15
museum NIEUWS
FEBRUARI 2007
Fiep – feest der herkenning
Column van Frits van Exter
Karrenvrachten kostbaar materiaal
Politiek in Prent te zien vanaf 15 maart
pagina 2
pagina 3
pagina 4/5
pagina 7
Museumbende overvalt het Persmuseum, score: 4 sterren Het Persmuseum heeft bezoek gehad van de Museumbende die onderzoekt of musea geschikt zijn voor kinderen. En met succes, want de bende gaf het Persmuseum maar liefst vier van de beschikbare vijf sterren! Het aantal sterren wordt bepaald aan de hand van de categorieën ‘leren’, ‘doen’ en ‘bijzonder’. Dit bordje met de vier sterren werd op de voordeur van het Persmuseum bevestigd. Het ligt nu in
Vooral de categorieën ‘leren’ en ‘bijzonder’ scoorden hoog, de bende gaf hier zelfs zes negens en twee achten. De categorie ‘doen’ kreeg een acht en drie zevens. De bende begon in het museum waar zij konden zien hoe de
krant in Nederland zich ontwikkelde van 1618 tot nu. Hoe zag een krant er vierhonderd jaar geleden uit? En wat is het verschil met de krant van vandaag? Door middel van actieve opdrachten, zoals letters zetten, konden zij bovendien zelf ervaren hoe de krant vroeger ge-
het museum.
maakt werd. De bende bezocht aansluitend de drukkerij van De Telegraaf aan de Basisweg om te zien hoe het tegenwoordig in z’n werk gaat. De Museumbende is een infor-
De Museumbende. Van links naar rechts: Maarten, Anouk Custers (Persmuseum), Judith, Sipke Jan Bousema als Boris Gazmanov, Levi en Kim. © Persmuseum FOTO: REMKO SCHEEPENS
© Persmuseum FOTO: REMKO SCHEEPENS
matief en spannend tv-programma van de AVRO voor kinderen van 9 tot 13 jaar. Bendeleider Sipke Jan Bousema gaat samen met zijn vier bendeleden undercover de musea in, met als doel: de musea testen of ze geschikt zijn voor kinderen. Belangrijk is dat de bendeleden hun werk kunnen doen zonder herkend te worden. Daarom verzinnen ze steeds een andere smoes. Dit keer was Sipke Jan Bousema vermomd als Boris Gazmanov, een beroemde Russische zanger die samen met zijn vier dansers op tournee is door Nederland om zijn nieuwe carnavalshit ‘Hopsa’ te promoten. Op uitnodiging van de Russische ambassade bezochten zij het Permuseum om meer te weten te komen over de geschiedenis van de Nederlandse kranten. De aflevering werd uitgezonden op vrijdag 2 februari. Gemist? De uitzending is op avro.museumbende.nl te bekijken. Hier is bovendien gratis de carnavalshit ‘Hopsa’ te downloaden.
museum
pagina 2
Fiep Westendorp feest der herkenning De tentoonstelling Fiep in de krant. De Parooljaren van Fiep Westendorp is een zeer groot succes. De tekeningen van Fiep Westendorp worden door de bezoeker als absoluut tijdloos ervaren. Volwassenen, grootouders met kleinkinderen en middelbare scholieren, allemaal waarderen ze de tentoonstelling die voor alle doelgroepen wel een element van herkenning in zich draagt. De emancipatorische kant van de tekeningen, verschenen in Het Parool tussen 1948 en 1968, vormt vooral voor veel vrouwen een nog steeds herkenbaar beeld, ondanks het feit dat de tekeningen minimaal veertig jaar oud zijn. In de kerstvakantie werd het museum massaal bezocht door gezinnen en de na-schoolse opvang. De speciaal ontwikkelde educatieve activiteiten bij de
Zoeken naar de favoriete kaarten. © Persmuseum FOTO: REMKO SCHEEPENS
Fiep in de krant De Parooljaren van Fiep Westendorp Nog te zien tot en met 11 maart 2007 tentoonstelling zijn voor kinderen een reden om uren in het museum te blijven. Veel kinderen blijven de hele ochtend of middag om de speurtocht zo perfect mogelijk te voltooien. Kinderen van een kinderfeestje die de workshop ‘Net als Fiep’ volgen, komen eerder om taart te eten en blijven daarna voor het speciale voorleesuurtje en de állerkleinsten vermaken zich in de Fiep-kinderhoek, waar ze kunnen knutselen, spelletjes doen en filmpjes kijken. Heel bijzonder waren de zondagen rondom de feestdagen: het voorleesuurtje werd verzorgd door niemand minder dan Mies Bouhuys. Ook verschillende Amsterdamse opleidingsinstituten ontwikkelden de afgelopen weken initiatieven om hun studenten met Fiep Westendorp kennis te laten maken. Het Grafisch Lyceum Amsterdam en de Hogeschool voor Economische Studies verzorgden parallel aan de tentoonstelling opdrachten die op locatie in het museum moesten worden uitgevoerd.
