-2 jaar

Groningen (27.880)

> 2 jaar

N33 regio (4.536)

Figuur 4c, NWWérs naar duur inschrijving, augustus 2013 (bron: UWV)

In de N33 variant zijn er relatief meer werkzoekenden in de technische en industrieberoepen. 100% 90% 80%

8%

8%

8%

25%

21%

23%

25%

27%

27%

31%

Nederland (698.881)

Groningen (27.880)

N33 regio (4.536)

70% 60%

22%

50% 40%

26%

30% 20% 10% 0% Technische en industrieberoepen

Verzorgende en dienstverlenende beroepen

Economisch-administratieve beroepen

Transportberoepen

Sociaal-culturele beroepen

Figuur 4d, NWWérs naar soort beroep, augustus 2013 (bron: UWV) Dit relatief hoge aantal kan verklaard worden uit het feit dat er veel technische en industriële werkgelegenheid is in de N33 variant. In deze sectoren zijn naar verhouding de meeste banen verdwenen. Tegelijkertijd geeft dit ook aan dat er arbeidspotentieel is als de vraag weer aantrekt.


1.5 Werkgelegenheid Voor de werkgelegenheid meten we het aantal banen van 12 uur of meer per week. In de 4 gemeenten is in de afgelopen 3 jaar met ruim 4% toegenomen. In de gemeente Veendam is de absolute groei met ruim 500 banen het grootst, in de gemeente Menterwolde neemt met ruim 11% het aantal banen relatief het meeste toe. In Hoogezand-Sappemeer zien we bijna geen ontwikkeling in de werkgelegenheid in deze periode.

Hoogezand-Sappemeer Menterwolde Veendam

2009

2012

2012 tov 2009

%i

12.068

12.231

163

1,4%

2.087

2.325

238

11,4%

10.842

11.345

503

4,6%

Slochteren

3.818

4.156

338

8,9%

N33 variant

28.815

30.057

1242

4,3%

Tabel 3, ontwikkeling werkgelegenheid 2009-2012 per gemeente (bron: PWR/LISA) In de Industrie zien we in de N33 variant de meeste banen (8.788 banen in 2012, 29% van de banen). Andere belangrijke sectoren zijn Zorg (4.101 banen, 14%) en Handel (4.201 banen, 14%). De grootste groei zien we in de sectoren Zorg (+464), Handel (+663) en Dienstverlening (+698). Relatief zijn de sectoren Overige dienstverlening, Horeca, Handel, Financiële instellingen, Zorg en Zakelijke dienstverlening het meest toegenomen. Afname zien we in de sectoren Industrie (-174, 1.9%), Bouw (-154, bijna 8%) en Transport (-395, bijna 19%)

2009

2012

1.214

2012 tov 2009 -10

Landbouw

1.224

Industrie

-0,8%

8.962

8.788

-174

-1,9%

Bouw

1.951

1.797

-154

-7,9%

Handel

3.538

4.201

663

18,7%

Transport

2.106

1.711

-395

-18,8%

500

611

111

22,2%

Horeca

%

300

322

22

7,3%

Zakelijke dvl

2.303

2.697

394

17,1%

Overheid

1.857

1.841

-16

-0,9%

Onderwijs

1.685

1.718

33

2,0%

Zorg

3.637

4.101

464

12,8%

752

1.056

304

40,4%

28.815

30.057

1.242

4,3%

Fin Instellingen

Overige dvl N33 variant totaal

Tabel 4, ontwikkeling werkgelegenheid 2009-2012 per sector (bron: PWR/LISA)


In de onderstaande grafiek geeft de ruit telkens het gemiddelde van de N33 variant weer. We zien dat de sectoren per gemeente verschillen in omvang. Industrie is met bijna 40% zeer groot in Hoogezand-Sappemeer, Zorg is met ca. 1 op de 6 banen het grootst in Veendam. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

Hoogezand-Sappemeer

Menterwolde

Veendam

Slochteren

N33 variant

Figuur 5, relatieve omvang per sector 2012 per gemeente (bron: PWR/LISA) De afname van het aantal banen in de industrie wordt veroorzaakt door de recessie, maar er is ook een onderliggende trend. Bij het aantrekken van de economie zal de industrie dan ook niet helemaal terugkeren op het oude niveau. De zorg is in absolute aantallen een heel grote sector. Lang is verondersteld dat deze werkgelegenheid zeker zou zijn, vooral in regio’s met vergrijzing, omdat daar de vraag naar zorg alleen maar zou groeien. Het laatste jaar blijkt dat de werkgelegenheid in de zorg ook kan krimpen. De oorzaak daarvan is de afnemende budgetten die voor de zorg beschikbaar zijn. Ook de ontwikkeling van het aantal banen per sector verschilt per gemeente, zoals onderstaande tabel laat zien:

Landbouw

HoogezandSappemeer 289 -9,7%

Menterwolde

Veendam

Slochteren

319

13,5%

173

7,5%

433

-6,3%

4.906

-8,4%

273

6,2%

2.667

10,3%

942

1,3%

359

-27,9%

313

-0,3%

610

-2,2%

515

0,0%

1.971

19,7%

310

17,4%

1.415

15,7%

505

24,7%

Transport

493

-2,6%

148

23,3%

744

-27,9%

326

-27,2%

Horeca

218

37,1%

107

15,1%

167

9,2%

119

25,3%

Fin Instellingen

144

13,4%

21

40,0%

120

-10,4%

37

54,2%

Zakelijke dvl

658

3,8%

178

-12,3%

1.473

23,2%

388

43,7%

Overheid

532

3,5%

74

-2,6%

1.122

-2,0%

113

-7,4%

Onderwijs

722

-6,5%

176

33,3%

644

0,0%

176

28,5%

1.602

20,2%

287

19,6%

1.857

1,4%

355

53,0%

337

67,7%

119

29,3%

353

25,6%

247

38,8%

12.231

1,4%

2.325

11,4%

11.345

4,6%

4.156

8,9%

Industrie Bouw Handel

Zorg Overige dvl Totaal

Tabel 5, Banen 2012 per sector per gemeente en ontwikkeling 2009-2012 (bron: PWR/LISA)


Grafisch ziet de verdeling in aantal banen per sector per gemeente er als volgt uit: 5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0

Hoogezand-Sappemeer

Menterwolde

Veendam

Slochteren

Figuur 6, omvang per sector 2012 per gemeente (bron: PWR/LISA) Een onderverdeling van de grootste vijf sectoren levert het volgende beeld: Industrie (27%)

HoogezandSappemeer

Menter wolde

Veendam

Slochteren

N33 variant

4.906

273

2.667

942

8.706

SW-bedrijven

10%

Scheepsbouw

9%

Papier e.d.

19%

22% 20%

Aardgas Meel

10%

Glas- en aardewerk

10%

Zorg (16%)

12% 1%

6%

1%

11%

15%

2%

6%

7% 6%

1.602

287

1.857

355

5.135

(para)medisch

22%

24%

28%

30%

25%

Maatsch dvl

17%

35%

52%

12%

38%

Verpleging

60%

41%

13%

59%

34%

1.971

310

1.415

505

4.962

Detailhandel

61%

70%

88%

71%

72%

Groothandel

38%

29%

12%

297

28%

658

178

1.473

388

2.072

22%

7%

24%

9%

20%

Handel (16%)

Zakelijke dvl (7%) Onroerend goed Onderwijs (6%)

722

176

644

176

1.907

Primair

42%

58%

39%

72%

45%

Voortgezet

29%

52%

9%

33%

359

313

610

515

1.996

Algemeen

43%

37%

20%

21%

28%

Specialistisch

51%

57%

55%

50%

53%

Overig

6%

6%

25%

29%

19%

493

148

744

326

1.721

Goederenvervoer weg

27%

32%

55%

78%

52%

Vervoer over water

2%

15%

1%

5%

10%

13%

Bouw (6%)

Transport (5%)

Opslag ICT

2% 18%

35%

8%

Tabel 6, Belangrijkste groepen binnen de grootste sectoren (bron: PWR, 2011)


Industrie Het valt op, dat in de gemeente Veendam 1 op de 5 banen in de sector Industrie bij de SWbedrijven zit. In Hoogezand-Sappemeer is binnen deze sector de papierindustrie met 19% groot. Meel, Glas- en Aardewerk en Scheepsbouw zijn elk goed voor 10% van de banen in de industrie en daarmee relatief belangrijke industriële sectoren. In Menterwolde is Scheepsbouw relatief groot en in Slochteren aardgasgerelateerde industrie. Zorg De paramedische werkgelegenheid (fysiotherapie etc.) is ongeveer gelijk verdeeld over het gebied. Verpleging is de grootste subsector in de zorg. Variërend van 60% in HoogezandSappemeer tot 13% in Veendam Hier is juist de maatschappelijke dienstverlening groot met ruim 50%.

1.6 Banen per topsector Topsectoren zijn gebieden waar het Nederlandse bedrijfsleven en onderzoekscentra wereldwijd in uitblinken. In de bijlage staan omschrijvingen van de topsectoren. In de onderstaande tabel laten we zien hoe deze topsectoren vertegenwoordigd zijn in de N33 variant. Agro food

Tuin bouw

High Tech

Life Science

Logistiek

Water

Chemie

Crea Ind

Energie

1.286

591

771

11

239

772

221

216

272

Menterwolde

307

276

108

1

93

59

28

50

0

Veendam

964

150

1.097

109

660

285

154

131

2

Slochteren

617

250

669

0

253

80

0

110

105

N33 variant

3.174

1.267

2.645

121

1.245

1.196

403

507

379

Hoogezand-Sappemeer

Tabel 7, Banen >= 12 upw per topsector per gemeente (bron: LISA, 2012) De zwarte stippen in de onderstaande figuur geven de Nederlandse percentages van de topsectoren weer. We zien dan dat vooral de topsectoren Agrofood en Tuinbouw sterk zijn vertegenwoordigd. Daarnaast zijn ook High Tech, Logistiek en Water relatief goed vertegenwoordigd in de N33 variant. Tuinbouw is relatief sterk in Menterwolde, High Tech en Logistiek in Veendam en Slochteren en Water in Hoogezand-Sappemeer. 18%

16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Agrofood

Tuinbouw

High Tech

Life Science

Hoogezand-Sappemeer

Logistiek

Menterwolde

Veendam

Water Slochteren

Chemie

Crea Ind

Energie

Nederland

Figuur 7, relatief aandeel banen per topsector per gemeente, 2012 (bron. LISA)


In de topsectoren Agrofood, Tuinbouw, Creatieve Industrie en Energie is het aantal banen sinds 2009 toegenomen, in High Tech en Logistiek afgenomen Zowel stijging als daling komen vooral voor rekening van Hoogezand-Sappemeer, waarbij opvalt dat in High Tech er een groei te zien is in Veendam en Slochteren en een (grotere) afname in H-S. In Agrofood komt de stijging voor rekening van Veendam.

400 300 200 100 0 -100 -200 -300 -400 Agrofood Tuinbouw High Tech Hoogezand-Sappemeer

Life Science

Logistiek

Menterwolde

Water

Veendam

Chemie Slochteren

Crea Ind

Energie

N33 variant

Figuur 8, Ontwikkeling aantal banen per topsector per gemeente, 2009-2012 (bron. LISA)

1.7 Pendel Pendelgegevens zijn belangrijk om de werkgelegenheid in gemeenten goed te kunnen beoordelen. Niet iedereen werkt namelijk in de gemeente waarin hij woont. Een gemeente met relatief weinig werkgelegenheid (minder dan de beroepsbevolking) hoeft dan ook niet te betekenen dat de mensen geen werk hebben. Ze kunnen ook heel goed in een andere gemeente werken. We noemen dit pendel. Het zelfde geldt voor gemeenten met veel werkgelegenheid. Deze kan voor een (groot) deel ook vervuld worden door mensen van buiten de gemeente, waardoor er een deel van de beroepsbevolking werkloos is. Op basis van cijfers van het CBS kunnen we een beeld schetsen van de in- en uitgaande pendel in de N33 variant. De populatie omvat alle banen van werknemers bij bedrijven en instellingen in Nederland in de maand december 2009. Werkt in N33 variant

Groningen stad

Rest Groningen

Drenthe

Elders

Banen

17,8

9,0

4,2

3,0

5,0

39,0

Groningen stad

1,7

64,3

5,0

5,9

11,9

88,8

Rest Groningen

6,5

29,3

60,5

8,3

19,9

124,5

Drenthe

2,3

15,3

6,0

147,1

40,3

211,0

Elders

1,5

13,8

12,1

31,4

29,8

131,7

87,8

195,7

Woont in N33 variant

*

Totaal wonen

Tabel 8. Regio waar men woont en werkt, banen * 1.000, 009 (Bron: CBS, bewerking CAB) 15 N33 - CAB, Groningen

De tabel kan als volgt geïnterpreteerd worden: Horizontaal kun je zien waar de mensen vanuit een bepaalde woonregio werken, bv. van de 39.000 banen van inwoners van de N33 variant, heeft 46% een werkplek in de eigen regio, 23% in de stad Groningen, 11% in de rest van de provincie, 8% in Drenthe en 13% elders. Verticaal kun je zien wat de woonplaats is van mensen die in een bepaalde regio werken, bv. Van de 29.800 banen in de N33 variant wordt 60% bezet door mensen vanuit de N33 variant zelf, 6% door mensen uit de stad Groningen, 22% door mensen uit de rest van de provincie. 8% door Drenten en 5% door mensen uit de rest van Nederland. Veel inwoners van de N33 variant werken dus buiten dit gebied, dat betekent dat er veel arbeidspotentieel is. Als er meer werkgelegenheid ontstaat kan de N33 variant daarin voorzien. Dat is voor nieuwe bedrijven en bestaande bedrijven die uitbreiden een belangrijke vestigingsfactor.

