Nr.j, 'n 7-toeshreefNr,
ZOH
COLOFON:
&
Inhoudsopgave:
H istorische Vereniging “ De Dree M arken”
Veurwoord
Postadres: IJsvogelstraat 3 7587 BJ De Lutte
Beschrijving van de foto's
Opgericht op 8 maart 1976 Rabobank nr. 13.03.35.282 Giro nr. 31.83.016 K.v.K. Hengelo nr. 40074302
Hollaands en Twents
Bestuursleden:
Cursus Twents
R iaNijhuis Jan Tijman op Smeijers Gerard Huttenhuis Jan Oude Nijhuis Henriette Reuver
0541-552027 0541 -551796 0541 -522091 053-5384475 0541-521572
Oonze Twentse sproak
De vereniging beschikt over een eigen documentatie- en vergaderruimte in erve Boerrigter, Plechelmusstraat 14 te De Lutte.
Verhalen uit Zuid-Berghuizen (24)
Het archief is opengesteld op vrijdag van 14.00 tot 16.30 en van 18.30 tot 21.00 uur in de maanden oktober tot en met mei.
Krantenbericht uit het verleden
Contributie.
De Vöggeltrek
De contributie voor de leden is vastgesteld op € 12,50 p.p. per jaar. Indien ook de echtgeno(o)t(e) lid is, betaalt hij/zij € 2,50 per jaar. Bij aanmelding na 1juli wordt voor dat jaar het halve contributiebedrag gerekend. Contactorgaan ‘n Hoesbreef.
Alle leden ontvangen doorgaans 4x per jaar ons contactorgaan: ‘n Hoesbreef. Copy voor 'n Hoesbreef moet uiterlijk 2 maanden vóór de verschijningsdatum worden gezonden aan: Hist. Ver. De Dree Marken, t.a.v. Redactie ‘n Hoesbreef, Bentheimerstraat 33, 7587 ND De Lutte. Emailadres redactie ‘n Hoesbreef: f maseland@kpnplanet. nl Copyright:
Bij eventuele overname uit een o f meer artikelen van ons contactorgaan stellen wij het op prijs dat u 'n Hoesbreef van De Dree Marken als bron vermeldt. ISSN : 1382-7502
Sagen en legenden (16) Veertig jarig priesterfeest Een tw eede Poppenbrug Het Lutterzand omstreeks 1927 Bernard Siemerink Activiteiten
'n 'HoeshreefNr.3 2011 Foto 2 Rogge maaien in vroeg er tijd. In de Fleerderhoek aan de Oude Lutterkerkweg ligt de boerderij Erve Litshof. Op deze foto is Johan Maseland, Litshof Johan, samen met zijn schoonvader Gradus Hagem eijer bezig met rogge m aaien. Op een stuk land tussen hun boerderij en Reinink, de Schoapboer, wordt met behulp van tw ee paarden en de grösmeschien rogge gem aaid. Dit was zw aar w erk. Na het afleggen moest de rogge worden gebonden tot garven. Daarna werden deze opgezet tot hokken. Na het drogen w erden ze binnengehaald om te dorsen. Het zaad werd eruit gehaald en het stro werd opgeslagen.
Foto: links Gradus Hagemeijer, rechts Johan Maseland Uit Archieffamilie Maseland
4
‘n 'Hoesbreef n
, 3 ZOH
Foto 3 K ruispunt Enschedesestraat-Postw eg Een foto van de kruising Enschedesestraat met de Postweg. De wegenbouwers zijn bezig om de Enschedesestraat te asfalteren. De oprit naar de A-1 is reeds zichtbaar. Hier stond eens de kalkzandsteenfabriek. Op de achtergrond zijn de woningen van ter Laak en Jansen al gesloopt, evenals de boerderij van Siep van de Meer. De nieuw bouw van Siep van de Meer is al voltooid. Zie pijl foto. Rechts de Postweg, het gedeelte dat in de volksmond "Boem elströatke" wordt genoemd. Voor het w inkel-woonhuis van Carel ter Beek zien w e een grondstuk waarop mais staat. Dit was een voorm alig heideveld w aarop de voetbalclub SMH (Steeds Maar Hoger) vele triom fen vierde. Bekende spelers van SMH, die later furore m aak ten in FC Berghuizen waren Herman Polhuis, Jan Nordkamp en Henk en Karei ter Beek.
5
‘n TJoeshreefNr.3zo« Hollaands en Twents; tóch 'n verschil Ik had nen Doemspieker m aakt bie geleagenheed van het stemmen veur de Provincie op 2 m eart j.l. Doarin spölde Maxim Verhagen ne centrale rol, woar bie ik hem veur de veut smeet, dat hee "M et nen m etworst noar ne ziej spek sm eet" en dat is in 't Hollaands: '"n Spierinkje uitwerpen om een kabeljauw te vangen". In bear gevallen: iets kleans votgewwen met de bedoeling doar w a t groots veur terug te kriegen. En op precies denzölfden dag was der 'n mooi stuk in TCTubantia ofdrukt met nen helen hoap Hollaandse én Twentse sprök nöast mekaar, ooit opschrevven deur Meester Gerard Vloedbeld en dee sprök bent echt de möaite weard um ok evven in 'n Hoesbreef op te nemmen: prachtige, mangs komische, mer aait rake sprök en hoast aait schearper of met gröttere deepgaank in de Twentse sproak as de Hollaandse oetdrukking. Hieronder stoat ze. Ko'j op zien Nederlands "van de regen in de drup kom en"; in het Twents kom ie dan "van de netteln in de deurn" en dat is toch w ier luk schearper. Nen Hollander "w il het over een andere boeg gooien" mer nen Twentsen boer "w il het op ne aandere koar p akken". As nen Hollander met nen kearl nich oawerweg kan, dan zeg hee "er is geen land met hem te bezeilen". Nen Twentsen kearl vindt zealen op 't laand luk vrömd en zeg lever: "Doar is gen liek hoalt met hem te klö aw en". Het Nederlandse: "Soort zoekt soort" hef nen raken Twentsen variant: "Soort bie soort, ze ar 'n duwel, en dow smeet heen nen schorsteenveager in de hel!" Heel dudelijk is het sprekwoord: "M en plukt geen veren van een kikker" mer de Twentse teggenhanger is: "Ne bolhen ku'j ginnen stet o ettrekkcn ". Ne bolhen, ne hen dee an het ruurken is, dee is 'n stet al kw iet! En w at in Holland nich bie m ekaar past dat het dan: "Dat slaat als een tang op een varken" en in het Twents: "D at past ja as nen pastoor in de schoefkoar" óf "As ne viegelien( viool) in 'n koostal". "Het begint te boteren", zegt ze in Holland as het luk op gang koomp. Mer in Twente: "W ie hebt het schoap an het drieten ", ... mer as ie dat nich netkes veendt, dan ku'j ok zeggen: "Hee hef de kearn an 't bottern" en dat koomp oet de tied, dat de vrouw zö lf nog botter m aken. En dee vrouw dee wus: "'n Lesten drop gif 'n botterknop", as den Hollander bedoelt: "De laatste slagen geven de o lie". Een Twentse moder
6
‘n 7-loesloreef
H r3
ZOH
w il gearn dat heare dochter der schier oetzöt, w ant "Opm aken döt de botter verkopen". In Holland "w erpen ze een spierinkje uit om een kabeljauw te vang en", mer nen Twentsen boer "sm it met nen m etworst noar ne ziej spek". As het heel laankzaam geet, dan zeg nen Hollander "het gaat met een slak kengang" mer nen Tukker zeg het völ stearker: "het koomp zoo laankzaam as bie nen ossen de m elk". Gerard Vloedbeld (1884 - 1961) eandigt met 'n paar opm earkingen: Hee w iest oons der op, dat de moodersproak nich allenig besteet oet weur, dee van vader op zön w ördt oawerdröagen. De Twentse sproak is ne leavende taal: w eu r stearft oet mer ok ni'je w eu r komt der bie, b.v. kuierdroad (zoo lang as der nog nen droad an zit, nich w oar), schoefdaal (ne vrouwleu-onderboks), ne kuierkast (radio), ne meanskensielo ('n hoog flatgebouw um in te w onnen). As ie het book "M ans Kapbaarg" van G.B. Vloedbeld es secuur deurnemt, dan ku'j nog zeker honderd mooie Twentse oetdrukkingen teggenkom m en. Töt zoo w ied Gerard Vloedbeld. Jan Swennenhuis
Cursus Twents De DDM wil in het najaar/winter van 2011-2012 een cursus Twents geven voor haar leden. Deze cursus zal gegeven worden door Harry Nijhuis, streektaalconsulent van de Twentse Welle. Ook bestaat de mogelijkheid dat er een gastdocent op bezoek komt. Tijdens deze cursus zal aandacht besteed worden aan de Twentse taal, zoals de grammatica, woordenschat en de geschiedenis. Tevens zullen er cultuuronderwerpen zoals noaberschap, paastradities, e.d. aan de orde komen. Er zullen ongeveer 4 tot 6 bijeenkomsten worden gehouden. De kosten mogen geen belemmering zijn, die zullen zo laag mogelijk worden gehouden. Graag willen wij door dit artikel uw belangstelling peilen. Als u interesse heeft, zou u dan contact willen opnemen met Ria Nijhuis (tel. 552027, email:
[email protected]). Wilt u dan aangeven welke dag uw voorkeur heeft en op welk tijdstip (overdag of ’s avonds).
