museJA! stap voor stap
Het Museum Mayer van den Bergh
moeilijk
moeilijker
makkelijk
Dit is een hapklare gebruiksaanwijzing voor het museJA!pakket in het Museum Mayer van den Bergh. Met deze handleiding kun je kinderen op een speelse manier en op hun eigen niveau begeleiden bij het museumbezoek. De inleiding, de museumregels en het slot zijn voor iedereen gelijk. Bij de thema’s gaan de opdrachten van makkelijk, over moeilijker, naar moeilijk. …………………..…………….
…………………………………..
………………………………….
Tips Houd de groepjes klein (maximaal 12 kinderen). Wandel eerst met de hele groep door het museum. Dan kennen ze de weg. Het nadenken en praten is belangrijker dan het goede antwoord. Voor elk kind is er een gratis kijk- en doeblad. Vraag ernaar aan de balie.
Inleiding Ga met de kinderen op de grond zitten. Praat met de kinderen over het Museum Mayer van den Bergh aan de hand van de volgende vragen. Waar zijn we? In het Museum Mayer van den Bergh. Wat is een museum? Een plaats waar een verzameling wordt bewaard en tentoongesteld. Wat is een verzameling? Wie van jullie heeft een verzameling? Wat? Wat doe je ermee? Is iemand van jullie al eens eerder in dit museum geweest? Of in een ander museum? Wat denk je dat je hier zal zien? Het museum met de verzameling van meneer Fritz Mayer van den Bergh. Wist je dat … (achtergrondinformatie voor de leerkracht) Het Museum Mayer van den Bergh bewaart de kunstcollecties van de Antwerpse verzamelaar Fritz Mayer van den Bergh (1858-1901). Het werd in 1904 opgericht door de moeder van de verzamelaar, en het gebouw werd speciaal voor dit doel gerealiseerd. De verzameling omvat meer dan 3000 kunstvoorwerpen. Alle domeinen van de kunst zijn er vertegenwoordigd, vaak met topwerken in hun genre. De nadruk valt op de kunst van de Nederlanden uit de 14de tot de 16de eeuw. Maar de gehele collectie bevat werken vanaf de Griekse en Romeinse oudheid tot de 18de en zelfs 19de eeuw. Het is het enige museum in Antwerpen waarin de ontwikkeling van de kunst in al zijn uitingen en al zijn stijlperioden van de vroege middeleeuwen tot de 18de eeuw kan worden geïllustreerd.
Smaakmaker Wil je nu al iets meer weten over restaureren? De smaakmaker vertelt het je. Kijk maar eens. Til de drie vierkantjes op. Lees dan de tekst, en raad maar!
Museumregels Wat mag wel en wat mag niet? Open de twee deurtjes. Haal de kleine houten plaatjes van de magneetplaten. Geef ieder kind een plaatje en laat het beschrijven wat er op staat. Wat mag wel en wat mag niet? Waarom? Plak ze op de juiste zijde.
Wel In
een kring zitten en vragen stellen (als je niemand stoort) Een vraagstuk oplossen Een puzzel oplossen of een museumspel doen
Soms wel, soms niet Fluisteren
– zachtjes praten mag wel, gemene dingen over anderen zeggen mag niet
Niet Hard
lopen – je kan vallen en andere mensen storen Met een rugzak in het museum rondlopen – je kan makkelijk tegen een kunstwerk stoten Roepen en hard praten – daarmee stoor je andere mensen Een kunstwerk meenemen – stelen mag nooit Een kunstwerk op een hoge sokkel aanraken – een kunstwerk mag je niet aanraken, dan wordt het vuil en kan het kapot gaan Eten – dan wordt alles vies Als je dit nog niet hebt gedaan, wandel dan nu met de kinderen door het museum, zonder echter bij iedere zaal stil te blijven staan. Dan kennen ze de weg en kunnen ze de opdrachten makkelijker zelfstandig oplossen. Dit is niet nodig met kinderen onder 8 jaar, want die laat je niet alleen door het museum wandelen.
Kies nu één van de volgende thema’s uit En blader door naar die betreffende pagina.
Materialen en technieken. - Kijk- en luisteropdracht - De materialendoos toont het proces van schilderen op houten panelen.
Verhalen. - Lees-, zoek- en denkopdracht - Lees het verhaal en ga op zoek door heel het museum naar het schilderij dat erbij past. Rangschik daarna alle verhalen volgens genre.