Figuur 8a, Pendelstromen (CBS, 2004) Het woon-werkverkeer binnen Noord-Nederland ziet eruit als in bovenstaande figuur. De stervormige structuur van de pendelstromen rondom de grote kernen geeft aan dat de pendelstromen vooral een regionaal karakter hebben. Afstand speelt een grote rol in de relatie tussen de plekken waar mensen wonen en waar zij werken. In de figuur is aangegeven hoe de regio’s bij benadering af te bakenen zijn. Duidelijk is dat de hoofdsteden van de noordelijke provincies veel bovenregionale pendelstromen hebben, veel andere grote kernen hebben regionale pendelstromen. Het mag duidelijk zijn dat er een aantal grote “blinde vlekken” zijn met weinig pendelstromen, in het figuur weergegeven als zwarte vlakken.


1.8 Onderverdeling naar postcodegebied We hebben de bevolking en de werkgelegenheid geplot op een kaart (postcode 4 niveau. Dat laat dorpen en wijken zien). Hier zien we onmiddellijk

Figuur 9, inwoners en banen op pc4 (bron: PWR/LISA)


Hoofdstuk 2

Verhouding tot omgeving

Hoe verhoudt zich de N33 variant tot mogelijk andere nieuwe gemeenten in (Oost-) Groningen. Blijven de verhoudingen voor de andere gemeenten nog goed om zich te ontwikkelen tot stevige samenwerkingsgebieden?

Figuur 10. Schets van mogelijke nieuwe gemeenten in Groningen. We kijken daarbij naar de regio N33, A7 zone (Hoogezand-Sappemeer, Slochteren, Menterwolde

en

Oldambt).

Zuidoost-Groningen

(Veendam,

Stadskanaal,

Pekela,

Bellingwedde en Vlagtwedde), de DAL-BMWE gemeenten (Delfzijl, Appingedam en Loppersum, Bedum, De Marne, Winsum en Eemsmond) en de stad Groningen (met de mogelijke partners Ten Boer en Haren).


2.1 Robuustheid Om

een

indruk

te

krijgen

van

de

levensvatbaarheid

van

de

mogelijke

samenwerkingsgebieden rond de N33 variant zetten we een aantal kenmerken van deze gebieden op een rijtje: Inwoners 2013

2025

2012-2025

totaal

< 15

>=65

totaal

< 15

>=65

totaal

N33

91,6

17%

18%

93,2

14%

23%

1,70%

A7

102,0

16%

19%

102,5

15%

23%

0,50%

99,8

16%

21%

97,0

14%

26%

-2,80%

218,1

14%

13%

237,0

15%

16%

8,70%

99,6

17%

20%

94,7

13%

26%

-4,90%

ZO Groningen Groningen stad + DAL BMWE

Tabel 9, Inwoners x1.000, 2013 en 2025 (bron: CBS) In alle gebieden neemt het aandeel jongeren tot 15 jaar iets af en zien we de vergrijzing toenemen. In de DALBMWE gemeenten is de vergrijzing het sterkst (aandeel >= 65 jaar neemt van tot 2025 toe van 21 naar 29%) en ook in Zuidoost-Groningen is de vergrijzing sterker dan in de N33 variant.

Figuur 11, leeftijdsverdeling in 2013 en 2025 (bron: CBS).


2.2 Uitkeringen Voor een beeld van de sociale situatie is het ook van belang om te kijken naar het aantal uitkeringen in de regio. WSW

WWB

WW

Wajong

WAO/WIA

N33

1.094

2.450

2.330

1.980

2.970

A7

1.380

2.830

2.680

2.330

3.390

ZO Groningen

2.102

2.310

2.440

2.150

3.320

Groningen stad +

1.476

9.580

4.080

4.130

5.670

BMWE DAL

1.073

2.120

2.140

1.800

2.760

Tabel 10, uitkeringen ultimo 2012 (bron: CBS, POR WSW). Het aantal uitkeringen, uitgedrukt als percentage van de inwoners tussen 15 en 64 jaar, is in de N33-variant aan de hoge kant, maar lager dan in de A7-zone en in ZO Groningen. .

Figuur 12, uitkeringen ultimo 2012 als % inwoners 15-64 jaar (bron: CBS, POR WSW)


2.3 Niet werkende werkzoekenden Het aantal bij het UWV ingeschreven niet-werkende werkzoekenden (NWWérs) uitgedrukt als percentage van de beroepsbevolking, is in alle varianten een stuk hoger dan in Nederland als geheel. In de N33-variant loopt de ontwikkeling tot medio 2012 ongeveer parallel met die in de A7-zone, maar is daarna een stuk ongunstiger. Dit komt door een dalende tendens in de gemeente Oldambt en een stijgende in Veendam i het aantal NWW’ers.

Figuur 13, NWWérs als percentage van de beroepsbevolking (bron: UWV, CBS) Vanaf medio 2012 is de ontwikkeling in de A7-zone een stuk beter dan in de beide andere varianten.

2.4 Werkgelegenheid De werkgelegenheid, uitgedrukt in het aantal banen van 12 uur of meer per week naar sector, laat zien dat er, met zekere marges, vooral een verschil is tussen de stad Groningen en de rest van de provincie.

A7

26%

16%

11%

N33

28%

14%

13%

ZO Gn

20%

Stad+

7%

14%

10%

BMWE DAL

21%

19%

Drentse gem

15% 0%

14%

20%

40%

17%

12%

13%

13%

15% 60%

14%

18%

21%

13%

15%

10%

23%

10%

11%

15%

20%

80%

Landbouw

Industrie

Bouw

Handel

Transport

Horeca

Fin Instellingen

Dienstverlening

Overheid, Onderwijs

Zorg

100%

Figuur 14, relatieve verdeling werkgelegenheid per sector, april 2012 (bron: PWR) 21 N33 - CAB, Groningen

In de N33-variant is, net als in de rest van de provincie, de meeste werkgelegenheid te vinden in de sectoren Industrie, Handel en Zorg. In de stad Groningen ligt de nadruk naast Zorg als grootste sector veel meer op Dienstverlening, Overheid & Onderwijs. Het profiel van de werkgelegenheid in de Drentse gemeente langs de grens met Groningen (Emmen, Borger-Odoorn, Aa en Hunze en Tynaarlo) laat ten opzichte van de regio´s in de Zuidoosten van de provincie Groningen zien, dat daar wat minder Industrie is (met uitzondering van Emmen) en wat meer Zorg en Dienstverlening.

2.5 Beroepsbevolking De beroepsbevolking in de beschouwde varianten is wat ouder dan in de hele provincie of in Nederland. Van de 3 varianten ligt de N33 daarbij in het midden. De groep vanaf 45 jaar is in Zuidoost Groningen het grootst, de groep tussen 25 en 35 jaar juist het kleinst. Qua opleidingsniveau steekt N33 er iets in gunstige zin bovenuit.

Figuur 15, Leeftijdsverdeling en opleidingsniveau beroepsbevolking, 2010-12 (bron: CBS)

2.6 Werkgelegenheid in de topsectoren De werkgelegenheid is ten opzichte van het landelijke beeld hoog in de topsectoren Agrofood, Tuinbouw, High Tech, Water en Logistiek. Life Science en Creatieve Industrie zijn ondervertegenwoordigd.

Figuur 16, Relatieve werkgelegenheid in de topsectoren, 2012 (bron: LISA).


2.7 Banen in de Landbouw Er zijn relatief veel banen in de Landbouw op het platteland van Slochteren, onder de A7 in Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde en Veendam en in het Oosten van Oldambt en Bellingwedde

Figuur 17, Banen in de Landbouw als % van totaal aantal per PC4, 2012 (bron: LISA)

2.8 Banen in recreatie en Toerisme In de A7-zone zijn relatief iets meer banen dan in de ander varianten.

Figuur 18, Banen in Recreatie en Toerisme, 2012 )bron: LISA/PWR)


2.9 MKB vriendelijkste gemeente Samen met het Ministerie van Economische Zaken, is MKB-Nederland begonnen met een initiatief voor een prijsuitreiking voor Nederlandse gemeenten. De prijs moet zorgen voor een positief ondernemingsklimaat. Het is een stimulans voor gemeenten om zich meer in te spannen voor het midden- en kleinbedrijf; gemeenten worden gestimuleerd om het lokale ondernemersklimaat te verbeteren. In 2013 is de gemeente Stadskanaal uitgeroepen tot MKB-vriendelijkste gemeente van Noord-Nederland. Veendam kwam binnen de N33 variant als beste uit de bus. Hoogezand-

Menterwolde

Veendam

Slochteren

Sappemeer

Gemeenten Groningen

Beoordeling Tevredenheid ondernemers

6,5 (11)

6,3 (17)

6,7 (9)

6,7 (5)

Imago gemeente

0,24 (5)

0,07 (14)

0,24 (5)

0,12 (13)

6,4

Communicatie en beleid

2,2 (8)

1,6 (20)

2,7 (3)

1,9 (14)

2,0

Beleving gemeentelijke lasten

6,1 (10)

5,7 (17)

6,4 (5)

6,3 (6)

6,0

Tabel 11. Beoordeling van de kwaliteit van het ondernemersklimaat () = rangorde. (bron: MKB-vriendelijkste gemeente 2012/2013) Om een gemiddeld cijfer te berekenen, is gebruik gemaakt van een standaardscore. Door de standaardscore is het mogelijk om een vergelijking te maken. Tevredenheid ondernemers Er is een rapportcijfer gegeven voor het ondernemersklimaat van de eigen gemeenten. De waardering berust op door gemeente beïnvloedbare factoren; regelgeving, lokale belasting, openbare voorzieningen en ondernemersvriendelijkheid. De rangorde is bepaald op basis van een gemiddeld rapportcijfer van de ondervraagde ondernemers. Imago gemeente Er is aangegeven welke gemeente, afgezien van eigen gemeente, men het meest ondernemersvriendelijk vindt. Er is gekeken hoe vaak een gemeente is genoemd. Op basis van het percentage hoe vaak een gemeente is genoemd, wordt gerangschikt. Er is hier geen sprake van een normaal verdeling; grotere naamsbekendheid zorgt ervoor dat gemeenten vaker worden genoemd. Er is hiervoor gecorrigeerd. Communicatie en gemeentelijk beleid Om een beoordeling te geven van de gemeentelijke communicatie en het gemeentelijke beleid met betrekking tot MKB is een aantal stellingen afgenomen. Hierbij is rekening gehouden met de mate waarin de aspecten meewegen; er kan onderscheid worden gemaakt tussen belangrijke aspecten en minder belangrijke aspecten. De maximumscore is 4,0 punten. Beleving gemeentelijke lasten Er is een rapportcijfer gegeven voor de prijs-kwaliteitverhouding van gemeentelijk producten en belastingen. Hierbij gaat het om Onroerende Zaak belasting, rioolheffing en leges voor vergunningen tegenover

investeringen in

openbare voorzieningen,

bedrijfsterreinen,

citymarketing enz. De rangorde is bepaald op basis van een gemiddeld rapportcijfer van de ondervraagde ondernemers. 24 N33 - CAB, Groningen

2.10 Werkgelegenheid in Drenthe Om het beeld wat te verbreden geven we ook een schets van de werkgelegenheid in de Drentse gemeenten, die aan de Zuidwest grens van de provincie Groningen liggen, Emmen, Borger-Odoorn, Aa en Hunze en Tynaarlo.

