Rapport
Monitor EU-arbeidsmigranten, 2012 Kwantitatieve beschrijving van de instroom en de situatie van arbeidsmigranten in Den Haag. Deel 1: arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa Deel 2: arbeidsmigranten uit Zuid-Europa
Juni 2013
Monitor EU-arbeidsmigranten Kwantitatieve beschrijving van de instroom en de situatie van arbeidsmigranten in Den Haag. Deel 1: arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa Deel 2: arbeidsmigranten uit Zuid-Europa
Uitgave Gemeente Den Haag Dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn Stafgroep Onderzoek Strategie en Projecten April 2013
Redactie Jan Starrenburg Anita van der Velden
Inlichtingen Jan Starrenburg (telefoon 070 3535536, emailadres
[email protected]
Dit rapport is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid opgesteld. Toch kan het voorkomen dat bepaalde informatie niet (geheel) juist wordt weergegeven. U kunt geen rechten ontlenen aan de teksten en cijfers uit dit rapport.
Leeswijzer Op verzoek van de beleidsafdeling Burgerschap zijn de afzonderlijke monitoren over arbeidsmigranten uit de Midden- en Oost-Europese EU landen en uit de Zuid-Europese EU-landen samengevoegd in één rapport. Ter wille van de leesbaarheid zijn de gegevens over beide groepen arbeidsmigranten wel gesplitst. De monitoring van de Zuid-Europese arbeidsmigranten is nieuw en dit jaar gestart. Over deze groep zijn vooralsnog minder gegevens beschikbaar dan voor de arbeidsmigranten uit Middenen Oost-Europa. Voor arbeidsmigranten uit Zuid-Europa is nog geen specifiek beleid ontwikkeld. Deel 1 van de monitor gaat over de arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa, deel 2 over de arbeidsmigranten. In de volgende monitor (2014) zal de gegevensverzameling en de rapportage over beide groepen verder worden geüniformeerd.
Deel 1: arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa
Inhoudsopgave 1
INLEIDING
-3-
2
DEMOGRAFIE 2.1 Aantal inwoners uit Midden- en Oost-Europa 2.2 leeftijd 2.3 Geslacht 2.4 Spreiding over de stad 2.4.1 Stadsdelen 2.4.2 Wijken 2.4.3 Buurten 2.5 Verblijfsduur 2.6 Prognose aantal Midden- en Oost-Europeanen tot 2020
-5-5-6-7-8-8-9-9- 12 - 13 -
3
TERUGKEERBELEID
- 15 -
4
ONDERWIJS 4.1 Voor- en vroegschoolse educatie 4.1.1 Spreiding kinderen over VVE locaties Den Haag 4.2 Basisonderwijs 4.2.1 Spreiding leerlingen over scholen Den Haag 4.3 Voortgezet onderwijs 4.3.1 Spreiding leerlingen over scholen Den Haag 4.3.2 Spreiding over soorten VO 4.4 Samenvattend overzicht, inclusief MBO en speciaal onderwijs
- 17 - 17 - 18 - 20 - 21 - 22 - 23 - 24 - 25 -
5
TAAL EN INBURGERING 5.1 Inburgeringstrajecten 5.2 Taal in de Buurt
- 27 - 27 - 27 -
6
SOCIALE VOORZIENINGEN 6.1 Uitkering WWB 6.2 Voorzieningen voor minima huishoudens 6.2.1 Schoolkostenfonds 6.2.2 Ooievaarspas
- 29 - 29 - 30 - 30 - 30 -
7
HUISVESTING 7.1 Grootschalige projecten 7.2 Kamergewijze verhuur door corporaties
- 31 - 31 - 31 -
8
VOORLICHTING EN INFORMATIE 8.1 Stichting IDHEM 8.1.1 Spreekuren 8.1.2 Voorlichting en informatie
- 33 - 33 - 33 - 34 -
1 Inleiding De editie van 2013 is de vierde monitor op rij over Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten in Den Haag. De eerste monitor verscheen eind 2009. Met de monitor wil de beleidsafdeling Burgerschap van de Dienst OCW de instroom en situatie van Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten in Den Haag volgen. Het gaat om arbeidsmigranten uit de Midden- en OostEuropese landen die in 2004 en 2007 zijn toegetreden tot de Europese Unie. Dit zijn Polen, Bulgarije, Roemenië, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Slovenië, Letland, Estland, Litouwen. De monitor bevat vooral kwantitatieve gegevens. Voor de verzameling van gegevens is gebruik gemaakt van bestaande registraties en gegevensbestanden. Voor zover nodig zijn de gegevens door OS&P bewerkt. De cijfers en de tekst van de paragraaf over inburgering zijn geleverd door de Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De tekst van het hoofdstuk Huisvesting is geschreven door de Dienst Stedelijke Ontwikkeling.
-3-
-4-
2 Demografie Sinds de uitbreiding van de Europese Unie in 2004 en 2007 heeft Den Haag, net als een aantal andere steden en gebieden, te maken met een toenemende instroom van arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa. In deze monitor gaat het om arbeidsmigranten uit de volgende landen: Letland, Estland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Slovenië, Roemenië en Bulgarije. De demografische gegevens in dit hoofdstuk zijn gebaseerd op de bevolkingscijfers uit de gemeentelijke basisadministratie (GBA) van 1-1-2013.
2.1
AANTAL INWONERS UIT MIDDEN- EN OOST-EUROPA
Op 1 januari 2013 stonden 15.745 Midden- en Oost-Europeanen ingeschreven in de gemeentelijke basisadministratie (GBA) van Den Haag. Dat is 10% meer dan in 2012 en een verdrievoudiging ten opzichte van 2008. Hoeveel arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa in werkelijkheid in Den Haag wonen, is niet duidelijk. Een groot aantal migranten laat zich om uiteenlopende redenen niet registeren of hoeft dat niet te doen omdat zij van plan zijn korter dan 4 maanden in Nederland te verblijven. Aanvankelijk, tot ongeveer 2011, gingen de verschillende onderzoeksinstituten er vanuit dat hooguit een derde van alle Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten zich registreert bij een gemeente. Volgens recent onderzoek is dat aandeel gegroeid tot naar schatting 50%1. Op basis van deze schatting kan het werkelijke aantal Midden- en Oost-Europeanen in Den Haag dus rond de 31.000 personen liggen. Een aantal dat overigens al naar gelang de seizoenen en schommelingen op de arbeidsmarkt zal fluctueren. Wij wijzen er op dat het getal van 31.000 een schatting is. Arbeidsmigranten met kinderen schrijven zich (veel) vaker in bij de gemeente dan migranten zonder kinderen. Ongeveer 90% van de Midden- en Oost-Europese kinderen op de basis- en VO scholen staat geregistreerd in de Haagse GBA2. Tabel 2.1: Aantal in GBA ingeschreven Midden- en Oost-Europeanen naar nationaliteit, 2008/2013* 2008
2009
2010
2011
2012
2013
verschil 2013 t.o.v 2012
Polen
2588
3721
4734
5729
6807
7696
13%
Bulgarije
1577
3062
3625
3860
4365
4568
5%
Hongarije
167
274
401
586
792
952
20%
Roemenië
324
392
465
543
660
765
16%
Slowakije
374
433
430
480
483
524
8%
Tsjechië
167
190
186
197
217
203
-6%
Slovenië
18
20
24
28
49
48
-2%
Estland
36
43
63
127
169
135
-20%
Letland
28
53
86
234
269
326
21%
Litouwen
153
197
251
338
444
528
19%
Totaal
5435
8385
10265
12122
14255
15745
10%
Bron: GBA, bewerking OS&P * Migranten met een dubbele nationaliteit (Midden/Oost Europees en Nederlands) zijn niet meegeteld.
