HET RUSSISCHE RIJK • GROOT OMROEPKOOR A CAPPELLA • AVROTROS KLASSIEK I • AVROTROS KLASSIEK II • GROTE VIOLISTEN • CARL NIELSEN • AVROTROS VOCAAL • MUZIKALE MEESTERWERKEN • TWEE BIJZONDERE CONCERTEN
vrijdag 27 november 2015, 20.15 uur inleiding Leonard Leutscher 19.30 uur
Mozart(iana) en Minnaar HET Symfonieorkest Jan Willem de Vriend dirigent Hannes Minnaar piano Pjotr Iljitsj Tsjaikovski 1840-1893 Suite nr. 4 in G ‘Mozartiana’ 1887 Gigue: Allegro (naar Kleine Gigue voor piano KV 574) Menuet: Moderato (naar Menuet voor piano KV 355) Gebed: Andante non tanto (naar Ave verum corpus KV 618) Thema en variaties (naar Variaties voor piano op een thema van Gluck KV 455)
Wolfgang Amadeus Mozart 1756-1791 Symfonie nr. 34 in C KV 338 1780 Allegro vivace Andante di molto Finale: Allegro vivace PAUZE
Ludwig van Beethoven 1770-1827 Derde pianoconcert in c opus 37 1800-1803 Allegro con brio Largo Rondo: Allegro
2
Live-uitzending
KlassiekMagazine
De AVROTROS zendt dit concert vanuit TivoliVredenburg live uit op NPO Radio 4. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Mark Brouwers Via WWW . RADIO 4. N kunt u onder ‘Luister Concerten’ kiezen uit de mooiste concertopnamen, waaronder uiteraard ook die van De Vrijdag van Vredenburg. De concerten zijn te sorteren op genres en tijdperken. Uit de periode vanaf 2011 zijn nog vele webcasts te zien van De Vrijdag van Vredenburg.
Of u nou veel van klassiek weet of weinig, en vaak naar concerten gaat of eigenlijk nooit: er is een nieuwe site voor nieuwsgierige muziekliefhebbers. Met inzichten, verhalen, interviews. En vooral: veel muziek. KlassiekMagazine is een initiatief van het Radio Filharmonisch Orkest, het Groot Omroepkoor, het Muziekcentrum van de Omroep, het AVROTROS Vrijdagconcert, de NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagochtend Concert.
➜ WWW . RADIO 4. NL Na het concert Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen.
Zing mee met het Groot Omroepkoor!
➜ KLASSIEKMAGAZINE . NL dirigent en voormalige Op zaterdag 23 januari organiseert het Groot chef-dirigent van het Omroepkoor het Groot Groot Omroepkoor, Martin Meezingconcert in TivoliWright. U wordt begeleid Vredenburg in Utrecht. Op door het Radio Filharmohet programma staat Ein nisch Orkest, het meest deutsches Requiem van vooruitstrevende topJohannes Brahms. Het orkest van Nederland. De Groot Meezingconcert solistenrollen zijn bezet staat open voor iedereen door twee zangers met die van zingen houdt. Het een internationale carmaakt niet uit of u beginrière: Aga Mikolaj (sonend zanger bent of ruime praan) en Peter Mattei ervaring heeft met zingen; (bariton). Samen met ú de spirituele beleving van willen wij er een onvergesamenzingen is universeel, telijke dag van maken in de en staat centraal. U zingt prachtige Grote Zaal van onder de kundige en TivoliVredenburg. enthousiasmerende leiding ➜ GROOTOMROEPKOOR . NL / van de Amerikaanse GROOT - MEEZINGCONCERT
Nachtmusik in Pandora Na zonsondergang begint in Pandora Nachtmusik, de afterparty van Buma Classical waar klassiek heur haar losgooit. Een keur van musici werkt samen met Johan Gijsen (programmeur van TivoliVredenburg, Le Guess Who? en Into The Great Wide Open) aan een grenzeloze, eclectische avond. Barok naast experimenteel, strijkkwartet gemixt met elektronica. Een avond vol korte optredens. De bar blijft open. Toegangskaarten zijn verkrijgbaar bij de kassa.