Aa en Hunze (6.500)

8,0% 6,4% 5,9%

Borger-Odoorn (5.800)

11,2%

Emmen (40.000)

8,8%

10,6% 5,3%

21,1%

Samen (61.300) 4,0%

20,9%

0%

10%

7,5%

18,1%

17,8%

16,2%

5,8%

16,1%

Tynaarlo (9.000) 4,4%

Landbouw Horeca

18,4%

20%

Industrie Fin Instellingen

16,2%

9,7%

9,3%

30%

6,4%

14,9%

2,1%

14,8%

40%

2,3%

50%

Bouw Dienstverlening

9,1%

21,8%

17,0%

8,8%

17,9%

12,6%

13,0%

60%

8,8%

11,7%

70%

11,4%

16,6%

11,4%

18,2%

80%

Handel Overheid, Onderwijs

8,2%

90%

100%

Transport Zorg

Figuur 19, Banen >- 12 upw per sector, 2012 (bron: PWR)

2.11 Werkgelegenheid in Emsland (Duitsland) De werkgelegenheidssituatie in het aangrenzende deel van Duistland, de Landkreis Emsland, is gunstiger dan in Nederland, in elk geval gelet op het lage percentage werkloosheid. % werkloos

# werkloos

# nieuwe banen sinds 01-2013

Niedersachsen

2.0

147.264

---

Aurich

7.3

7.071

3.097

Leer

6.1

5.086

2.487

Emsland

3.5

5.968

5.156

Grafschaft Bentheim

4.2

3.033

2.177

Tabel 12, Aantallen per september 2013, bron: Bundesagentur für Arbeit

Figuur 20, Sectorale indeling Landkreis Emsland, (149.000 arbeidsplaatsen, 2011, bron: Destatis, Statistisches Bundesamt) 25 N33 - CAB, Groningen

Hoofdstuk 3 Bedrijventerreinen en vervoersstromen Voor de ontwikkeling van de bedrijvigheid en werkgelegenheid zijn de bedrijventerreinen van belang. Daar concentreert zich veel werkgelegenheid. Op de bedrijventerreinen is veel industriële en technische werkgelegenheid. In één nieuwe gemeente kunnen de bedrijventerreinen in meer onderlinge samenhang ontwikkeld

worden

en

kunnen

ook

ontwikkelingsstrategieën

worden

gemaakt

die

bedrijventerreinen aantrekkelijker maken voor bepaalde en gewenste vormen van bedrijvigheid, ofwel vanwege de envelop die zich om de regio vormt door de noord-zuid en west-oost verbindingsassen, ofwel vanwege de reeds aanwezige bedrijven op het terrein. Bereikbaarheid en aanwezigheid van andere bedrijven in de productieketen zijn belangrijke vestigingsfactoren.

Figuur 21: Overzicht terreinen en verbindingswegen in Oost-Groningen - zuid Drenthe


3.1 Bedrijventerreinen Een overzicht van alle bedrijventerreinen op de N33/A7 is te zien op onderstaande kaart.

Figuur 22, bedrijventerreinen in Oost Groningen, op het linkerkaartje de aanwezige terreinen op het rechter kaartje de terreinen met meer dan 1 ha uitgeefbaar. (in beide kaarten is RSCG Veendam verkeerd ingetekend zie detailkaart hieronder) Het gaat om 72 deels aaneengesloten terreinen. De belangrijkste terreinen zijn RSCG en omgeving in Veendam, Gouden Driehoek, Rengers en terreinen Hoogezand Sappemeer aan de zuidkant A7. Gemeente Hoogezand-Sappemeer Menterwolde Menterwolde Menterwolde Slochteren Veendam Veendam Veendam Veendam

Plannaam Korte Groningerweg Industrieterrein fase II Gouden Driehoek RSCG Noord Bedrijvenpark Rengers Lloyd Vrijheid Groningen railport / RSCG Dallen II (fase I ) Totaal

Uitgeefbaar 0,76 3,5 8,13 8,2 12,5 3,3 1,9 1,54 10,36 50,19

Min prijs 35

Max prijs 35

44

65

85

110

55 55

72,5 72,5

StartJaar 2006 1980 1999 1996 1996 1980 1987 1994 1998

Tabel 13, terreinen met vrije ruimte (Greenfield) N33/A7. Onderstaande terreinen willen we hier karakteriseren naar (top-)sectoren en werkgelegenheid: RSCG, Foxhol, Rengers, Martenshoek, Sappemeer en Gouden Driehoek


Dallen2 (RSCG) Dallen II, verder te noemen RSCG, is een bedrijventerrein aan de N33. Het is goed bereikbaar per water, spoor en over de weg. Daarnaast is er een railterminal (Groningen Railport, voorheen Rail Service Center Groningen) gevestigd op het terrein. De verbindingen, nationaal en met Duitsland, zijn uitstekend. Dit biedt mogelijkheden als transport/container hub in Noord-Nederland en logistiek knooppunt tussen Nederland en Duitsland. Gezien de relatief sterke en groeiende Duitse economie liggen hier groeimogelijkheden. Het totale beeld van de werkgelegenheid op het terrein is divers. Er hebben zich relatief veel bedrijven in de handel en (industriële) dienstverlening gevestigd. Een cluster relatief kleinschalige logistieke bedrijven, een aantal chemiebedrijven (NedMag, Kisuma en Paramelt) en een aantal metaalverwerkende bedrijven (Perfox, Meilof Riks, Giezen metaalproducten, Vogel Tube Bending, Visser&Smit Hanab). Bedrijven die baat hebben bij de goede logistieke voorzieningen op het terrein.

Figuur 23: terrein RSCG totaal 305 bedrijven, totale werkgelegenheid 3638 personen


Foxhol De sector Agrofood is hier met bijna driekwart van de banen sterk vertegenwoordigd. Dit is vrijwel geheel toe te schrijven aan de vestiging van producent/verwerker van (aardappel)zetmeel AVEBE op het terrein. Hoewel het hier gaat om een enkel bedrijf, maakt de grote hoeveelheid kennis rondom aardappelzetmeel dit bedrijventerrein interessant voor andere bedrijven in de AGRO/food sector. Er is nog ruimte voor ontwikkeling op het Avebe-terrein, de Nynke-haven (eigendom van de gemeente Groningen) en bij Westerbroek-West project 13) 9 ha. Dat zou gericht moeten worden op Bioprocessing / Biobased Economy. Het terrein is interessant vanwege toenemend belang van hoogwaardige voedingsindustrie. Internationaal ligt het terrein vlakbij Wageningen, met het feit dat Nederland in het algemeen goed bekend staat als hoogwaardige voedingsverwerker. Daarnaast is er een aantal chemische bedrijven op het terrein gevestigd, zoals PPG industries, en een aantal bedrijven dat actief is in de scheepsbouw. In beide gevallen gaat het niet om veel arbeidsplaatsen, maar deze bedrijven hebben wel een multiplier-effect, wat zorgt voor veel afgeleide werkgelegenheid (installatie, onderhoud, toelevering etc.) .

Figuur 24: terrein Foxhol


Rengers Dit is een gemengd bedrijventerrein met de focus op

logistieke

dienstverlening.

Er

is

een

verscheidenheid aan bedrijven gevestigd, met name in de zakelijke/industriële dienstverlening en in mindere mate in de logistiek(e dienstverlening). Er is momenteel nog 12 ha beschikbaar. De locatie van het terrein is goed, direct aan de A7. Dit maakt het in het bijzonder geschikt voor logistieke bedrijvigheid, een andere specialisatie voor dit specifieke terrein ligt, op basis van de reeds gevestigde bedrijvigheid, niet voor de hand.

Figuur 25: terrein Rengers


Martenshoek Dit bedrijventerrein heeft een sterk industrieel profiel, maar de activiteiten binnen dit industriële profiel zijn vrij divers. De grotere (meer dan 100 werknemers) bedrijven zijn actief in metaal (Sapa), papier/karton (ESKA,

Unicharm

Mölnlycke)

en

industriële

dienstverlening (Kampen Mechanical group) Daarnaast herbergt het terrein een cluster van kleine bedrijven (minder dan 25 werknemers) in de handel en reparatie van auto’s (bijv. lassen, carrosseriebouw, coatings).

Er is op dit terrein geen ruimte beschikbaar.

Figuur 26: terrein Martenshoek


Sappemeer-Oost Dit is een gemengd terrein, met bedrijven in de karton en verpakkingen (Eska Graphic Board), Agrofood (Vemo, Kikkoman) en handel en industrie. Er is nog ruimte beschikbaar op dit terrein, interessant voor Biobased ontwikkelingen.

Figuur 27: terrein Sappemeer-Oost


Gouden Driehoek Dit terrein is nu vrij divers van karakter. De bedrijvigheid is grotendeels relatief kleinschalig. Op dit terrein is nog veel ruimte beschikbaar. De ligging bij de A7 en de N33, die in de toekomst volledig vierbaans zal worden, maakt het terrein uitstekend geschikt voor value added logistics. De verbindingen richting zuiden, oosten, Groningen en Eemshaven zijn filevrij.

Figuur 28: terrein Gouden Driehoek


Werkgelegenheid van importerende en exporterende bedrijven:

Figuur 29, importerende en exporterende bedrijven met werkgelegenheid (bron; Reach) Bovenstaande kaart toont dat de meeste im- en exporterende bedrijven zich concentreren langs de A7 en op het RSCG terrein. In de rest van het gebied zijn wel een aantal dergelijke bedrijven, bijvoorbeeld op de route Hoogezand-Slochteren, maar die hebben relatief weinig werknemers (minder dan 25).

Figuur 30: sectorale indeling van importerende en exporterende bedrijven

Werknemers

Bedrijven

Import

Export

1.936

202

X

X

579

-

-

X

492

147

X

-

27.050

6.660

-

-

Tabel 14, Importerende en exporterende organisaties in Zuid Oost Groningen (bron: Reach) 34 N33 - CAB, Groningen

De verdeling van im- en exporterende bedrijven naar sector laat zien dat er een relatief groot aandeel is voor bedrijven in de Karton/verpakkingen en de chemie. Het aandeel voor Agrofood is relatief klein, ervan uitgaande dat Avebe een grote ex- en importerende partij is. Werkgelegenheid buitenlandse bedrijven

Figuur 31, bedrijven met een buitenlandse moeder Ook de werkgelegenheid bij buitenlandse bedrijven concentreert zich rond de A7 en het RSCG terrein. Buiten deze gebieden zijn nagenoeg geen buitenlandse bedrijven gevestigd.

Figuur 32, Overzicht werkgelegenheid in bedrijven met een buitenlandse moeder RSCG Veendam en de omliggende terreinen hebben geen uitgesproken profiel. Er is een variëteit aan bedrijven gevestigd. Al is er hier absoluut sprake van een bovenregionaal logistiek zwaartepunt. Daarnaast zijn er een aantal interessante aan de chemie gerelateerde bedrijven. Het terrein biedt mogelijkheden voor (value added) logistics, gezien de reeds aanwezige voorzieningen en de gunstige ligging, met name ten opzichte van Duitsland. Qua ontwikkeling is het een geschikt terrein voor bedrijvigheid die baat heeft bij de goede logistieke mogelijkheden, er is zelfs in de kiem sprake van synergie tussen bedrijven onderling. De verdere ruimtelijke ontwikkeling van de omgeving van RSCG langs de N33 is een zeer interessant gegeven. RSCG zal hierdoor groeien. Thematisering is zondermeer gewenst met de aangekondigde aanwas aan terreinen langs de N33 richting A7. RSCG kan een unieke bovenregionale positie innemen door zich binnen één gemeente topologisch te ontwikkelen.


Foxhol en Sappemeer-Oost zouden een grotere focus op biobased ontwikkelingen kunnen krijgen. In zijn algemeenheid zou de Agrofood en karton-/verpakkingsindustrie gebaat zijn met een ontwikkeling in de richting van een Biobased Economy, vandaar dat het interessant is te kijken naar terreinen met organische afvalstromen en ontwikkel ruimte voor de Biobased Economy. Er zal dan wel ruimte vrijgemaakt moeten worden. De Gouden Driehoek heeft momenteel niet echt een duidelijk profiel, focus op logistieke ontwikkelingen lijkt hier een logische keuze. Er is sprake van enige complementariteit tussen de bedrijventerreinen. Bedrijven in de gehele regio kunnen baat hebben bij de logistieke mogelijkheden van de terminal in Veendam, een grote gemeente zou Foxhol en Sappemeer-Oost in de markt kunnen zetten als interessant voor biobased ontwikkelingen. ‘Algemene bedrijvigheid’ kan geconcentreerd worden op de overige terreinen.

3.2 Infrastructuur Wanneer de N33 volledig vierbaans is, wordt het een alternatieve route vanuit het zuiden richting Oost-Groningen en belangrijker, richting Duitsland. Dit verbetert de logistieke positie van het RSCG en zou ook positieve gevolgen kunnen hebben voor de Gouden Driehoek. Langs de N33 zelf is verder op dit moment nagenoeg geen ruimte voor vestiging van bedrijven. Onderstaand kaartje geeft een goed beeld van de infrastructuur (hoofdwegen, spoorwegen, waterwegen, havens, luchthavens en containerterminals) in het Noorden van Nederland en het aangrenzende gebeid in Duitsland.

Figuur 33, Infrastructuur Noord-Nederland en Noordwest-Duitsland


Hoofdstuk 4

Platteland, positie en potentie

Het zwaartepunt van de economie bevindt zich rond de N33 en de A7. We hebben eerder al aangegeven dat er verder veel platteland is. Daar zijn Recreatie en Toerisme en Landbouw relatief grote sectoren.