7
‘n TJoewreef
m
ZO H
Oonze Twentse sproak Op ne aandere ster van dizzen Hoesbreef steet 'n verhaal oaw er G.B. Vloedbeld (1884-1961), dee in ziene joaren onmöandig völ hef doan veur de Twentse sproak. Nen man, dee alle dagen drok was um de Almelose kinder good Nederlands te loaten proaten en schrieven. Doarbie hef hee a a it - jo a toondertied al - de bosschop m etgewwen dat kinder, dee nöast het Nederlands ók het Twents kunt sprekken doardeur zoodöanig geveulig bent veur het anveulen van de verschillen en doardeur vaak het Nederlands nog better sprekt dan kinder, dee dee tw eetaligheed nich hebt. Ik heb al eankele moalen verteld van ne mevrouw, dee bie 'n spölplaats van de Lutter (en nich Lutterse) school 'n jungske van 'n joar of tien van de fiets ofbeurde en dow zear: "A ls je straks op de speelplaats komt m o e tje Hollands praatn hooar!" Op dizze w ieze leer ie oe keend gin Hollaands, bo wisse nich! Zo'n jungske hef der völ veurdeel van as dee moder zeg: Kuier mer gewoon in 't plat. Fransje! Mer veurdat ie dat dee moder an 't verstaand hebt bracht, geet der nen tied oawerhen Oonzen streektaalconsulent Harrie Nijhuis hef in het carnavalsbook 'n Doaren Döl van Olnzel 'n onwies mooi stuk schrevven, w o ar alle hoogheden mer ok de redactie w at van zollen kunnen leren. A lle adverteerders hebt nen sprök in 't plat in de adverteantie, alle optochtwagens hebt in 'n optocht ok namen in 't plat en w at döt de prins, de graaf, de hertog en hoo zee ok möggen hetten? Precies, alles in 't Hollaands. Hier en doar ne proclam atie, dee nog iets döt herinnern, dat Olnzel in Twente lig en zee neumt zich zölfs "de glimlach van Tw ente". Nen Frees of nen Limburger zol zich doar veur schamen, mer nen Tukker,....n ee! Aj 'n Hoesbreef good bekiekt, dan blik, dat der met möaite nog 'n paar leu bent te veenden, dee 'n stukske in 't plat op papier kunt kriegen. Nich lang geledden heb ik vief weenters achter m ekaar bie Liesbeth op de boavenverdeping 'n achttal cursusoavenden gewwen in het leren leazen en schrieven van stukken in het plat: tw a a lf cursisten was het maximum en de leerlingen zoo tusken de zestig en tachtig joar - hadden der w il an.
8
'n 1-foesCoreef
x ,3
ZOH
Meenstens dree doarvan bent inmiddels oet de tied kommen Kiek, doar he'j noe al w ier zunne typische Twentse oetdrukking: w ee kan het mooier zeg gen as der een dood is goan: hee of zee is oet de tied kommen! Riek is oonze taal, onwies riek. TC Tubantia besteedt heel völ andacht an het dialect in Stad & Land, gew doar mer acht op, der bent meer schrievers dan ooit, dee schrieft in het Twents, op meerdere basisscholen w ordt andacht besteed an oonze modersproak en goa zoo mer verdan. 'n Kreenk vuur de Twentse Sproak en nog meer "in stitu ten " loopt zich het vuur (in w at delen van Twente: vuier!) oet de sloffen. Aj in Alm elo b.v. ne veurdeur veur oe hoes hebt kocht veur ne onmöandig hoge pries, dan zeg nen inw onner van Deurningen (bie Hengel): dee duur is heel deur en een oet Voalth, dee zeg: dee deur is heel duur. Prachtig toch, da'j direct kunt heuren w o ar as ie in Twente bent. Dow miene vrouw en ik in de vieftiger joaren in Roalte kwam en te wonnen dow zear oonze buurvrouw: "Bie Hoekstra hebt zee zeuven w ichter! "O h, w at zielig ", zear miene vrouw, "dat zee toch himmoal geen jongs heb t!" Mer oonze buurvrouw doarop: "M er der bent w a jongs bie, dree zö lfs!" In Roalte bent w ichter: kinder en doar bent tw ee soorten van: meakes en jongs! Oet het boavenstoande ku'j w a opmaken, dat ik mie zoargen maak um oonze sproak. Hoo krieg w ie leu, dee 'n mooi verhaal kunt maken en dat op Twente slöt, zoo wied dat zee dat in 't plat doot óf deur een dee dat kan: in 't plat loat oaw erzetten? Ik heb mie al slagmoals anbödden. Dow ik in de neggentiger joaren de eerste vergadering van De Dree Marken metm aakte, dow begun 'n veurzitter met de opening in het Hollaands, woarop ik direct de vroag heb steld, of zee één van de belangriekste aspecten van Twente - nam elijk de Twentse sproak - an 't vergetten w aren! 'n V eurzitter zear dow: "M er ik kom oet W ierd en!" Ik heb hem dow zegd, dat hee het echt w a in het W ierdens moch doan en dat döar hee ok! Met w at möaite hef hee dat volhoalden! Kipsken of! Jan Swennenhuis
9
‘n 'HoesbreefNr.szov Verhalen uit Zuid Berghuizen (24) De slopershamer heeft haar w erk w eer gedaan. Een m arkant gebouw viel ten offer aan de niets ontziende beul. Dit keer was het aan de Boerskottenlaan, de vroegere Leemsteeg gelegen, café "de Boerskotte n ". Velen zullen met genoegen terugdenken aan de mooie uurtjes die ze in het café hebben doorge bracht. Bolhaar Gerard (Graats) Bolhaar is in 1929 begonnen met het cafébedrijf, m aar hier ging al een hele geschiedenis aan vooraf.
Graats Bolhaar. Geb. 27-08-1870 Overl. 10-02-1967
Graats Bolhaar is geboren op een steenworp afstand van het cafe. Op de boerderij w aar zijn voorouders sinds jaar en dag hun boerenbedrijf runden.
Boerderij Bolhaar, geboortehuis Graats, reeds afgebroken. Op deze plek nieuwbouw door Gerard Koop, bronbemaling
10
'n 7-foesloreef
n , 3 ZOH
Genealogisch gezien w as de overgrootvader van Graats geen Bolhaar. Bernardus Bolhaar trouw de in 1810 met Hendrika Oude Spit. Bernardus over leed echter binnen een jaar na zijn trouwdag in 1811. Er w aren geen kinderen uit dit huw elijk geboren. Hendrika hertrouw de op 31 januari 1812 met haar buurjongen Jannes Kaptein. Ze gingen wonen op het ouderhuis van Hendrika, het erve Bolhaar. Zoals gebruikelijk in die tijd nam Jannes de naam van de boerderij aan en noemde zich na zijn trouw en Jannes Bolhaar. Jannes Bolhaar alias Jannes Kaptein is de biologische grootvader van Graats die op 27 augustus 1870 w erd geboren. Graats trouw de op 12 mei 1897 met Trui Hamsink geboren in Weerselo op 22 juli 1875. Graats en Trui gingen wonen in een gedeelte van de boerderij van Bernard M onninkhof. (Kopper Bernard) ZB 17, gelegen ter hoogte van de huidige Bloem enkam plaan nr.10. Graats en Trui werden de ouders van acht kinderen, vier jongens en vier meisjes. Graats w erkte aan het spoor op het station Oldenzaal. Oldenzaal was een belangrijke halteplaats in de lijn Almelo-Salzbergen die in 1865 geopend was. Op het station moesten alle buitenlandse reizigers gevisiteerd worden (passencontrole). De lijn Almelo-Salzbergen die op initiatief van o.a. Gelderman en Stork tot stand kwam w erd geëxploiteerd door de HIJSM de Hol landse Ijzeren Spoorweg Maatschappij. Bij deze HIJSM was Graats in dienst. Hij was kruier, een beroep dat inhield dat hij de bagage van de reizigers op een steekwagen vervoerde naar de visitatieruim te en na de visitatie w eer naar de trein vervoerde. Het w as gebruikelijk dat de kruier voor zijn diensten door de veelal in goeden doen zijnde passagiers werd beloond met een fooi in de vorm van een geldbedrag m aar tevens in de vorm van een door Graats niet versmade sigaar. Naar de Leemsteeg Het gezin van Graats en Trui was allengs zodanig uitgebreid dat zij uitkeken naar een andere behuizing. Het oog viel op een perceel grond in de Leem steeg, w aar eertijds een oud boerderijtje van Heitkamp stond. Zij kochten het perceel omstreeks 1918 en bouwden ze lf een woonhuis met de daarbij behorende schuren om enig vee te kunnen houden. Graats voerde ze lf het metselwerk uit.