Het aantal ingeschreven arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa groeide in de periode 2009 tot 2012 jaarlijks met ongeveer 20%. In 2013 is de groei gehalveerd naar 10%. Polen en Bulgaren blijven met afstand de grootste groep. Getalsmatig is het aantal geregistreerde Polen het sterkst toegenomen
1
O.a. Risbo (2009), Universiteit Utrecht, NICIS, Universiteit Rotterdam, SCP, CBS, Forum (allen 2011). Rapportage ‘Aantallen geregistreerde en niet-geregistreerde burgers uit MOE-landen die in Nederland verblijven’, UvU, prof. v.d. Heijden, e.a., 2013 (bijlage kamerbrief Min. SZW, EU-arbeidsmigratie, 14-1-2013). 2 Onderzoek ‘Gebruik voorzieningen door Midden- en Oost-Europese kinderen in Den Haag’ (OIV, april 2011)
-5-
ten opzichte van vorig jaar, relatief gezien nam het aantal arbeidsmigranten uit Letland en Hongarije het sterkst toe. De grafiek op de volgende pagina (figuur 2.1) laat de toename zien van het aantal ingeschreven arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa aan de hand van indexcijfers. Migranten uit Letland zijn uit de grafiek gelaten, omdat de ogenschijnlijk extreme groei een vertekend beeld geeft in de index. In werkelijkheid gaat het om kleine aantallen. Figuur 2.1: Indexcijfer aantal ingeschreven Midden- en Oost-Europeanen naar nationaliteit in Den Haag 600 550 500
Polen
450
Bulgarije Hongarije
400
Roemenië
350
Slowakije Tsjechië
300
Slovenië 250
Estland
200
Litouwen
150 100 2008
2009
2010
2011
2012
2013
Bron: GBA, bewerking OS&P * Basis = 2008
2.2
LEEFTIJD
Bijna de helft (44%) van de ingeschreven Midden- en Oost-Europeanen in 2013 is tussen de 26 en 40 jaar, 37% is jonger dan 26 jaar en 19% is ouder dan 40 jaar. In alle leeftijdsgroepen zien we een toename ten opzichte voorgaande jaren. Het aandeel kinderen en jongeren (tot 19 jaar) neemt in verhouding het hardst toe. Dat zien we terug in het onderwijs. Op de voorscholen, basisscholen en middelbare scholen in Den Haag groeit het aantal leerlingen uit Midden- en Oost-Europa.
Tabel 2.2: Vergelijking leeftijdsgroepen ingeschreven Midden- en Oost-Europeanen, 2009–2013*
2009
2010
2011
2012
2013
Indexcijfer 2013 tov 2009
0 t/m 3 jaar
370
553
755
927
1087
294
4 t/m 12 jaar
556
696
902
1082
1318
237
13 t/m 18 jaar
304
401
501
614
690
227
19 t/m 25 jaar
1535
1893
2230
2639
2750
179
26 t/m 40 jaar
4381
5081
5742
6584
6870
157
41 jaar en ouder
1239
1641
1992
2409
3030
245
Eindtotaal
8385
10265
12122
14255
15745
188
Leeftijd
Bron: GBA, bewerking OS&P * Migranten met een dubbele nationaliteit (Midden/Oost-Europees en Nederlands) zijn niet meegeteld.
-6-
Figuur 2.2. Index Midden- en Oost-Europeanen naar leeftijdscategorie, 2013 (basis 2009=100) 350 300 0 t/m 3 jaar
250
4 t/m 12 jaar
200
13 t/m 18 jaar 150 19 t/m 25 jaar 100
26 t/m 40 jaar
50 0 2009
2.3
2010
2011
2012
2013
GESLACHT
In 2013 is 48% van de ingeschreven Midden- en Oost-Europeanen een man en 52% een vrouw. Bij de migranten uit Hongarije, Roemenië, Tsjechië en Slovenië is de verhouding ongeveer 40-60. Tabel 2.3: Verdeling in GBA ingeschreven Midden- en Oost-Europeanen naar geslacht* 2011
2012
2013
Totaal
Man
Vrouw
Man
Vrouw
Man
Vrouw
Polen
47%
53%
47%
53%
47%
53%
100%
Bulgarije
54%
46%
55%
45%
54%
46%
100%
Hongarije
37%
63%
38%
62%
37%
63%
100%
Roemenië
43%
57%
41%
59%
40%
60%
100%
Slowakije
57%
43%
54%
46%
52%
48%
100%
Tsjechië
42%
58%
40%
60%
40%
60%
100%
Slovenië
36%
64%
41%
59%
35%
65%
100%
Estland
41%
59%
46%
54%
41%
59%
100%
Letland
37%
63%
45%
55%
44%
56%
100%
Litouwen
42%
58%
43%
57%
43%
57%
100%
Totaal
49%
51%
48%
52%
48%
52%
100%
Bron: GBA, bewerking OS&P * Migranten met een dubbele nationaliteit (Midden/Oost-Europees en Nederlands) niet meegeteld.