Enkele reacties van volwassenen en kinderen ‘Geweldige tentoonstelling van Fiep Westendorp. Kom nog een keer kijken, lezen en genieten!’ ‘Enig! Moet iedereen bekijken!’ ‘Dit is een vetcool museum.’ ‘Onbekend en dan ook al die humor 50-60’er jaren, flink gelachen.’ ‘Wat een geweldige tekeningen toch – van Fiep – krachtig, humoristisch. Een prachtig hoekje van een gouden dame.’ ‘Wij hebben het erg naar ons zin gehad in het museum, erg leerzaam. MA College.’ ‘Leuk museum en ik heb weer eens lekker lopen grijnzen.’ ‘Ik vond het museum hartstikke leuk en de plaatjes ook.’ ‘De kindertjes van NSO De Blauwe Spin vonden het erg leuk.’
De Fiep-kinderhoek.
© Persmuseum FOTO: JESSICA NOOTENBOOM
Grenzen aan Persvrijheid Dag van de Persvrijheid 3 mei 2007 Sinds 2003 wordt in Nederland, op initiatief van het Persmuseum, op 3 mei aandacht geschonken aan de Internationale Dag van de Persvrijheid. Het Persmuseum, de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), de Nederlandse Dagblad Pers (NDP), Free Voice, Press Now en sinds vorig jaar ook de Wereldomroep hebben zich hiertoe verenigd in de ‘Commissie Dag van de Persvrijheid’. Op donderdag 3 mei organiseren zij opnieuw de Dag van de Persvrijheid. Plaats van handeling: het gebouw van de Wereldomroep te Hilversum. Het thema is ‘Grenzen aan Persvrijheid’. De Vlaamse minister Geert Bourgeois, die onder andere mediazaken in zijn portefeuille heeft, spreekt de Persvrijheidlezing uit. Harm Brouwer, voorzitter van het college van procureurs-generaal, zal als co-referent optreden. Die dag wordt ook de uitslag van
een nieuw onderzoek naar zelfcensuur en censuur in de Nederlandse journalistiek en de daarbij behorende publicatie gepresenteerd, gevolgd door een debat met journalisten die de hete adem in de nek hebben gevoeld van justitie en AIVD. Het programma bevat verder de nieuwe documentaire ‘Press freedom under Pressure’ (Free Voice en Press Now) en de wereldwijde persvrijheidbarometer. Houd voor meer informatie www.persmuseum.nl in de gaten. Wilt u zich aanmelden, stuur dan een e-mail naar
[email protected].
museum
pagina 3
Gastcolumn Frits van Exter Wat is nog heilig in de media? Het is mooi dat ik een stukje mag schrijven, maar liever zou ik natuurlijk in ons museum een tentoonstelling inrichten. Eén wandje zou al mooi zijn. Voor de toekomst van de geschiedenis zou ik proberen het heden van vandaag vast te leggen door het medianieuws van één dag erop te plakken. Bijvoorbeeld van woensdag 7 februari 2007 - de dag waarop ik deze bijdrage schrijf. Zet u schrap, daar gaat-ie: - Uitgeverij PCM en telecombedrijf KPN willen een multimediale uitgeverij opzetten met gratis krant die ook op de computer, op mobiele telefoons en op tv-schermen in treinen moet verschijnen. In de Volkskrant staat dat hierover grote onrust is ontstaan op de redactie van NRC Handelsblad, die vorig jaar de tabloid nrc.next (50 eurocent) lanceerde en nu concurrentie in eigen huis vreest. - De Telegraaf publiceert de met
een mobiele telefoon gemaakte opnames van een feestje waarop een jongedame te zien is die ‘een sensuele lapdance’ uitvoert voor de bekende Volendamse zanger Jan Smit. - Het ANP meldt dat de EO en de Volkskrant gaan samenwerken in het programma ‘Brieven aan God’. De krant publiceert de brief aan God geschreven door een bekende Nederlander, die daarover met Andries Knevel op tv in gesprek gaat. - De kranten van het Wegenerconcern verschijnen voor de tweede dag op tabloid-formaat, maar communicatiewetenschapper Piet Bakker waarschuwt vandaag in de Volkskrant dat het ‘een sprong in het duister is’. – Bericht in Trouw: Bij de Eemshaven in Groningen verrijst dit jaar een computercentrum dat plaats biedt aan 100.000 servers. Als het complex vol wordt benut, gebruikt het evenveel stroom als 80.000 huishoudens. Google wordt een van de hoofdhuurders. - In nrc.next staat een ‘multimedia-versie’ van de oratie die
Marc Chavannes gisteren heeft uitgesproken op de Universiteit van Groningen. Onder elke alinea staan verwijzingen naar diverse websites die zijn betoog illustreren – een langere, traditionele versie van zijn rede stond gisteren in NRC Handelsblad, de volledige tekst staat op nrc.nl. - De nieuwssite nu.nl meldt dat gisteren 10,8 miljoen pagina’s op de site zijn bekeken. Een van de meest gelezen berichten: man schopt hondje in elkaar. De site lanceert vandaag de groepsblog hier.nl waarop Amsterdammers (‘meldt u aan als reporter’) hun lokale nieuws kunnen inzenden. Dat waren enkele snel bij elkaar gesprokkelde berichten over media. U kunt zich inmiddels bekocht voelen. Dit is tenslotte een column en daarvan mag u toch meer verwachten dan kale feiten – iets om over na te denken, iets snedigs op z’n minst. Bijvoorbeeld iets leuks over PCM (elke dag weer een opstootje!), iets weemoedigs wegens mijn aanstaande vertrek als hoofdre-
