Museum Vaassen Historie
1591
Arnhem
Jansz. van Aelst
1593
Apeldoorn
Johan. van Steenbergen de Jonge (Later in het bezit van Andries en Lodewijk van Aelst zonen van Jansz.)
1597
Hattem
Johan van der Schuur
1597
Velp
Gerrit Verstappen
1601
Beekbergen
Marten Orges "De Tullekensmolen"
Marten Orges bouwde in 1606 en in 1613 nieuwe molens in
Beekbergen en in Ugchelen. Zijn zoons, Daniel en Paul Martensz. bouwden nieuwe
molens in Ugchelen in 1618 en in 1625. Paul Martensz. noemde zich later naar zijn moeder: Schut Oudste Veluwse papiermakersgeslachten: Orges - van Aelst -
Schut In volgende jaren verrezen tientallen papiermolens op de
Veluwe door aanwezigheid van beken en de mogelijkheid tot het graven van sprengen.
Type aandrijving van het waterrad Boven-, Midden- en Onderslag
Beekwater
:
Fabrikage van het papier en Aandrijving van het waterrad
Waterrad
:
Drijft de hamerbakken en
De hollander aan
Hamerbakken
:
Slaan de lompen (grondstof)
uiteen en vervezelen
Hollander
:
Kuip met rol waarop messen (malen van de vezels t.b.v. gewenste eigenschappen)
Met veel water verdunde vezelbrij in een kuip Met zeef scheppen (geschept papier) Kletsnatte vel uit de zeef op een stuk vilt (koetsen)
Met pers water eruit persen Droogpers (vlakken) Natte maar redelijke stevige vellen ophangen in droogschuur
(gebeurde ook op de bleek)
Papier “lijmen” (voor beschrijf- /bedrukbaarheid)
Welke soorten werden gemaakt? (Schrijf-, Druk- en Pakpapier) Het Veluwse boekdrukkerspapier beroemd om zijn witheid.
Helder schoon water!
1650:
Apeldoorn centrum van de Veluwse papiermakerij met 28 molens
1740:
hoogtepunt van de Veluwse papiermakerij de Veluwe telde toen: 171
Waterpapiermolens
2
Windpapiermolens
1
Watervluchtmolen (combinatie wind/water)
(in Heelsum vanaf ca.1836)
Bekende namen: Voorslop, stinkmolenf steenbeek en brouwersmolen in
apeldoorn. Bovenste-, middelste- en achterste molen in loenen. Kraaiennest, brinkermolens en griftsemolen in Vaassen. Hamermolen in ugchelen. Tullekensmolen in beekbergen.
Plaats
Aant. molens
Aant. arbeiders
Apeldoorn
39
300
Vaassen
15
60
Loenen
14
58
Heelsum
12
76
Heerde
10
50
Velp
10
40
Beekbergen
9
41
Epe
9
21
Dieren
3
21
Ermelo
3
21
Putten
2
4
Brummen
1
7
Arnhem
1
3
Nunspeet
1
3
129 Totaal
696 Totaal
Oosterbeek, Renkum,
Rondom Apeldoorn Hellingen oost- en zuidzijde van de Veluwe
gegraven sprengen! Onontbeerlijke watertoevoer! Meerdere sprengen voeden een beek, indien een spreng
ijzerhoudend is, dan werd een schot in de lengterichting van de beek geplaatst.
- Schone waterhelft: t.b.v. fabricage - ijzerhoudende waterhelft : aandrijving waterrad Spreng - bovenbeek - wijer “molenvijver” (buffer- en
bezinkvijver voor vuil en ijzer “rodolm”) - molen met waterrad -benedenbeek
Veluwe :
1e helft 19e eeuw 4 a 5 arbeidskrachten per molen
Bezetting van de molen: Lompenscheurder
Schepper en koetser (vaklieden) Papierheffer
Kinderarbeid Daardoor lage kosten en dientengevolge kon de
concurrentie lang volgehouden worden
Werkdagen van 12 uur Boerderij bij de molen
Tot 1860 bleef het aantal molens op ca. 129, daarna liep het
snel terug. Het einde van de 19e eeuw betekende het einde van het met de hand maken van papier. Oorzaken: - gebrek aan kapitaal - gebrek aan kennis voor de technische veranderingen - “lagere” prijs van machinaal papier - De overheid en “Export naar Ned. Indië” ging over op machinaal papier - Van waterrad naar stoommachine - Van schepkuip naar papiermachine - Van lompen naar houtslijp en celstof Het was allemaal te ingrijpend
Enkelen schakelden om op de papiermachine
zoals Lubbertus van Gerrevink, die in 1838 in Wapenveld als eerste in Gelderland een papiermachine in gebruik nam. (Voorheen Berghuizer papierfabriek) Velen gingen over op wasserijen
De schuur voor het drogen van papier werd nu gebruikt voor het drogen van de was Vele molens vervielen en werden gesloopt
De laatste schepkuip werd in 1921 in Ugchelen stopgezet.
Nederlands openluchtmuseum in Arnhem:
de in 1933 geplaatste papiermolen “Marten Orges“ Hier wordt handgeschept papier gemaakt
Papiermolen/Fabriek "De Middelste Molen“ in Loenen:
- Lijn handpapierfabricage - Lijn machinale papierfabricage 1622 gebouwd handpapierschepperij 1886 afgebrand en opnieuw gebouw
1890 papiermachine geïnstalleerd Tot 1968 in bedrijf
Er werd toen op de papiermachine spijkerpapier gemaakt, ruw dik papier als verpakkingsmateriaal voor de spijkerfabriek. Het fabriekje is nu in eigendom van de vnp en in de stichting
middelste molen ondergebracht.
Grondstoffen:
Celstof en katoenen lompen (schaars) stoomketel op dunne olie
Inweek trommel, kollergang, hollander
Handpapier - Stofkuip - Schepkuip - Natpers - Droogrekken - Droogpers
machinaal - stofkuip - papiermachine - rollenpers - droger
Aandrijving: waterrad en stoommachine
- waterrad: drijft alleen de papiermachine aan - Stoommachine: drijft overige machines aan
Lompentafel
Papierschepper
Hamerbak
Koetsen en Persen
Hollander
Drogen
Presentatie samengesteld voor Museum Vaassen Historie 2013