-7-
2.4
SPREIDING OVER DE STAD
2.4.1
Stadsdelen
Bijna driekwart van de ingeschreven Midden- en Oost-Europeanen woont in de stadsdelen Escamp, Centrum en Laak. Die situatie is al jaren vrijwel ongewijzigd. De meeste Midden- en Oost-Europeanen wonen in Escamp. Het is (uiteraard) niet bekend waar de niet-ingeschreven arbeidsmigranten wonen. We kunnen er vanuit gaan dat het merendeel van hen ook woont in de stadsdelen en wijken waar hun landgenoten wonen die wel zijn ingeschreven. Tabel 2.4: Ingeschreven Midden- en Oost-Europeanen naar stadsdeel 2013 Laak
Haagse Hout
Leidschen veenYpenburg
1153
2201
233
155
7696
94
1682
886
108
63
4568
135
75
274
119
67
21
952
101
104
97
166
83
115
58
765
12
94
102
41
130
80
52
13
524
Tsjechië
8
17
40
43
34
33
21
7
203
Slovenië
3
6
6
7
10
4
7
5
48
Estland
3
22
16
19
38
25
6
6
135
Letland
6
66
58
20
84
71
15
6
326
Litouwen
11
138
69
25
132
108
27
18
528
Totaal
521
4232
1991
685
3703
3610
651
352
15745
Loosduinen
Escamp
Polen
353
Bulgarije
Segbroek
Scheveningen
Centrum
2191
1146
264
54
1366
315
Hongarije
30
231
Roemenië
41
Slowakije
Bron: GBA, bewerking OS&P
Figuur 2.3: Midden- en Oost-Europeanen naar stadsdeel 2013 2% 3% 4%
1 Loosduinen 27% 23%
2 Escamp 3 Segbroek 4 Scheveningen 5 Centrum 6 Laak
13%
7 Haagse Hout 8 Leidschenveen-Ypenburg
24% 4%
Bron: GBA, bewerking OS&P
-8-
Totaal
2.4.2
Wijken
Kijken we naar de spreiding op wijkniveau, dan zien we dat ongeveer driekwart van alle Midden- en Oost-Europeanen in een achttal wijken woont. Verreweg de meeste Midden- en Oost- Europeanen wonen in de wijk Laakkwartier en Spoorwijk (ruim 22% van totaal). Andere relatief grote concentraties treffen we achtereenvolgens in Rustenburg en Oostbroek, Transvaalkwartier, Valkenboskwartier en de Schildersbuurt. In de volgende figuur (2.3) zijn de wijken weergegeven waar meer dan 200 Midden- en Oost-Europeanen wonen. Figuur 2.4: aantal ingeschreven Midden- en Oost Europeanen naar woonwijk (absoluut) 2011-2013 0
500
1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
Laakkwartier en Spoorwijk Rustenburg en Oostbroek Transvaalkwartier Valkenboskwartier Schildersbuurt Bouwlust/Vrederust Moerwijk Regentessekwartier Morgenstond Centrum
2011 2012
Leyenburg
2013
Stationsbuurt Bezuidenhout Groente- en Fruitmarkt Zeeheldenkwartier Loosduinen Ypenburg Scheveningen Mariahoeve en Marlot Waldeck
Bron: GBA, bewerking OS&P
2.4.3
Buurten
Wijken zijn soms nog tamelijk grote gebieden met daarbinnen vaak een grote ruimtelijke en sociale verscheidenheid, denk bijvoorbeeld aan de wijk annex stadsdeel Laakkwartier & Spoorwijk. Daarom presenteren wij ook de spreiding op buurtniveau. Dat geeft een preciezer beeld van de plekken waar Midden- en Oost-Europeanen wonen in de stad.
-9-
Elf buurten hebben meer dan 400 inwoners uit Midden- en Oost-Europa (stand 2013). Dit zijn allemaal buurten met veel goedkope woningen, voornamelijk huur maar ook koop. De grootste groepen Midden- en Oost-Europese inwoners vinden we in Laakkwartier-Oost (1537) en Laakkwartier-West (978). Daarna volgen Oostbroek-Zuid (846), Valkenboskwartier (803), Noordpolderbuurt (770), Schildersbuurt-West (720), Transvaalkwartier-Zuid (718), TransvaalkwartierMidden (435), Rustenburg (435), Moerwijk-Noord (418) en Oostbroek-Noord (404).
Figuur 2.5. Spreiding Midden- en Oost-Europeanen naar woonbuurten 2013
Bron: GBA, bewerking OS&P
- 10 -
Figuur 2.6. Toename aantal Midden- en Oost-Europeanen per buurt 2013 – 2009
Bron: GBA, bewerking OS&P
Figuur 2.7. Woonbuurten Polen, Bulgaren en overige Midden en Oost Europeanen 2013
Bron: GBA, bewerking OS&P
- 11 -
2.5
VERBLIJFSDUUR
Het percentage geregistreerde Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten dat > 2 jaar in Den Haag woont, is toegenomen van 29% in 2009 naar 59% in 2013. In een onderzoek van het SCP geeft 51% van de Polen aan, dat ze over 5 jaar nog in Nederland zullen wonen (‘Poolse migranten’, SCP, 2011). Tabel 2.5: Verblijfsduur Midden- en Oost-Europeanen in Den Haag, 2009-2013 (%) < 1 jaar
1 jaar
2 jaar
3 jaar
4 jaar
5 jaar
6-10 jaar
> 10 jaar
Totaal
2009
43%
28%
10%
7%
5%
2%
4%
1%
100%
2010
31%
28%
20%
7%
5%
4%
4%
1%
100%
2011
27%
21%
20%
15%
6%
4%
6%
1%
100%
2012
26%
19%
16%
15%
12%
4%
7%
1%
100%
2013
23%
18%
14%
12%
12%
10%
9%
1%
100%
Bron: GBA Den Haag, bewerking OS&P
Figuur 2.8: Verblijfsduur Midden- en Oost-Europeanen in Den Haag 2009-2012 (%) 50% 45% 40% 35%
2009
30%
2010
25%
2011
20%
2012
15%
2013
10% 5% 0% < 1 jaar
1 jaar
2 jaar
3 jaar
4 jaar
5 jaar
6-10 jaar
> 10 jaar
Relatief veel migranten uit de Baltische Staten wonen nog maar kort (< 1 jaar) in Den Haag. Ruim een derde van de Tsjechen en iets meer dan een kwart van de Slovenen en Slowaken staat langer dan 5 jaar ingeschreven in de Haagse GBA. Tabel 2.6: Verblijfsduur Midden- en Oost-Europeanen in Den Haag naar nationaliteit 2013 (%) < 1 jaar
1 jaar
2 jaar
3 jaar
4 jaar
5 jaar
6-10 jaar > 10 jaar
Totaal
Polen
21%
19%
16%
13%
11%
7%
13%
1%
100%
Bulgarije
20%
16%
13%
12%
18%
18%
2%
0%
100%
Hongarije
36%
22%
16%
12%
5%
4%
4%
2%
100%
Roemenië
27%
19%
13%
9%
8%
9%
9%
5%
100%
Slowakije
23%
17%
11%
10%
11%
6%
19%
3%
100%
Tsjechië
17%
18%
13%
7%
7%
6%
20%
10%
100%
Slovenië
21%
23%
10%
10%
8%
2%
17%
8%
100%
Estland
36%
15%
15%
12%
6%
7%
9%
1%
100%
Letland
39%
22%
19%
10%
4%
1%
4%
1%
100%
Litouwen
29%
26%
13%
9%
5%
5%
13%
1%
100%
totaal
23%
18%
14%
12%
12%
10%
9%
1%
100%
Bron: GBA Den Haag, bewerking OS&P
- 12 -
2.6
PROGNOSE AANTAL MIDDEN- EN OOST-EUROPEANEN TOT 2020