Oorsprong. - Kijk-, zoek- en denkopdracht - De voorwerpen in het museum hingen of stonden vroeger op een andere plaats. Een kandelaar stond misschien in een kerk, een houten kast in een slaapkamer. Je gaat op zoek naar het juiste voorwerp voor de juiste plaats.
Verzamelen en ordenen. - Kijk-, zoek-, en ordenopdracht - Je krijgt een plaatje met een detail van een kunstwerk. Zoek het voorwerp dat erbij past. Orden daarna alle plaatjes volgens jouw eigen indeling.
Materialen en technieken
moeilijker
Haal een koffertje uit de doos. Open de koffer. Daarin zitten kleine bewerkte en beschilderde paneeltjes. Ze tonen het proces van schilderen op paneel. Er zitten ook materialen bij zoals olie en pigment.
Kijk goed naar wat in de doos zit en luister naar wat de leerkracht vertelt. (Inhoud voor de leerkracht: zie achterkant – pas indien nodig je taalgebruik aan.) Ga dan in het museum op zoek naar schilderijen die ook op paneel zijn geschilderd.
Heb je nog tijd? Kies dan nog een ander thema. Geen tijd meer? Ga dan naar
Slot.
Schilderen op paneel bij de Vlaamse Primitieven De schilder gaat naar de schrijnwerker en geeft deze de opdracht een paneel te maken, een plaat van verschillende samengevoegde houten planken. Dit paneel wordt heel glad opgeschuurd en krijgt een voorlijming van lijmwater op basis van gelatine (1). Dan wordt er een grondlaag overheen geschilderd met een mengsel van krijt en dierlijke lijm, dat gefixeerd wordt met lijmwater. Deze laag wordt opnieuw geschuurd (2). Vervolgens wordt de schets, de zogenaamde ondertekening, gemaakt met tekenstift of penseel (3). Als de grondlaag droog is, vult de schilder de eerste grote kleurvlakken in. Dit gebeurt met tempera, een verf die bestaat uit pigment met een bindmiddel op basis van caseïne (een stof die je ook in eiwit en eigeel vindt). Pigment is kleurend materiaal dat met een bindmiddel een pasta vormt, en wordt gemaakt van fijngestampte mineralen (zoals bijvoorbeeld lapis lazuli) of gemalen natuurlijke kleurstoffen. In het verleden werden soms mosselschelpen gebruikt om de verf in te mengen. Tempera droogt snel, is goed dekkend en lijkt op de moderne plakkaatverf (of gouache) (4). Kleurnuances en schaduwen worden aangebracht door middel van dunne lagen glacis. Glacis wordt gemaakt door aan olie (lijnolie) een klein beetje pigment toe te voegen en een verdunningsmiddel (terpentijn), waardoor een transparante verf ontstaat. Door deze verf in verschillende dunne laagjes over elkaar aan te brengen kun je mooie kleuren mengen en bereik je een diepe kleurenwarmte. Glacis moet lang drogen (5). Uiteindelijk wordt het paneel uitgewerkt met een laag vernis ter bescherming (6).
Verhalen
makkelijk
Lees 3 korte verhalen voor. Laat de kinderen de verhalen in eigen woorden navertellen. Ga dan samen op zoek in het museum naar de schilderijen die er bij passen. Zodra je een schilderij gevonden hebt, lees je het verhaal nog eens voor en kijk je samen of het klopt.
moeilijker
Laat ieder kind het verhaal zelf (in stilte) lezen. Laat ze dan (bij voorbeeld in groepjes van twee of drie) zelf op zoek gaan naar het schilderij dat er bij past. Als ze het hebben gevonden moeten ze het schilderij heel goed bekijken. Geef ze hiervoor een kwartier de tijd. Dan ga je samen op stap en leest ieder kind het verhaal voor bij ‘zijn’ schilderij.
moeilijk
Neem de houten verhalenbordjes uit de bak. Zij vertellen een verhaal bij een schilderij. Neem ook de rode tekstbordjes met de titels (de genres) en hou deze nog even apart.
