Twentse Taalbank
MOODERSPROAK EN TEXTIEL. Twente was waleer gen land, woer de ooln leu eere dochters den broedschat an rieksdalers met 't spintvat konnen toe metten. Eerst het snelwèèwen hef 't Tukkerland riekdom brach, mer den riekdom bank dan oo an nen katoenen draod en dat den makkelik brekken kan, he'w wa zeen in de krisisjaoren. Potgieter hef à zeg, dat de industt"ie nen geve11rliken boom is. Afijn, zo lang as de groote stemne draei'jt, en de Twentse snelwèèwers um van ketoen kunt geewen, zal 't nog wa lös loopen. Doezenden arbeiders zint er met in de kieere en de heeren van de steume - de fabrikanten - spint er ook wa ziede bi' j. Aleerdaangs mossen de snelwèèwers lang warken vuur weinig loon . In kaanmelk en gästebrood vret den gelligen wèèwer zik dood, zèèn ze dowtieds in Deernkamp; mer der is aait 'n geluk bi'j 'n ongeluk: nen wèèwer wödt nich zat, mer hee règent ook nich nat. Now hebt ze den achtmigen warkdag en verdeent wa zeuwentig gulden en meer in de wekke. Dat muj nich in 't zumpken slaon. Merzee mut er ook har vuur ezeln. Het geet eer nich in de kieere zitten, wal in de butte. Zee mut good let geewen oop 't gaoren, gen gaete wèèwen en dee stiekum dichte krabben, want as 'n stukkenkt
Twentse Taalbank Jao, vuur 't vlas as linnen in 't kamnet lag, mos 't meer lien, as de winterrow oop 'n es! Eerst mos 't reu/en: zee bunnen de stellen an buske en smeten dee in sleute, of koelen. Daordeur wödden de vezels lösser. Nao 't reuten wödden 't vlas duur nen groten kam trökken, urn de knotten der oet te halen. Dan kwam het braken. Eerst leuten ze 't dreugen bi'j 't lösse veur, wat nich zonder brandgevaar was. Daorvandan de zegswieze: Aj 't veur brengt bi'j 't vlas, Blij 't zeeln zo as 't was. In Ootmösken en Almelo was 't dreugen bi'j 'n heerd dan ook streng verbeun. Het braken geburen in 't naozommer met nen hefboom. Dat gaf 'n geluud, of nen hond blaffen. As de haarfshtmde blaft, is de mooiste tied van 't jaor vuurbi'j, wödden der zeg. Nao 't braken mos 't vlas nog duur 'n hekel, urn 't klaor te maken vuur grof en fien linnen. 't Groffe linnen maken ze van hee . In onzen jongen tied gebroeken wi'j heeproppen vuur de plof (proppenschieter) en in de Meitied bunne wi' j nen heefossen an nen langen bonenstok, urn ekkelbrommers te vangen. Ofval van vlas bedden wark en stethakke . Bi'j den dichter De Thouars is ne stethakke ne slodderfosse van 'n wicht. Denzölfden dichter gif Swooflings Hinte oet de Lutte, dee in Amsterdam deenen, de weure in 'n mond: I' j zeet gen vlasmaol, gen gespin, d.i. in Amsterdam hadden ze gen spinmaol en genne spinviziet Tusken Sunne Matten en Vasselaowend kwammen in Twente de jonge wichter oet de naoberschop bi' j mekaar urn 't vlas te spinnen en oop zonne spinviziete gaf de boer 'n spinmaol. Cato Elderink , verstörven hef ne spinviziet in een van eere gedichten brach: Zo umtrent de middenweentertied gung mooi Geesken oop spinviziet: Et nam zien weelken. " Dag moor, dag vaar! Wi'j komt bi'j Dienemetti'j bi'j mekaar. Daor weeft de wichter te hoope spinnen." Op dee spinviziet wödden spookgeschichten verteeld en as Geesken tegen bergaonstied naor 't hoes hen geet, spölt eenen van de jongs vuur spook en jach eer zonnen schrik oop de hoed, dat 't eer in 'n kop sleet: Et tredt zien wee/ken, mer kan nich spinnen, Verbroddeld gaoren, verwarde zinnen. 't Dräödken van 't denkelt verhaspelt en brek:
Twentse Taalbank Geesken, aarm Geesken, seent bleef et gek. Spinvizieten wödt nich meer heulen, mer as in onzen tied 'n wicht naor 'n feestjen geet, dan wödt nog wa zeg: zee geet hen spinnen. Mer 'n spinneweel nemp ze nich meer met! Aleerdaangs spönnen alle vrouwleu, riek en aarm, mer nich iedere spinster maken fien gaoren. Het gaoren, dat de zusters van Maria Vlucht a. d. Glane spönnen, stön in 't hele land as kloostergaoren bekend urn ziene fienheid. Het gespönnen gaoren wödden van ' n klos haspeld. Daorvandaon het oole räödselken: Ik zat oop mien klösken En loezen mien vösken. W oer langer ik loezen, W oer kaler het wödden. Ook herinnert daoran de zegswieze: daar komp niks van oop 'n klos, d.i. het gebuurt nich. Het bekende Duutse riprepken: Spin in 'n morgen, kommer en zorgen, enz., hef met nen spinkop niks te maken, mer wa met het spinnen: wee in 'n morgen al an 't spinneweel zat, deu 't van aarmood, muj weten. Vrogger trouwen ne boemdochter nich, vuur ze eeren eegen oetzet spönnen en wèèwt har. 'n Wicht, dat nich spinnen kon, kreeg nich makkelik nen man. In 'n oold riemselken zeg ne mooder tegen eeren zön: Jan, wat wis toch met Jenneken doon? Het kan jao nich spinnen, of naei'jen. Woer oop de jong ten antwoord gif: 't Hef nen bonten schollook vuur, Het kan wa drollen, wa draei'jen, d.i. spinnen. Het spinnen was ne bezigheid vuur jonk en oold. In de spinnewekken - tusken Sunne Matten en Vasselaowend- wadden de vrouwluu der drok met, mer as ter in de boerschop wat biezunners te zeen was, bleef gen oold wief an 't spinneweel. 'n Oold möderken bi'j 't spinneweel was 'n dankbaar tafereeltjen vuur de schilders en de dichters. Heinink hef ter ook 'n aorig gedicht oop maakt - een van de weinigen oet de weerld van de Twentse textiel. "Ik haal van 't snorren van mien wee/ken", zeg de aole Jannao: Van mien kinderjaoren af Was 't mien leeve spinneweelken, Dat mi'j kost en kieere gaf.