11
'n 7-foesloreef
u
i ZOU
In de w oonkam er richtten ze een etalage in en begonnen met de verkoop van tabaksartikelen, koffie en andere levensmiddelen zoals boter. De sigaren die Graats op het station ontving borg hij zorgvuldig op onder zijn pet. Er w aren bijzondere soorten bij, uit allerlei landen van Rusland tot Noorwegen en van Turkije tot Oostenrijk. Bij thuiskom st 's avonds, werd de pet afgezet en kreeg Trui de opbrengst van die dag. Met de grootste zorg sorteerde Trui de sigaren op land van herkomst en stalde ze uit in de etalage. Geen w inkel in de hele om trek had een dergelijk assortiment. Cafe Tubantia Midden jaren tw intig van de vorige eeuw ontstond de grote beurscrash in Am erika, w elke grote gevolgen had voor de economie in heel de w ereld. Ook voor Graats had deze crisis grote gevolgen. Er volgde een reorganisatie bij de spoorwe gen en van de diensten van de kruier Graats Bolhaar werd geen gebruik meer gem aakt. Graats ging niet bij de pakken neerzit ten en bouwde, verbonden met het woonhuis, een cafézaal van 8 bij 8 meter. Hij werd hierbij ondersteund door zijn schoon zoon Bernard Busscher. Bernard
Femie ter Laak en Miep Monninkhoff voor cafe billard Tubantia
12
was getrouwd met Annie, de dochter van Graats. Bernard was tim m erm an annex m eubelmaker van beroep en in een korte tijd hadden Graats en Bernard de bouw voltooid. Cafe Tubantia was geboren.
'n H o e s h r w f
n,5
ZOH
V anaf het begin w as het een buurtcafé. Gezelligheid stond voorop en het duurde niet lang of de roep om uitbreiding deed zich horen. Zo werd het cafe uitgebreid met een zaal voor bruiloften en partijen. Er werd zelfs dansles gegeven en de dansavonden werden druk bezocht. Als er thuis iets bijzonders te vieren was of als de pastoor op bezoek kwam werd er een "halven oord" jenever gehaald, met een goede sigaar. Op de zondagmorgen werd er stevig gekaart en de klootschieters van de Leemsteeg (Toekomst) vierden er hun overwinningen. De bekende band de "Gold Stars" was het huisorkest van cafe Tubantia.
Graats en Trui Bolhaar-Hampsink met kleinzoon Gerard Oude Maatman Na de 2e wereldoorlog in 1945 trokken Graats en Trui zich terug en lieten de exploitatie van het cafe over aan hun dochter Truus met haar man Gerard Oude Maatman. Graats en Trui bereikten beide de leeftijd der zeer sterken. Graats werd 96 jaar en Trui werd 89 jaar.
13
'n 7-foewreefm
ZOH
Smokkelen Na de 2e wereldoorlog was er in Duitsland vooral gebrek aan koffie en boter; sm okkelwaar die het loonde een risico te nemen. Dat deden de machinisten en stokers van de D-treinen heel bewust, de inkomsten w aren immers hoog. Als er op het rangeerterrein nabij de Leemsteeg gestopt moest worden voor het aanvullen van hun water- en kolenvoorraad gingen machinisten en stokers naar cafe Tubantia om een voorraad koffie en boter in te slaan. Er waren w eken dat het cafe de grootste afnem er in koffie bij groothandel Swaders was van geheel Oldenzaal. Bekend en gewild waren vooral Silver en Gold merk. De Duitsers w aren er helemaal op gekleed. Ze droegen w ijde broeken en spe ciaal ontworpen overhemden met de mogelijkheid om zo veel mogelijk w aar mee te nemen. Ze stonden letterlijk en fig u u rlijk soms stijf uit. De douane controleerde scherp en dit leverde wel eens problemen op. Zoals bij de machinist die heel w at boter had ingeslagen. Hij stond al op de ma chine toen de douane binnenkwam . Hij kon geen kant meer op en door de hitte begon de boter te smelten. De boter liep hem uit de broekspijpen. Volière In de hal tussen het woonhuis en het cafe had Gerard Oude Maatman een volière. Niet omdat hij zo'n grote vogelliefhebber was maar hij kw eekte par kieten voor de verkoop aan Duitsers. Dezelfde Duitsers, machinisten en stokers die de koffie en boter afnam en, waren ook in voor de koop van parkieten. In Duitsland was het verboden parkieten te kweken en dus moesten ze worden ingevoerd. Verhuur cafe Boerskotten Naast het cafe had Toon Bolhaar, de oudste zoon uit het gezin van Graats en Trui een huis laten bouwen. Toon was getrouwd met Bertha Schwering en was een bekend en gezien fig uur in Berghuizen. Hij w as jarenlang raadslid in de gemeente Losser en na de annexatie in de gem eente Oldenzaal w aar hij fractievoorzitter van de KVP was. Hij was de grote anim ator voor de bouw van de M ariakerk w aar hij jarenlang deel uitm aakte van het kerkbestuur. In 1965 vonden Truus en Gerard oude Maatman het w elletjes. Ze gingen ge nieten en verhuisden naar het huis van Toon Bolhaar, die ze lf nieuw bouwde aan de Pelikaanstraat in Berghuizen.
14
‘n 7-foeshreef
x r.3 2 0 1 1
Op de voorgrond Cafe Boerskotten, daarachter het woonhuis van Toon Bolhaar en de woning van Damink. Het cafe, dat inmiddels was omgedoopt in cafe Boerskotten, werd verhuurd aan Jan Olde M onninkhof, drankenhandelaar uit O ldenzaal. Jan Olde M onninkhof zocht exploitanten voor het cafe en vond deze achter eenvolgens in: 1965-1980 Jan en Gerrie Koerkam p. Tijdens deze periode werd in 1968 de carnavalvereniging de Spanvöggel opgericht. Café Boerskotten werd de residentie van de Spanvöggel en bleef dat gedurende een lange periode. Nadat Jan en Gerrie Koerkamp besloten hun huurcontract niet te verlengen werd het cafe voor kortere tijd verhuurd aan achtereenvolgens Jan Roord en Johan Smidt. In 1985 kwam Henk Smidt als uitbater op het cafe. Hij verbouwde het cafe ingrijpend en legde het accent op een eetcafe. Het karakter van buurtcafé verdween en daarmee verloor Zuid Berghuizen haar pleisterplaats w aar jarenlang gezelligheid de boventoon voerde.
15
'n Woeshreefm3zo« In 2005 werd het huurcontract met Henk Smidt beëindigd en stond het cafe lange tijd leeg. De eigenaar Gerard Oude Maatman ondernam diverse pogingen om te ko men tot de bouw van een aantal woningen. Hiervoor was een w ijziging van het bestemmingsplan nodig hetgeen nogal w at voeten in de aarde had. Uiteindelijk kreeg Gerard groen licht van de gemeente en mocht hij zijn bouwplan tot uitvoering brengen. Het cafe werd gesloopt en de bouw van een woning voor de dochter van Gerard Oude Maatman kon een aanvang nemen. Een woonhuis op een kavel van 1500 m2. Van de mogelijkheid om een tw eede huis te bouwen w ordt voorlopig geen gebruik gem aakt. Gerard gaat zijn schuur opknappen en heeft het plan opge vat om op de resterende kavel van 3500 m2 enig klein vee, schapen en pony's te houden. Jan Olde Kalter Met dank aan Gerard Oude M aatman voor zijn inbreng.
Krantenbericht uit het verleden (KB C 142) 20 juli 1929
O U D E S M R B ïS iJÉ ffllK n ^ D O M B H .