De Dienst Stedelijke Ontwikkeling stelt periodiek een bevolkingsprognose op. Hier volgt de prognose voor de toename van de groep Midden- en Oost-Europeanen in de stad (o.b.v. etniciteit). Vanaf 2008 is de Haagse bevolking veel sneller gegroeid dan tevoren was gedacht. De reden hiervan is dat de buitenlandse migratie in de periode vanaf 2008 veel groter is dan door het CBS was voorzien. Deze trendbreuk treedt vooral op bij migranten afkomstig uit de Midden- en Oost-Europese landen. In onderstaande grafiek is de ontwikkeling van het aantal personen behorend tot de etnische groep Midden- en Oost-Europa weergegeven. Het gaat om personen die zijn ingeschreven in de GBA. De etniciteit is bepaald op basis van het geboorteland van de persoon en ouders. De cijfers in deze paragraaf verschillen van tellingen op basis van de nationaliteit van de persoon. Figuur 2.7: Bevolkingsontwikkeling Midden- en Oost- Europeanen in Den Haag, realisatie en prognose. 35000
30000
25000
20000
15000 realisatie
10000 pro gno se 2012-2020
5000 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Bron: DSO, beleid en onderzoek, bevolkingsprognose Den Haag 2012-2020 Op basis van trends uit het verleden en verwachtingen van het CBS over de toekomstige landelijke migratie is een prognose gemaakt van de ontwikkeling van deze groep voor Den Haag. Hierbij moet worden opgemerkt dat het onzeker is of de waargenomen trend structureel gaat worden. Deze wordt sterk bepaald door de (Europese) economische ontwikkelingen en het Europese en nationale migratie beleid. Figuur 2.8: Jaarlijkse groei van de Midden- en Oost- Europeanen in Den Haag, realisatie en prognose. 3500 realisatie
3000 pro gno se 2012-2020
2500 2000 1500 1000 500 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Bron: DSO, beleid en onderzoek, bevolkingsprognose Den Haag 2012-2020
- 13 -
- 14 -
3 Terugkeerbeleid De gemeente Den Haag heeft een terugkeerbeleid ontwikkeld voor Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten die in Nederland geen perspectief hebben op een humaan en zelfredzaam bestaan en/of (zeer) ernstige overlast veroorzaken. Om deze mensen terug te helpen naar hun thuisland, dan wel terug te sturen, kunnen verschillende sporen worden gevolgd. Die sporen of instrumenten, van vrijwillige tot gedwongen terugkeer, zijn toegesneden op verschillende doelgroepen. • • •
Vrijwillige terugkeer (project Perspektywa): voor de groep dak- en thuislozen met een MO/OGGZ achtergrond. Terugkeer onder drang (BROV = beëindiging recht op verblijf): voor werk- en dakloze overlastgevers zonder MO/OGGZ indicatie. Terugkeer onder dwang (OVR = ongewenst verklaren): voor veelplegers en zware criminelen.
In tabel zijn de kwantitatieve resultaten van het terugkeerbeleid in 2012 weergegeven. Tabel 3.1. Resultaten terugkeerbeleid Den Haag, 2012 Perspektywa
BROV
OVR
Vrijwillig via Barka
39
-
1
Vrijwillig via IDHEM
22
-
-
Op eigen initiatief terug
24
1
-
Aan het werk
105
-
-
Uitgezet
-
3
13
In afwachting van uitzetting
-
3
2
Bezwaarprocedure
-
-
-
In behandeling
-
3
12
In afwachting van beschikking IND
-
-
5
Voorstel niet gehonoreerd door IND
-
-
2
Bron: OCW/WJB, mei 2013, voortgangsrapportage terugkeerbeleid (RM 2013.269)
De stichtingen Barka en IDHEM hebben vorig jaar in het kader van het project Perspektywa (werk & terugkeer) in totaal 61 dakloze Midden- en Oost-Europeanen begeleid bij hun vrijwillige terugkeer naar hun thuisland. Verder zijn 24 deelnemers van het project Perspektywa op eigen initiatief naar hun thuisland vertrokken. De mensen die vrijwillig zijn teruggekeerd hebben vrijwel allemaal de Poolse nationaliteit. Uitgebreide informatie over het terugkeerbeleid en de resultaten is terug te vinden in de commissiebrief van 18 januari 2013 (RIS 256206) en in de voortgangsrapportage aan de gemeenteraad in mei 2013 (RM 2013.269).
- 15 -
- 16 -
4 Onderwijs 4.1
VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE
De voor- en vroegschoolse educatie (VVE) biedt een erkend educatief programma waarbij kinderen vanaf 2,5 jaar spelenderwijs leren omgaan met de Nederlandse taal en met elkaar. Het programma is voor peuters op de peuterspeelzalen en kinderdagverblijven en voor kleuters in de groepen 1 en 2 van de basisschool. Om de effecten van de VVE te behouden, trekken de basisscholen de aanpak in grote lijnen door in de groepen 3 en hoger. In oktober 2012 stonden in totaal 497 Haagse kinderen met een Midden- en Oost-Europese nationaliteit ingeschreven op de Haagse VVE. Al deze kinderen staan geregistreerd bij de GBA. Ruim de helft van de Midden- en Oost-Europese kinderen op de VVE heeft de Poolse nationaliteit en ongeveer eenderde de Bulgaarse. De meeste van deze kinderen (296) volgden het VVE-programma op een basisschool, 182 kinderen deden dat op een peuterspeelzaal en 19 kinderen op een kinderdagverblijf. In de onderstaande tabel is het aantal voorschoolkinderen met een Midden- en Oost-Europese nationaliteit weergegeven over de laatste 5 schooljaren. Tabel 4.1: Deelname Haagse Midden- en Oost-Europese kinderen aan de Haagse VVE, naar nationaliteit, 2008/2012* 2008
2009
2010
2011
2012
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
Aantal
%
Polen
69
73%
142
64%
167
60%
177
59%
267
53,7%
Bulgarije
16
17%
57
26%
83
30%
91
30%
152
30,6%
Hongarije
2
2%
7
3%
5
2%
4
1%
16
3,2%
Roemenië
3
3%
4
2%
3
1%
6
2%
25
5%
Slowakije
3
3%
5
2%
3
1%
5
2%
7
1,4%
Tsjechië
1
1%
3
1%
2
1%
4
1%
4
0,8%
Slovenië
0
0%
0
0%
0
0%
0
0%
0
0%
Estland
0
0%
0
0%
1
0%
2
1%
2
0,4%
Letland
0
0%
2
1%
4
1%
1
0%
6
1,2%
Litouwen
1
1%
2
1%
9
3%
8
3%
18
3,6%
Tot. M/O Europa
95
100%
222
100%
277
100%
301
100%
497
100%
Totaal Voorschool
9107
9493
9682
9769
10027
Bron: Leerlingadministratie, bewerking OS&P * Peilmaand tot en met 2010 is november, vanaf 2011 oktober.