4.1 Recreatie en Toerisme In de provincie Groningen heeft de sector recreatie en toerisme (R&T) een aandeel van 5,7% in de totale werkgelegenheid. Ten opzichte van 2008 liet de sector R&T in 2012 een werkgelegenheidsgroei zien van 7,4%. Deze groei was ook in 2012 zichtbaar (+1,8%). Als gekeken wordt naar subsectoren dan is in Groningen de horeca verreweg de meest belangrijke subsector met 43% (Toerismemonitor 2012, EFTI). In 2011 hebben toeristen in Groningen ruim € 613 miljoen besteed. Van dit bedrag is € 123 miljoen besteed door verblijfstoeristen en € 490 miljoen door dagrecreanten. Duidelijk is dat de bestedingen van dagrecreanten in verhouding dus een veel grotere betekenis hebben in het totaal (Toerismemonitor 2012, EFTI). Voor het in beeld brengen van de werkgelegenheid in de N33 variant op het gebied van Recreatie en Toerisme is uitgegaan van de landelijke standaard, een indeling op SBI-code, zoals de ook door LISA wordt gebruikt. Daarbij wordt ook gebruik gemaakt van wegingsfactoren, omdat een aantal branches die samenhangen met de vrijetijdssector niet integraal toegerekend zijn aan de toeristisch-recreatieve sector, maar slechts ten dele. Op basis van deze indeling blijkt dat het aantal banen in de R&T-sector relatief klein is (ca. 3% van het totaal aantal banen) maar dat de groei (van ca. 840 naar ca. 975, +16%) wel vier keer zo groot is als de totale groei van het aantal banen (+4%). Dit geeft aan dat er een ontwikkelingspotentieel is voor deze sector. Dat zal over het algemeen in kleine bedrijven zijn en als percentage van de totale werkgelegenheid bescheiden blijven. We zien dat de sector het grootst is in de gemeenten Menterwolde en Slochteren. In de gemeente Menterwolde is de werkgelegenheid in de R&T-sector relatief het grootst met ca. 8% van de banen, in Hoogezand-Sappemeer juist het kleinst met nog geen 3% van de banen. 9%

8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0%

2009

2012

Hoogezand-Sappemeer

2009

2012

Menterwolde

Cult, recr., amusement

Handel

2009

2012

Slochteren Horeca

Logies

2009

2012

Veendam Overig

Sport

2009

2012 N33

Vervoer

Figuur 34, banen in Recreatie en Toerisme als % totaal (bron: PWR/LISA)) 37 N33 - CAB, Groningen

De specifiek aan de watersport gerelateerde banen, die vooral te vinden zijn bij jachtwerven en daaraan gerelateerde industrie, zijn in de beschouwde periode met ruim 25% afgenomen van bijna 400 tot ruim 300 (i.e. 1% van het totaal aantal banen). 4% 3% 3% 2% 2% 1% 1% 0% 2009

2012

2009

HoogezandSappemeer

2012

Menterwolde

2009

2012

Slochteren

2009

2012

2009

Veendam

2012 N33

Bootverhuur

Jachthavens

Jachtwerven

Overige watersportgebonden industrie

Passagiersvaart

Watersportgebonden handel en diensten

Figuur 35, banen in de sector Water, 2007-2012 (bron: PWR/LISA) Groeipotentieel Uit onderzoek dat in opdracht van de Kamer van Koophandel Noord Nederland is uitgevoerd blijkt dat Noord-Nederland in potentie veel te bieden heeft aan toeristen uit verder weg gelegen landen, als Schotland, Italië, Frankrijk Spanje en Rusland. De toeristische trekpleisters waarover

Noord-Groningen beschikt

passen goed bij

de trends en

ontwikkelingen die in de periode tot 2025 op de internationale reismarkt worden verwacht. Volgens het onderzoek is de belangrijkste ontwikkelpotentie niet de highlights, maar het afgeleide

en

additionele

product.

Het

gaat

daarbij

bijvoorbeeld

om

(provinciegrensoverschrijdende en sectoroverstijgende) samenwerking tussen ondernemers in het gehele Noorden. Mogelijke groeicijfers worden in het onderzoek niet genoemd.

Beleidsvisies De verschillende gemeenten in de N33 variant hebben beleid ontwikkeld om recreatie en toerisme te ontwikkelen. Hoogezand Sappemeer De sector toerisme en recreatie wordt door de gemeente Hoogezand-Sappemeer gezien als echte groeisector. Dit komt door de vergrijzing waardoor meer mensen op zoek zijn naar een zinvolle tijdsbesteding, maar ook door het feit dat mensen steeds meer vrije tijd krijgen en zoeken naar alternatieve recreatiemogelijkheden. Binnen de gemeente is een groot draagvlak voor het stimuleren van recreatie en toerisme. Het beleid is o.a. gericht op vergroting van de potentie van het Zuidlaardermeer. Menterwolde Het beleid voor recreatie richt zich op het (verder) benutten van de gemeente voor passende vormen van openluchtrecreatie (fietsen, varen, wandelen, schaatsen) en op het ruimte bieden aan kleinschalige verblijfsrecreatie. Daarnaast wordt ingezet op het blijvend benutten van recreatieve attracties als de Heemtuin en de Botjeszwembaai. Grootschalige recreatie is geen inzet van beleid. 38 N33 - CAB, Groningen

Veendam Het recreatief & toeristisch beleid van de gemeente Veendam voor de periode 2011-2014 kent 3 toeristische koers-uitgangspunten. Het eerste uitgangspunt richt zich op het aanbieden van een kwalitatief toeristisch en recreatief aanbod. Aandachtspunten hierbij zijn onder meer het

aantrekken

van

stabiele

en

financieel

sterke

investeerders/ondernemers

en

samenwerking en afstemming in de regio. Het tweede uitgangspunt wordt gevormd door aandacht voor het verleden en de toekomst. Als aandachtspunten zijn hier onder meer het benutten van de cultuurhistorie en het inspelen op de markt en marktwaarden opgesteld. Derde aandachtspunt wordt gevormd door het aantrekken van toeristen en recreanten. Het imago van Oost Groningen upgraden in samenwerking met de regio en marketing Groningen en het inspelen op de groeiende seniorenmarkt zijn hierbij aandachtspunten. Binnen de sector toerisme en recreatie ziet de gemeente Veendam haar rol als initiërend, coördinerend en voorwaarden scheppend. Het Borgerswold is de belangrijkste groenzone van de gemeente Veendam en herbergt een allround recreatiegebied. Er zijn momenteel meerdere initiatieven aan de orde aan de noordresp. aan de zuidrand van het Borgerswold: a.

Zuidzijde (toeristisch knooppunt) Aan de oever van het Langebosschemeer, wordt gedacht aan een jachthaven, botenverkoop, botenreparatie, winterstalling alsmede een camping (voor trekkers en seizoensgasten),

strand

en

een

(horeca)paviljoen.

Daarnaast wil de Noord-Nederlandse Zweefvliegclub (NNZC) graag een uitbreiding van de bebouwing op het zweefvliegveld (Borgercompagnie 266) realiseren. b.

Noordzijde Hier ligt een idee voor het realiseren van een recreatiebungalowpark op de voormalige afvalverwerking (Veendammerweg/Bergweg). Daarnaast is er een initiatief voor de uitbreiding van de recreatieve bestemming (met horecafunctie en enkele nader in te vullen attracties) langs de Veendammerweg z.z. ten oosten van de Bergweg (nu nog agrarisch).

Slochteren Met uitzondering van het dorp Slochteren en rondom het Schildmeer, kent de gemeente Slochteren geen grote toeristische of culturele trekpleisters. Het benutten van de mogelijkheden tot kruisbestuiving tussen de toeristische voorzieningen in het dorp Slochteren maakt deel uit van de toekomstvisie van de gemeente. Het huidige beleid is nog erg gericht op de eigen gemeente. Door dit beleid samen te brengen voor het hele gebied, kan er een sterken profiel worden ontwikkeld. Dat zou de kansen voor de ontwikkeling van recreatie en toerisme versterken.


4.2 Landbouw Het aantal banen in de sector landbouw is in de periode 2009-2012 afgenomen met ca. 1% voor de hele regio, met een stijging in de gemeente Menterwolde. 2009

2012

Hoogezand-Sappemeer

320

289

-9,7%

Menterwolde

281

319

13,5%

Veendam

161

173

7,5%

Slochteren

462

433

-6,3%

N33 variant

1.224

1.214

-0,8%

Tabel15, aantal banen >= 12 upw in de sector landbouw (bron: LISA). Ruim de helft van de banen vinden we bij bedrijven, die zich richten op akkerbouw of sierplanten, een derde in de veeteelt.

Landbouw Gemengd bedrijf

HoogezandSappemeer

Menter wolde

Veendam

Slochteren

N33 variant

289

319

173

433

1.214

0%

3%

9%

1%

3%

Dienstverlening

7%

5%

17%

20%

13%

Fokken en houden van dieren

25%

17%

27%

39%

28%

Teelt van eenjarige gewassen

47%

55%

39%

36%

44%

Teelt van meerjarige gewassen

0%

2%

1%

1%

1%

Teelt van sierplanten

21%

18%

6%

3%

11%

Tabel 16, onderverdeling sector Landbouw Het aandeel van de banen in de landbouw per postcodegebied laat het volgende beeld zien:

Figuur 36, Banen in de sector landbouw als % totaal per PC4, 2012 (bron: LISA) 40 N33 - CAB, Groningen

Hoofdstuk 5

Grote kernen

Hoogezand-Sappemeer en Veendam vormen de twee grote kernen in de nieuwe gemeente in de N33 variant. Hoogezand-Sappemeer ligt 17 kilometer ten oosten van de stad Groningen en ligt direct aan de A7. Veendam ligt noordoost van Assen en ligt direct aan de N33. Hoogezand-Sappemeer en Veendam zijn 13 kilometer van elkaar verwijderd. 5.1 Algemene gegevens Bevolking en huishoudens De onderstaande tabel geeft een weergave van het aantal inwoners en het aantal huishoudens voor de kernen Hoogezand-Sappemeer (de wijken “Foxham en HoogezandNoord”, “Hoogezand-Zuid ”, “Kalkwijk” en “Sappemeer”) en Veendam (de wijk “Veendamkern”). Hieruit wordt duidelijk dat de zo gedefinieerde kern van Hoogezand-Sappemeer een groter inwoneraantal heeft; een verschil van ruim 10.000 inwoners. Wildervank is een dorp dat aan Veendam is vastgegroeid. Hier wonen nog 5.695 mensen. De bevolkingsopbouw is over de kernen ongeveer gelijk verdeeld. In Hoogezand-Sappemeer zijn meer particuliere huishoudens

dan

in

Veendam.

De

verdeling

over

eenpersoonshuishoudens

en

meerpersoonshuishoudens zonder en met kinderen is gelijk verdeeld over beide kernen. Hoogezand-

Veendam

Sappemeer Totaal aantal inwoners

30.295

20.050

Mannen

14.850

9.765

Vrouwen

15.445

10.285

Bevolking naar leeftijdsgroep 0 – 15 jaar

16%

17%

15 – 25 jaar

14%

10%

25 – 45 jaar

25%

25%

45 – 65 jaar

27%

28%

65 jaar en ouder Totaal particuliere huishoudens

20%

21%

13.680

9.125

Eenpersoonshuishoudens

36%

34%

Meerpersoonshuishoudens zonder kinderen

31%

33%

Meerpersoonshuishoudens met kinderen

33%

33%

Gemiddelde huishoudensgrootte

2,1

2,2

Tabel 17 Inwoners en huishoudens Hoogezand-Sappemeer en Veendam (bron: CBS, 2012).

Oppervlakte en bebouwing Hoewel Hoogezand-Sappemeer groter is qua totale oppervlakte, heeft Veendam een groter water oppervlakte. In Hoogezand bevindt zich het Gorechtpark. Het Gorechtpark is in de jaren 60 van de vorige eeuw aangelegd en is vijftig hectare groot. In het park is een hertenkamp en een Natuur en Milieu Educatiecentrum met een natuurtuin. In het Gorechtpark zijn diverse sportvoorzieningen aanwezig. In Hoogezand bevindt zich het Oosterpark. Het park heeft een Engelse landschapsstijl en is 1934 aangelegd. Samen met de voetgangersbruggen en de zonnewijzer vormt het Oosterpark een Rijksmonument. Aan de Parkstraat in Sappemeer 41 N33 - CAB, Groningen

bevindt zich een wandelpark met een dierenweide. Ten zuidwesten van HoogezandSappemeer

ligt

het

recreatiegebied

Meerwijck.

Het

recreatiegebied

ligt

aan

het

Zuidlaardermeer en heeft een strand, een camping en een jachthaven. Het recreatiegebied biedt een functie als uitloopgebied voor bewoners. In Veendam bevindt zich aan het Westerdiep het park Oude Ae. Daarnaast ligt Veendam aan het Borgerswold. Dit is een recreatiegebied met een oppervlakte van 450 hectare, waarvan 100 hectare water. Naast een natuurgebied is het een gebied voor sportieve activiteiten. In het Borgerswold ligt een wakeboard centrum. In Winschoten zijn drie parken aanwezig; het Sterrebos, het Stadspark en het Maintebos. Het Stadspark is zeventig hectare groot. Het zuidelijke deel omvat het grootste rosarium van Nederland. Daarnaast is er in het park een kinderboerderij aanwezig.

5.2 Basisvoorzieningen Bijlage geeft een overzicht van de scholen en peuterspeelzalen. Onderwijs Hoogezand-Sappemeer

heeft

veertien basisscholen en één school

voor speciaal

basisonderwijs. Er zijn 2.987 leerlingen die basisonderwijs volgen in Hoogezand-Sappemeer en 112 leerlingen die Speciaal basisonderwijs volgen (stuurgegevens HS, 2012). Veendam heeft tien basisscholen en drie scholen voor speciaal onderwijs, waaronder een dependance van RENN4.