Laat ieder kind het verhaal zelf (in stilte) lezen. Laat ze dan (bij voorbeeld in groepjes van twee of drie) zelf op zoek gaan naar het schilderij dat er bij past. Als ze het hebben gevonden moeten ze het schilderij heel goed bekijken. Geef ze hiervoor een kwartier de tijd. Dan ga je samen op stap en vertelt ieder kind voor ‘zijn’ kunstwerk in eigen woorden het verhaal van het schilderij. Als iedereen aan de beurt is geweest ga je samen in een kring zitten voor het tweede deel van de opdracht. Neem hiervoor de rode tekstbordjes. Sommige schilderijen horen bij elkaar. Je kan ze rangschikken volgens genre, volgens soort. Deze schilderijen kun je ordenen volgens de volgende genres: stilleven, portret, mythologie, bijbel, volkstafereel en allerlei.
Wist je dat …(achtergrondinformatie voor de leerkrachten) stilleven: een
compositie van onbeweeglijke voorwerpen als model voor de schilder portret: een schilderij van een persoon mythologische verhalen: verhalen uit de Oudheid over het ontstaan van de wereld, de godenwereld en grote gebeurtenissen uit het verleden bijbelse verhalen: verhalen uit de bijbel en heiligenverhalen volkstafereel: verhalen die iets vertellen over het alledaagse leven, over de gewone mens, over arm en rijk Heb je nog tijd? Kies dan nog een ander thema. Geen tijd meer? Ga dan naar
Slot.
Tip De oplossing staat op de achterkant.
Verhaal eerste 5 woorden Ik heb enorm veel verdriet. Op dit schilderij zijn Christoffel was een reusachtige grote… (Christoffel deel 1 en 2)
De geboorte van Jezus deel 1 en 2
Vele kunstenaars hebben mij geschilderd.
Titel van het werk of beschrijving *I 27: Quinten Metsys, ca.1465-1530 *I182: Meester van de Akense Kastdeuren, Christus aan het kruis met heiligen en stichter (in restauratie), ca. 1500 *I 45: Pieter Bruegel I, ca. 1525-1569 *I 24: Meester van de Heiligenfiguren, ca.1500 *I 28: Jan Mostaert ca. 1475-1555/56 *I 1: Nederlands, Maaslands-Rijns, Geboorte van Christus, H. Christoforus en Verrijzenis, ca.1400 *I 23: Zuid-Nederlands, Geboorte van Christus, begin 16de eeuw *I 17 en I20: Meester van Zuidelijk Westvlaanderen, Geboorte van Jezus en Aanbidding der Wijzen *I 33: Meester van 1518. Repliek, drieluik met Geboorte van Christus, Aanbidding der Wijzen en Opdracht in de tempel *I 42: Jan Gossaert Mabuse, Een dame voorgesteld als de H. Maria Magdalena, ca. 1472-1536 *I 41: Meester van de Halffiguren, Lezende dame als de H. Maria Magdalena, eerste helft 16de eeuw *I 404: Linkerluik van Maria-retabel met heiligen, Mechelen, ca. 1500 *I 37: Nederlands. Antwerpen, Drieluik met de Maagd der Maagden, middenpaneel: Maria Magdalena en H. Agnes, begin 16de eeuw
Ik ben een rijke dame…
*I 136: Jan Mytens ca. 1614-1670
Om dit schilderij te vinden… De meeste mensen moeten lachen .... Mijn leven is gevuld met… Op dit schilderij zijn heel…
*I 54: Pieter II Brueghel naar Bruegel I, Volkstelling te Bethlehem *I64: Petrus Paulus Rubens, Faun (of sater) en nimf, 1577-1640. Atelier *I 97: Gerard de Lairesse, Venus schenkt wapens aan Aeneas, 1668
Bij ons is het dolle… Ik ben een kunstenaar die… Hallo, zien jullie mij? Vanaf de plek… Ik ben een heilige… Ik sta op een van… Hé, stop eens met lachen! Eigenlijk is het niet eerlijk…
*I 45: Pieter Bruegel I, Dulle Griet, 1561 (?) *I 105: Pieter Aertsen, Landlieden bij de haard (Driekoningenfeest?, 1556 *I 119: Willem Claesz. Cornelis Mahu (toegeschreven), Stilleven, 1637 *I 135: Jan Mytens, Willem van der Does met vrouw en kinderen, anno 1650 *I1871: Jozef Janssens, Portret van ridder Fritz Mayer van den Bergh, 1858-1901 *I37: Nederlands. Antwerpen, Drieluik met de Maagd der Maagden, middenpaneel: Maria Magdalena en H. Agnes, begin 16de eeuw I1: Maaslands/Rijns, Geboorte van Christus en H. Christoforus, ca. 1400 *I70: Cornelis de Vos, Portret van Frans Vekemans, 1584-1651
Plaats
Genre
Zaal 4 Zaal 10
Bijbels
Zaal 5 Zaal 4 Zaal 14 Zaal 10
Allerlei Bijbels
Zaal 4 Zaal 10
Bijbels
Zaal 4 Zaal 6
Zaal 4 Bijbels Zaal 3 Zaal 4 Zaal 2 Zaal 5
Portret/Myth ologie Volkstaferee l
Zaal 2
Mythologie
Zaal 2
Mythologie
Zaal 5
Allerlei
Zaal 12
Volkstaferee l
Zaal 11
Stilleven
Zaal 1
Portret
Trapzaal
Portret
Zaal 4
Bijbels
Zaal 10
Bijbels
Zaal 2
Portret
*I618: Boek Breviarium Mayer van den Bergh, ca. 1510 Zaal 7
Allerlei
Oorsprong Neem de losse stukken van de educatieve installatie. Ze stellen plaatsen voor: een altaar, een graf, een woonkamer, een kerk, een glasraam, een boekomslag, een koffer, en een zuilengalerij. Ze liggen op een ondergrond met foto’s van verschillende kunstwerken. Voordien stonden deze kunstwerken niet in het museum. Waar horen ze eigenlijk thuis?