O I jDBNZAAL, 19 «faU — B e 59«Jarige ssarskra» mer B» tos Ommen, bUsreaaamd PilijJe Puk, die he denmorgen te negen uur m et een as&ïfcwai* gen van de firsta Ja&rtewlil jl#8M rydten van Ökfcnss&al m a r De m m w aar 1® w a gaan venten, wilde bij h et café Scheper aidatur zü
16
‘n T-foeskreef
k ,3
ZOH
U c v ö jy e f f r e k As 't winter stifan macjer ^umh Tzn de heum wordt van fiear hfadnmfuusterd Hik. 't wafasofde vöaqefzieft Jrfekaar wat in hemffuusterd Ze kriecjtde krewwefin de hoed Ze hebt 't hier wafbekakken Tin maakt zich of] veur dejrote trek Noar verre, wöarmere strekken €earutto, kjewiken de sproa "Sintin september a f vertrokken Veur ne fanje reis noar 't Zuden hen 'tfeeknetasofze 'tofhaddensprökhn öokde nachtejaafjuncj afvroo op trek W a t hefhee van 't zommer zunc/en TAear 't was toch a f van korten doer ffear instinct zear 'ten __ zieyunyen i)e o/anzen kramen wat fater oawer On V vorm vfeuaen ze met aernak Van 't hoae Noorden oawer Twemte hen 7-foo mysterieus kfeunk hearjejak Zo reist ze o f van hot noar haar Oet Tweante votvofmood Zee vofjt toch ait earen innerfij'ken dranj 'Klant trekken zit hear in het hfood Jdear in het veurjoar komt ze weer He vinkffuithooj zien feed fle koekoek k u j jestöary heuren Hn de karkjet zincjt weer in ’treet
CfirisBen Qrunder-öfde Nnrdkamp 17
'n Tloeshreef*,520« Sagen en legenden (16) 'n Stillen van 'n Fleerderhook Dow boer Koop op nen zundagoavend vanoet café Loa-Jan noar hoes leep, schrok hee zich nen brök in de buurt van Hamshörst. Oet 'n daamp, dee doar oawer de wearen lag, kwam ne gedöante op hem of, dee hee nich kon duden. Het was kennelijk nen broder met 'n soort koorkap op, zoo as ok de monniken in 't klooster aait hebt. Umdat den kap heel groot was, kon KoopsJens gin gezicht onderscheiden. Dow Jens hem net wol veurbiegoan, dow döar dee gedöante 'n paar tred oet zied en w a zodöanig, dat Jens der langs kon, .... bleef stoan, .... m aakte ne depe böaging op Jens an. Jens döa hem noadrukkelijk de tied van 'n dag, mer den vrömden figuur zear niks wierum . Dow Jens efkes later luk ni'jsgierig um keek, zag hee, dat den gedöante hem volgde. Den kearl - of w at dat ok al wean moch - had zienen tred anpast an Jens ziene snelheed en bleef op zunne tw intig meter volgen. As Jens gung stoan, dan stun den kearl ok! En dow Jens 'n paar tred wierum döar, dow gung den gedöante ok 'n paar tred w ierum . Nog aait wus Jens nich of dat 'n soort kream er w as of nen geest of 'n spook. Misschien w as het 'n duvel zölm w a, w ee zol het zeggen. Met 'n nöadigen schrik begun Jens luk harder te lopen; hee döa zölfs op 'n draf. Jens zien kloomp klosten op 'n vootpad mer dee gedöante volgde in hetzölfde tem po, zonder ok mer dat lawaai te maken; het was asóf hee zw eefde! Den langen, doonkeren maantel of jas w eaide der zoo achteran. Dow Jens bie de niendeur kwam en de kleenk met nen heandigen slag op lichtte, was hee in 'n umzeen op de del en smeet de deur achter zich dicht. Hoo het m öggelijk was, kon Jens nich begriepen, mer dee gedöante had kaans zeen um geliek met Jens noar binnen te kommen. Bie het licht van het öllieleampke veur op de del gung Jens bie het losse vuier zitten. Den "broder" gung precies teggenoaw er hem zitten, himmoal veuroaw er gedoekt, zodat Jens nog aait nich wus, w at dat veur spookachtig w ezen was. Op dat ogenblik kwam Dieka - Jens ziene vrouw - de del op. Zee schrok veur onwies, dow zee den veuroawer-hangende broene gedöante zag. Met 'n "hem m el en eard zult vergoan" slöag zee van angst 'n groot kruus. En mét dat zee dat kruusteken
18
'n 1-foes(mef
x ,3
ZOH
m aakte, was de gedöante vot! Asof hee in rook was opgoan! Dieka zag, dat Jens doodsbleek was en het zw eet löap hem van 'n kop of. Doezend angsten had hee oetstoan. Dat mós 'n duvel in eagen persoon hem men west, dat kón nich anders! 's Anderendaags kreeg de oalde mot van Jens 13 jonge biggen: 12 w aren der dood en 1 was luk mismaakt en gung 'n paar uur later ok dood. Precies ne w ek later - Jens döarfde op zundagoavend nich meer de deur oet te goan noar Loa-Jan - kwam op dezölfde tied ineens 'n knecht van 'n Toarnt met geweald de del oprennen en smeet de deur achter zich dicht. En w aarachtig, doar was ok w ier dee gedöante, dee al eerder bie Koops-Jens op de del was west. En w ier gung hee of zee op 'n stool zitten vlak bie het losse vuier. Den knecht was w it as 'n Mek en 't zw eet kwam in ströalkes van zien gezicht. Ok hee was achtervolgd deur dee gedöante, dee nog aait niks had zegd! Jens bedacht zich gin ogenblik, m aakte 'n groot kruus en zear: "H eer God, verlos oons van den beheksten ke arl!" en mét was de gedöante vot! De dag doarop kwam 'n Toarnt bie Jens met de bosschop, dat ziene beste koo had kalverd, mer het stearkenkalf was dood geboren! De leu w aren rap kloar! Dat mós het w eark van den beheksten kearl hemmen west. W ier ne w ek later bie Wegman in Zuud-Lutt, in 'n Fleerderhook, was het w ier raak. 'n Oalden Wegman was 's oavends oet de stad kommen oaw er het vootpadke. Vanof 'n markesteen, doar bie boer Veanterm an, was hee volgd deur den broder met den groten koorkap. Dow W egman - dee het van schrik hoast in de boks had doan - op de del was kommen, w as het spook teggen-oawer hem goan zitten bie het losse vuier. En ók 'n volgende m oargen: tw ee lammekes in den nacht geboren, w aren bear dood. 'n Helen Fleerderhook was op 'n biester, .... 'n deken oet de stad w ö r der bie haald. Hier was ne hogere macht gangs, dat kón ja nich anders, 'n Deken hef de verhalen anheurd en ziene conclusie trokken. Hee röadt alle boeren - dee op zundagoavend nog op pad gungen - an, um nen roazenkraans of 'n kruus in 'n tu k te stekken veur onderweg. En op de del mossen zee, precies onder het slop - nen ni'jen riesbezzem leggen met 'n stel noar het vuier en met de ries noar de niendeur. Doaroawer mos nen anderen riesbezzem dwars oawer den eersten worden legd; den tw eede riesbezzem mos ries hemmen noar tw ee kaanten. Doaroawer ne w an en oaw er het geheel 'n groot stuk linnen
19
‘n TJoesloreef
H r 3 ZOH
oet één stuk, van eagen m akeli'j! De dree boeren keken w a luk verwonderd op, mer voldeden toch an dat verzeuk van 'n deken. "Token w ek kom ik w ie r!", zear 'n deken, en w a op moandagmoargen urn te zeen of dit w e a rk t!" En w aarachtig! Dee gedöante is votblew w en. Nog dreemoal kwam 'n deken w ier op moandagmoargen en dee gedöante was kennelijk vot. De doaropvolgende w ek röap 'n deken Koops-Jens, 'n oalden Toarnt mét zienen knecht en W egman bie m ekaar en vröag of zee al w at hadden be dacht. Bo, nee, w at zollen zee dan motten bedeanken? 'Eh, eh, zoo begun 'n knecht van 'n Toarnt, "ik heb mie ofvroagd of het ok w at met mie van doan hef? Ik was eerst knecht bie W egm an; doar ben ik nich naa mooi w e g k o m m e n ,...... doarnoa w as ik bie Koops-Jens as knecht en dat löap himmoal fout, dow Koop ziene dochter ok nog mer 'n öagke an mie har woagd, enne, enne ....va n 'n Toarnt heb ik te heuren kreggen, da'k op 1 mei nich w ier hoof te kommen. Ik heb bie tooval ontdekt, dat dee dree boeren w at met m ekaar te bedisseln hebt en dat zee m ekaar het licht in de ogen nich gund. O aw er en w ier w ordt roddeld en proat en doan en zee hebt alle dree geliek, a'j ze zoo heurd! Den knecht kon - in opdracht van 'n deken - oet de "vergadering" votgoan. W at 'n deken met de dree boeren hef beproat blif veur aait 'n raadsel; zee hebt beloafd um doar stil oaw er te w ean. Dat hoof gin meanske te weten hef 'n deken zegd. Dieka zag nog w a, dat de dree boeren bie het ofscheed m ekaar de haand döaden, mer w ieder blif alman stil oaw er het geval. Dee gedöante hebt zee in 'n Fleerderhook nimmer w ier zeen en gin meanske w eet der meer van as dat het nen stillen was. Loa'w het doar dan ok bie loaten: 'n stillen van 'n Fleerderhook. Jan Swennenhuis
20
'n 7-toesloreef
u
t
ZOH
Veertig jarig priesterfeest pastoor C.B.W. van Boxtel 15 augustus 1961 Dit jaar 2011 is het vijftig jaar geleden dat Carolus Bernardus W illebrordus van Boxtel zijn veertig jarig priesterjubileum vierde. Dit feest werd gevierd in zijn Plechelmusparochie van De Lutte. Een rekensom leert ons dat hij dus 15 augustus 1921 tot priester werd gew ijd. Carel, zoals zijn roepnaam was, werd 8 augustus 1897 in Utrecht geboren. Zijn ouders w aren Anthonius Gerardus van Boxtel en Cornelia Johanna Ruijs. Het gezin telde zeven kinderen. Carel had drie broers en drie zussen. Zijn jongste zus, ju ffro u w To, is jarenlang zijn huisgenote en trouw e hulp geweest op de pastorie. Het kerkbestuur van De Lutte heeft in dat jubileum jaar 1961 in sam enwerking met vele Luttenaren en Zusters van het Jozefklooster een revue voor het voetlicht gebracht om dit jubileum te vieren. Drie avon den werd er toneel gespeeld en gezongen. Het Bernardusgebouw was elke avond tot de laatste plaats bezet. Ook waren er vele genodigden w aaronder Zeer Eerwaarde Heren, Fam ilieleden en Eerwaarde Zusters van het klooster.