Regionaal

Expertisecentrum

Noord Nederland

– cluster

4 is een

onderwijsorganisatie voor leerlingen met beperkingen in gedrag en/of psychiatrische problematiek. In Hoogezand-Sappemeer bevinden zich twee scholen voor Voortgezet Onderwijs; CSG Rehoboth en het Aletta Jacobs college. Op CSG Rehoboth wordt VMBO gegeven en kunnen de eerste drie jaar van Havo en Vwo worden gevolgd. Het Aletta Jacobs college heeft zowel VMBO als Havo/Vwo in het pakket. Veendam heeft twee scholen voor Voortgezet Onderwijs. De Ubbo Emmius scholengemeenschap heeft een kleine school voor VMBO in Veendam. Het Winkler Prins college bevindt zich op drie locaties, waarvan op één van deze locaties Havo/Vwo kan worden gevolgd. Daarnaast is er van het Winkler Prins college een vestiging waar praktijkonderwijs kan worden gevolgd. In beide kernen is Middelbaar Beroepsonderwijs aanwezig. Beide scholen maken onderdeel uit van het Noorderpoort college. Daarnaast heeft het Noorderpoort college op beide locaties een school voor volwassenonderwijs. Cursussen kunnen worden gevolgd die zorgen voor het ontwikkelen van sociale vaardigheden, voor doorstroom naar een beroepsopleiding of een baan of om in te burgeren in de Nederlandse maatschappij. Daarnaast werkt het Noorderpoort college samen met diverse bedrijven en instellingen in de regio. Samenwerking vindt plaats in de beroepspraktijkvorming, in de ontwikkeling van onderwijs en in de om- of bijscholing van werkenden. Het Noorderpoort college werkt samen met de instantie Ondernemerstrefpunt Groningen. Kinderopvang Kinderopvang

omvat

kinderdagverblijven,

gastouderopvang

en

peuterspeelzalen.

In

Hoogezand-Sappemeer zijn zes peuterspeelzalen aanwezig. Deze peuterspeelzalen zijn onderdeel van Timpaan Kindercentra. Veendam heeft vier peuterspeelzalen die onderdeel 42 N33 - CAB, Groningen

vormen van Compaen. Compaen valt onder de Tinten welzijnsgroep. In het aangegroeide dorp Wildervank zijn ook nog twee peuterspeelzalen. Naast de peuterspeelzalen zijn er op beide locaties meerdere commerciële kinderdagverblijven aanwezig.

Hoogezand-

Veendam

Sappemeer Onderwijs Basisonderwijs

14

10

Speciaal basisonderwijs

2

3

VMBO

2

2

Havo/Vwo

1

1

MBO Kinderopvang

1

1

26

10

Tabel 18 onderwijs en kinderopvang (bron: PWR, 2011; smartmap gemeenten).

De onderstaande figuur geeft een weergave van het aantal leerlingen per kern weer (provincie Groningen). Hieruit komt naar voren dat het aantal leerlingen dat middelbaar onderwijs volgt hoger is in Veendam in vergelijking met Hoogezand-Sappemeer; respectievelijk 2.210 en 1.776. Dit komt doordat Hoogezand-Sappemeer dichter bij de stad Groningen ligt en een deel van de leerlingen ervoor kiest om onderwijs hier te volgen. De figuur geeft ook een weergave van het aantal leerlingen uit naburige gemeenten. Hoe dikker de lijn, hoe meer leerlingen uit de naburige gemeente komen. Voor Hoogezand-Sappemeer geldt dat de meeste van deze leerlingen uit de gemeente Slochteren komen. Voor Veendam geldt dat de meeste leerlingen die buiten de eigen gemeente komen, voornamelijk uit de gemeente Menterwolde komen.

Figuur 37 Weergave van het aantal leerlingen en de leerlingenpendel per kern (bron: provincie Groningen, 2010).


Gezondheid en zorg In Hoogezand-Sappemeer en Veendam zijn geen ziekenhuizen. Er bevindt zich op dit moment een ziekenhuis in Winschoten; ziekenhuis Lucas van de Ommelander Ziekenhuis Groep. De Ommelander Ziekenhuis Groep heeft ook een locatie in Delfzijl. In de toekomst zullen het ziekenhuis in Winschoten en in Delfzijl zich fuseren. De zal een nieuwe locatie komen in Scheemda-West. Dit ziekenhuis wordt in 2015 in gebruik genomen. Het nieuwe ziekenhuis ligt op 600 meter van de A7 en de ontsluitingsweg zal aan de N362 richting Delfzijl worden gekoppeld. Door de ligging aan de A7 en goede aansluiting op het wegennetwerk wordt het verzorgingsgebied op de juiste manier bereikt. Het ziekenhuis krijgt een omvang van 36.000 m² bvo en een capaciteit van 220 bedden. In het ziekenhuis zullen ongeveer 1.200 medewerkers werken. De uitvoering van activiteiten omvat poliklinische bezoeken, klinische opnames, diagnostische faciliteiten en ingrepen in het operatiecomplex. Kwartier Zorg en Welzijn is de organisatie voor welzijn in Hoogezand-Sappemeer. Kwartier houdt zich bezig met zorg, vrijwilligerszerk, scholing en vrije tijd. Hulp wordt geboden voor zowel jong als oud. Compaen is een brede welzijnsinstelling in de gemeente Veendam. Compaen verzorgt welzijn voor zowel kinderen als ouderen en maakt onderdeel uit van de Tinten welzijnsgroep. Daarnaast is Compaen partner in het Centrum voor Jeugd en Gezin en maakt het onderdeel uit van het kernteam Jeugd. Er is sprake van samenwerking met de sociale dienst op gebied van participatie. In Hoogezand-Sappemeer bevindt zich één verpleeghuis en er zijn twee verzorgingshuizen aanwezig. Het verpleeghuis bevindt zich in het woonzorgcentrum De Burcht. Hier kunnen mensen terecht voor meerdere vormen van zorg. De Burcht heeft circa 200 bewoners en maakt onderdeel uit van ZINN, (thuis)zorg, Wonen en Welzijn. Daarnaast is er een locatie voor dagbesteding; Buurthuiskamer Ruyterstraat. Van hieruit is er ook thuiszorg voor in de wijk. In Veendam zijn twee verpleeghuizen die allebei onderdeel uitmaken van zorggroep Meander. Veenkade is een verpleeghuis met een afdeling revalidatie gespecialiseerd in orthopedie en een afdeling revalidatie gespecialiseerd in neurologie. Dr. Koppiusstraat is een wooncomplex dat verpleeghuiszorg bied aan mensen met dementie. Daarnaast zijn er drie verzorgingshuizen in Veendam: De Breehorn, A.G. Wildervanckhuis en Westerhaven.


Hoogezand-

Veendam

Sappemeer Ziekenhuizen

0

0

Fysiotherapeuten

18

9

Praktijken

Medisch specialisten

1

0

Psychiaters en psychische dagbehandelcentra

1

2

Psychotherapeuten en psychologen

11

5

Tandheelkunde

1

0

Huisartsen

18

7

Tandartsen

13

7

Verloskundigen

4

2

Verzorgingshuizen

2

3

Verpleeghuizen

1

2

Thuiszorg

14

6

Verzorgings- en verpleeghuizen

Overige zorg

Preventieve gezondheidszorg

6

3

Huizen verstandelijk gehandicapten

8

5

Geestelijke gezondheidszorg

1

1

Tabel 19 Voorzieningen in gezondheid en zorg (bron: PWR, 2011; smartmap gemeenten). Openbaar vervoer In Hoogezand-Sappemeer zijn vier stations aanwezig; station Kropswolde, station Martenshoek, station Hoogezand-Sappemeer en station Sappemeer Oost. De spoorlijn die door Hoogezand-Sappemeer loopt, maakt onderdeel uit van staatslijn B. Deze spoorlijn loopt van Harlingen naar Bad Nieuweschans (via Leeuwarden en Groningen) waarna hij de grens oversteekt naar Leer. Vanaf Groningen vertrekt er een trein naar Veendam. Met een overstap in Zuidbroek kan men van Veendam naar Winschoten komen. De trein van Groningen naar Veendam zal in de toekomst worden doorgetrokken naar Stadskanaal; er zal dan een verbinding

komen

tussen

Groningen

en

Stadskanaal.

Verwacht

wordt

dat

deze

spoorverbinding in 2017 klaar zal zijn. Eind 2012 is er een marketingcampagne gestart voor de treinverbinding tussen Groningen en Leer; het traject Wiederline. De campagne heeft gezorgd voor een betere verbinding tussen Groningen en Leer. Het aantal treinen op dit traject is uitgebreid en heeft gezorgd voor een grotere bezetting; er gaan meer mensen met de trein van Groningen naar Leer dan voor de uitbreiding. Daarnaast wordt er onderzocht in hoeverre het mogelijk is om in de toekomst een sneltrein van Groningen naar Bremen te laten rijden. Om de sneltrein te laten rijden, zijn veel aanpassingen aan het spoor nodig. Hiervoor heeft de provincie Groningen een budget samengesteld waarmee een deel van de maatregelen uitgevoerd kunnen worden. Het verbeteren van het traject heeft voordelen voor economie, het onderwijs en het toerisme (Provincie Groningen).


Hoogezand-

Veendam

Sappemeer Trein Aantal vertrekkende treinen per uur

8

2

Streekbus

4

6

Servicebus

2

1

Schoolbus

0

1

Nachtbus

1

1

Bus

Tabel 20Voorzieningen Openbaar Vervoer 5.3 Winkel- en culturele voorzieningen Winkelvoorzieningen Winkelcentrum de Hooge Meeren is het stadscentrum van Hoogezand. In dit winkelcentrum bevinden zich op 23.000 vierkante meter circa 100 winkels. Martenshoek is een wijk in de gemeenten Hoogezand-Sappemeer. Deze wijk heeft een eigen winkelcentrum; winkelcentrum Martenshoek. Dit winkelcentrum heeft 48 winkels (food & non-food). In Sappemeer bevinden zich ongeveer 35 winkels, zowel food als non-food. Naast de drie winkelcentra heeft Hoogezand-Sappemeer ook het Winkelpark Hoogezand, waar grootschalige meubel- en doehet-zelf zaken aanwezig zijn. Aansluitend aan de winkelstraat in Veendam bevindt zich de Winkler Prins passage. De Winkler Prins passage heeft een overdekt winkelcentrum met een tiental winkels. Daarnaast is er in Veendam het winkelcentrum Autorama. Dit winkelcentrum heeft een kleine 20 winkels en bevindt zich aan de noord zijde van Veendam.


Hoogezand-

Veendam

Sappemeer Voedingsartikelen Supermarkten

11

7

Brood en banket

6

6

Groente en fruit

6

4

Vlees en vleeswaren

6

2

Bovenkleding

14

10

Dameskleding

12

10

Herenkleding

5

2

Schoenenwinkels

6

6

Mode artikelen

Verzorgingsartikelen Drogisterij

10

10

Haarverzorging

44

42

Schoonheidssalons

28

37

Overige artikelen Juweliers

4

5

Bloemen en planten

7

5

Meubels en woninginrichting

18

5

Tabel 21 Winkelvoorzieningen (bron: PWR, 2011; smartmap gemeenten). De onderstaande figuur geeft een weergave van de winkelzones en de beoordeling van de voorzieningen. Hieruit komt naar voren dat het winkelaanbod over Hoogezand-Sappemeer meer verspreid is dan het winkelaanbod in Veendam; het winkelaanbod in Veendam is meer geconcentreerd. Dit komt overeen met het feit dat er meerdere centra zijn in HoogezandSappemeer; Martenshoek, Hoogezand met het winkelcentrum de Hooge Meeren en Sappemeer. In Veendam concentreert het winkelaanbod zich voornamelijk in de winkelstraat en de Winkler Prins passage. Daarnaast is er een kleine concentratie in het noorden van Veendam; winkelcentrum Autorama. De beoordeling voor het aantal voorzieningen dat aanwezig is, is voor Veendam hoger dan voor Hoogezand-Sappemeer. De voorzieningen worden in Hoogezand-Sappemeer beoordeeld met gemiddeld en de voorzieningen in Veendam worden beoordeeld met goed. Deze beoordeling geldt echter voor de hele gemeente en niet alleen voor de kernen.