Het aantal Haagse Midden- en Oost-Europese kinderen op de Haagse VVE is gestegen van 95 in 2008 naar 497 in 2012. De grootste toename, bijna 200 kinderen, vond plaats tussen oktober 2011 en oktober 2012. Het aandeel Midden- en Oost-Europese kinderen op het totale aantal kinderen op de VVE is in vier jaar tijd toegenomen van ruim 1% naar bijna 5%.
- 17 -
In de onderstaande grafiek is de stijging van het aantal Midden- en Oost-Europese kinderen in de VVE geïndexeerd weergegeven. Figuur 4.1: Index Haagse Midden- en Oost-Europese kinderen op de Haagse VVE, basis 2008 600 500 400 300 200 100 0 nov 2008
nov 2009
nov 2010
okt 2011
okt 2012
Bron: Leerlingadministratie, bewerking OS&P
4.1.1
Spreiding kinderen over VVE locaties Den Haag
Peuters volgen het VVE programma op een peuterspeelzaal of op de kinderdagopvang. In de kaart op de volgende pagina (figuur 4.2) zijn de locaties weergegeven waar de 201 peuters met een Middenen Oost-Europese nationaliteit het VVE programma volgen. De meeste kinderen gaan naar een VVE peuterspeelzaal of kinderdagverblijf in de buurt waar zij wonen. Zoals op de kaart te zien is gaan verreweg de meeste Midden- en Oost-Europese peuters dan ook naar een voorschool in de stadsdelen Laak, Centrum en Escamp. De peuterspeelzalen Pinky in stadsdeel Escamp en De Horizon en De Regenboog in stadsdeel Laak trekken naar verhouding de meeste peuters uit Midden- en Oost-Europa. De kleuters die het VVE programma doen op de basisschool zijn hier buiten beschouwing gelaten. Zij zijn meegenomen in de paragraaf over het basisonderwijs.
- 18 -
Figuur 4.2: Overzicht locaties VVE in Den Haag met Midden- en Oost-Europese peuters
Bron: Leerlingadministratie, bewerking OS&P
- 19 -
4.2
BASISONDERWIJS
In januari 2013 zitten in totaal 1224 Midden- en Oost-Europese kinderen op een Haagse basisschool. Dit zijn in Den Haag wonende kinderen3. Daarnaast bezoeken nog 61 ‘Haagse’ Midden- en OostEuropese kinderen een basisschool buiten Den Haag. Uit een analyse van de leerlingengegevens in 2011 bleek dat ongeveer 100 Midden- en Oost-Europese kinderen niet in de officiële statistieken voorkomen, maar wel op een Haagse school zitten. Dit zijn kinderen die niet staan geregistreerd bij een GBA, niet in Den Haag noch in een andere Nederlandse gemeente. De tabel en de index laten zien dat het aantal Midden- en Oost-Europese kinderen op Haagse basisscholen gestaag toeneemt. In 2012 is de groei groter dan in de jaren daarvoor. Tabel 4.2: Aantal Haagse Midden- en Oost-Europese kinderen in het Haagse basisonderwijs, naar nationaliteit, 2009-2013 (inclusief kleuters in VVE)* Nationaliteit
Maart 2009
Juni 2010
Januari 2011
Januari 2012
Januari 2013
Bulgarije
138
180
202
228
322
Estland
3
5
4
8
8
Hongarije
17
28
26
38
49
Letland
1
5
12
16
27
Litouwen
17
21
22
42
48
Polen
311
397
446
512
689
Roemenië
19
22
18
31
47
3
3
Slovenië Slowakije
25
21
18
15
24
Tsjechië
1
5
3
7
7
532
684
751
900
1224
Totaal
Bron: LLZ * Exclusief: kinderen die niet zijn ingeschreven bij het GBA, kinderen die buiten Den Haag naar school gaan en kinderen met een dubbele nationaliteit (Midden- en Oost-Europees en Nederlands).
Figuur 4.3: Index Haagse Midden- en Oost-Europese kinderen in basisonderwijs (2009=100) 250 225 200 175 150 125 100 75 2009
3
2010
2011
2012
2013
De afdeling Leerlingzaken beschikt alleen over de gegevens van in Den Haag woonachtige leerlingen (registratie is van DUO).
- 20 -
4.2.1
Spreiding leerlingen over scholen Den Haag
De Midden- en Oost-Europese kinderen in het basisonderwijs zitten voornamelijk op scholen in de stadsdelen Centrum, Escamp en Laak. Vijftien basisscholen zijn aangewezen en krijgen extra middelen voor de opvang van anderstalige kinderen, waaronder kinderen uit Midden- en OostEuropese landen. De Regenboogschool in Laak heeft de meeste Midden- en Oost-Europese leerlingen (98), gevolgd door de Springbok in stadsdeel Centrum. Top 5 scholen met aantal leerlingen uit Midden- en Oost Europa (2013) De Regenboog (Laak) 98 De Springbok (Centrum)
71
Jeroen (Laak)
64
Onze Wereld (Centrum)
57
De Klimop (Segbroek)
53
Bron: LLZ
Figuur 4.4: Spreiding Midden- en Oost-Europese leerlingen over basisscholen in Den Haag 2013
- 21 -
4.3
VOORTGEZET ONDERWIJS
In januari 2013 zitten in totaal 616 Midden- en Oost-Europese leerlingen op een Haagse school voor voortgezet onderwijs. Deze leerlingen wonen allemaal in Den Haag. Daarnaast bezoeken 102 ‘Haagse’ Midden- en Oost-Europese leerlingen een school buiten de stad. Ongeveer de helft (51%) van de Midden- en Oost-Europese leerlingen in het Haagse VO is van Poolse afkomst. De tweede relatief grote groep zijn de Bulgaren. Beide populaties zijn ook het sterkst gegroeid vergeleken met 2010. Per saldo is het aantal Midden- en Oost-Europese leerlingen op Haagse VO scholen ten opzichte van 2009 meer dan verdubbeld (van 296 naar 616 in 2012). Tabel 4.3: Aantal Haagse Midden- en Oost-Europese leerlingen op Haagse VO scholen, naar nationaliteit, 2009-2011* Juni 2010
Januari 2011
Januari 2012
Januari 2013
Bulgarije
116
147
132
199
Estland
0
1
5
9
Hongarije
9
10
19
22
Letland
0
2
4
11
12
15
15
18
180
245
228
317
8
11
13
23
Slovenië
0
0
1
1
Slowakije
10
9
5
7
Tsjechië
7
5
5
9
342
445
427
616
Maart 2009
Niet bekend
Nationaliteit
Litouwen Polen Roemenië
Totaal
295
Bron: DUO, bewerking OS&P * Exclusief: kinderen die niet zijn ingeschreven bij het GBA, 45 kinderen die buiten Den Haag naar school gaan en kinderen met een dubbele nationaliteit (Midden- en Oost-Europees en Nederlands).