Mozart(iana) en Minnaar
3
Tsjaikovski en Mozart Uitersten trekken elkaar aan. Het bedachtzame van Mozart, het lichtvoetige en transparante van zijn muziek, raakte een snaar bij Pjotr Iljitsj Tsjaikovski, die we toch algemeen associëren met vuur en passie – denk aan zijn Pianoconcert of Capriccio italien. Terwijl hij genadeloos kon oordelen over allerlei medebroeders, ook grootheden uit het verleden, had hij een zwak voor de man die in zijn (Tsjaikovski’s) tijd niet overdadig veel werd gespeeld. Nadezjda von Meck, zijn weldoenster, begreep er dan ook niets van: hoe kun je nu zulke droge, uitdrukkingsloze muziek bewonderen? Maar Tsjaikovski dompelde zich onder in Mozarts oeuvre en wilde het naadje van de kous weten. Hij ontdekte de nodige pareltjes waarvan hij vond dat die ten onrechte verwaarloosd werden. Wie kende bijvoorbeeld de Gigue KV 574, ooit een presentje van Mozart voor een organist en geheel geschreven in de polyfone stijl van Bach? Achtendertig heerlijke maten die een geheel nieuw licht op Mozart wierpen. En wie kon niet genieten van de dissonantenstroom in dat schijnbaar onschuldige maar o zo geraffineerde Menuetje KV 355, dat Mozart vast van plan was geweest een plaats te geven in een sonate? Zulke muziek verdiende een tweede leven – en die kreeg het in de suite Mozartiana.
PJOTR ILJITSJ TSJAIKOVSKI
Tsjaikovski dompelde zich onder in Mozarts oeuvre en ontdekte de nodige pareltjes waarvan hij vond dat die ten onrechte verwaarloosd werden. Wie kende bijvoorbeeld de Gigue KV 574? Achtendertig heerlijke maten die een geheel nieuw licht op Mozart wierpen.
4
WOLFGANG AMADEUS MOZART
Goed, het Ave verum corpus was bekend, het werd veel gezongen door koren en was een feest der herkenning. Het is te horen in het derde deel van Mozartiana, waarin Tsjaikovksi een pianoparafrase van Liszt op het Ave verum als basis hanteert. De hoofdmelodie en de zo saillante modulaties van het stuk blijven herkenbaar. Tsjaikovski kleurt de muziek in met speelse blazerspartijen en zwierige slierten van de harp. Alsof hij wil zeggen: kijk eens wat een potentie dit koorstuk heeft! ‘Unser dummer Pöbel meint…’ – dat thema ligt ten grondslag aan de finale. Mogen we een dubbele bodem veronderstellen? Stak Tsjaikovski de draak met het publiek, dat zo dumm was om een genie als Mozart te veronachtzamen? Hoe het ook zij, hij gebruikte Mozarts speelse pianovariaties op deze meezinger (KV 455) als een heerlijke uitsmijter, waarin sommige instrumenten zich solistisch in de kijker mogen spelen. Mozartiana is altijd een tophit gebleven, in weerwil van de impliciete belediging...
Beethoven en Mozart?
LUDWIG VAN BEETHOVEN
Mozart en Beethoven samen op één concert. Dan dringt zich een klassieke vraag op: hebben de twee elkaar ooit ontmoet? Niet dat het antwoord van belang is voor hun muziek, die maakt zichzelf toch wel waar. Maar de vraag wordt steeds weer gesteld en is kennelijk intrigerend. Niets menselijks is ons vreemd, we zijn nieuwsgierig. Film- en documentairemakers weten met het onderwerp niet goed raad, ze slaan het liever over. Wat moet je ook met die ene vermeende uitlating die Mozart gedaan zou hebben: “Let op hem, hij zal de wereld nog eens van zich doen spreken.” Die is onbetrouwbaar, want pas lang na Beethovens dood opgetekend en ‘van horen zeggen’. Misschien sprak Beethoven Mozart überhaupt niet? Er komt maar één jaar in aanmerking voor een ontmoeting, 1787. Het zestienjarig jochie Beethoven ging toen in zijn eentje vanuit Bonn naar Wenen. We weten niets over contacten, aanbevelingsbrieven, huisvesting of anderszins, maar dat hij graag bij Mozart in de leer wilde staat wel vast. Kwam het er ook van? Mozart had wellicht wel wat anders aan zijn hoofd dan het zoveelste wonderkind te ontvangen. Bovendien, zo lezen we in alle biografieën, verbleef Beethoven maar twee weken in Wenen (tweede helft maart), want hij kreeg vanuit Bonn bericht dat zijn moeder ernstig ziek was geworden. Hij moest hals over kop terug.