Figuur 37 Winkelzones en beoordeling voorzieningen kernen; rood = zeer weinig, oranje = weinig, geel = gemiddeld, licht groen = goed en donker groen = zeer goed (bron: provincie Groningen). Cultuur en vrije tijd Onderstaand een overzicht van de voorzieningen die aanwezig zijn op gebied van cultuur en vrije tijd. Bioscopen In Hoogezand is een bioscoop met 6 zalen en 1260 zitplaatsen. De bioscoop is onderdeel van JT bioscopen (Jogchem’s Theaters B.V.). Hoogezand is een van de grootste vestigingen van JT bioscopen in Nederland (na Heerhugowaard en Amersfoort de grootste). In het Cultuur- en Congrescentrum van Beresteyn in Veendam worden naast theatervoorstellingen ook films gedraaid. Er worden gemiddeld twee keer per week films gedraaid in het cultuurcentrum. Kunstgalerie en artotheek In Veendam is het Huis voor de Kunsten. Het Huis voor de Kunsten is een normaal woonhuis waarin kunstcollecties worden tentoongesteld. Het is een ontmoetingsplek voor een breed publiek. Daarnaast heeft Veendam een creatief centrum waar professionele kunstenaars les kunnen geven. Het creatief centrum bevindt zich in een voormalige elektriciteitscentrale; Turfcentrale Veendam. Hier zijn, naast het creatief centrum, ook ateliers aanwezig. De Turfcentrale is eigendom van het Groninger Monumentenfonds. In Veendam bevindt zich ook artotheek. Musea Het Nationaal Busmuseum is in 2012 verhuisd van Winschoten naar Hoogezand. Het busmuseum trok in 2012 20.383 bezoekers. Een dependance van het museum bevindt zich nog op de oude locatie in Winschoten. Het Veenkoloniaal Museum ligt in Veendam en wordt gezien als het centrum van de Groninger Veenkoloniën. Naast de vaste expositie over de industrie, scheepvaart, prehistorie en verevening in Noord Nederland heeft het museum wisselende exposities en activiteiten. Het VVV Agentschap in Veendam is gevestigd in de winkel van het Veenkoloniaal Museum. In 2012 trok het museum 44.307 bezoekers (waarvan 29.094

buitenmuseale

bezoekers).

Daarnaast

bevindt

zich

in

Veendam

het

Poppenhuismuseum. 48 N33 - CAB, Groningen

Theater In Hoogezand bevindt zich het theater Kielzog. Het Kielzog heeft een oppervlakte van 270 vierkante meter. In de volledige schouwburgopstelling is er plaats voor 420 mensen. Het theater heeft gemiddeld 30.000 bezoekers per jaar, waarvan 11.000 uit 70 professionele voorstellingen. Naast theater is het Kielzog een Centrum voor de Kunsten; er kunnen lessen en cursussen gevolgd worden in muziek, dans beeldende kunst en theater. In de toekomst zullen het gemeentehuis, het Kielzog en de bibliotheek worden samengebracht onder één onderkomen; het Huis voor Cultuur en Bestuur. Verwacht wordt dat het theater, de bibliotheek en de gemeente elkaar kunnen versterken en dat het samengaan van partijen tot lagere exploitatiekosten leidt. De locatie is aan de zuidzijde van het winkelcentrum De Hooge Meeren, op de locatie van het huidige gemeentehuis. Deze locatie zorgt ook voor de versterking van het winkelcentrum. Het huidige gebouw zal worden gerenoveerd en nieuwe stukken zullen worden bijgebouwd. In oktober 2014 zal gestart worden met de bouw en deze zal gefaseerd plaatsvinden. Als eerste zal worden gestart met het Cultuur gedeelte. Afhankelijk van de herindeling die te wachten staat, zal een beslissing worden genomen over het bestuurlijke deel. Cultuur- en Congrescentrum van Beresteyn is het culturele centrum van Veendam. Hier worden theatervoorstellingen gegeven. Daarnaast worden er films gedraaid, lezingen en cursussen gegeven en is er een museum aanwezig. In het Filmhuis worden ongeveer twee keer per week films gedraaid. Verschillende soorten films worden hier gedraaid; films van niveau, klassiekers, art-house films en kaskrakers. De theaterzaal heeft 350 stoelen. De tribune is verrijdbaar en de zijwanden demontabel, waardoor er een ruimte ontstaat voor 500 personen. De oppervlakte van het podium is 120 vierkante meter. Theater Kielzog in Hoogezand-Sappemeer is groter in vergelijking met theater van Beresteyn in Veendam. Verder zijn de theaters fysiek gelijkwaardig te noemen. Zowel HoogezandSappemeer als Veendam heeft een theaterzaal waar diverse activiteiten kunnen worden georganiseerd. De theaters kunnen goed naast elkaar bestaan, alleen moet er goed worden gekeken naar de verdeling van soort en aantal voorstellingen in de theaters. Op gebied van techniek kan intensief worden samengewerkt tussen de verschillende theaters; door samenwerking kan er meer evenwicht ontstaan. Qua kunsteducatie en muziek heeft Hoogezand-Sappemeer een breder aanbod. Zwembaden Sportcentrum Kalkwijck bevindt zich in Hoogezand. Dit sportcentrum beschikt over twee zwembaden. Hier kunnen zwemlessen worden gevolgd door kinderen en volwassenen en daarnaast worden verschillende vormen van aquasporten aangeboden. In het sportcentrum zijn stoomcabines, bubbelbaden en zonnebanken aanwezig. Zwembad en sportcentrum De Kalkwijck trok in 2012 146.768 bezoekers (stuurgegevens HS, 2012). Tropiqua is het zwembad in Veendam en had in 2007 250.000 bezoekers (Speerpunten Toeristische Beleid Veendam). Er is een wedstrijdzwembad aanwezig en een tropisch zwembad. Verschillende vormen van aquasporten worden geboden. Daarnaast is er een wellness centrum aanwezig met een Turks stoombad, een sauna en zonnebanken


Hoogezand-

Veendam

Sappemeer Vrije tijd en cultuur Bioscopen

1

0

Kunstgaleries

0

1

Musea

2

2

Theater en schouwburgen

1

1

Variété

5

0

Uitgaansgelegenheden Cafés

11

13

Cafetaria

10

19

Hotels

2

3

Restaurants

8

18

Dansscholen

4

1

Fitnesscentra

2

3

Sportscholen

8

2

Voetbalvelden

3

1

Zwembaden

1

1

Openbare bibliotheken

2

1

Sport voorzieningen

Overige voorzieningen

Tabel 22 voorzieningen op het gebeid van cultuur en vrije tijd (bron: PWR, 2011; smartmap gemeenten).


Hoofdstuk 6

Samenvatting en SWOT

6.1 Inleiding In 2011 heeft VNO-NCW Noord aan de master student Matthijs Vreeman de opdracht gegeven een onderzoek te doen naar een toekomstige regionale indeling van NoordNederland. Hij heeft bij het onderzoek gekeken naar 2 argumenten: de efficiënte schaal van decentraal bestuur. En het ruimtelijk functioneren van regio’s op basis van centrale plaatsen. Hij vergelijkt voorzieningen, koopstromen en verzorgingsgebieden, pendel, werkgelegenheid, bestuurlijke en culturele homogeniteit. Op basis hiervan heeft hij een voorstel voor een regionale indeling gemaakt.

Figuur 41, Gemeentelijke herindeling (Bron: Een toekomstige regionale indeling van Noord-Nederland, Matthijs Vreeman, 2011) Dit onderzoek heeft

dezelfde opzet als het huidige – wat zijn logische combinaties van

gemeenten als we kijken naar de

regionale verdeling van belangrijke functies. Matthijs

Vreeman komt uit op een indeling waarbij Veendam met Pekela, Vlagtwedde en Bellingwedde een nieuwe gemeente vormt. Deze lijkt meer op de samenwerking in de Agenda voor de Veenkoloniën, ook omdat de Drentse gemeente Borger Odoorn nu is toegevoegd. Dit laat zien dat onder hetzelfde gezichtspunt verschillende combinaties mogelijk zijn.

6.2 Economie en bevolking De N33 variant is een ‘gemeente’ met ruim negentigduizend (90.429) inwoners op 1 januari 2013. En is daarmee iets kleiner dan de criteria van commissie Jansen en de provincie. De potentiële beroepsbevolking is met 4% afgenomen, het meeste in Hoogezand-Sappemeer en licht gegroeid in Slochteren. 51 N33 - CAB, Groningen

Het opleidingsniveau ligt lager dan het provinciaal gemiddelde. Dat wordt verklaard door de relatief grote omvang van de industrie en de sociale werkvoorziening. Wij zien ook dat het aantal uitkeringen in de N33 variant hoger ligt dan het provinciaal gemiddelde. Dat geldt vooral voor de WSW en in mindere mate voor de WWB. De werkgelegenheid is de laatste 5 jaar gegroeid met 4,3%. Transport en bouw krimpen fors. Een aantal topsectoren zijn relatief goed vertegenwoordigd in de N33 variant: Agrofood, Tuinbouw, Logistiek, High Tech en Water. Dit zijn sectoren die belangrijk zijn voor de Nederlandse economie in termen van export en innovatie. Er is veel pendel; veel mensen werken in een andere gemeente dan waar ze wonen. Bijna de helft van de mensen die in de N33 variant werkt woont daar ook. De stad Groningen is de belangrijkste gemeente waar mensen naar toe gaan om te werken. Ingaande pendel komt het meest uit de rest van de provincie. Conclusie De N33 variant heeft een sterk industrieel karakter, de grootste sector in het gebied. De werkgelegenheid is in veel sectoren gegroeid. Transport, Bouw en industrie zijn gekrompen, dat is een effect van de recessie, maar ook een langjarige en landelijke trend. De beroepsbevolking krimpt, dat kan op termijn voor krapte zorgen. Er is echter een groot aantal inwoners dat pendelt naar werk buiten de N33 variant, dat is ook arbeidspotentieel voor de N33 variant. Ook is er een groot gebied in de directe omgeving van waar mensen naar de N33 variant kunnen pendelen. Er zijn relatief veel mensen die geen betaalde baan hebben. Dat is wel een risico voor de nieuwe gemeente vanwege de grote financiële verantwoordelijkheid die hiervoor door het Rijk bij gemeenten wordt gelegd. Dit is echter een probleem van de hele regio en verschilt niet veel per variant. De N33 variant komt daar dan ook niet per se beter of slechter uit dan de andere gemeenten.

6.3 Bedrijventerreinen en vervoersstromen De grootste bedrijventerreinen bevinden zich langs de N33 en de A7. De bedrijven terreinen hebben een verschillend karakter. Sommige zijn erg gespecialiseerd zoals Foxhol met veel Agrofood, Rengers met veel industriële en zakelijke dienstverlening. RSCG, Sappemeer Oost en de Gouden Driehoek hebben ook veel Handel en Zakelijke Dienstverlening. Er zijn veel exporterende en importerende bedrijven langs de N33 en de A7 en nog enkele ten

Noorden

daarvan richting

Slochteren.

De grootste zijn

echter

allemaal

op

bedrijventerreinen langs de N33 en de A7. Conclusie Er is een mogelijkheid om de bestaande bedrijventerreinen meer te thematiseren, waardoor de vestigingscondities voor bedrijven aantrekkelijker worden, bijvoorbeeld rond de Biobased economy. Het RSCG heeft ook in de nieuwe gemeente een regionale en daarmee


bovengemeentelijke functie. De aanwezigheid in Veendam en de N33 geeft goede ontsluitingsmogelijkheden per weg, water en rail. Maar omdat Veendam en RSCG als scharnier op N33 en A7 ligt geldt dit voordeel van de RSCG ook voor de andere nieuwe gemeenten in de andere scenario’s.

6.4 Recreatie & Toerisme en Landbouw Recreatie & Toerisme en Landbouw zijn de belangrijkste sectoren in het plattelandsgebied. Vooral Menterwolde heeft relatief veel Recreatie en Toerisme (met name horeca en logies). Een betere afstemming op grotere schaal biedt in de toekomst veel mogelijkheden voor ontwikkelingen van deze sector. Er liggen met name kansen voor buitenlandse toeristen blijkt uit onderzoek van de Kamer van Koophandel. De landbouw is een andere sterke sector. In tegenstelling met de rest van Nederland is de sector de afgelopen jaren stabiel gebleven, maar dat verschilt nogal per gemeente. We zien in Menterwolde en Veendam nog groei van resp. 13,5 en 7,5%. De sterkste sectoren zijn veehouderij en akkerbouw. Conclusie Naast de werkgelegenheid in de directe omgeving van de N33 en de A7 is er op het platteland een sterk agrarische sector. Deze is iets minder kwetsbaar dan in Oost-Groningen omdat hier relatief weinig fabrieksaardappelen worden verbouwd. De sector Recreatie & Toerisme is nog in ontwikkeling, maar kent al wel een sterke basis. Meer samenhang in en intensivering van beleid, iets dat onder een grotere gemeente zoals de N33 variant goed kan, biedt goede kansen voor groei van bedrijven en werkgelegenheid in de toekomst.

6.5 Grote kernen De plaats Hoogezand-Sappemeer heeft iets meer dan 30.000 inwoners, de plaats Veendam iets meer dan 20.000. Het voorzieningen aanbod is goed vergelijkbaar. Elk kern heeft zijn eigen verzorgingsgebied. De regio Hoogezand is daarbij iets meer op de stad Groningen georiënteerd. In Hoogezand-Sappemeer worden de culturele voorzieningen vernieuwd. Beide kernen kennen ook een gevarieerd winkelaanbod. Dat staat echter onder druk vanwege de demografische ontwikkelingen. Conclusie Beide kernen

hebben

hun

eigen

voorzieningen.

Beide hebben

ook

hun

eigen

verzorgingsgebied. Vooral de winkelfunctie staat onder druk vanwege demografische ontwikkelingen. Elke kern heeft zijn eigen verzorgingsgebied, daarbij spelen ook historische en culturele verbindingen met de directe omgeving een belangrijke rol.