Figuur 4.5: Index aantal Haagse Midden- en Oost-Europese leerlingen in het Haagse VO (2009=100) 250 225 200 175 150 125 100 75 2009
2010
2011
2012
2013
- 22 -
4.3.1
Spreiding leerlingen over scholen Den Haag
Verreweg de meeste Midden- en Oost-Europese leerlingen in het Haagse VO zitten op een vestiging van de Johan de Witt Scholengroep (263) en de scholengroep Esloo (186). De overige leerlingen zitten op allerlei scholen verspreid over Den Haag. Daarnaast bezoeken in totaal 102 Midden- en Oost-Europese leerlingen een VO school buiten de stad. Figuur 4.6: Spreiding Midden- en Oost-Europese leerlingen op VO scholen in Den Haag (2013)
- 23 -
4.3.2
Spreiding over soorten VO
De volgende tabel toont het aantal Midden- en Oost-Europese leerlingen per type voortgezet onderwijs. Ongeveer de helft van hen (310 van de 616) zit nog in een brugklas. Relatief veel Middenen Oost-Europese leerlingen zitten op het VMBO (109). Ongeveer 17% doet HAVO/VWO. In het Praktijkonderwijs zijn de Bulgaren, met 33 leerlingen, oververtegenwoordigd ten opzichte van andere groepen Midden- en Oost-Europese leerlingen. Tabel 4.4: Aantal Haagse Midden- en Oost-Europese leerlingen per soort onderwijs in het VO, 2013* Brugjaar
Praktijkonderwijs
VMBO
HAVO
VWO
onbekend
Totaal
Bulgarije
97
33
29
18
7
15
199
Estland
1
1
1
5
1
9
Hongarije
16
3
3
22
Letland
2
6
1
11
Litouwen
11
1
4
Polen
162
29
68
33
Roemenië
13
1
1
2
2
Slovenië
2
18
16
9
317
5
1
23
1
Slowakije
6
Tsjechië
2
1
1
7 4
2
1
9
Totaal
310
66
109
69
35
27
616
Aandeel 2013
50%
11%
18%
11%
6%
4%
100%
Aandeel 2011/2012
45%
14%
22%
13%
6%
0
100%
Aandeel 2010
34%
4%
23%
16%
23%
0
100%
Bron: DUO, bewerking OS&P
De afgelopen drie jaar is binnen de groep Midden- en Oost-Europese leerlingen het aandeel leerlingen op het VMBO, HAVO en vooral het VWO afgenomen, terwijl het aandeel leerlingen in de brugklassen en in het praktijkonderwijs sterk steeg. De vertegenwoordiging van Midden- en Oost-Europese leerlingen in de verschillende soorten voortgezet onderwijs wijkt nogal af van andere groepen. Het komt nog het meest in de buurt van de vertegenwoordiging van de Marokkaanse en Turkse leerlingen. Meer daarover in het onderzoek naar de situatie van de Midden- en Oost-Europese jeugd in Den Haag dat medio dit jaar verschijnt.
- 24 -
4.4
SAMENVATTEND OVERZICHT, INCLUSIEF MBO EN SPECIAAL ONDERWIJS
In 2013 volgen bijna 2100 Midden- en Oost-Europese kinderen en –jongeren uit Den Haag onderwijs op een Haagse basisschool, VO school, MBO of een school voor speciaal onderwijs. Het aantal HBO en WO studenten met een Midden- en Oost-Europese nationaliteit is niet bekend. Verder gaan in totaal 163 ‘Haagse’ Midden- en Oost-Europese leerlingen naar een school buiten de stad. Tabel 4.5: Aantal Haagse Midden- en Oost-Europese leerlingen in het Haagse onderwijs, naar schoolvorm en nationaliteit, 2013* Basisschool (incl. voorschool kleuters)
Voortgezet onderwijs
MBO
Speciaal onderwijs
Totaal
Bulgarije
322
199
69
13
603
Estland
8
9
1
18
Hongarije
49
22
2
0
73
Letland
27
11
3
2
43
Litouwen
48
18
8
1
75
Polen
689
317
111
22
1139
Roemenië
47
23
4
3
77
Slovenië
3
1
1
0
5
Slowakije
24
7
3
0
34
Tsjechië
7
9
0
16
Totaal in 2013
1224
616
201
42
2083
Totaal in 2012
900
427
nb
17
Totaal in 2011
751
445
73
27
1.296
Totaal in 2010
684
342
32
19
1.077
Totaal in 2009
532
295
nb
nb
Nationaliteit
* Exclusief: leerlingen die niet zijn ingeschreven bij het GBA, leerlingen die buiten Den Haag naar school gaan en leerlingen met een dubbele nationaliteit (Midden- en Oost-Europees en Nederlands).
Sinds de eerste telling in 2009 is in alle soorten onderwijs, van basisschool tot MBO, het aantal Midden- en Oost-Europese leerlingen toegenomen. Figuur 4.7: Aantal Midden- en Oost-Europese leerlingen in het Haags onderwijs per onderwijssoort.* 1400 1200 1000 BAO
800
VO MBO
600
SO
400 200 0 2009
2010
2011
2012
2013
* Basisonderwijs (BAO), voortgezet onderwijs (VO), middelbaar beroepsonderwijs (MBO), speciaal onderwijs (SO).
- 25 -
- 26 -
5 Taal en inburgering 5.1
INBURGERINGSTRAJECTEN
In 2012 volgden in totaal 5.428 (arbeids-) migranten een inburgeringstraject. Net als in eerdere jaren was er bij Hagenaars uit Midden- en Oost-Europa veel belangstelling voor de inburgeringstrajecten: in 2012 zijn 1.212 Midden- en Oost-Europeanen met een traject gestart. Dat komt neer op 22% van het totale aantal gestarte inburgeraars in 2012. Zij deden dat op vrijwillige basis, EU-ingezetenen zijn immers niet verplicht om in te burgeren. Tabel 5.1: Herkomstlanden inburgeraars uit Midden- en Oost-Europa (traject gestart in 2012) Polen
674
Bulgarije
347
Hongarije
127
Roemenië
64
Totaal
1212
Bron: DSZW
Deelnemers uit Midden- en Oost-Europa volgden een speciaal voor hen aangepaste cursus, die aansluit bij hun niveau, westerse achtergrond en leef- en werkomstandigheden in Nederland. Naast veel taal, biedt de cursus informatie over rechten en plichten op het gebied van wonen en werken en over de sociale kaart van de gemeente Den Haag.
