IJ S L A N D
F I N LAN D
ZWEDEN
NOORWEGEN Helsinki Oslo Tallinn
Stockholm
E S T LAN D
V E R E N I G D Riga
LE T LAN D Dublin
DENEMARKEN
LAN D
Kopenhagen
LITOUWEN
K O N I N G K R IJ K
Vilnius Minsk
Londen
WIT
Amsterdam
NEDERLAND
Berlijn
R U S LAN D
P O L E N
Brussel
Warschau
D U I T S L A N D
Kie
LUXEMBURG Luxemburg Praag
Parijs
Wenen
F R A N K R IJ K
Bern
Bratislava
O O S T E N R IJ K
..
Budapest
ZWITSERLAND
Chisinau
H O N G A R IJ E Ljubljana
Zagreb
..
Belgrado
Boekarest
Sarajevo
B U L G A R IJ E
drid
Sofia
E
Rome
Skopje Tirana
G R I E K E N LAN D
19
2.1
Fries als moedertaal onder de inwoners van Friese gemeenten (%) Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland Franekeradeel
Menameradiel
Harlingen
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Littenseradiel
Smallingerland
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen De Fryske Marren
Ooststellingwerf
Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 55,3% De moedertaal is als volgt gedefinieerd: de taal waarin de respondent is opgevoed. Bovenstaande provinciekaart omvat percentagegegevens van respondenten die aangeven het Fries als moedertaal te hebben.
Fries als moedertaal in % 80 - 90
40 - 50
70 - 80
30 - 40
60 - 70
20 - 30
50 - 60
Bron: Provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015
toe- afname t.o.v. 2011
20
2.2
Fries verstaan per gemeente (%)
Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland Franekeradeel
Menameradiel
Harlingen
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Littenseradiel
Smallingerland
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen De Fryske Marren
Ooststellingwerf
Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 85,1% Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven het verstaan van de Friese taal naar eigen zeggen goed of heel goed te beheersen.
Fries verstaan in % 90 - 100 80 - 90 70 - 80 60 - 70 50 - 60
Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015
toe- afname t.o.v. 2011
21
2.3
Fries spreken per gemeente (%)
Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland Franekeradeel
Menameradiel
Harlingen
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Littenseradiel
Smallingerland
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen De Fryske Marren
Ooststellingwerf
Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 66,6% Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven het spreken van de Friese taal naar eigen zeggen goed of heel goed te beheersen.
Fries spreken in % 90 -100
40 - 50
80 - 90
30 - 40
70 - 80
20 - 30
60 - 70 50 - 60
Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015
toe- afname t.o.v. 2011
22
2.4
Fries lezen per gemeente (%)
Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Franekeradeel
Menameradiel
Harlingen
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Smallingerland
Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen
Ooststellingwerf
De Fryske Marren Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 51,8% Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven het lezen van de Friese taal naar eigen zeggen goed of heel goed te beheersen.
toe- afname t.o.v. 2011 Fries lezen in % 70 - 80
40 - 50
60 - 70
30 - 40
50 - 60
20 - 30
Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015
23
2.5
Fries schrijven per gemeente (%)
Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland Franekeradeel
Menameradiel
Harlingen
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Littenseradiel
Smallingerland
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen
Ooststellingwerf
De Fryske Marren Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 14,5% Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven het schrijven van de Friese taal naar eigen zeggen goed of heel goed te beheersen.
Fries schrijven in % 30 - 40 20 - 30 10 - 20 0 - 10
Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015
toe- afname t.o.v. 2011
24
2.6
spreektaal Fries tegen partner per gemeente (%)
Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland Franekeradeel
Menameradiel
Harlingen
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Smallingerland
Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen De Fryske Marren
Ooststellingwerf
Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 47,1% Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven meestal Fries met zijn/haar partner te spreken.
spreektaal Fries tegen partner in % 70 - 80
40 - 50
60 - 70
20 - 30
50 - 60
10 - 20
Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015
toe- afname t.o.v. 2011
25
2.7
spreektaal Fries tegen kinderen per gemeente (%)
Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland Franekeradeel
Menameradiel
Harlingen
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Smallingerland
Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen
Ooststellingwerf
De Fryske Marren Weststellingwerf
gemiddeld Fryslân = 47,5% Bovenstaande kaart geeft de percentages weer, waar de respondent heeft aangegeven meestal Fries met zijn/haar eigen kind te spreken.