6.6 Verhouding tot de omgeving De nieuwe N33 variant levert een gemeente op met ca. 90.000 inwoners. Wat heeft dat voor consequentie voor de andere regio’s in Noordoost Groningen? Als we kijken naar de schaal van 90.000 dan is dat ca. 10% kleiner dan ander scenario´s in de provincie, zoals de BMW-E-DAL gemeenten ook een scenario verkennen en Zuidoost Groningen, waar we een beweging zien naar een nieuwe gemeente die ongeveer 100.000 bewoners zal hebben. Beide andere gemeenten, BMW-E-DAL en Zuidoost Groningen hebben een (sterke) samenhang. De gemeenten hebben allemaal een eigen economisch karakter, waarbij het platteland met veel landbouw en Recreatie & Toerisme een gemeenschappelijk kenmerk is.


6.7 SWOT Op basis van de bestaande situatie hebben we een SWOT opgesteld. Daarin worden de sterktes en zwaktes van de nieuwe gemeente N33 in beeld gebracht. Daarnaast geven we ook de kansen en bedreigingen weer. Idealiter worden de sterke punten zo ontwikkeld dat ze helpen de bedreigingen te weerstaan. En worden kansen ontwikkeld om de zwakke punten verder te ontwikkelen.

Sterktes

Zwaktes



Goede ontsluiting via weg, water en rail



Perifeer



MKB klantvriendelijk



Landbouw erg op bulkproductie gericht



Sterke startersdynamiek



Weinig grote bedrijven



Bedrijventerreinen



Staat van sommige bedrijventerrein



Grondprijs bedrijventerreinen



Laag opgeleide beroepsbevolking



Voldoende ruimte



Werkloosheid, uitkeringsafhankelijkheid



Goede bestuurlijke en economische relatie met Drenthe (Veenkoloniën en Emmen)



Arbeidsreserve en arbeidsmoraal



Woonomgeving



Uitgebreid toeristisch netwerk



Nabijheid

kenniscentra

RUG

en

Hanzehogeschool

Kansen

Bedreigingen



Verdubbeling N33 (wordt gerealiseerd)



Vergrijzing en ontgroening



Ontwikkelen



Vertrek van (hoger) opgeleide jongeren

dienstverlening



Tekort aan vaklui (techniek)

Mogelijkheden voor zorg (domotica en



Afhankelijkheid landbouw van EU beleid

toerisme)



Afname



van

industriële



Diversificatie landbouw



Ontwikkelen ontsluiting Noordoostzijde RGA



van

werkgelegenheid

in

industrie, landbouw en bouw



Geen grote toeristische trekker, naast Tropiqua als grote dag attractie

Regiomarketing Tabel 23, sterktes en zwaktes N33 variant


Hoofdstuk 7

De sociaaleconomische potentie

In de vorige hoofdstukken hebben we de huidige situatie in beeld gebracht en een SWOTanalyse gemaakt. Op basis van deze input formuleren we hier de contouren voor een sociaaleconomische potentie voor de nieuwe N 33 gemeente. Binnen het bestek van de opdracht past niet een heel exacte voorspelling van de economische situatie van de N33 gemeente. Daar hebben we op dit moment te weinig gegevens voor, maar nog belangrijker de toekomst wordt bepaald door veel factoren. De belangrijkste zijn grote trends, wereldhandel, rijksbeleid en gemeentelijk beleid. Bovendien is het goed om te realiseren dat dit onderzoek alleen de sociaaleconomische potentie in beeld brengt. Er zijn nog vele andere logica’s om gemeenten op te schalen of om voor bepaalde constellaties van gemeenten te kiezen, bijvoorbeeld identiteit, bestaande ambtelijke en bestuurlijke samenwerking. Wij hebben ons in deze sociaaleconomische prognose dan ook sterk gelet op de bestuurlijke impact op economie en arbeidsmarkt.

7.1 Beantwoording van de onderzoeksvragen: 1.

De N33 gemeente is robuust. Daarmee is zij in staat om een gemeente te zijn die zich economisch kan ontwikkelen. De samenwerking tussen Hoogezand-Sappemeer en Veendam levert een bijna aaneengesloten bedrijventerrein langs de A7 en N33. Het is daarmee een ontsluiting voor de Noordoost kant van de Regio Groningen Assen. Dat biedt kansen voor strategische ontwikkeling van bedrijventerreinen, de gemeente kan daarmee aantrekkelijker worden voor bestaande en nieuwe bedrijven. De Industrie zien we vooral in Hoogezand-Sappemeer. Zorg is sterk in de huidige gemeente Veendam, dat geldt ook voor Zakelijke Dienstverlening en Overheid. Voor de andere sectoren lijken de onderliggende gemeenten erg op elkaar. De grootste sector is Industrie, gevolgd door Handel en Zorg. Landbouw is relatief groot in de plattelandsgemeenten Menterwolde en Slochteren. Vooral de topsectoren Agrofood, Tuinbouw, High Tech, Logistiek en Water zijn relatief sterk aanwezig. De gemeente lijkt ook groot genoeg om de grote sociaal-maatschappelijke opgave in het sociale domein op te pakken. Net als de andere gemeenten in het Oosten van de stad is de arbeidsparticipatie hier laag. De nieuwe N33 gemeente zal ambitieus moeten zijn en inzetten op nieuw beleid om de meer inwoners economisch zelfstandig te laten zijn. Daarbij is niet alleen de schaal, maar ook de nabijheid van de stad Groningen, waar absoluut en naar verhouding veel banen zijn voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Er is een grote pendel naar de stad Groningen. Ruim 20% van de werkgelegenheid van de inwoners wordt in de stad Groningen uitgevoerd. a.

De twee kernen Hoogezand-Sappemeer en Veendam zijn complementair en hebben elk hun eigen verzorgingsgebied. Hoogezand-Sappemeer is groter met 56


ongeveer 30.000 inwoners, Veendam telt 20.000 inwoners. HoogezandSappemeer is daarbij meer georiënteerd op de stad Groningen en Veendam heeft

meer

verbinding

met

de

Veenkoloniën.

Een

aantal

regionale

voorzieningen zoals een ziekenhuis is niet in deze gemeente aanwezig. b.

Het platteland van de nieuwe N33 gemeente wordt gekenmerkt door Landbouw en Recreatie en Toerisme. De laatste sector is klein, maar biedt wel potentie. Hier liggen kansen voor toeristisch-recreatief beleid voor de gehele nieuwe gemeente N33. Ook hier zien we een eigen evenwicht tussen Industrie, Handel en Zorg in de grote kernen en Landbouw, Recreatie en Toerisme op het platteland.

c.

De nieuwe N33 gemeente genoeg ruimte voor het ontwikkelen van een andere gemeente in dit deel van de provincie. Zoals we hebben laten zien in hoofdstuk 5 en in de overkoepelende rapportage verhoudt zich deze variant het best tot Oost Groningen. Dat noemen we de verticale variant. De N33 gemeente is daarbij vooral op de stad Groningen georiënteerd. Oost Groningen heeft een lange grens met Duitsland waar het van zou kunnen profiteren.

7.2 Bestuurlijke impact Wij zien deze bestuurlijke impact, de instrumenten en mogelijkheden die de N33-gemeente krijgt, met name op de volgende punten: a.

Grotere gemeenten maken het eenvoudiger om een consistent en gelijk beleid voor een groter gebied en een grotere groep werkgevers en bedrijven te formuleren en uit te voeren. Voor bedrijven is dat gunstig omdat de overheid daarmee voorspelbaarder wordt. De bereidheid om zich te vestigen of te investeren zal dan toenemen bij bedrijven.

b.

De gemeente heeft de regie op de strategische ontwikkeling en van bedrijventerreinen (ontsluiting en thematisering) . De nieuwe gemeente heeft dat over meer terreinen en in een groter geografisch gebied. Daarmee wordt de onderlinge concurrentie tussen gemeenten

bij

de

ontwikkeling

van

nieuwe

en

verbetering

van

bestaande

bedrijventerreinen sterker. Dat is niet alleen efficiënter (minder dubbeling), maar ook effectiever, omdat er nu duidelijke keuzes per terrein of gebied kunnen worden gemaakt. Uit de literatuur en recente onderzoek in Noord Nederland blijkt dat gemeentelijke samenwerking, gemeenschappelijke regelingen of een stedenband niet sterk genoeg zijn om dit goed vorm te geven (rapport noordelijke rekenkamer 2009). c.

Recreatie en Toerisme is nog vaak op gemeentelijke schaal ontwikkeld. Er is met name op het platteland een zich ontwikkelende sector Recreatie en Toerisme. Een meer regionale insteek op Recreatie en Toerisme biedt grotere kansen voor deze sector.

d.

Het gehele gebied ten oosten van de stad Groningen kent een lage arbeidsparticipatie en een laag opleidingsniveau. De arbeidsparticipatie is laag omdat er in het verleden veel industriële werkgelegenheid was, die in de afgelopen decennia is gesaneerd. Veel werknemers hebben geen andere baan kunnen vinden en zijn relatief veel in de sociale werkvoorziening terechtgekomen of afgekeurd. Het lage opleidingsniveau is het gevolg


van jong volwassenen met een hogere opleiding die het gebied hebben verlaten, omdat er in het gebied te weinig banen zijn op hun niveau. De nieuwe grotere gemeente heeft meer mogelijkheden om regie te voeren op nieuwe werkgelegenheid. Het aantrekken van nieuw bedrijven is heel moeilijk gebleken, maar er ligt een goede kans bij het gevestigde bedrijfsleven. Dat is vaak ook om niet-economische redenen gebonden aan de regio. Een grotere gemeente kan een effectiever werkgeversbenadering ontwikkelen.

7.3 Gemeenschappelijke kenmerken van de drie scenario’s Er zijn drie scenario’s beschreven en vergeleken in een overkoepelende analyse N33; A7 en ZO-Groningen. Daarnaast is er een Quick Scan gemaakt van Oost-Groningen. Alle scenario’s hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken dat: a)

elk scenario een verbinding is van twee grote kernen;

b)

de omgeving relevant is: stad Groningen (pendel, ontwikkeling bedrijventerreinen aan de oostkant), maar ook belangrijke kenniscentra zijn dichtbij (RUG en Hanze);

c)

de Eemshaven een ontwikkelingsmogelijkheid biedt. Dat is echter iets minder voor de hand liggend dan op het eerste oog zou worden verwacht, omdat zowel de Eemshaven als Delfzijl industriehavens zijn, ze hebben geen verzorgend achterland waar de gemeenten uit deze drie gemeenten gemakkelijk van zouden kunnen profiteren. De economische uitstraling van deze havens in het achterland is daarom veel kleiner dan bij overslaghavens zoals Rotterdam en Hamburg.

d)

er een grote sociaal maatschappelijke infrastructuur aanwezig is, die bestaat uit een ziekenhuis, verpleeghuizen, onderwijs.

e)

Duitsland goed bereikbaar is. Dat biedt mogelijkheden voor inwoners om in Duitsland te werken. Vanuit de regio, maar ook vanuit Emmen zijn al goede ervaringen opgedaan in pilot

en

projecten.

Voor

de

bedrijven

biedt

het

de

mogelijkheid

om

in

toeleveranciersrelaties te komen met Duitse bedrijven. f)

het grootste deel van de economie en arbeidsmarkt is sterk geconcentreerd in de grote plaatsen. Er is veel plattelandsgebied. Daar is vooral landbouw en recreatie en toerisme. Beide sectoren bieden kansen voor versterking.

Zoals in de overkoepelende rapportage beschreven, zijn er ook verschillen. In feite zijn er twee paren van scenario’s; een verticale N33 en Oost Groningen enerzijds, en een horizontale de A7 en ZO Groningen anderzijds. In het verticale scenario ligt het accent vooral op de ontsluiting van de regio Groningen-Assen door de nieuwe N33 gemeente waarin de verdubbelde N33 aansluit op de A7. Oost Groningen heeft in dit verticale scenario een lange grens met Duitsland. Duitsland ontwikkelt zicht de laatste jaren ook als een arbeidsmarkt voor inwoners van aangrenzende Nederlandse gemeenten.

7.4 Potentie van de N33 gemeente 1.

De N33 gemeente heeft een sterk industrieel karakter, dat is geconcentreerd in Hoogezand. De werkgelegenheid is tot voor kort in veel sectoren gegroeid. Het RSCG of Railport ligt zeer dichtbij de A7 en functioneert als een soort scharnierpunt die de N33 gemeente verbindt met Duitsland. Railport heeft een zeer sterk regionale functie en 58


bedient daardoor ook bedrijven op grotere afstand en buiten de nieuwe gemeente. Daarmee profiteert elk scenario in Oost –Groningen van het RSCG, onafhankelijk of het in de eigen (nieuwe) gemeente ligt of niet. 2.

De N33 gemeente ontsluit de stad Groningen oostelijk via de A7 en N33 met de Randstad, het vormt daarmee een noordoostelijke ontsluiting van de Regio Groningen Assen.

3.

Uit ons onderzoek blijkt ook dat de gemeente Groningen sterk heeft ingezet op ontwikkelingen van bedrijventerreinen aan de oostzijde van de stad. Bovendien blijkt de gemeente Groningen ook in regionaal perspectief te kijken naar bedrijventerreinen. Zij willen niet kost wat kost alle bedrijven binnen de gemeentegrenzen houden, maar werken ook mee aan vestiging of verplaatsing naar buurgemeenten, dat biedt kansen voor bedrijventerreinen grenzend aan de stad.