makkelijk
Neem het stuk met de koffer, met de kerk en met de woonkamer. Vertel de kinderen dat alle kunstwerken hier in het museum vroeger ergens anders stonden, bijvoorbeeld in een kerk of in een eetkamer. Ga dan samen op zoek in het museum naar een kunstwerk dat ze graag mee naar huis zouden nemen (de koffer), dat perfect past in een kerk of dat perfect past in een woonkamer. Laat de kinderen telkens vertellen waarom.
moeilijker
Deel de stukken uit. Laat de kinderen zeggen welke plaats er op hun plaatje staat. Geef hen daarna de opdracht om een kunstwerk in het museum te zoeken dat bij hun plaats past. Geef ze hiervoor een kwartier de tijd. Wandel dan samen door het museum en laat ieder kind vertellen waarom het dat kunstwerk heeft gekozen.
moeilijk
Wist je dat… (Achtergrondinformatie voor de leerkracht) De kunstwerken en objecten die je in het museum vindt, zijn uit hun oorspronkelijke context gehaald. Ze stonden op altaren, in kerken, op graven, hingen aan woonkamermuren of zaten in reiskoffers. Het is de bedoeling dat de kinderen aan de hand van een afbeelding van die context een werk zoeken dat er perfect in thuishoort.
Deel de stukken uit. Laat de kinderen zeggen welke plaats er op hun plaatje staat. Geef hen daarna de opdracht om een kunstwerk in het museum te zoeken dat bij hun plaats past. Geef ze hiervoor een kwartier de tijd. Wandel dan samen door het museum en laat ieder kind vertellen waarom het dat kunstwerk heeft gekozen. Ga dan terug naar de installatie en bekijk de achtergrond met de door ons gekozen kunstwerken. Probeer met de kinderen de stukken op de goede plaats te leggen en vertel dan waarom wij deze oplossing hebben gekozen (zie achterkant).
Heb je nog tijd? Kies dan nog een ander thema. Geen tijd meer? Ga dan naar
Slot.
Tip De oplossing van de “moeilijk” opdracht staat op de achterkant.