dacteur van Trouw, of iets opwekkends over ons Feest voor de Journalistiek op 3 april (www.detegel.info). Maar hé, dit is het (ongetwijfeld multimediale) Persmuseum! Hier gaat het om een groter belang. En er is zoveel overstijgends aan de hand, waar ik niet aan voorbij kan gaan. En tegelijkertijd zou ik niet weten wat ik daarover zou kunnen zeggen. Ik weet het, ik schiet tekort. U moet zelf nadenken over wat dit allemaal betekent. Ik kan de berichten alleen maar achter elkaar plakken en er in opperste verwarring naar kijken, een beetje als de negentiende-eeuwse boer die bang is dat de trein langs zijn weiland de melkproductie verstoort. Mag ik er nog één herhalen? Komt-ie: ,,Het ANP bericht dat de EO en de Volkskrant gaan samenwerken in het programma Brieven aan God.’’ Is er dan niets meer heilig in de media? Frits van Exter is tot 1 april 2007 hoofdredacteur van Trouw
Debat over persvrijheid voor jongeren van het VMBO Het Persmuseum en de Nederlandse Dagblad Pers (NDP) willen het thema persvrijheid introduceren in het voortgezet onderwijs en dan specifiek in de bovenbouw van het VMBO. Op deze manier willen de organisaties jongeren er bewust van maken dat persvrijheid van belang is voor het voortbestaan
en de ontwikkeling van een democratische samenleving. Daarbij wordt persvrijheid duidelijker verbonden aan het bre-
Aanwinsten Schenking archieven PCM/Dagbladunie De afgelopen maanden heeft het Persmuseum een aantal belangrijke PCM-archieven en -collecties verworven. Het betreft onder meer het archief van de raad van bestuur en de directie van PCM en de Nederlandse Dagbladunie, van 1968 tot en met 1996. Daarnaast is een omvangrijk historisch archief van de Volkskrant binnengekomen met realia, affiches, zaken met betrekking tot abonneewerving en een aantal (bedrijfs)films uit onder meer de jaren twintig en dertig. Een andere mooie collectie pers-
realia en boeken met betrekking tot de PCM-bladen ontving het museum van Volkskrant-medewerker Ruud Riem.
Opland Via Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Broertjes kreeg het Persmuseum een klein, zeer bijzonder archief met betrekking tot tekenaar Opland. Het gaat onder meer om de jarenlange interne correspondentie van de tekenaar met diverse redacteuren van de Volkskrant, vaak van financiële aard. Daarnaast bevat het archief tal van brieven die door middel van tekeningen zelf kleine kunstwerken zijn geworden.
dere thema vrijheid van meningsuiting. Op deze terreinen is duidelijk sprake van een spanningsveld: hoe ver mag je gaan in het uiten van je mening? Pleeg je zelfcensuur als je rekening houdt met anderen en je dus niet alles zegt wat je denkt/weet? Als je de vrijheid neemt om beweringen te uiten, moet je dan niet ook je bronnen blootgeven? Dergelijke vragen raken ook aan de belevingswereld van jongeren: zij hebben dagelijks te maken met de mate waarin zij in staat zijn zich te bewegen zonder in conflict te raken met anderen. De organisaties zijn daarom van mening dat de activiteit het beste kan worden georganiseerd in de vorm van een debat. Om deze reden is een samenwerking aangegaan met het Nederlands Debat Instituut. Op woensdag 25 april, in de week voorafgaand aan de Dag van de Persvrijheid, zal het eer-
ste debattoernooi plaatsvinden op het Montessori College Oost in Amsterdam. Ruim zestig leerlingen van verschillende VMBO3 klassen gaan op deze dag midden in de aula van de school, voor iedereen zichtbaar, debatteren aan de hand van pittige stellingen. Dit gebeurt onder leiding van een professionele debatleider van het Nederlands Debat Instituut.
Agenda Tot en met 11 maart 2007 Tentoonstelling: Fiep in de Krant. De Parooljaren van Fiep Westendorp 15 maart 2007, 16.30 uur Uitreiking Junior Inktspotprijs 2006 Opening Politiek in Prent 2006 15 maart – 29 april 2007 Tentoonstelling: Politiek in Prent 2006 14 – 15 april Museumweekend: De Kunst van het Waarnemen 11 mei – 9 september Tentoonstelling: Joep Bertrams
museum
pagina 4
Trots is Niels Beugeling op het alsmaar stijgende aanbod van collecties voor het Persmuseum. Het depot is de laatste jaren te klein geworden, zeker voor realia die wekelijks worden aangedragen: van een gedenkpenning van een krant en affiches tot asbakken als rela-
tiegeschenk. Des te vervelender vindt Beugeling het de schenker van ’een of meer meters papieren archief’ ook een flinke donatie te vragen. Collectiebeheer kost namelijk veel geld.