Dit laatste klopt niet, weten we inmiddels. Beethoven deed de terugreis op zijn gemakje en verbleef bijvoorbeeld wekenlang in München. Er moet iets anders gespeeld hebben toen, al weten we niet wat. Sinds 2006 weten we wel iets anders. Toen vond iemand een hotelrekening in archieven van de stad Regensburg, waaruit bleek dat Beethoven daar heeft overnacht op 5 januari 1787. Dat betekent dat de heenreis naar Wenen aanzienlijk eerder werd ondernomen dan altijd is aangenomen, misschien al eind december. Waarschijnlijk was hij al medio januari in Wenen en de mogelijkheden om met Mozart tijdens lessen over muziek te babbelen – ofschoon die zijn Don Giovanni componeerde en een tijd in Praag verbleef – zijn dus veel ruimer geweest dan we altijd hebben gedacht. Conclusie: laten we toch maar geloof hechten aan Beethovens leerling Ferdinand Ries, die in 1838 optekende: “Hij kreeg wat lessen van Mozart, maar hoorde deze nooit spelen.” Contact zal er ongetwijfeld zijn geweest.
Beethoven zelf ging het onderwerp ‘Mozart’ zijn leven lang uit de weg, hij sprak er niet graag over. Dat is vreemd. Om niet te zeggen verdacht. Hadden de twee misschien mot met elkaar? Beethoven zelf ging het onderwerp ‘Mozart’ zijn leven lang uit de weg, hij sprak er niet graag over. Dat is vreemd. Om niet te zeggen verdacht. Hadden de twee misschien mot met elkaar? Zag Mozart de brutale rekel uit de provincie niet zitten? Bleken het onverenigbare karakters? Bij dat laatste kunnen we ons iets voorstellen. Zeker wanneer we afgaan op beider muziek. Want die contrasteert nogal. Mozart in het algemeen gracieus, bedachtzaam, genietend van het spel met de materie. Beethoven niet zelden agressief, grenzen opzoekend, open zenuwen beroerend. Toch is er ook veel wat beiden bindt. Zoals de constante zoektocht naar nieuwe klankkleuren, het uitbuiten van de instrumentencombinaties en het proceskarakter in hun muziek.
Wenkbrauwen gefronst Vooral dit laatste maakt Mozarts Symfonie nr. 34 tot een meesterwerk. Vanaf de allereerste maat is er een melodisch-harmonische stuwing, een vermijden van afsluitende formules. Pas wanneer het tweede thema inzet kan de luisteraar ademhalen, als de storm luwt
5
6 6
en het decor wisselt met een verstilde idylle. Je kunt het ook anders formuleren: er is helemaal geen ‘eerste thema’. Vanaf het begin is het muziek die zoekt, tast, probeert, maar geen melodie kan vinden. Als luisteraar ervaar je die koortsachtigheid als spanning, maar het voelt ook een beetje ongemakkelijk: waar wil meneer Mozart eigenlijk heen? Wel, naar het tweede thema dus, dat eigenlijk het eerste is. Het is een gewaagd vormexperiment, want zoiets heeft gevolgen voor de doorwerking, waarin zich immers minder aandient om ‘door te werken’. Daar introduceert Mozart dan ook nieuw materiaal. En alsof dat nog niet genoeg is: hij laat ook de traditionele herhaling van de expositie achterwege. Zo weet hij met deze bescheiden driedelige symfonie uit 1780 toch de nodige wenkbrauwen gefronst te krijgen – zeker die van zijn vader, die wars was van dit soort experimenten.