Pastoor van Boxtel krijgt een gereserveerde plaats aangeboden door Gerard Zwijnenberg
21
'n 7-foesloreef
u
i ZOH
Een gedeelte van het draaiboek van deze revue vond ik terug op zolder. Eerder kreeg De Dree Marken al het fotoboek van dit jubileum ge schonken door Jan en Riet Sweerts. Zij kregen dit uit de erfenis van ju ffro u w To van Boxtel. Van deze beide oude documenten w il ik verslag doen. In de revue w ordt op een humoristische w ijze verslag gedaan van het w el en w ee van deze pastoor, Carel van Boxtel. W elke personen de schrijvers w aren van dit draaiboek is mij niet bekend. De originele openingstoespraak:
Zuster Policarpa, een muzikale zuster van de bewaarschool
Zeer Eerwaarde Feesteling, zeer Eerwaarde heren, Familieleden, Eerwaarde Zusters en Parochianen,
Johan Nijhuis, voorzitter Toneelvereniging Ons Genoegen
Het is vanavondfeest ter ere van onze Parochieherder, die veertig jaar geleden zijn H. Priesterwijding ontving. Deze avond willen dan ook uw parochianen hun beste beentje voorzetten. Het is ons een eer dit te mogen doen, voor U die zich in de jaren dat u bij ons is, heeft laten kennen als een zorgzame Herder voor zijn kudde. Het is u niets teveel wat u ook voor ons doet, ons zielenheil gaat u in alle opzichten zeer ter harte. En nu bij deze gelegenheid van uw veertig jarig priester feest willen wij onze oprechte dankbaarheid tonen. Na de plechtigheden die uw eigenlijkefeest openden, volgt nu de meer vrolijke noot waarmee wij deze avond willen opluisteren. Na veel wikken en wegen is ons een gedachte ingevallen die wij meenden u zeker welkom te zijn. Wij willen voor u nog eens de lang vervlogen tijd laten
22
'n
rH
o
e s k m
f x r 3
ZOH
herleven vanaf uw komst in de wereld tot uw komst en werken in De Lutte. Dus een levens schets uitgebeeld in ons spel, een soort revue die getiteld is “Wij Gedenken Wij zijn uit goede bronnen iets van uw leven te weten gekomen en vonden het belangrijk om uit al die gegevens één geheel te maken, niet om een klucht te krijgen, maar een zeker idee, hoe de priester die ons gegeven is in uw persoon, uit de mensen is genomen om onder de mensen werkzaam te zijn als werktuig in Gods wijngaard. Wij vragen nu uw aandacht en hopen u een genoeglijke avond te bezorgen.
Het gelegenheidskoor v.l.n.r. o.a. GerardZwijnenberg, Jan Sweerts, Willem Huisken, Johan Nijhuis, Henk Haarman, Gerard Sweerts, Truus Koop, Zuster Valentina, Aly Schoordijk, Marianne Nijhuis Openingslied: Laat ons nu de blijde feesttij vieren ...... Het eerste tafereel speelt zich af ten huize van de fam ilie van Boxtel, w aar Carel werd geboren.
23
‘n
T
f o e s h r e e f m
ZOH
Tante Daatje en tante Marie op kraamvisite bij de familie van Boxtel, v.l.n.r. Trees Bosch, Frans Swennenhuis, Koos Olde Riekerink, Annie Olde Riekerink
‘Vooruit, dan neem ik zelf ook een pepermuntje, ze smaken lekker Ria Hesselink, Johny Koop, Gerda Nijhuis
'Moeder ik wil graag priester worden Marietje Kuipers, Johny Koop
24
'n 7-foesloreef
u
t
2011
Het tw eede tafereel: Carel w il priester w orden. Samen met zijn zusjes Marie en To speelt Carel voor priester, hij deelt pepermuntjes uit als hostie.
Zo te zien wordt er genoten door de pastoor, juffrouw To en verdere familie
Carel komt thuis van het seminarie en de zusjes krijgen bloemen voor moeder aangeboden door de bloemist
25
'n TJoeskreef
n , 3 ZOH
Hier ziet u o.a. Juffrouw Poort met dochter Eef, Annie Koop-Welhuis, Annie Scholten, Grunder Jens en Laans Teun, Dieny Nijhuis-Grunder en Marietje Nijhuis-van Langen
26
'n l-foeshreef
n ,3
ZOH
In 1921 w erd Ca rel to t p riester gew ijd. H eel zijn sem inarieleven is volgens goede betro uw ba re bronnen zo voorbeeldig g ew eest, zo rustig en zo n d er incidenten verlopen, d at hier na veertig ja a r een hele Parochie trots kan zijn om zijn p riester als H erder in hun m idden te hebben. Daarom w illen w ij onze dank uitjubelen in een lied d o o r allen staande gezongen.
Als Carel tot priester is gewijd w acht hij vol spanning op zijn eerste benoe ming. Ook zijn zussen zijn benieuwd.
De eerste benoeming is Werkhoven, de familie is blij verrast, v.l.n.r. Dieny Olde Riekerink, Koos Huisken, Bas Visser en Johan Nijhuis
27
'n " H o e s b r e e f Nr.3 zon
Proloog Van W erkhoven is hij naar G eesteren gegaan Daar is hem na 1 ja a r precies h e tze lfd e aangedaan W eer de ko ffers in g ep a kt en adressen op gep la kt Naar G en dt d at was ook ver van huis Voor de zusjes een g ro o t kruis Nu ving voo r hem een heel druk leven aan Zo riep hij veel dingen in t bestaan Toneel en Zang en K JV Ook m et de processie trok hij mee M o est veel regelen en zo m eer Zijn vrom e aandacht stich tte ze e r Zo w erd vooral van hem b eken d H et dam eszangkoor daar in G endt H et ging n iet zom aar zo n d e r zw eten U z u lt e r dadelijk m eer van w eten.
Kapelaan van Boxtel geeft zangles en dit ging soms heel erg vals. v.l.n.r. Marianne Nijhuis, Rieky Riesewijk, juffr. Anna Geurts van de pastorie, Toos Sweerts, Truus Koop, Annie Beernink, Aly Schoordijk en Johan Nijhuis
28
‘n 'Hoesbreef
x r 3 ZOH
Proloog Van G endt is hij toen naar A m e rsfo o rt gegaan Daar h e e ft hij bovenm enselijke dingen gedaan In h e t centrum van h e t land, zo 'n beruchte stad Dat is me zo w a t! Hij b ekeerde schapen zo zw a rt als een M o or Toen h e t b eke n d w erd m aakte de bisschop hem p a sto or In Zw artem eer h e t land d e r venen Hij p a kte zijn ko ffers en ging er henen ’t was n e t in de oorlog en ju ffro u w To ging mee Dat was een geluk, h e t was b e te r m et tw ee Daar h e e ft hij g eto o n d zijn herderlijk hart In ja ren van oorlog daar len ig t hij sm art Verzorgen ze samen de hongerige magen De m offen die vond hij verschrikkelijke plagen Hij troostte een ied er in m enige nood En brak er m et honderden zijn dagelijks b ro od Tot zus To ze i: Pastoor h e t kan n iet m eer Gastvrijheid, zo ze i hij, is christelijke leer Zelfs een M issiepater nam hij clandestien op Dat was een leukerd, een clow n in de dop Die w ist altijd raad als niem and h e t kon Hij m aakte ze lfs licht zo m ooi als de zon De m offen die hadden h e t n o o it in de gaten Daarom m ocht niem and erover praten En toen de oorlog g eblu st was en H itler g ed o o d Was h e t Z w artem eer die van de vrijheid g en o o t De M issiepater, h e t was ja m m er dat hij Z w artem eer verliet M aar zijn ideaal zag h ij dagen in h e t verschiet En om dat hij pastoors gastvrijheid n o o it kon vergeten Wist hij aan zijn a fw ezigh eid op d it fe e st een m ouw te m eten Hij stuurde vanuit h e t warm e missieland Twee zw a rtjes m et bloem en in de hand Die kom en u in zijn plaats feliciteren Ze vragen geen onderdak, maar w illen hem vlug w eer sm eren.
29
‘n TJoeskreefNr.5zo« Carel van Boxtel w erd, na dertien en een half jaar Zwartem eer, benoemd in De Lutte in 1953, w aar pastoor Rüding w as overleden. Ook in De Lutte kreeg de pastoor te maken met financiële zorgen. Hij had zelfs een g ew elf van karton ontdekt. Het kostte hem en het kerkbestuur veel overleg en geduld om geld te verzam elen. Veel collectes w erden er gehou den. Maar er kwam 'een gelukkie'.