Karrenvrachten PCM-materiaal gingen naar de Zeeburgerkade door
Servaas Smulders
Wat heeft het Persmuseum met de verhuizing van de dagbladen de Volkskrant en Trouw in Amsterdam te maken? Vraag het aan Niels Beugeling (41), vier jaar werkzaam bij het Persmuseum en verantwoordelijk voor de wisselexposities en het beheer van de collecties. Vanuit de verouderde redactieburelen aan de Wibautstraat zijn begin dit jaar hele karrenvrachten museaal materiaal naar de Zeeburgerkade gereden. ,,Fantastisch materiaal. Vooral een verzameling van tientallen originele tekeningen van Opland die we via hoofdredacteur Pieter Broertjes van de Volkskrant hebben gekregen. Het gaat om tekeningen die nooit in de krant zijn gepubliceerd. Ze werden door de redactie te kwetsend gevonden voor het koningshuis of te gevoelig voor de buitenlandse politiek. We zouden er zo een aparte expositie van kunnen inrichten. En met een toelichting over de achtergronden om ze niet te
Niels Beugeling met een geschonken gedenkpenning van het Algemeen Handelsblad.
publiceren hebben we de opening ook al voor elkaar”, vertelt Beugeling met een brede lach. Naast die zeer interessante teke-
ningen en tientallen meters historisch archief kwam er in de Wibautstraat ook een immense hoeveelheid realia vrij. Alle aardigheden om abonnees en adverteerders in voorgaande jaren over de streep te trekken, gingen direct naar het Persmuseum. Honderden affiches, relatiegeschenken, kaartspelen, krantenstokken en ga maar door. Een belangrijke aanwinst was het archief van de directie en de raad van bestuur van PCM uit de periode tot 1996. Beugeling: ,,Een ongelooflijk interessant archief, zeker voor onderzoekers. Zo’n archief geeft antwoord op vragen over fusies en tal van andere ontwikkelingen bij deze landelijke kranten in de vorige eeuw.”
Een door de Volkskrant afgewezen tekening van Opland. (Brinkman, CDA, minister van welzijn, volksgezondheid en cultuur, 1982-1989; Van Dijke, CDA, voorzitter van de NOS, 1985-1987)
Ontsluiting ,,Het gekke is”, vertelt Beugeling, ,,dat je er dan ook geld bij
© Persmuseum FOTO: REMKO SCHEEPENS
moet vragen. Dat is ongewoon maar wij moeten wel. Het ontsluiten ofwel het toegankelijk maken en het zorgen voor een goed behoud van een archief, onder meer door het zuurvrij op te bergen, kost veel geld. Om een voorbeeld te noemen: de ontsluiting van het archief van Het Vrije Volk, dat het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) en het Persmuseum kregen, honderd strekkende meter, zou zo’n 150.000 euro gaan kosten.” Het Persmuseum beschikt niet over voldoende financiële middelen om alle aangeboden collecties en realia op passende wijze te ontsluiten. Met hulp van het IISG wordt na het aanbieden bekeken op welke wijze de collectie het best kan worden beheerd. Aan de hand van de beschikbare middelen wordt een plan voor ontsluiting en onderhoud gemaakt.
museum
pagina 5
Wekelijks rinkelt bel bij collectiebeheer van het Persmuseum
Gedenkpenning van Algemeen Handelsblad wordt gekoesterd
Het vragen om geld voor behoud van collecties mag dan lastig zijn, apetrots is Beugeling op het gegeven dat hij nu wekelijks wel een belletje krijgt over een aanbieding. ,,Je merkt dat de naamsbekendheid van het Persmuseum stijgt. Het komt waarschijnlijk mede door de wisseltentoonstellingen die we organiseren en waarmee we onze naam uitdragen. Elke week belt wel iemand die bezig is met het opruimen van een huis of kantoor en vraagt of dit of dat iets voor ons is. Ten opzichte van 2003 is het aantal aanbiedingen verveelvoudigd. Ik zeg er altijd meteen bij dat we geen geld hebben om het materiaal aan te kopen. Vaak reageren mensen daar heel makkelijk op. Ze begrijpen het kennelijk en komen het materiaal toch brengen.”
Keizersgracht 376-378, waarin Het Volk (voorloper van Het Vrije Volk) tot 1931 was gehuisvest. Bestuursleden van het voormalige curatorium van Het Vrije Volk boden het schilderij samen met een prachtig beeld van de Duitse beeldhouwer Rudolf Belling aan bij de viering van het eerste lustrum van het Persmuseum aan de Zeeburgerkade. Samen met de directie van het IISG heeft het Persmuseum besloten een aantal van die topstukken van beide instellingen binnen afzienbare tijd in het instituut te exposeren.
Zo staat op een dinsdagmiddag in februari de tachtigjarige mevrouw Van der Meulen uit Diemen aan de balie met een fraaie bronzen gedenkpenning, geslagen ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het Algemeen Handelsblad, 1828-1928. Een kleinood van een oom, die van 1915 tot 1955 bij het Algemeen Handelsblad werkte. Ze vertelt dat ze een heel eind had moeten lopen omdat de bus niet kwam. ,,Maar dat was niet erg hoor”, voegt ze er direct aan toe. Meestal volgt bij zo’n bezoek een gratis rondgang door het museum. Beugeling: ,,Dat hoort er bij natuurlijk.” Hij legt dan
De aanwinstenvitrine met het tafeltennisbatje van Het Parool. © Persmuseum FOTO: REMKO SCHEEPENS
Interne correspondentie van Opland aan toenmalig hoofdredacteur Jan van der Pluijm van de Volkskrant, februari 1978.
ook uit dat de belangrijke schenkers worden vermeld in het Persmuseumnieuws. ,,Maar er zijn ook schenkers die hun naam per se niet genoemd willen hebben in de museumkrant.”