spreektaal Fries tegen kinderen in % 80 - 90
40 - 50
70 - 80
20 - 30
60 - 70
10 - 20
50 - 60
Bron: provincie Fryslân, quick scan Friese taal, Leeuwarden, 2015
toe- afname t.o.v. 2011
27
3.1
gemeenten met een intentieverklaring Fries
Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland Franekeradeel
Menameradiel
Harlingen
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Littenseradiel
Smallingerland
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen
Ooststellingwerf
De Fryske Marren Weststellingwerf
Bovenstaande kaart geeft een overzicht van de gemeenten die met de provincie Fryslân de afspraak gemaakt hebben zoveel mogelijk de Friese taal te gebruiken in onderling geregistreerde schriftelijke stukken. Deze afspraak ligt vastgelegd in een zogenaamde intentieverklaring. De gemeente Boarnsterhim had een intentieverklaring met de provincie Fryslân afgesloten, maar deze gemeente is in 2014 opgegaan in vier andere gemeenten. Tussen de provincie Fryslân en de gemeenten Leeuwarden, Heerenveen en De Fryske Marren zijn nog geen afspraken gemaakt over het gebruik van het Fries in onderlinge communicatie. Gemeente Súdwest-Fryslân heeft al na de gemeentelijke herindeling in 2011 aangegeven zich gebonden te voelen aan de intentieverklaring die de eerdere gemeente Wymbritseradiel met de provincie gesloten had. Informatie over gemeenten met een beleidsplan of verordening voor het Fries is in deze kaart niet opgenomen. In de Wet Gebruik Friese taal, die op 1 januari 2014 is ingegaan, ligt namelijk vastgelegd dat alle decentrale overheden en bestuursorganen in het Friese taalgebied (dat bestaat uit alle Friese gemeenten, behalve Weststellingwerf en de Waddeneilanden) verplicht zijn een beleidsplan op te stellen voor het gebruik van de Friese taal in hun gemeente of bestuursorgaan.
gemeenten met een intentieverklaring
Bron: Gemeenten en Frysk, www.gemeentenenfrysk.nl
28
3.2
gemeenten die het Tomke-project meefinancieren
Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland Franekeradeel
Menameradiel
Harlingen
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Littenseradiel
Smallingerland
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen
Ooststellingwerf
De Fryske Marren Weststellingwerf
Het Tomke-project is een Friestalig taal- en leesbevorderingsproject gericht op de doelgroep peuters (kinderen van 2 tot 4 jaar) en hun ouders/opvoeders. Tomke is in 1996 in het leven geroepen en kent elk jaar een nieuw thema. Doel van het project is om de Friestalige leescultuur in deze leeftijdscategorie te bevorderen en ouders en andere opvoeders actueel en aansprekend Fries materiaal aan te bieden. Meer informatie is te vinden op www.tomke.nl. In 2014 ontving het Tomke-project subsidie van de provincie Fryslân en de gemeenten die op de kaart zijn aangegeven. Bij de subsidieaanvragen bij gemeenten is de hoogte van het bedrag bepaald op basis van het aantal inwoners van de desbetreffende gemeente. De financiële bijdrage van gemeenten wordt gebruikt voor het Tomke-boekje, de televisie-uitzendingen, inspiratieavonden en het bibliotheekprogramma.
gemeenten die het Tomke-project meefinancieren
Bron: Jaarverslag Tomke-project 2014
29
3.3
aantal kinderen op Friestalige en/of tweetalige kindercentra per gemeente Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel
(10)
Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland
(2)
Franekeradeel Harlingen
(7)
Menamera(6) diel
(3)
(7)
(7)
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
(10)
Achtkarspelen
Tytsjerksteradiel
(17)
Leeuwarden
(10)
(15)
Littenseradiel
(10)
Smallingerland
(5)
Opsterland Súdwest-Fryslân
(23)
(8)
(6)
Heerenveen
De Fryske Marren
(21)
Ooststellingwerf
Weststellingwerf
Bovenstaande kaart geeft de situatie weer per september 2015. De kaart geeft het aantal Friestalige en/of tweetalige kinderdagverblijven en peuterspeelzalen in Fryslân weer en (een schatting van) het aantal kinderen dat op deze kindercentra zit.
0
toe- of afname t.o.v. 2011 van het aantal Friestalige en/of tweetalige kindercentra geen vergelijking mogelijk in verband met gemeentelijke herindelingen
50 - 100
100 - 250 250 +
(2) = aantal Friestalige en/of tweetalige kindercentra per gemeente
Bron: Sintrum Frysktalige Berne-opfang, Leeuwarden 2015
30
3.4
basisscholen die aangesloten zijn bij het Netwurk Trijetalige Skoallen (3TS) Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel
(3)
Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland
Menamera(5) diel
Franekeradeel
(1)
Harlingen
(9)
(2)
(1)
Dantumadiel
(6)
Leeuwarderadeel
(1)
Kollumerland c.a. Achtkarspelen
Tytsjerksteradiel
(5)
Leeuwarden
(13)
Littenseradiel
(4)
Smallingerland
(1)
Opsterland Súdwest-Fryslân
(1)
(12)
(3)
Heerenveen
Ooststellingwerf
(1)
De Fryske Marren
(6)
Weststellingwerf
Bovenstaande kaart laat per gemeente het aantal scholen zien dat aangesloten is bij het Netwurk Trijetalige Skoallen en het percentage drietalige basisscholen van het totale aantal basisscholen in de gemeente.