Onbegane paden Beethoven zal ervan genoten hebben, verzot als hij was op het overtreden van regels en het bewandelen van onbegane paden. Toen hij in april 1803 de première speelde van zijn Derde pianoconcert liet hij de concertganger ongewoon diep in de buidel tasten: wie deze muziek wilde horen, moest er maar wat voor over hebben. Een bladomslaander herinnerde zich dat er slechts ‘Egyptische hiëroglyfen’ op het papier stonden, onbegrijpelijke krabbels. Beethoven improviseerde het meeste, hij vond dat zijn publiek recht had op zijn spontane verbeeldingskracht. Maar zijn spel viel volgens recensies nogal tegen. De bravoure van voorheen was verdwenen en het was onzorgvuldig. Wellicht had dat te maken met zijn afnemende gehoorvermogen. Hij klaagde over een onophoudelijk suizen en bruisen in zijn oren – een kwaal waarover hij zich grote zorgen maakte. De eerste twee delen van het concert lagen al twee jaar in de kast, in 1803 werd daar in grote haast een finale aan toegevoegd. Echt Beethoven: met één gemeenschappelijke noot (gis, tevens as) bewerkstelligt hij een kunstige verbinding tussen E-groot (het eind van het Largo) en het c-klein van de finale - een effect dat later gretig werd opgepakt door componisten uit de Romantiek. Een dirigent doet er daarom goed aan de concertganger geen hoestpauze te gunnen tussen deze delen. Jos van der Zanden
Hannes Minnaar, piano
Jan Willem de Vriend studeerde viool aan de conservatoria van Amsterdam en Den Haag. In 1982 richtte hij het Combattimento Consort Amsterdam op. Als violist en artistiek leider van dit ensemble realiseerde hij vele bijzondere concerten en operaproducties in binnen- en buitenland en maakte hij tientallen opnames voor radio, tv, cd en dvd. Vanuit zijn concertmeesterpositie bij onder andere Camerata Bern en Ensemble Oriol Berlin ontwikkelde zich een succesvolle dirigentencarrière. De Vriend dirigeerde inmiddels vele orkesten in onder andere Duitsland, Italië, Oostenrijk, China en Australië en was gastdirigent bij vrijwel alle belangrijke orkesten in Nederland, waaronder Het Koninklijk Concertgebouworkest. Hij leidde operaproducties in onder meer Luzern, Moskou, Straatsburg en bij de Nederlandse Reisopera en is muzikaal leider van het Opernfestival St. Moritz. Sinds 2006 is De Vriend chef-dirigent en artistiek leider van HET Symfonieorkest, waarmee hij onder andere alle symfonieën van Beethoven en Mendelssohn opnam. In 2012 ontving De Vriend de Radio 4 Prijs voor zijn grote bijdrage aan het toegankelijk maken van klassieke muziek voor een breder publiek.
Hannes Minnaar (1984) studeerde aan het Conservatorium van Amsterdam en volgde tevens lessen bij o.a. Alfred Brendel en Menahem Pressler. Hij was prijswinnaar bij belangrijke internationale concoursen, zoals het Concours de Genève en de Koningin Elisabeth Wedstrijd (3e prijs, 2010) in Brussel. Hij gaf recitals op grote Europese podia, waaronder Het Concertgebouw Amsterdam, het Gewandhaus in Leipzig, het Palais des Beaux-Arts in Brussel en bij festivals in Bordeaux, Bahrein en Guangzhou. Op zijn zeventiende debuteerde Minnaar als solist bij het toenmalige Orkest van het Oosten. Daarna volgden optredens met onder andere alle grote Nederlandse orkesten, het Orchestre de la Suisse Romande, deFilharmonie en het Nationaal Orkest van België en werkte hij samen met dirigenten als Nikolai Alexeev, Marin Alsop, Kees Bakels, Eliahu Inbal, Marc Soustrot, Edo de Waart en Herbert Blomstedt. In 2013 debuteerde hij bij Het Koninklijk Concertgebouworkest. Minnaar maakte solo-cd’s en bekroonde opnames met zijn Van Baerle Trio. Met HET Symfonieorkest neemt hij alle pianoconcerten van Beethoven op.