Tekenpen van Behrendt Beugeling is heel blij met al die kleine dingen die ook met kranten te maken hadden. ,,Het is veronachtzaamd materiaal terwijl het ongelooflijk leuke voorwerpen zijn waarmee we exposities kunnen verlevendigen. Neem een expositie met tekeningen van Fritz Behrendt. Daar konden we onder meer een door hem gebruikte tekenpen bij leggen. Zulke a-typische dingen maken een expositie des te sterker.” Het gaat vooral om het verhaal achter het voorwerp, achter de realia. Een asbakje van het Rotterdams Nieuwsblad zegt iets over de wijze waarop bij die krant nieuwe abonnees werden geworven. Evenals het fraaie bord van Delfts Blauw van de Haagsche Courant. De verzameling groeit gestaag.
Van paraplu’s van De Telegraaf tot regenjacks met het opschrift Het Parool, fietstassen of een grote kristallen bloemenvaas van Het Parool als prijs voor de Witte Bedjesrally. De meest opmerkelijke schenking wordt maandelijks in een speciale kast tentoongesteld. Deze maand lag daarin een verzilverd tafeltennisbatje, de eerste prijs van het jaarlijkse tafeltennistoernooi Paroolsport 19751982. Beugeling: ,,Bij binnenkomst van die voorwerpen moet je je elke keer afvragen: kan dit wel? Wat doe je ermee? Gaat het niet ten koste van andere materialen want het neemt ruimte in beslag. En ook met het oog op komende exposities: heb je er dan iets aan?”
Topstukken Soms wordt ad hoc een oplossing gevonden. Zo heeft de afgelopen maanden het fraaie schilderij van de oprichter van het Persmuseum, D. A. van Waalwijk, tijdelijk plaats gemaakt voor het schilderij van het pand
Heeft conservator Niels Beugeling nog wensen? ,,Ja, we kijken altijd uit naar oudere kranten, bijvoorbeeld uit de zeventiende eeuw. Het zou aardig zijn die collectie te kunnen verbreden. Er is wel een hinderpaal: als zulke kranten er al zijn, kosten ze bij aankoop veel geld. Geld dat het Persmuseum ontbeert.” Om die reden hoopt Beugeling dat verzamelaars van kranten en tijdschriften hun collectie vaker gaan schenken aan het Persmuseum. ,,Wij kunnen er hier voor zorgen dat zulke verzamelingen voor het nageslacht op passende wijze worden bewaard en aan een breed publiek worden gepresenteerd.”
Politieke prenten Dit geldt ook voor politieke prenten. Mooie voorbeelden van zulke schenkingen zijn de collecties politieke tekeningen van Peter van Straaten en Opland. Het Persmuseum is de schenkers daar erg dankbaar voor. Beugeling: ,,Schenkers van collecties willen altijd dat er iets mee wordt gedaan. Het mogen geen ’dode collecties’ worden. Wij willen dat ook niet en gaan er dus mee aan de slag. Het worden geen stukken die diep in een archief worden weggestopt. Ons voordeel is ook dat we samenwerken met het IISG. De studiezaal van het instituut wordt jaarlijks door duizenden studenten en onderzoekers bezocht en daarbij spelen de politieke tekeningen, kranten, tijdschriften en archieven van het Persmuseum een belangrijke rol. Op deze wijze blijven onze collecties ook levend.”
museum
pagina 6
Geschiedenis van Surinaamse Pers hoort bij ons culturele erfgoed door
Angelie Sens
Op 10 augustus 1774 verschijnt de allereerste krant in Suriname: De Weeklyksche Woensdaagsche Surinaamse Courant (WWSC). De voorpagina van deze eersteling wordt geheel in beslag genomen door de ‘Opdragt van den Uitgever’, mr. Wolphert Jacob Beeldsnyder Matroos (1742-1793). Deze achttiende-eeuwse courant was het startsein voor inmiddels ruim 230 jaar Surinaamse persgeschiedenis. De Surinaamse kranten en tijdschriften waren en zijn overwegend Nederlandstalig. De honderden titels die vanaf 1774 in Paramaribo gedrukt en uitgegeven werden, weerspiegelen de maatschappelijke, politieke en culturele ontwikkelingen in Suriname. Uit een louter koloniale pers groeide een waaier aan kranten, tijdschriften en blaadjes van emancipatiebewegingen, van religieuze groepen, van etnische groepen, van ontluikende en volwassen politieke facties en belangengroepen, van vrouwen, van vakbonden en wat dies meer zij. De historisch ongelijke verhoudingen tussen de diverse bevolkingsgroepen, met name tijdens de koloniale periode, hebben geleid tot een zeer divers medialandschap, waarin naast de erkende of reguliere persuitingen vele vormen van (schriftelijke) communicatie en nieuwsvoorziening ontstonden die de mediageschiedenis van Suriname zo boeiend maken. Deze Surinaamse pers vormt een
schatkamer waarin een belangrijk deel van het SurinaamsNederlandse en Nederlandse culturele erfgoed ligt opgeslagen. Ze is een belangrijke bron voor de geschiedenis van de diverse groepen die in Suriname leefden en woonden en nog leven en wonen (Nederlanders en andere Europeanen, joden, Afrikaanse slaafgemaakten en hun nazaten, marrons, indianen, Javanen, Indiërs et cetera).