4.

Er is een goede basis voor het ontwikkelen van de industriële dienstverlening. De afname van werkgelegenheid en bedrijvigheid in de industrie zien we in de hele Westerse wereld en is daarmee niet specifiek voor de regio. Wel is de industrie hier sterk vertegenwoordigd. De afbouw van de industriële werkgelegenheid zou (deels) gecompenseerd kunnen worden door de ontwikkeling van industriële dienstverlening.

5.

De landbouwsector kan zich in slimme combinatie met industriële activiteit ontwikkelen naar een ‘biobased economy’. De eenzijdige structuur van de landbouw wordt daarmee verbreed en de afname van de industrie kan (deels) gecompenseerd worden.

6.

Topsectoren zijn met name bij exporterende en importerende bedrijven en bedrijven met buitenlandse moeders. We zien een sterke vertegenwoordiging in de topsectoren Agrofood, Tuinbouw (Hoogezand, Menterwolde en Slochteren) en Water (scheepsbouw in Hoogezand-Sappemeer) en High Tech (Veendam). Hier bevinden zich ook bedrijven die voor de Biobased economy van belang zijn.

7.

De nieuwe gemeente kan nieuwe ambities formuleren voor een inclusief beleid. Daarmee bedoelen we dat er niet meer in termen van achterstand, of landelijk gemiddelde, moet worden gedacht. De N33 gemeente is ingebed (‘embedded’) in een groter gebied met welvarender regio's zoals Landkreis Emsland, Emmen, Groningen stad en Groningen Seaports. Deze omgeving bestaat al langer en levert dus ook niet onmiddellijk nieuwe kansen. Om deze kansen te benutten zal de gemeente niet alleen de grotere schaal moeten inzetten, maar ook een nieuwe ambitie moeten formuleren. Bijvoorbeeld als regio voor laaggeschoold en arbeidsintensief werk (logistiek, webwinkels, screwdriver companies, assemblage, orderpicking). We denken dat de N33 gemeente niet alleen moet inzetten op reshoring, maar juist op lokale en bovenregionale (industriële) dienstverlening en zorg, deze lopen steeds meer in elkaar over via o.a. domotica en een aantrekkelijk gebied (laag investeringsniveau, groen, voorzieningen). De N33 gemeente heeft met een sterk ontwikkelde industrie Hoogezand en High Tech en Zorg in Veendam een interessante combinatie van bedrijvigheid. De potentie hiervan is op dit moment niet aan te geven, maar verdient zeker nader onderzoek.


8.

Het grote aantal niet-actieven (18% van de beroepsbevolking, en daarmee het laagste van de drie scenario’s) kan niet zonder meer op de reguliere arbeidsmarkt een plek vinden. Er zal dus een nieuwe vorm moeten worden gevonden (bijv. structureel half werk en half uitkering). Wij hebben eerder voor SER Noord Nederland onderzoek gedaan naar het aantal banen dat er voor deze mensen op de arbeidsmarkt is in de provincie Groningen. Daaruit bleek dat er een structureel tekort is aan reguliere banen. Een grote gemeente, met meer kennis en ervaring en bovendien meer bedrijven in haar gemeente heeft meer mogelijkheden om deze – noodzakelijke – vernieuwingen te organiseren. De nieuwe gemeente zou hier haar nabijheid bij de stad Groningen moeten gebruiken. Dit is op pendelafstand voor grote groepen inwoners.

9.

Er ligt mogelijkheid voor regiomarketing waarin achterstanden niet meer worden benoemd, maar wordt ingezet op sterke, nieuwe en innovatieve punten. Dat biedt zeker kansen voor de zich ontwikkelende sector Recreatie en Toerisme.

10. Start monitoring van de sociaaleconomische ambities. Het is van groot belang om juist onderlinge relaties en historische verbindingen met de regio in beeld te brengen. Deze monitoring zou dan ook meer moeten zijn dan alleen statistiek. Het zou in beeld kunnen brengen waar kansen zitten, waar zich meer dynamiek ontwikkeld, om zo gunstige condities en succesvolle samenwerking.


Bijlage 1

Topsectoren

Uit “Naar de top: de hoofdlijnen van het nieuwe bedrijfslevenbeleid”, de brief die de hoofdlijnen van het nieuwe bedrijfslevenbeleid beschrijft, zoals aangekondigd in het Regeerakkoord van Rutte 1; De topsectoren kenmerken zich door een sterke markten exportpositie, een stevige kennisintensiteit, intensieve samenwerking tussen ondernemers en kennisinstellingen en de potentie een innovatieve bijdrage aan maatschappelijke uitdagingen te leveren. Juist op deze kenmerken – zoals buitenlandse economische betrekkingen, kennisintensiteit – is het effect van overheidsingrijpen op de concurrentiekracht van de sector groot. Bovendien is in de topsectoren de toegevoegde waarde van kennisdeling door kennisinstellingen, bedrijven en overheid relatief hoog. Concreet betreft het de sectoren water, agro en food , tuinbouw en uitgangsmaterialen, high tech, life sciences , chemie, energie, logistiek en creatieve industrie Het nieuwe randvoorwaardelijke sectorbeleid zal regelmatig worden geëvalueerd, waarna de gekozen prioriteiten, inclusief de keuze voor de sectoren, kunnen worden herzien. Op deze manier wordt recht gedaan aan de dynamiek van de economie.

Energie Een goede en betrouwbare energievoorziening is belangrijk voor de Nederlandse samenleving. De energievoorziening moet zo betrouwbaar, betaalbaar en duurzaam mogelijk zijn. De groeiende vraag naar (duurzame) energie biedt allerlei kansen voor de energiesector. Bijvoorbeeld op het gebied van opwekking, transport en handel van energie. Nederland heeft een goede uitgangspositie om hiervan te profiteren. Door de ligging aan zee, de sterke positie van de zeehavens, de aanwezigheid van gas en de gasinfrastructuur kan Nederland uitgroeien tot het energieknooppunt van Europa.. Logistiek Wereldwijd groeit het transport van goederen sterk. Bovendien stellen klanten hoge eisen aan de kwaliteit van het transport. Het vervoer moet bijvoorbeeld zo duurzaam en snel mogelijk zijn. De logistieke sector wil op deze ontwikkeling inspringen om zo uit te groeien naar een internationale toppositie. Om deze ambitie te bereiken is innovatie noodzakelijk. Agri&food De voedselindustrie ontwikkelt voedsel of drank met extra gezonde voedingswaarden, zoals vitaminen en mineralen. Daarnaast bedenken bedrijven oplossingen voor voedselschaarste. De groeiende vraag naar gezond en duurzaam voedsel biedt kansen voor Nederlandse bedrijven. De Nederlandse agri&food sector blinkt uit in innovaties en productiviteit. Van de 40 belangrijkste voedsel- en drankbedrijven ter wereld hebben 12 een vestiging of R&Dactiviteiten in Nederland. De sector wil zijn internationale positie verder versterken, door te blijven investeren in kennis en innovatie. De groeiende vraag naar (gezond) voedsel biedt hiervoor kansen. Bedrijven kunnen bijvoorbeeld voedsel ontwikkelen waarvoor minder grondstoffen nodig zijn.


Tuinbouw Steeds meer landen kijken naar duurzame oplossingen voor bijvoorbeeld voedsel, energie en water. Deze oplossingen worden steeds belangrijker omdat de bevolking blijft groeien. Tegelijkertijd zorgen ze voor een afzetmarkt. De tuinbouw en uitgangsmaterialensector loopt voorop in de ontwikkeling van gewassen die bijvoorbeeld

minder

gevoelig

zijn

voor

de

weersomstandigheden,

of

minder

gewasbeschermingsmiddelen nodig hebben. De ambitie is om in 2020 wereldmarktleider te zijn op het gebied van duurzame oplossingen voor maatschappelijke problemen. Water De watersector richt zich op bescherming van de Nederlandse kust, maar ook op waterbesparende systemen en technologieën voor waterhergebruik. Er zal steeds minder zoetwater beschikbaar zijn voor consumenten. Nederland wil hierop inspelen. Bijvoorbeeld door duurzame oplossingen te vinden voor overstromingen of een tekort aan zoetwater. Water is een markt waarin veel verandert, maar waar ook veel winst is te behalen. De internationale markt is groot en groeit sterk: het streven is de toegevoegde waarde van de Nederlandse watersector in de periode tot 2020 te verdubbelen. Life sciences De markt voor life sciences groeit door de vergrijzing, de toename van sommige ziekten en medische innovaties. Deze innovaties zijn te danken aan doorbraken in genomicsonderzoek, stamcelonderzoek en ander biologisch onderzoek. Nederland hoort op onderzoekgebied bij de internationale top. Maar er is winst te behalen als bedrijven er in slagen om deze kennis vaker om te zetten in nieuwe medicijnen of technologieën. Chemie De chemische industrie maakt en bewerkt producten door de chemische samenstelling van bestaande stoffen te veranderen. In de categorieën basischemie, voedingsingrediënten, coatings en high performance materialen hoort Nederland tot de top. Ook de chemische industrie heeft te maken met het probleem dat grondstoffen opraken of niet eenvoudig beschikbaar zijn. Maar dit zorgt ook voor mogelijkheden. Nederland heeft een sterke chemische sector en wil een leidende rol nemen in de overgang naar de groene chemie. Dit houdt in dat er duurzame en milieuvriendelijke grondstoffen worden gebruikt. High Tech Innovatie is noodzakelijk voor bedrijven die willen doorgroeien. De ontwikkeling van nieuwe technologieën is vaak duur en vraagt om specialistische kennis. Vaak is het niet zeker of de technologie wel succesvol wordt. Dit vraagt om een goede strategie. Nederland heeft met zowel grote als kleinere bedrijven een sterke positie in specifieke (niche) markten van de high tech sector. Denk aan lithografie en medische apparaten. Die positie moet worden versterkt en uitgebouwd. Creatieve Industrie De creatieve sectoren (zoals design, media en entertainment, mode, gaming en architectuur) zorgen ervoor dat steden aantrekkelijk worden voor toeristen, bedrijven en bewoners. Ook in het buitenland is Nederland beroemd. Bijvoorbeeld door Dutch Design, gebouwen van architecten en musici. 62 N33 - CAB, Groningen

Bijlage 2

Winkelaanbod

Winkelaanbod in centra van Groningen (Veendam ‘Positie, inrichting en beeldkwaliteit Kerkstraat’). Bron: Locatus Verkenner 2008, bewerking Droogh Trommelen en Partners.


Bijlage 3

Onderwijs en kinderopvang

Onderwijs en peuterspeelzalen in Hoogezand-Sappemeer.

Hoogezand-Sappemeer Basisonderwijs

1.

Geref. De Lichtbron

2.

Jenaplanschool ’t Vlot

3.

O.b.s. De Schakel

4.

O.b.s. De Tweemaster

5.

O.b.s. Het Ruimteschip

6.

O.b.s. Nico Bulderschool

7.

O.b.s. Van Heemskerckschool

8.

O.b.s. ’t Heidemeer

9.

O.b.s. Theo Thijssenschool

10. C.b.s. Het Galjoen 11. P.c.b.s. De Hoeksteen 12. P.c.b.s. De Regenboog 13. R.k.b.s. St. Gerardus Majella 14. R.k.b.s. St. Antoniusschool Speciaal basisonderwijs

1.

S.s.b.o. De Zwaaikom

Voortgezet onderwijs

1.

C.S.G. Rehoboth

2.

Dr. Aletta Jacobscollege

Middelbaar beroepsonderwijs

1.

Dr. Aletta Jacobscollege, locatie laan van sport 4 –

Peuterspeelzalen

1.

Hummelhonk

2.

Ketelbinkie

3.

Oki-doki

4.

Olleke Bolleke

5.

Schakeltje

6.

Snatertje

Noorderpoort college


Onderwijs en peuterspeelzalen in Veendam.

Veendam Basisonderwijs

1.

N.b.b.s. In de Manne

2.

O.b.s. Braskörf

3.

O.b.s. De Viermaster

4.

O.b.s. De Viermaster, locatie Kieler Bocht

5.

O.b.s. Noorderbreedte

6.

O.b.s. De Sleutel

7.

O.j.b.s. De Ommewending

8.

P.c.b.s. De Kern

9.

P.c.b.s. ’t Haimstee

10. R.k.b.s. Mgr. Bekkersschool Speciaal basisonderwijs

Voortgezet onderwijs

1.

S.b.o. Wim Monnereau

2.

Prof. W.J. Bladergroenschool – RENN4

3.

(V)SO Margaretha Hardenbergschool

1.

Ubbo Emmius

2.

Winkler Prins

Middelbaar beroepsonderwijs

1.

Het Noorderpoort college

Peuterspeelzalen

1.

Buitenwoel

2.

’t Haimstee

3.

Hummelstee

4.

Molenwiek

5.

’t Gruthuus

6.

Het Sleuteltje


CAB Martinikerkhof 30, 9712 JH Groningen T (050) 311 51 13 E [email protected] I www.cabgroningen.nl KvK 02060926 BTW NL806242139 66 N33 - CAB, Groningen

N33. De sociaaleconomische potentie van de N33-variant

Recommend Documents