5.2
TAAL IN DE BUURT
Taal in de Buurt is een project voor maatschappelijk betrokken organisaties die voor hun achterban of voor de buurt taallessen willen opzetten. De taallessen zijn vooral bedoeld voor doelgroepen die tot nu toe niet of moeilijk te bereiken zijn. De meeste leslocaties zijn dicht in de buurt van de deelnemers. Voor de deelnemers zijn de lessen gratis. Soms wordt een klein bedrag aan inschrijfgeld gevraagd. De gemeente subsidieert lesperiodes van 24 weken, waarbij in de meeste gevallen 2x2 uur per week les wordt gegeven. De nadruk in de taallessen ligt op het ontwikkelen van de spreekvaardigheid. Het lesprogramma sluit aan bij de wensen van de groep. Taal in de Buurt leidt niet op tot een diploma. Met dit project wil de gemeente de zelfredzaamheid van de deelnemers vergroten en hoopt de gemeente dat deelnemers doorstromen naar andere trajecten, zoals een inburgeringstraject. De volgende tabel geeft het aantal deelnemers uit Midden- en Oost-Europa die in 2012 met een cursus Taal in de Buurt zijn gestart. Tabel 5.2: Aantal Midden- en Oost-Europese deelnemers, per organisatie, gestart in 2012 MPVV Multicultureel Platform Vrede & Vrijheid
170
Nova College
80
Stichting Welzijn voor Moslims
60
Stichting voor stad en Kerk STEK
51
Stichting Dialooghuis
16
Totaal aantal deelnemers
377
Bron: OS&P en WJB (project Taal in de Buurt)
Het aantal Midden- en Oost-Europeanen dat vorig jaar met een cursus Taal in de Buurt is begonnen, ligt lager dan in voorgaande jaren. In 2011 waren er nog ongeveer 750 starters, in 2010 bijna 600. Die daling komt onder andere omdat IDHEM, in 2011 nog 150 cursisten in huis, is gestopt met het aanbieden van Taal in de Buurt cursussen. Verder geven het Taalplein en Mondriaan sinds vorig jaar soortgelijke cursussen als Taal in de Buurt. Deze cursussen trekken ook Midden- en OostEuropeanen. Hoeveel precies, is niet bekend.
- 27 -
- 28 -
6 Sociale voorzieningen 6.1
UITKERING WWB
Het aantal Midden- en Oost-Europeanen in Den Haag met een uitkering WWB voor levensonderhoud is toegenomen van 129 in 2011 naar 184 in 2012 (+43%). Hoewel er sprake is van een sterke (procentuele) stijging, gaat het nog altijd om een relatief klein aantal mensen. Ongeveer 1,5% van alle in de GBA geregistreerde Midden- en Oost-Europeanen van 19 jaar en ouder ontving eind 2012 een WWB uitkering levensonderhoud. Tabel 6.1: Aantal Midden- en Oost-Europeanen met uitkering WWB, 2008-2012 Dec. 2008
Dec. 2009
Dec. 2010
Nov. 2011
Dec. 2012
Polen
3
15
45
52
80
Bulgarije
1
4
26
33
46
Roemenie
1
1
21
22
23
Hongarije
3
3
9
10
17
Litouwen
0
1
3
5
9
Letland
0
0
0
1
3
Slowakije
2
1
0
0
0
Estland
0
0
0
0
0
Tsjechië
0
0
4
6
6
Slovenië
0
0
0
0
0
Totaal
10
25
108
129
184
Bron: DSZW, afd. planning & control
Figuur 6.1: Toename aantal Midden- en Oost-Europeanen met WWB/levensonderhoud (abs.) 200
Polen
180
Bulgarije
160
Roemenie
140
Hongarije
120
Litouwen
100
Letland
80
Slowakije
60
Estland
40
Tsjechië
20
Slovenië
0 2008
2009
2010
2011
2012
Totaal
- 29 -
6.2
VOORZIENINGEN VOOR MINIMA HUISHOUDENS
6.2.1
Schoolkostenfonds
Dit fonds is bestemd voor huishoudens met een laag inkomen en schoolgaande kinderen. Het aantal Midden- en Oost-Europeanen dat een bijdrage ontvangt voor de schoolkosten van hun kinderen is de afgelopen jaren sterk gestegen, van bijna 300 in 2009 tot 1725 in 2012. Dat heeft niet alleen te maken met het groeiende aantal Midden- en Oost-Europese kinderen dat hier naar school gaat, maar ook met succesvolle voorlichting en een toegenomen bekendheid met regelingen als het schoolkostenfonds. Tabel 6.2: Aantal Midden- en Oost-Europeanen met bijdrage uit fonds schoolkosten, 2008-2012 2008
2009
2010
2011
2012
Polen
23
164
440
713
1199
Bulgarije
10
66
150
191
372
Roemenie
2
3
8
7
5
Hongarije
0
0
0
5
31
Litouwen
1
42
41
50
71
Letland
0
0
0
0
0
Slowakije
1
8
10
3
26
Estland
0
0
0
14
0
Tsjechië
0
8
21
3
14
Slovenië
0
6
7
2
7
Totaal
37
297
677
988
1725
Bron: DSZW, afd. planning & control
6.2.2
Ooievaarspas
Het doel van de Ooievaarspas is om mensen met een laag inkomen door middel van kortingen deel te laten nemen aan sportieve, culturele en recreatieve activiteiten. In 2009 hadden 370 Midden- en OostEuropeanen een Ooievaarspas. In 2012 is dat aantal gegroeid naar 889. Tabel 6.3: Aantal Midden- en Oost-Europeanen met Ooievaarspas, 2009-2012 2009
2010
2011
2012
Polen
231
212
293
474
Bulgarije
89
85
145
223
Roemenie
16
45
47
55
Hongarije
12
34
47
48
Litouwen
8
9
9
58
Letland
3
3
9
20
Slowakije*
11
22
21
7
Estland
0
3
2
0
Tsjechië
-
-
-
1
Slovenie
0
0
0
3
Totaal
370
413
573
889
Bron: DSZW, afd. planning & control * Tot en met 2011 zijn Slowaakse en Tsjechische pashouders bij elkaar geteld
- 30 -
7 Huisvesting In deze monitor geven wij een samenvatting van de concrete huisvestingsinitiatieven in Den Haag voor arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa.