Nu de stieren vereniging wordt opgeheven en er wat geld in de kas is overgebleven dachten wij dat ü dat wel goed kon besteden om__ het gewelf van onze kerk wat stevig te maken.De som van ƒ.1200 stellen wij II ter hand.
v.l.n.r. ?, Henny Zwijnenberg, Johan Nijhuis, Gerard Huttenhuis, Johan Bosch (Theebult)
30
‘n
T l o e s l o r e e f Nr.3 ZOH
De stierenfokkerij werd opgeheven, deze vereniging trad toe tot het mo derne Kl-station, en het resterende geld in kas werd geschonken aan de pastoor om te besteden aan het plafond in de kerk. Volgens het verhaal was Carel vroeger als student en kapelaan dol op pijp roken, maar als pastoor rookte hij het liefst sigaren. Gerda Maseland-Nijhuis
Bloemen voor mijnheer pastoor door Ria Hesselink en Gerda Nijhuis
31
‘n 7-foeshreefNr.3
ZOH
&
De toltarieven bij de Gravenallee
32
'n
H
o
e s b
r e e f ^
ZOH
Een tweede Poppenbrug? Inleiding Het beheer van rivieren en wegen was veelal door de eeuwen heen een lucratieve bezigheid. De realisatie van diverse m iddeleeuwse kastelen langs de Rijn was een voorbeeld van de winsten die behaald werden met het innen van de tolgelden. Het is dan niet verw onderlijk dat het bestaan van tolwegen nog lang bleef bestaan zelfs op kleine w egen. Twee voorbeelden in Twente w aren de Gravenallee in Alm elo en de W esterflier in Diepenheim. Pas begin 1949 w erden zij opgeheven.1 De toegang tot de Gravenallee kenm erkte zich zowel door een specificatie van een enkel dier of object als ook door de indi catie van een groep.
Hier betaalt men weggeld *
Tarief
De tarieven bij de W esterflier echter hadden enkel betrek king op een enkel beest of een voertuig.
i” wagen op vier wielen T ö c ü l 1 kar » twee ^ 5 1 paard » 2% « ____V k .
Zoals zo vaak was er ook sprake van misbruik. Hoe gem ak kelijker de mensheid denkt dat er geld te verdienen is hoe eenvoudiger oplich
ters hun slag kunnen slaan. George Parker (1870-1936) was tot De toltarieven bij Diepenheim voor kort de grootste oplichter in de Verenigde Staten.2 Het meeste geld verdiende hij door de Brooklyn Bridge in New York tenm inste tw ee keer per w eek te verkopen aan zijn slachtoffers.
33
‘n 'HoesfareefNr.s, zou Hij was in staat die mensen te overtuigen dat ze tol mochten heffen voor de toegang tot deze befaamde brug. Voor de stad O ldenzaal was het heffen van tol bij de Kribbenbrug en later ook bij de Poppenbrug een belangrijke bron van inkomsten.
Brooklyn Bridge Door zowel het heffen van de tolgelden als het onderhoud van die brug gen 'uit te besteden' konden de magistraten verzekerd blijven van jaarlijkse w insten. Het onderhoud van die bruggen was natuurlijk een kostenpost. Helaas w as er nog een groot risico nam elijk w anneer bestaande bruggen niet meer voldeden of zelfs weggeslagen zouden w orden door extreme weers om standigheden. De Dinkel was en bleef een uiterst grillige rivier. Zelfs in onze tijden was dat het geval. In februari 1946 werden vele houten bruggen door het wassende w ater weggeslagen en op 28 augustus 2010 was er sprake van een grote overstroming. Ook in 1775 was dat het geval. Het verkeer via de Poppenbrug was ernstig gestremd. De provinciale overheid eiste dat er een tw eede nieuwe brug gebouwd moest w orden. Voordat deze zaak nader beschreven w o rd t volgt hier eerst een kort overzicht van het ontstaan van de Kribbenbrug en de Poppenbrug Een korte geschiedenis van de Kribbenbrug en Poppenbrug De tol van de Kripten- of Nieuwe brug behoorde al in 1006 aan de Bisschop van Utrecht. Daarom w ordt de plaats w aar het tolhuis stond: 'Bisschopskempken' genoem d.3
34
'n 7-foeshreefNr.3
ZO H
H et erve B isschop vlak bij het ‘Bisschopskempken ’w a a r het tolhuis aan d e w eg over d e K ribbenbrug ston d
Op de landdag in Deventer gehouden op 28 april 1658 oordeelden Ridder schap en Steden van de Provincie Overijssel dat het voor het verkeer naar en van het Duitse Rijk aantrekkelijker was om de Dinkel te passeren bij het Schepers vonder in plaats van de Kribbenbrug.4 De kosten van deze nieuwe brug, Poppenbrug geheten, bedroeg 2800 Carolische guldens. De stad Oldenzaal verzocht in 1680 de Ridderschap om voor dekking van haar deel van de investering en voor het onderhoud van de brug tol te mogen heffen. De voorgestelde tarieven w aren: Als Op Op Op Op Op
op een w aagen een paa rt m et een man p eert, osse o ft koe een passagier een varken een schaap
2 stuiver 1 stuiver 1 stuiver V2 stuiver V2 stuiver V2 stuiver
35
'n TioeshreefHm™ W anneer de Poppenbrug daadw erkelijk is gerealiseerd is niet duidelijk5; wel is er op basis van ingediende rekeningen in 1730 en 1731 bij de stad Oldenzaal sprake van 3 bruggen te w eten: Scheepersbrugge, Poppenbrugge en Kribbenbrugge. W at het jaarlijkse rendem ent voor de stad Oldenzaal is w ordt duidelijk door een tw eetal contracten die rond 1735 werden afgesloten De verpachting van de tolgelden van de Kribbenbrug of Scheepersbrugge werd gegund aan de w eduw e Kok geboren Kistem aker en Claas Cok voor een periode van 6 jaar ingaande 1733. Ze moest daarvoor jaarlijks 83 Carolische guldens afdragen. Verder dienden ze bij de stad jaarlijks voor 3 gulden wijn te kopen als inkoop voor hun bierhuis.6 In 1736 sloot de stad O ldenzaal een contract met G errit Binkhorst voor het onderhoud van de Kribbenbrug voor een periode van 10 jaar. Gerrit ont ving daarvoor 20 Carolische guldens jaarlijks. Hij moest ze lf zorgdragen voor planken en leuningen m aar balken en posten kwamen voor rekening van de stad7. Op basis van uitbesteding van de verpachting en het onderhoud was het batig saldo voor de stad 63 Carolische guldens bruto op jaarbasis. Alles leek op deze w ijze goed geregeld m aar in 1775 leek er een kink in de kabel te komen. Een extra nieuwe Poppenbrug? De overstrom ingen van de Dinkel zijn van alle tijden. Zo ook rond 1775. De situatie was zodanig alarm erend dat de postmeester Helms uit Delden aan de Ridderschap en Steden van de Provincie Overijssel een brandbrief schreef. Hij was verantw oordelijk om het postverkeer naar en van het Duitse Rijk in stand te houden. Hij zag geen andere mogelijkheid dan het bouwen van een tw eede brug bij de Poppe. De magistraten van Oldenzaal zagen de bui al hangen. Zij konden een nieuw e brug onm ogelijk financieren8.