Twentse Taalbank Met de koole dage spin ik, Bi'j mien lämpken spin ik voort, En ik heb, dat dörf ik zeggen, Heel wat centen oop èspoord. 'k Spön à mennig aorig röksken En het dräödjen, dat ik spin, Kleedt nog eenmaol, wee zal 't wetten, Onze leeve konegin 'k Zag mien haor as vlas verbleeken, 't Vlas, dat miene vingers spint, En mien lèèwensdage vleugen As mien dräödjen zo gezwind. 'k Tel à tachtig lèèwensjaoren, 'k Stao an 't graf zien'n stèèlen rand, Mer as mi'j de dood komp halen, Vindt è mi'j - draod in de hand. Snor, mien weelken, snor mien klösken, Draei'j, mien spilken, draei'j mer voort, Alle dage meerder dräödjes Tot da'k gao naor better oord. Het snorren van 't weelken was as muziek in 't hoes, net á.llees, of de kat an 't spinnen was. As daorbi'j ook nog de koffiemöl räöteln, de Oostindische doew koeren en de oole Vreeske klok zien tik-tak leut beuren, wat kon 't dan gezellig wèèn in ne boernekökken ... As 't vlas spönnen was, gung 't naor de wèèwekamer. Was 't good veerig, dan deuden ze 't wal in het smoddegat, ne koel vol water . en rottende blaa, woer het ne donkere kluur kreeg. Dan wödden 't bleekt oop 't grös: ze begeuten het störig met helder water, dat met 'n geefklomp oet 'n sloot wödden schept. Van het linnen wödden kleere maakt, ook het hennekleed (van henne = doodsbed). "Het leste teug, wat 'n menske an krig, daor zit gennen tuk in", dat is dan het hennekleed. Wat de boer zölf nich neudig har, dat verkoffen hee, mer i'j mossen linnen en peerde nich bi'j de lampe oop doon. Viefschach bestön oet linnen schering en wollen inslag, schoonwal de zegswieze wil: i'j mut kiezen, linnen of wollen. Wol kwam van de schaope, oop de grote heiveeln van Twente leupen der doezenden, benaamd in Tubbige. De leu oet dee gemeente hebt er nog den bi'jnaam Schaopenbölkes van heulen! De scheper strikken o.m.
Twentse Taalbank haozen van de wol. As 'n groten teen oet 't spinhoes was hökken, mos de haoze stopt wödden. Het scheren van de schaope was 'n heel karwei . Geliek oop, zèè 'n schaopscheerder, dow trökke 't buis der bi'j oet. Jao, 'n karwei! Non geet 't schaopscheren an, zèè de jong, dow mosse vuur de eerste maol naor school. Vuur pastoor en doomneer geeldt de zegswieze: i' j mut de schaope nich alleenig scheren, mer ook heun. 'n Fiscus verget wal ees, daj de schaope mut scheren naor ze wol hebt, jao, hee maakt het mangs nog slimmer en verget, daj de schaope mut scheren en nich villen. Dit hef jao meer te maken met 't slachthoes, as met 'n textiel! G. B. VLOEDBELD.
Almelo.
RIEMKES 11. inzender Dr. Tj. W. R. de Haan I.
Joap wol ais n wichje kopen, En clou zag hai Bonnemoa lopen. "Kerel", zee hai tegen beur, ,k Bring die vanoavens tot aan deur". Moar wie zeden: "Veurdat je wieder proaten, Mostoe beur eerst ais droaven loaten". Dou vloog Joap het loug in 't rond, 't Wicht haar sikkoms gain bain aan grond. Eerst op 't în van Reuzenlaan Kreeg hai Bonnemoa tot stoan. Jongs, wat haar zai clou n proat! o· 't was krek n avvekoat! (Wagenborgen)
2.
Mouder, d'r zit n kikkert in de geude! Pak hom d'r uut en verkoop hom aan de jeude. Pekelder jeude dij wil hom nog wel kopen. Ik heb hom nog net hier langs zain lopen. (Zuidlaarderveen)
86