Vaste onderdelen 1. zuilbeeldjes 2. marmeren beeld van hoofd 3. paneel met Maria 4. gesneden ivoor 5. glasraam met bijbels tafereel 6. schilderij van jong meisje 7. reisaltaarstuk met oude man met staf 8. beeldhouwwerk van Jezus met Johannes tekst 3 6
1 4 7
Losse stukken 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
zuilengalerij graf altaar boekomslag glasraam woonkamer koffer kerk
2 5 8
tekst 3 5
1 4 8
2 6 7
Verzamelen en ordenen
makkelijk
Neem de afbeeldingen van de vrouw met halsketting (zaal 1), jongensportret (zaal 2), houten beeld van engel (zaal 4), Jezus met Johannes (zaal 10), jongen met driekoningenkroon (zaal 12), Job (zaal 6) en de vliegende duivel (zaal 5) – zie blad met oplossingen – en deel ze uit aan de kinderen. Laat ieder kind goed naar het detail kijken. Ga dan samen in het museum op zoek naar het voorwerp dat er bij past. Zodra het kind ‘zijn’ voorwerp heeft gevonden, kijk je er samen naar. Is het een schilderij? Is het een beeld? Hoe kun je dat zien? Een schilderij is plat en kan je maar van één kant bekijken. Een beeld kan je van verschillende kanten bekijken. Dan ga je samen terug naar de installatie. Laat de kinderen nu alle plaatjes uit de doos rangschikken volgens hun eigen criterium, bijvoorbeeld alle dieren samen, alle mensen, alle portretten,…
moeilijker
Neem de afbeeldingen en deel ze uit aan de kinderen. Laat ieder kind goed naar het detail kijken. Dan gaan ze (in groepjes van 2 of 3) in het museum op zoek naar het voorwerp dat er bij past. Geef ze hier voor een kwartier de tijd. Ga dan gezamenlijk de werken bekijken. Was het moeilijk? Was het gemakkelijk? Dan ga je samen terug naar de installatie. Laat de kinderen nu de plaatjes rangschikken volgens hun eigen criterium, bv. alle dieren samen, alle mensen, alle portretten,…
moeilijk
Doe de klep van de doos open. Neem de houten plaatjes met de zwart-wit afbeeldingen. Deze afbeeldingen zijn details van schilderijen uit het museum of foto’s van beelden, genomen vanuit een vreemde hoek.
Neem de afbeeldingen en deel ze uit aan de kinderen. Laat ieder kind goed naar het detail kijken. Dan gaan ze (in groepjes van 2 of 3) in het museum op zoek naar het voorwerp dat er bij past. Geef ze hier voor een kwartier de tijd. Ga dan gezamenlijk de werken bekijken. Was het moeilijk? Was het gemakkelijk? Dan ga je samen terug naar de installatie. Laat de kinderen nu de plaatjes rangschikken volgens hun eigen criterium, bv. alle dieren samen, alle mensen, alle portretten,…Wandel dan nog eens met de kinderen door het museum, en probeer in iedere zaal te achterhalen waarom hier juist deze werken bij elkaar hangen.
Heb je nog tijd? Kies dan nog een ander thema. Geen tijd meer? Ga dan naar
Slot.
Tip De oplossing staat op de volgende pagina’s.
Oplossingen verzamelen en ordenen
Zaal 1 Justus van Egmont, “portret van een vrouw”
Zaal 2 Jan Mytens, “Diana, godin van de jacht”
Cornelis De Vos, “Portret van een jongen in kleed”
Zaal 3 Twee zuilenbeelden uit Châtons-sur-Marne
Zaal 11 Roelof Koets, “Stilleven met voedsel”
Zaal 10 “Maria het kind voedend”
Haardstuk
“Jezus-Johannesgroep”
Zaal 4 “Heilige Maarten te paard”
Meester van de Sacristiekast van Kaufbeuren, “Kroning van Maria” (detail engel linkerbovenhoek)
“Engelen van de Kalvarieberg”
“Drieluik met vrouwelijke heilige en schaap”
Meester van de Sacristiekast van Kaufbeuren
Heilige Katharina van Alexandrië
Zaal 12: Pieter Aertsen, “Driekoningenfeest”
Zaal 12: Benson, “Drieluik met strijdtafereel”
Zaal 12: “Stel van twee toortsdragende engelen”
Zaal 6: “De man Job” (hout)
Zaal 6: “Arcade met baldakijn”
Zaal 6: “Maria met het kind”
Zaal 5: “Vliegende duivel”
Zaal 5: “Dulle griet”
Slot Ga samen in een kring zitten. Wat hebben we vandaag gedaan? (het bezoek even kort overlopen) Wie was meneer Fritz Mayer van den Bergh? Wat vond je leuk? (en waarom?) Wat vond je niet leuk? (en waarom?) Denk je eraan alles op zijn plaats terug te leggen? Vergeet je kijk- en doeblad niet! (vraag erom in de bookshop of aan de balie)
Het team van het Museum Mayer van den Bergh bedankt jullie voor je bezoek, en hoopt jullie nog eens terug te zien in het museum! Tip Er is ook een museJA!spel in het Rubenshuis, het Museum Plantin-Moretus, het Etnografisch Museum, het Openluchtmuseum voor beeldhouwkunst Middelheim, het Nationaal scheepvaartmuseum en het Volkskundemuseum. Meer informatie kun je krijgen bij Prospekta, de Culturele Infobalie, Grote Markt 13, 2000 Antwerpen, tel. 03 203 95 85, fax 03 203 95 97, e-mail
[email protected]