HANNES MINNAAR
MARCO BORGGREVE
MICHIEL VAN NIEUWKERK
JAN WILLEM DE VRIEND
7
uitvoerenden
Jan Willem de Vriend, dirigent
8
HET Symfonieorkest HET Symfonieorkest heeft de ambitie om een eigentijds symfonieorkest te zijn met een nationaal kwaliteitsniveau. Daarbij wil het als een professionele en moderne culturele ondernemer bijdragen aan de kwaliteit van de samenleving door het brengen van hoogwaardige klassieke muziek. Stevig verankerd in de Overijsselse samenleving wil het orkest op vernieuwende wijze in de behoefte aan klassieke muziek en klassieke muziekeducatie voorzien. Daarmee wil het orkest de maatschappelijke samenhang versterken en het economisch profiel en het vestigingsklimaat van Overijssel verstevigen. Jan Willem de Vriend is artistiek leider en chef-dirigent sinds 2006. Onder De Vriends leiding verbreedde het orkest zijn repertoire tot muziek uit vier eeuwen. Het gebruik van periode-instrumenten in het klassieke repertoire geeft het orkest een herkenbaar eigen geluid. Vaste speelplaatsen van HET Symfonieorkest zijn onder andere Enschede, Zwolle en Deventer. Daarnaast werkt het orkest regelmatig samen met de Nederlandse Reisopera. Internationale partners zijn de
BBC Philharmonic en de Musikhochschule Franz Liszt in Weimar. Onder de naam The Netherlands Symphony Orchestra maakte het orkest succesvolle tournees naar onder andere Amerika, Spanje, Engeland en China trad op in zalen als Carnegie Hall New York en de Birmingham Symphony Hall. CD-opnames van alle Beethoven-symfonieën en van werken van Nederlandse componisten als Julius Röntgen en Jan van Gilse zijn door de internationale vakpers uitstekend ontvangen. HET Symfonieorkest werkte met gerenommeerde dirigenten als oud-chefdirigent Jaap van Zweden, Vasily Petrenko, Edo de Waart, Hans Vonk, Gerd Albrecht, Marc Soustrot, Eri Klas, Ed Spanjaard, Claus Peter Flor en Tan Dun en begeleidde solisten als Gidon Kremer, Ronald Brautigam, Natalia Gutman, Hélène Grimaud, Robert Holl, Fazıl Say, Jean-Yves Thibaudet and Thomas Zehetmair. HET Symfonieorkest wordt financieel gesteund door het ministerie van OCW, de Provincie Overijssel, de gemeente Enschede en diverse sponsors.
➜
WWW . HETSYMFONIEORKEST . NL
TWEEDE VIOOL Robert Windak Ruth Cox Judith Glas-ten Cate Almut Hauser-Seifert Albert Oortgiesen Karl Sousa Kati Tenner Annemarie van Viegen Margo van Vliet-Koopmans
ALTVIOOL Michèle Sidener Peter Hans Keuning Eva Suslikova Margaret Cruickshank Geert Schepel Roelf Schepel Richard Wagner CELLO Judith Chapman René Geesing Sebastiaan van Halsema Luís Gomes Andrade Anne Knappstein Merel van Eersel CONTRABAS Erik Olsman Michel Kroese Ina Gehring Tim Nobel FLUIT Carola Ligt Hans Nijman HOBO Erna de Koning Danielle Kreeft
HET SYMFONIEORKEST
KLARINET Johan Naus Jorge Gaona Ros FAGOT Hanneke Nijs Susan Brinkhof HOORN Corina Liefers Hans Hilferink Sanne Hoeijmakers Bud Fenker TROMPET Danielle Egberts Piertje Feenstra PAUK Bart van Grinsven SLAGWERK Matthijs van Driel HARP Veronique Serpenti
9
HET Symfonieorkest