De eerste in Suriname verschenen Courant: De Weeklyksche Woensdaagsche Surinaamse Courant, 10 augustus 1774.
Het Persmuseum heeft enige jaren geleden het project Surinaamse Pers, oorspronkelijk een initiatief van de vorig jaar overleden oud-journalist Archie Sumter, geadopteerd. Het project voorziet in historisch en journalistiek onderzoek naar deze rijke Surinaamse persgeschiedenis. Met medewerking van vooral Surinaamse wetenschappers en journalisten wordt het dit jaar voltooid. De resultaten van het onderzoek zullen in het najaar van 2007 worden gepresenteerd aan en inzichtelijk gemaakt voor een breed publiek en wel in drie vormen: een publicatie, een themawebsite, inclusief een beeldbank met historische Surinaamse periodieken, én een tentoonstelling.
Oproep Het Persmuseum wil graag in contact komen met instellingen en particulieren die Surinaamse periodieken in bezit hebben en/of weten waar die zich bevinden. Van vooral achttiende- en negentiende-eeuwse bladen ontbreken vaak vele nummers en niet zelden hele jaargangen. Het Persmuseum wil een zo compleet mogelijk overzicht van alle titels en exemplaren (en hun vindplaatsen) presenteren op de themasite. Heeft u informatie, neem contact op met Angelie Sens,
[email protected]
Herman Focke zestig jaar tekenaar Ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van Herman Focke heeft het Persmuseum van half december tot half januari een kleine tentoonstelling gewijd aan het werk van deze in Amsterdam woonachtige tekenaar. Enige jaren geleden schonk Focke een deel van zijn politieke tekeningen aan het museum. Een dwarsdoorsnede van deze mooie verzameling vormde het hart van de tentoonstelling. Vanaf 1946 publiceerde Herman Focke in tal van Nederlandse kranten en weekbladen, waarbij een groot deel van de na-oorlogse journalistieke geschiedenis voorbij kwam: De Groene Amsterdammer, Het Parool, Vrij Nederland, het Algemeen Handelsblad, Mandril, De Tijd en het Agrarisch Dagblad. Daarnaast illustreerde en schreef hij jarenlang voor onder meer het Utrechts Nieuwsblad en het Brabants Dagblad. Momenteel is hij actief als tekenaar voor onder meer de gemeenten Amsterdam en Haarlem en het Assurantiemagazine.
Een bijzonder onderdeel van de expositie vormde een aantal originele en kleurrijke omslagen die Herman Focke maakte voor het roemruchte blad Mandril, maandblad voor mensen, dat tussen 1948 en 1952 verscheen. Dit blad, dat als beeldmerk de vervaarlijk uitziende en kleurrijke mandril had, wilde een soort Nederlandse New Yorker zijn. Mandril was zijn tijd ver vooruit en verenigde een geweldige groep schrijvers en tekenaars als Marga Minco, Remco Campert, Opland, Fiep Westendorp én Herman Focke. Focke ontwierp vijf van de omslagen voor het blad en vervaardigde daarnaast een groot aantal cartoons. Na vier jaar en 48 afleveringen ging Mandril ter ziele. Dat het blad met geldzorgen kampte, bewijst ook een brief aan Herman Focke uit 1951, waarin de redactie het honorarium voor het omslag van een van de nummers drastisch naar beneden moet bijstellen en op dertig gulden uitkomt.
museum
pagina 7
Joep Bertrams’ tekeningen in Münster trokken meer dan 2.500 bezoekers dien op twee tv’s de filmpjes werden vertoond die Joep Bertrams voor de tv-actualiteitenrubriek Nova maakte. De nadruk mocht in Münster dan wel liggen op Duitse en andere internationale ontwikkelingen, ook de gebeurtenissen aan het Binnenhof bespaarde Bertrams de oosterburen niet. ,,Als je daarvoor kiest, betekent dat wel dat je er bordjes bij moet hangen waarin je alles uitlegt.” Deze tentoonstelling zal van 10 mei tot 9 september ook in het Persmuseum te zien zijn. Dat wil zeggen, in behoorlijk aangepaste vorm. De expositie zal danig afwijken van die in Münster. Om te beginnen krijgt die uiteraard een andere titel: OUD ZEER. Daarnaast is de focus vanzelfsprekend veel minder op Duitsland gericht. De verkiezingen en de kabinetsformatie bieden bovendien weer een heleboel nieuwe binnenlandse stof.