36
D e D inkel bij de K ribbenbrug in 1965 tijdens hoogw ater 9
Zij riepen de hulp in van de landm eter Schröeder woonachtig in Gildehaus. Op basis van een alles om vattende analyse moest hij komen tot een aantal aanbevelingen. Zijn eindverslag op 1 juli 1775 luidde als volgt: Op heeden dato hebbe ik onderschrevene landmeter, ter requisitie van de Weledele Acht bare Heeren Burgemeesteren der stad Oldenzaal, mij begeven, bij den Poppenbrugge, om de situatie daar omtrent, in een nauwkeurigen ogenschein te nemen: soo hebbe sulks, in presentie van Bovengen. HRN. Burgemeesteren waargenomen, en alles soveel [: sonder instrumenten Doenlijk :] te overwegen en bevonden; Eerstlijk dat de Rivier de Dinkel, boven de Brugge, geheel bogtig, en krom loopt: en dat het met het anleggen der kribben, o f hoofden, nog veel krommer Loop gekregen heeft, en in den hoek een groote diepte ver oorsaakt: Daarom is ’t beter; dat eenige Kribben daar weder uitgetrok ken, en op andere plaatsen weder angelegt worden; dat den inhoek weder toe spoele; en de Rivier, met een flauwe Circul na de Brugge toe geleijdt worde; en bij het hoofd, an ’t west einde der
37
‘n TJoeshreefxr3 zou Brugge, de D iepte weder toe drijve; Bij dese besichtiging, is in Voorslag gebragt, o f niet Raadsaam geven den wierde, dat er een kleindere Nieuwe Brugge, na het oosten heen, o f omtrent die plaats, daar het versc heiden malen, is deur gespoelt;[: dat is omtrent de Brugge en het Hek:] angelegt wierde? Om de deurspoelinge daar door te verhindere: en de groote Brugge daar door te hulp te koomen, D aar op hebbe ik de Rivier, nog verder in ogenschijn genomen, dat deselve met Groten Bogten na het oosten, haren Loop afkomende! En als er dan een Nieuwe Brügge sou angelegt worden; dat dan de Loop op de Brügge, in een regte Lijn, sou anlopen; en voorts sijn Loop op de regte diepte naar beneden sou nemen: en over sulks, met er tijd de regter stroom, w el sou maken en dat nu de stroom / om dat hij met meer Bogten loopt, w el in eenige Jaaren, sig verminderen, o f w el in ’t geheel met sand toe spoelen: D at is Ja een vast bewijs dat daar de Rivier op zijn breedst is, tussen sijn oevers, dat is een scheutweges 2 a 3. beneden de Brügge, dat sij daar het water niet eens afdragen kan: Waar komt dit van? Allenig dat het water, verder na beneden, door de Engtens, en ruwigheden overal opge houden word: so is mijns er ’agtens, terwijl het eens so verre, al in de tijd gekomen is: en tot geen Materialien, niet enig anstalt gemaakt is: D at men de geheele Riviere, daar hoge oevers, en Engten sijn, en Enigeoevers die met sterke Boscasien bewassen, waardoor het water op gehouden, dat sulks bij dese Droge tijden, weggehouwen, en ruimer gemaakt worde: daardoor te probeeren, o f de stroom na benedenbeter sijn aflossinge krijge en daardoor wat geholpen worde dat het bij de Brügge soo ligte niet deurbreeke Als dese ruiming mogte helpen, soo was dit de Menagieusiste kosten en is dierhalven niet vergeefs, dat het w ater beter sijn scheut o f a f loop krijge: /soo niet!/ was het mijne meeninge datt 'er Een vasten dam van de Brügge a f aan: tot om den hoek gemaakt wierde: van buiten naa de West sijde met groene soden, opgeset, waar en een Slagte o f over vall van 3 a 4 Roeden. Ldngte, die een weinig lager gelegt werde, als de superficies, o f oppervlakte van den dam, die met de voorkante met palen en met een gevlogten tuin, o f fascinen voorgeslagen worde, o f beter met schaal en paalw erk voorzien: waarover bij Extra hoge vloeden, als over een straat het water kan overvloeijen, en over sulks, als over een gladde grond overloopt, so kan het so ligt geen scheuring veroorsaken. Tot een nieuwe Brügge die voor de andere an te leggen, kan ik niet Aanraden, als reden als voren gem el.: soo daar Een Brügge soude ge legt worden, dat den stroom van de Hoek na Schepershuis daar regtstreeks sou sijnen loop
38
'n T-ioestoreef
zou
maken, en als dan regt op de breek van de Dinkel komen, o f sou anschieten, so sou die in der Haast een tere stroom maken, als die oude nu is; en als dan veel meer kosten veroorsaken; D at voor gem. Terrein, en situatie, wel opgenomen hebbe, en mijne meninge: de wegruim ing eerst te probeeren, en als dan, soo in te ri gten, als ik hierboven heb angegeven; soo twijfle niet, o f het sal also met de menagieuste kosten kunnen geholpen worden; Gildehuis 1ju li 1775 G J Schroeder, Gesworen Landmeter D er Graafschap Bentheim
Dit was koren op de molen van de M agistraten van Oldenzaal. Er was dus geen nieuw e brug nodig. Stroom afwaarts bij en na het Lutterzand, daar moest het nodige geschieden. Daar werd het w ater onnodig opgehouden. De Edelachtbare Heeren Ridderschap en Steden der Staten van de Provincie Overijssel werden hierover in kennis gesteld. Een overzicht hoe de toestand stroom afwaarts er uitzag werd eveneens toegevoegd. Dat rapport was afkomstig van tw ee tim m erlieden en wel Antonius Velthof en Berent Berghu is. Zij moesten de grootte en kw aliteit van de bestaande bruggen vaststellen. Mogelijke m aatregelen in het stroomgebied van de Dinkel ten gunste van de bestaande Poppenbrug mochten immers geen negatieve weerslag hebben op de andere bruggen. Het verslag van de beide tim m erlieden luidde als volgt: Wij onderschreven Anthonius Velthof en Bernardus Berghuis beide timmermansbasen At testeren hoedat wij ter instantie van de Burgermeester van Oldenzaal hebben opgenomen de Dinkel en Bruggen van de Poppe tot aan Lutke Beverborg en bevonden als volgt:
1. 2.
D e Poppebrugge is lang 70 voet en de Dinkel aldaar van deselve breedte; Van de Poppenbrugge na beneden 1544 treden leid een brugge genaamt de Austerbrugge is lang 60 voet;
3.
Van de Austerbrugge tot Gyselmansbrugge sijn 2970 treden welke brugge is lang 44 voet;
4.
Van Gyselman tot de eerste brugge van Lutke Beverborg sijn 917 treden is lang 30 voet;
5.
Van de eerste tot de twede brugge van Lutke Beverborg sijn 100 treden lang 25 voet;
39
'n HoesbreefNr.3 zon 6.
D e Dinkel is aldaar ingedijkt op 12 voet breedte j a selfs met palen toegeheijd waardoor alle het water dat onder de Poppenbrugge heengaat moet passeeren.
In kennisse der waarheid hebben w ij beide eigenhandig ondertekent, Oldenzaal den 11 oktober 1775 Antonij Velthof D it handmerk heeft Berent Berghuis zelfs eigenhandig getrokken A Bloemen junior als getuige
Hoe en w anneer de aanpassingen zijn uitgevoerd is vooralsnog niet bekend. Hennie Kok 1 Tijdschrift van de ANWB, de Kampioen, december 1948. 2
Hij is de afgelopen tijd voorbijgestreefd door Madoff.
3
J.G. Geerdink, Kroniek van de Lutte, 23
4
Oud archief der gemeente Oldenzaal InvNr. 135 Request van den magistraat aan Ridderschap en Steden om de Kribbenbrug van de stad over te nemen o f daarop een tol te mogen te mogen vestigen 1680 1 stuk.
5
We hadden tussen 1658 en 1680 immers twee oorlogen met de bisschop van Münster.
6
Oud archief der gemeente Oldenzaal Inv. Nr. 116 Acte van verpachting van den tol van de Kribben of
7
Oud archief der gemeente Oldenzaal InvNr. 203. Overeenkomst van de burgemeesters met Gerrit
8
De rest van dit verhaal is gebaseerd op de volgende bron: RAO Toegangsnummer: 3.1 Archicftitel: G.
Schepersbrug 1733 I stuk
Binkhorst uit de Lutte over het onderhoud van de Kribbenbrug. 1735. 1 stuk.
ter Kuile en J.H. Wigger, Inventaris van de archieven van de Staten van Overijssel en de op hen vol gende colleges, 1578-1810. 927 Poppenbrug over de Dinkel bij de Poppe Datering 1775 9
Met dank aan Johan Effing voor het beschikbaar stellen van deze foto.
40
'n H oesbreef^
ZOH
Het Lutterzand omstreeks 1927
Het Zandhuuske Mevr. Oude Bekke (geheel links) met enige kampeerders
Zo kampeerde men in die jaren!
41
'n TJoeskreefNr.3 zou
Oude Bekke, de zandsnieder (boven in het midden met hond) met een gezelschap op de hellingen van de Dinkel
Paaseieren eten in het Zandhuuske. Op deze foto doen buurjongens zich tegoed aan de eieren. 42
‘n 7-foesloreefn , 3
ZOH
Bernard Siemerink "Lechtopnem m er in Berghoezen, Beuningen en de L u tt" Het is voor de jongere generatie w elhaast ondenkbaar dat er maandelijks een am btenaar aan de deur komt, die meterstanden komt opnemen en een kw itantie aanbiedt die direct moet worden betaald. Toch ligt deze tijd nog niet zo ver achter ons. Een van die am btenaren die door w eer en w ind, bij regen en zonneschijn op de fiets langs de woningen ging was Bernard Siemerink, beter bekend als "broer van 'n Elsmors". Bernard is geboren op 01 januari 1914 op de boerderij de Elsmors, die helaas ten gevolge van de aanleg van de A-1 moest worden gesloopt. Bernard was de jongste uit een gezin van acht kinderen, vier jongens en vier meisjes. Zijn vader. Gradus Siemerink getrouwd met Maria Olde Nijhuis, was naast landbouwer, w ethouder in de gemeente Losser en tevens loco-burgemeester. Hij was belast met de controle van de rittenstaten van de veldwachters, w aar voor ze op het erve ontboden w erden. Een van de meisjes, Grada, overleed al toen ze amper v ijf maand oud was, terw ijl An op 24-jarige leeftijd overleed. Marie, de oudste zuster van Bernard trouw de met Herman in het Veld (Smellink) en ging op de op een steenworp afstand liggende boerderij wonen Zijn andere zuster Rika trouwde met Tinus Olde Riekerink (Schal Tinus) uit De Lutte. Hendrik, de oudste broer van Bernard, werd de opvolger van Gradus op de boerderij. Hendrik trouw de met Leida Slebos uit het "A chterbrook", thans Wiggersbosweg. Hun zoon Jan was de laatste boer op het erve Elsmors. Gerard was w ellicht het meest bekend in Berghuizen. Gerard was slager en naast het slachten bij de boeren in de wijde omgeving dreef hij samen met zijn vrouw Sien Engbers een slagerswinkel aan de Enschedesestraat. Thans is hierin het cafetaria "De Elsmors" gevestigd, zodat de historische naam van het erve Elsmors bewaard blijft.