percentage drietalige scholen per gemeente 0% 0 - 10% 10 - 25% 25 - 50% 50% en meer
De scholen die aangesloten zijn bij het Netwurk Trijetalige Skoallen (Netwerk Drietalige Scholen) gebruiken een drietalig model voor het basisonderwijs of zijn bezig om dit model in te voeren. Volgens dat model worden de drie talen (Fries, Nederlands, Engels) als vak onderwezen en ook als instructietaal voor andere vakken gebruikt. (5) aantal drietalige scholen per gemeente
Bron: Cedin, Taalsintrum Frysk 2015
31
3.5
scholen in het voortgezet onderwijs die Friese les geven Schiermonnikoog Nes Ameland Midsland
Ferwert
Vlieland Vlieland
St.-Annaparochie Leeuwarden
Franeker
Dokkum Kollum
Damwald
Buitenpost
Hurdegaryp
Burgum Surhuisterveen
Harlingen Grou
Wommels
Bolsward
Drachten
Sneek
Gorredijk
Joure Koudum
Heerenveen
Waskemeer
Oosterwolde
BalkBalk Lemmer
Wolvega
Bovenstaande kaart geeft de scholen in het voortgezet onderwijs weer die het Fries als vak geven in het eerste en/of tweede leerjaar. Het aanbieden van Friese les in het eerste leerjaar van de middelbare school is verplicht voor scholen in het Friestalig gebied. Daarnaast zijn er in Fryslân een aantal scholen die meertalig voortgezet onderwijs (mvo) aanbieden. Op deze mvo-scholen worden het Fries, Nederlands en Engels niet alleen als vak gegeven, maar ook gebruikt als instructietaal school waar geen of niet het hele jaar het vak Fries wordt gegeven in het eerste leerjaar (38) school waar het hele jaar het vak Fries wordt gegeven in het eerste leerjaar (44) school waar ook vanaf het tweede leerjaar het vak Fries gegeven (15) meertalig voorgezet onderwijs (6)
Bron: Provincie Fryslân
32
3.6
Friestalige eed/belofte door gemeenteraadsleden per gemeente (%) Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland
Menameradiel
Franekeradeel Harlingen
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Littenseradiel
Smallingerland
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen
Ooststellingwerf
De Fryske Marren Weststellingwerf
Bovenstaande kaart geeft het percentage weer van het aantal afleggingen van de Friestalige eed/belofte door gemeenteraadsleden in 2014.
90 - 100
40 - 50
80 - 90
30 - 40
60 - 70
20 - 30
50 - 60
10 - 20 0 - 10
Bron: Gemeenten in Fryslân
0
toename t.o.v. 2011 geen vergelijking mogelijk in verband met gemeentelijke herindelingen
33
3.7
gemeenten met officiële Friestalige toponiemen
Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland Franekeradeel
Menameradiel
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Harlingen
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Smallingerland
Littenseradiel
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen
Ooststellingwerf
De Fryske Marren Weststellingwerf
Bovenstaande kaart geeft een overzicht van de gemeenten met officiële Friestalige toponiemen. Dit betekent dat de gemeente er officieel voor gekozen heeft om de Friestalige plaatsnamen of gemeentenaam te gebruiken. Door gemeentelijke herindelingen zijn er gemeenten die zowel Friestalige als Nederlandstalige toponiemen gebruiken.
gemeente met Friestalige toponiemen gemeente met Friestalige- en Nederlandstalige toponiemen gemeente met Nederlandstalige toponiemen
Bron: Gemeenten en Frysk
34
3.8
Friestalige plaatsnamen in de provincie Fryslân
Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland Franekeradeel
Menameradiel
Harlingen
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Littenseradiel
Smallingerland
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen
Ooststellingwerf
De Fryske Marren Weststellingwerf
Bovenstaande kaart geeft een overzicht van de spreiding van Friestalige en Nederlandstalige plaatsnamen in de provincie. Enkele plaatsnamen zijn van oudsher Friestalig en hebben geen Nederlandstalige variant. Deze plaatsnamen zijn op de kaart aangeduid als Friestalig.
Friestalige plaatsnamen Nederlandstalige plaatsnamen
Bron: Provincie Fryslân en Topografyske Wurkgroep Fryslân
35
3.9
gemeenten met officiële Friestalige waternamen
Schiermonnikoog Ameland Terschelling
Dongeradeel Ferwerderadiel het Bildt
Vlieland Franekeradeel
Menameradiel
Dantumadiel Kollumerland c.a.
Leeuwarderadeel
Harlingen
Achtkarspelen Tytsjerksteradiel
Leeuwarden Littenseradiel
Smallingerland
Opsterland Súdwest-Fryslân Heerenveen
Ooststellingwerf
De Fryske Marren Weststellingwerf
Op 15 maart 2006 hebben Provinciale Staten officieel de waternamen in Fryslân vastgelegd. Alle Friese gemeenten op het vaste land, met uitzondering van Harlingen, hebben gekozen voor Friese waternamen. Harlingen heeft gebruikt gemaakt van de mogelijkheid om de waternamen in het Nederlands vast te leggen. De gemeenten Het Bildt, Oost- en Weststellingwerf hebben waternamen in de eigen streektaal en in het Fries.
gemeenten met Friestalige waternamen gemeenten met waternamen in de streektaal gemeenten met Nederlandstalige waternamen
Bron: Provincie Fryslân