Vorig jaar de Inktspotprijs, vanaf 10 mei een overzichtstentoonstelling in het Persmuseum. Het gaat goed met politiek tekenaar Joep Bertrams.
door
Bert Steinmetz
Joep Bertrams is nog aan het bijkomen van het succes van zijn expositie in het Duitse Münster. ,,In ruim een maand kwamen daar meer dan 2.500 mensen kijken. De organisatoren vonden dat bijzonder, zeker omdat het ook nog heel slecht weer is geweest.” Het Haus der Niederlande, onderdeel van de Westfaalse Wilhelms-universtiteit, richt met enige regelmaat tentoonstellingen in van Nederlandse herkomst. Bertrams had, onder de titel Sprengstoff aus Holland, een verzameling politieke prenten uitgezocht waarbij de nadruk lag op de ontwikkelingen in de Bondsrepubliek. Dat hij daarbij stekeligheden niet uit de weg gaat, typeerde hij met het affiche dat hij voor deze gelegenheid had gemaakt: een Frau Antje met een bomgordel om, bestaande uit kaasblokjes met scherp geslepen tekenpennen. Tijdens de feestelijke opening, op 16 november, was de voertaal hoofdzakelijk Nederlands. Dat kwam door de vele Nederlandse gasten: vrienden en collega-tekenaars uit Nederland, maar ook
Nova Affiche voor de tentoonstelling in het Persmuseum.
vertegenwoordigers van het consulaat in Düsseldorf. Bovendien spreken in dit Zentrum für Niederlande-Studien de Duitse docenten en studenten ook vrijwel accentloos Nederlands. ,,Die opening getuigde van een typisch Duitse aanpak”, merkte Bertrams op, ,,met al die toespraken. Maar het was heel leuk,
zeker ook doordat zoveel mensen uit Nederland waren gekomen.” Verschillende Duitse kranten hebben aandacht besteed aan deze Hollandse tentoonstelling. Het bijzondere was dat niet alleen de tekeningen aan de wanden hingen, maar boven-
Ook de verzameling ‘bewegende politieke prenten’ die Joep Bertrams voor Nova maakte, gaat hij voor de vertoning in het Persmuseum actualiseren. Dat is nog een klus op zich. Wat blijft, zijn de bordjes met uitleg. ,,Ik vermoed dat de mensen die service erbij toch wel op prijs stellen. Dan hoeven ze niet bij elke tekening weer na te denken: Waar ging dat ook weer over?”, is de opvatting van de tekenaar.
Politiek in Prent vanaf 15 maart in het Persmuseum De Mohammed-cartoons, Verdonk en haar asielbeleid, de Ayaan-affaire, de inval van Israël in Libanon, de militaire missie in Uruzgan, de dreigende burgeroorlog in Irak en de TweedeKamerverkiezingen zijn de belangrijkste onderwerpen van de tentoonstelling Politiek in Prent 2006, die op 15 maart wordt geopend in het Persmuseum en daar te zien is tot en met 29 april. Deze reizende tentoonstelling toont de beste politieke tekeningen van het afgelopen jaar.
Speciale aandacht gaat uit naar de winnaar van de Inktspotprijs, de prijs voor de beste politieke spotprent die in 2006 is gepubliceerd in de landelijke of regionale pers. Dit jaar mocht Willem (Bernhard Willem Holtrop) de prijs in ontvangst nemen tijdens de opening van de tentoonstelling in Perscentrum Nieuwspoort in Den Haag. Hij kreeg de prijs voor een op 28 juli in HP/De Tijd gepubliceerde spotprent over de bouw van de afscheidingsmuur door Israël op de Westelijke Jordaanoever.
‘De meest schrijnende van alle prenten’, ‘dit werk toont lef’’, ‘een akelig soort waarheid’, verpakt in een ‘interessant beeld van bovenaf’, oordeelde de jury. ‘Aan de ene kant spreekt het voor zich en neemt het stelling. Maar het zet ook aan het denken over de hopeloosheid van de situatie. Op een zeer harde manier is een akelige soort waarheid getekend’. Maar ook laat het zien dat die waarheid verschillende kanten heeft’, zei juryvoorzitter en Tweede-Kamerlid Staf Depla (PvdA).
Ook wordt op 15 maart de winnaar van de Junior Inktspotprijs bekendgemaakt. Dat is de prijs voor de beste politieke tekening van het voorgaande jaar, gekozen door jongeren van het voortgezet onderwijs. Er doen ruim achthonderd leerlingen van negen verschillende scholen in Nederland mee. Ze zijn tussen de twaalf en de achttien jaar, komen uit alle delen van het land en hebben verschillende leerniveaus. Bij de expositie wordt de gelijknamige publicatie verkocht. Prijs: € 18,00.
museum
pagina 8
Bezoekersinformatie
Routebeschrijving
Persmuseum
Bus: Beste verbinding: Bus 43: Vanaf Centraal Station richting Borneo Eiland, halte Cruquiusweg En ook: Bus 22: Vanaf Centraal Station (via Muiderpoortstation) richting Indische Buurt, halte Zeeburgerdijk Bus 41: Vanaf Station Muiderpoort richting KNSM Eiland, halte Cruquiusweg.
A T E W
Zeeburgerkade 10, 1019 HA Amsterdam 020-692 88 10 F 020-468 05 05
[email protected] www.persmuseum.nl
Tram:
Tram 14 naar het Javaplein (5 minuten lopen), tram 10 naar de Van Eesterenlaan (5 minuten lopen) of tram 7 naar de Molukkenstraat (10 minuten lopen).
Openingstijden Persmuseum dinsdag-vrijdag 10.00 – 17.00 uur zondag 12.00 – 17.00 uur Het museum is gesloten op zaterdag, maandag en op feestdagen
Trein:
Studiezaal/Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
Vanaf Centraal Station: één van de hierboven genoemde bussen. Vanaf station Muiderpoort: lopend (ca. 15 minuten) of met bus 22 of 41 (zie hierboven).