43
‘n Hoesbreefm zou
Fam ilie Siemerink. Vlnr. Johan, Marie, Gradus, Hendrik, Bernard, M arie Siem erink-O ude Nijhuis, An, Rika, G erard
Een tragisch voorval in de fam ilie bepaalde ook de verdere levensloop van Bernard. Zijn broer Johan die bij de gem eente Losser w erkte als "kantoorloper" zoals in officiële stukken staat verm eld, stierf op de jeugdige leeftijd van 26 jaar op 02 februari 1933 aan de Spaanse griep. Nog triester was het dat een dag eerder ook de moeder van Bernard aan de Spaanse griep was overleden. Bernard had na de lagere school (boerenschool) met goed gevolg de am bachtschool in Enschede doorlopen en behaalde het diploma bankwerken. Deze opleiding sloot aan bij de am bitie van Bernard om smid te worden. Door de tragische dood van zijn broer werd Bernard mede door de invloed van zijn vader aangesteld als opvolger van zijn broer. Het was crisistijd en de werkloosheid groot, dus een vaste aanstelling bij de overheid was meer dan w elkom .
44
'n 7-foestomfNr.3
ZOH
Bernard werd aangesteld als "geldophaler bij de gem eentebedrijven op eene beloning van fl. 1050,00 'sja a rs". Zijn w erkterrein was gelegen in de gemeente Losser, in de w ijken Berghui zen, Beuningen en De Lutte. Iedere dag op de fiets, later ingeruild voor een Solex bezocht hij van 's morgens 8 uur tot 's avonds laat de inwoners van de drie M arken. Hij kende iedereen bij naam en toenaam en als hij zijn brood trom m eltje aansprak stond de koffie overal voor hem klaar. Plichtsgetrouw nam hij de meterstanden op, deponeerde deze bij de adm inistratie w aarna een kw itantie werd opgemaakt. Hierna moest het geld geïnd w orden. Er moest direct worden afgerekend, zodat het herhaaldelijk voorkwam dat hij een aanzienlijk geldbedrag in zijn tas had. Bang voor een overval is Bernard nooit Bernard Siemerink (links) m et zijn collega ’s Fons geweest, dat kwam in die A gterbos en Henk Wermers tijd niet voor. Bernard was een graag geziene gast, mede door zijn immer vrolijk karakter en zijn hulpvaardig heid. Als er ergens in een gezin een kleine reparatie moest worden verricht kwam zijn opleiding als bankw erker hem goed van pas. Een niet werkende stofzuiger of strijkijzer kende voor Bernard geen geheimen en de klus werd onder w erktijd keurig geklaard. Het was alsof de bewoners hun niet w erk ende elektrische apparatuur bewaarden tot Bernard kwam .En als er bood schappen moesten worden gehaald voor de in de uithoek van de Marken wonende inwoners was Bernard altijd bereid de helpende hand te bieden. Maar hij kreeg er ook veel voor terug, fiets kapot, geen probleem, neem er maar een van ons mee.
45
‘n 'Hoeskreef
j< r 3 Z O H
In zijn Losserse tijd was Bernard samen met Gerard Engbers, wonende aan de Enschedesestraat, een vraagbaak voor alle inwoners van Berghuizen. Gerard Engbers w erkte op de adm inistratie van het GEB van Losser. Voor een vraag over een bouwvergunning, de aanvraag voor een uittreksel uit het geboor teregister, een probleem met de afw atering, voor de Berghuizenaren was een gang naar Losser niet nodig. Gerard Engbers en Bernard Siemerink losten dergelijke zaken op. Met ingang van 01 juli 1957 werd Bernard eervol ontslag verleend uit de betrekking van meteropnem er-geldophaler 1e klas, wegens de overgang in gelijke functie naar de gem eente Oldenzaal. Dit eervolle ontslag was het gevolg van de annexatie van Berghuizen door Oldenzaal. Bernard w as in eerste instantie niet erg ingenomen met deze overgang. Hij verloor vele goede vrienden in de buitengebieden van De Lutte en Beuningen. Hij moest in het begin in O ldenzaal nogal w ennen. Zo kreeg hij een lijst met namen w aar hij geen to u w aan vast kon knopen. Hij kende van kinds a f de mensen enkel bij de bijnaam . Een ander fenom een w aar hij tegenaan liep was het opnemen van de standen van de w aterm eters. In Berghuizen was er voor de annexatie immers nog geen waterleiding aangelegd. De mensen moesten zich behelpen met een w aterp ut. Nu zaten die waterm eters nogal op vervelende plekken om te controleren. Daarom sprak Bernard met zijn col lega's af om de standen van de w aterm eters m aar te schatten. Dat ging goed tot er een gezin verhuisde en de w erkelijke meterstand werd opgenomen. Bernard en zijn collega's hadden heel w at uit te leggen. Bernard was getrouwd met Truus Nordkamp, dochter van Hazewinkels Jens, een buurmeisje. Ze gingen wonen op het ouderhuis van Truus, w aar ze woonden tot 1960, toen verhuisden ze naar de Stakenkam plaan. Bernard en Truus werden de ouders van zes kinderen, vier meisjes en tw ee jongens. Voor al zijn verdiensten werd Bernard onderscheiden met de erem edaille verbonden aan de orde van Bernard Siemerink geb. 01-01-1914, overl. 25-07-1999
46
‘n Hoesbreef
w
ZOH
Oranje-Nassau. Deze onderscheiding werd hem uitgereikt op 03 februari 19/3 ter gelegenheid van zijn 40-jarig dienstjubileum .
De onderscheiding werd opgespeld door burgemeester Reijnen van Olden zaal. Rechts kijkt Truus glimlachend toe. Op 1 januari 1979 was het 49 jaar geleden dat Ber nard begon met zijn werkzaam heden in Losser. Hij be reikte de pensioen gerechtigde leeftijd van 65 jaar. Na 24 jaar Losser en 22 jaar Oldenzaal kwam er een einde aan een prachtige loopbaan. Bernard en Truus gingen genieten van hun w elverdiende pensioen De gegevens voor het verhaal zijn verstrekt door Femie Teunissen-Siemerink oudste dochter van Bernard, aangevuld met anekdotes verteld door oudcollega Theo Gosenshuis Jan Olde Kalter
47
‘n 7-toeshreefNr.3zo« Activiteiten 2e helft 2011
Werkgroep Aktiviteiten: Frans Broekhuis
Zondag 25 september Excursie Natura Docet
Werkgroep Archief:
Dit jaar bestaat het museum honderd jaar. Rondom het museum is de fraaie natuur van
Miijam Nijhuis Paul Smellink BenNijm eijer Frans Broekhuis
Twente uitgebeeld w.o. essen, beekdalen en moerassen. Zowel binnen als buiten worden we rondgeleid door deskundigen. Vertrek vanaf het Kerkplein De Lutte om 13.30
0541 -552331 * 0541-551610 0541-511366* 0541-516970 0541-552331
Werkgroep Boerderijen: Toni Ankonc Frans Scholten
06-25194301 * 055-3671281
Werkgroep Genealogie:
uur. Introducés van harte welkom!
Toni Ankonc
Donderdag 10 november Lezing Boerderij- en Familienamen
Frans Broekhuis 0541 -552331 * Jan Tijman op Smeijers 0541-551796 Gerard Zwijnenberg 0541 -551452
Henk Woolderink uit Borne geeft deze avond een interessante lezing over het aannemen en voeren van familienamen en boerderijnamen in Twente. Ook het Germaans erfrecht, de ondeelbaarheid van boerderijbezit en oudedagsvoorzieningen in vroegere tijden komen aan de orde.
Miep Koekenberg Gerda Maseland Jan Olde Kalter Hennie Kok Hans Lenderink
Aanvang 19.30 uur in Erve Boerrigter.
Jan Oude Nijhuis 053-5384475* Jan Tijman op Smeijers 0541 -551796
06-25194301 *
Werkgroep Fotoboek De
Donderdag 5 januari 2012 Nieuwjaarsreceptie Aanvang 19.30 uur in Erve Boerrigter. Donderdag 23 februari 2012 Dialezing
Werkgroep ‘n Hoesbreef: 0541-513877 0541-552852* 0541 -513283 0541-552441 0541-530226
Werkgroep Veldnamenonderzoek:
Werkgroep grensstenen: Jan Oude Nijhuis Tonnic Bekke Henk Stobbe Gerard Zwijnenberg
053-5384475* 0541-551538 053-5360187 0541-551452
* = contactpersoon
Aanvang 19.30 uur in Erve Boerrigter.
E-m ailadrcs van de redactie ‘n Hoesbreef: f .m a s e la n d ( a ) k p n p la n e t.n l
w w w .d e d r e e m a r k e n .n l
Uiterste inleverdatum materiaal Hoesbreef nr. 4-2011:
1 oktober 2011
48
Dree Mar