EERSTE VIOOL Carla De Kleuver - Leurs Peter Bogaert Joan Dillon Roelof de Lange Marie-Thérèse Herrman Cordula Kocian Rebecca Martin Dorothea Mertin Athena Norcia Michael Rein Clare Robinson Janne Sörensen
volgende concerten
10 vrijdag 4 december 2015, 20.15 uur inleiding Kees Wisse 19.30 uur TivoliVredenburg, Utrecht SERIES HET RUSSISCHE RIJK , MUZIKALE MEESTERWERKEN , NIELSEN
vrijdag 18 december 2015, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Jos van Veldhoven 19.30 uur SERIES AVROTROS KLASSIEK I , AVROTROS VOCAAL
De Russische ziel
Kerst met de Nederlandse Bachvereniging
Radio Filharmonisch Orkest
Nederlandse Bachvereniging
Jun Märkl dirigent
Jos van Veldhoven dirigent
Denis Kozhukhin piano
Maria Keohane sopraan Alex Potter alt Charles Daniels tenor Matthias Winckhler bas
Nielsen Aladdin suite Rachmaninov Tweede pianoconcert Stravinsky Petroesjka (versie 1947)
Bach Jauchzet Gott in allen Landen BWV 51 Bach Unser Mund sei voll Lachens BWV 110 Bach Süsser Trost, mein Jesus kömmt BWV 151 Locatelli Pastorale in F uit Concerto grosso op. 1 nr. 8 Bach Gloria in excelsis Deo BWV 191 Torelli Concerto grosso in g, opus 8 nr. 6
FELX BROEDEXX
DENIS KOZHUKHIN
Kunst en Cultuur Liefhebbers opgelet! Een jaar lang Kunst & Cultuur voor € 15,Meer AVROTROS concerten en informatie over kunst en cultuur? Met het Kunst & Cultuur magazine heeft u unieke lezingen, bijzondere interviews, prachtige concerten, indrukwekkende exposities en kijkjes achter de schermen binnen handbereik.
15 -
€per jaa,r
Meld u aan als AVROTROS Cultuurlid en ontvang 4x per jaar het grootste cultuurblad van Nederland! Ga naar www.avrotros.nl/wordlid of bel 0900 – 777 9996 (€ 0,35 per gesprek)
12 zaterdag 28 november 2015, 13.00 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW . ZATERDAGMATINEE . NL
zaterdag 12 december 2015, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW . ZATERDAGMATINEE . NL
Skrjabins onbereikbare Wervelend tennisspel ‘Mysterium’ Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Vlaams Radio Koor
Residentie Orkest Emilio Pomàrico dirigent Emanuele Arciuli piano
Markus Stenz dirigent Martina Batič koordirigent Alexei Zuev piano Marisol Montalvo sopraan
colofon
Skrjabin ‘Mysterium’ (L’acte préalable’) (arr. Nemtin)
Bartók Danssuite Scelsi Concertino per pianoforte e orchestra - wereldpremière Huang Ruo Unscrolled opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee - wereldpremière Bartók Muziek voor snaarinstrumenten, slagwerk en celesta
PROGRAMMERING
PRESENTATIE
Astrid in ’t Veld
AVROTROS NPO RADIO
PRODUCTIE
Mark Brouwers
Anita Wijnen
RANDPROGRAMMERING RADIO
PUBLICITEIT
&
PRODUCTIE
EINDREDACTIE
Sabien Stols
AVROTROS NPO RADIO
&
Anneke de Vries
FINANCIËN
MUZIEK
Maurits Haenen, a.i.
4
PROGRAMMATOELICHTING
Manon Tuynman, Mark Brouwers Jos van der Zanden
JONG TALENT ADMINISTRATIE
DIRECTEUR STICHTING OMROEP
4
REDACTIE PROGRAMMABOEK
4
Clemens Romijn
Tim Moen
VORMGEVING
CASTING DIRECTOR
Dorine Verharen
Mauricio Fernández
EINDREDACTIE
ARTISTIEK LEIDER
Onno Schoonderwoerd
Kees Vlaardingerbroek