A Cruquiusweg 31, 1019 AT Amsterdam T 020-668 58 66 F studiezaal: 020-663 03 49 E studiezaal:
[email protected] Online publiekscatalogus: www.iisg.nl/opcnl.html
Auto: Vanaf de rondweg (A10) afslag Zeeburg (S114). De borden Zeeburg volgen. Voor de Piet Heintunnel linksaf, richting Indische Buurt. Bij de eerste stoplichten na de brug rechtsaf. Vervolgens de tweede rechts. Bij de rotonde de tweede afslag nemen (= doodlopend) om op de Zeeburgerkade te komen. Deze geheel uitrijden (ca. 200 m.), aan het einde bevindt zich het Persmuseum.
Openingstijden studiezaal
Naar het IISG: Vanaf de rondweg (A10) afslag Zeeburg (S114). De borden Zeeburg volgen tot in de Piet Heintunnel. Aan het eind van de tunnel bij de stoplichten naar links. Eerste straat links, met de bocht mee naar links en vervolgens rechtdoor.
maandag-vrijdag 09.00 – 17.00 uur De studiezaal is gesloten op zaterdag, zon- en feestdagen
Toegangsprijzen Persmuseum volwassenen 6-18 jaar, 65+, CJP, Stadspas, groepen vanaf 10 personen studenten met collegekaart 0-6 jaar, Museumkaart, Vrienden
NB: door werkzaamheden kunnen er omleidingen zijn!
1,75 gratis
PIET
EL
L EN
G
N
AA
IIS
VE N
AA
EL
N AA
27,50
R
BU
ZEE
N AA GL
R
PE
UR IJB
M EU US RKADE M S GE
AL
€
BO
AM
rondleidingen
LA EO
RN
€ 40,- per groep, inclusief lesmateriaal afhankelijk van educatief programma (zie www.persmuseum.nl)
TH PO
RE
T EN
TUNN
HEIN
AN
EG
combinatie Persmuseum / bezoek aan de Telegraaf
N
E AV
EO
RN
BO
N PA
basisonderwijs voortgezet onderwijs
€
3,50 2,50
ER EST NE VA
onderwijs
€ €
W US
UI
UQ
CR
op aanvraag
Toegankelijkheid
AD RP
GE
Het Persmuseum is goed toegankelijk voor rolstoelgebruikers. Het museum beschikt over een aangepast toilet en de expositieruimte bevindt zich op 0-niveau.
UR
EB
E
ZE
AD
SK IU
QU
U CR
IJK
RD
GE
UR
EB
ZE
Word of maak een Vriend(in)
Colofon
De Stichting Vrienden van het Persmuseum stelt zich ten doel de bloei en de naamsbekendheid van het Persmuseum te bevorderen en extra inkomsten te verwerven ten behoeve van collectieaankopen en activiteiten.
Het PersmuseumNieuws is een uitgave van het Persmuseum en wordt mede mogelijk gemaakt door de Stichting Vrienden van het Persmuseum. Redactie:
Leen de Ruiter (eindredactie) Servaas Smulders Bert Steinmetz Persmuseum
Redactieadres:
Persmuseum Zeeburgerkade 10 1019 HA Amsterdam T 020-6928810
[email protected]
U bent al Vriend(in) met een bijdrage van minimaal € 25,00 per jaar! Een vriend(in) van het Persmuseum krijgt: - gratis toegang tot het Persmuseum - 10% korting op uitgaven van het Persmuseum - uitnodigingen voor openingen en andere speciale activiteiten - driemaal per jaar de nieuwsbrief het PersmuseumNieuws Voor minimaal € 50,- per jaar krijgt u tevens: - een gratis publicatie/catalogus - een originele historische krant Word of maak nu een Vriend! Zelf Vriend worden? Vul het aanvraagformulier in op www.persmuseum.nl onder het kopje ‘Vrienden’. U kunt telefonisch (020-6928810) of per e-mail (
[email protected]) het aanvraagformulier ‘Word of maak een Vriend’ opvragen.
Het Persmuseum is hét levendige en herkenbare landelijke centrum van de Nederlandse pers en de politieke prent, met een breed scala aan activiteiten. Het Persmuseum is uniek in Nederland. Al meer dan honderd jaar beijvert het Persmuseum zich om de geschiedenis, het heden en de toekomstige ontwikkelingen van de Nederlandse pers te documenteren, te bestuderen en toegankelijk te maken.
Aan dit nummer werkten verder mee:
Niels Beugeling Anouk Custers Frits van Exter Jessica Nootenboom Remko Scheepens (fotografie) Angelie Sens
Met dank aan:
Francine Wout-Panhuijsen
Oplage:
2.000 verschijnt tenminste driemaal per jaar
Druk:
Drukkerij Bakker, Roelofarendsveen
Uitgever:
Persmuseum
ISSN nummer:
1569-0318
Het PersmuseumNieuws wordt gratis verstrekt aan Vrienden en relaties van het Persmuseum. In het Persmuseum zijn exemplaren kosteloos te verkrijgen. © Persmuseum