7.1
GROOTSCHALIGE PROJECTEN
Op dit moment zijn in Den Haag een aantal grotere concrete huisvestingsprojecten voor kortdurend verblijf van arbeidsmigranten in ontwikkeling. Wij gaan hier niet in op alle formele en procedurele aspecten van het ontwikkelingsproces, maar beperken ons tot een beknopte beschrijving van de stand van zaken. Lozerlaan Op de voormalige tennisvelden aan de Lozerlaan heeft uitzendbureau Jobcenter een plan ontwikkeld voor tijdelijke huisvesting voor arbeidsmigranten. De gemeente heeft de locatie ‘om niet’ beschikbaar gesteld, zodat een sluitende exploitatie mogelijk wordt. Eind 2011 zijn de tijdelijke bouwvergunning en ontheffing verleend. In februari 2012 heeft de rechtbank uitspraak gedaan over de ingestelde beroepszaak. Daarna heeft het bouwplan geruime tijd stil gelegen, vanwege discussie binnen de brancheorganisaties over de in het plan opgenomen m2 logiesruimte per persoon. Jobcenter heeft uiteindelijk gekozen voor een revisie van het oorspronkelijke plan en het aantal slaapplaatsen teruggebracht van 360 naar 324. Het plan voldoet nu wel aan ‘uniforme huisvestingsnorm’ van de brancheorganisatie. Zodra de revisie getoetst is aan het bouwbesluit en akkoord is bevonden, kan het plan worden gerealiseerd. De bouw zal circa vijf maanden in beslag nemen. Laakhaven Voor een braakliggend gemeentelijk terrein in Laakhaven West heeft OTTO Work Force een plan ontwikkeld voor de tijdelijke realisatie van 95 tweepersoonsunits voor in totaal 190 mensen. De gemeente heeft de locatie ‘om niet’ beschikbaar gesteld, zodat een sluitende exploitatie mogelijk wordt. De aanvraag voor de omgevingsvergunning is medio januari 2012 ingediend en diezelfde maand is een informatieavond voor de omgeving georganiseerd. Na het doorlopen van de vereiste procedurele stappen is in september 2012 de tijdelijke bouwvergunning en de ontheffing verleend. Direct daarna is het plaatsen van de units gestart. Op 1 februari 2013 is het complex officieel geopend. Het complex heet ‘Rieff Den Haag’. De naam staat voor een samenwerkingsverband van Jan Snel, Job Housing en OTTO Work Force. Transformatie van leegstaande kantoorpanden Op diverse plekken in de stad zijn initiatieven gaande voor de verbouw van leegstaande kantoorpanden tot (kort verblijf) huisvesting voor arbeidsmigranten. Het betreft onder meer kantoorpanden op bedrijventerreinen, waaronder de Binckhorst.
7.2
KAMERGEWIJZE VERHUUR DOOR CORPORATIES
De gemeente heeft met Vestia, Staedion en Haag Wonen de prestatie afspraak gemaakt dat zij tot 2015 gezamenlijk zorgen voor de huisvesting van 1500 arbeidsmigranten. De corporaties geven aan dat het niet tot hun taken en mogelijkheden behoort om grootschalige nieuwe huisvesting voor kort verblijf (zogenaamde shortstay) te realiseren. Zij richten zich wel op ‘midstay’. Dat doen zij door het realiseren van kamergewijze verhuur binnen de bestaande woningvoorraad. De corporaties hebben in dat kader in 2012 gezamenlijk circa 230 nieuwe plekken gerealiseerd. Daarvoor hebben zij samenwerkingsovereenkomsten gesloten met bemiddelingsbureaus. Deze bureaus verzorgen de verhuur van de ‘midstay’ kamers aan arbeidsmigranten. Arbeidsmigranten, die staan geregistreerd in de GBA en langer in Nederland verblijven, kunnen ook via het reguliere toewijzingssysteem aanspraak maken op een corporatiewoning.
- 31 -
- 32 -
8 Voorlichting en informatie De gemeente vindt het belangrijk dat Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten in Den Haag adequaat worden geadviseerd en voorgelicht over hun mogelijkheden, rechten en plichten. Een belangrijke rol daarin is weggelegd voor de Stichting Den Haag & Midden- en Oost-Europa (IDHEM). Ook de vrijwilligersorganisaties Stichting Pools Centrum en Stichting Bulgaars Centrum verzorgen sinds enige tijd voorlichting en informatie voor respectievelijk Polen en Bulgaren. Naast allerlei sociaal-culturele activiteiten organiseren beide stichtingen spreekuren (helpdesk) en met een zekere regelmaat voorlichtingsbijeenkomsten over relevante thema’s voor hun doelgroep. Vooralsnog gebeurt dat nog op bescheiden schaal of zijn deze activiteiten nog in ontwikkeling. In deze monitor beperken wij ons tot een samenvattend beeld van de voorlichting en informatie activiteiten van IDHEM.
8.1
STICHTING IDHEM
De gemeente subsidieert IDHEM onder meer om de integratie en participatie van Midden- en OostEuropeanen in Den Haag te bevorderen. Belangrijke functies van IDHEM zijn voorlichting, informatie en advies. Zowel aan als over arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa. Onderstaande informatie is ontleend aan jaar- en evaluatieverslagen van IDHEM. 8.1.1
Spreekuren
IDHEM houdt wekelijks op vier locaties in de stad spreekuren: in het stadhuis op het Spui (loket 23/24), in Adam op het Jonckbloetplein in Laak, in de Regenvalk op het Regentesseplein in Segbroek en in de Julianakerk in Transvaal. Het spreekuur in de Julianakerk is vooral bedoeld voor mensen die (tijdelijk) dakloos zijn. Dit spreekuur trekt niet alleen de doelgroep uit Midden- en Oost-Europa, maar ook mensen uit Zuid-Europese landen en uit Oost-Europese landen die geen lid zijn van de EU. IDHEM registreerde in 2012 in totaal 870 Midden- en Oost-Europese bezoekers op de spreekuren. De problemen en hulpverlening lagen vooral op het gebied van werk en werkloosheid, belasting, financiën, sociale zekerheid, gezondheid en zorg, onderwijs, registratie GBA. Het spreekuur van IDHEM bij een advocatenkantoor in de stad trekt gemiddeld 2 mensen per week. Naast spreekuren in de stad houdt IDHEM ook telefonische spreekuren: 2x per week een Poolse infolijn en 1x per week een Bulgaarse infolijn. In totaal hebben circa 600 arbeidsmigranten gebruik gemaakt van de infolijnen. IDHEM is op dit moment bezig met de opzet van een Hongaarse infolijn. In oktober 2012 is IDHEM via de website gestart met een e-mail infolijn. Via deze e-mail lijn zijn vorig jaar 60 mensen geholpen. Buiten de spreekuren en infolijnen om helpt IDHEM wekelijks gemiddeld vier mensen die zo erg in de problemen zitten dat acute hulp noodzakelijk is. Bijvoorbeeld als gevolg van huiselijk geweld, ernstige gezondheidsproblemen, dakloosheid van een gezin. Tabel 8.1: Aantal bezoeken spreekuren en infolijnen, 2012 Informatie, advies, hulpverlening
Aantal bezoeken*
Spreekuren in de stad
870
Telefonische infolijnen
600
Spreekuur advocatenkantoor
80
e
E-mail infolijn (start 4 kwartaal 2012)
60
Ad hoc hulpverlening
160
Totaal
1770
* Sommige cliënten komen meerdere malen op een spreekuur.
- 33 -
8.1.2
Voorlichting en informatie
IDHEM verzorgt op verschillende manieren en via diverse media voorlichting aan en over Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten, zowel in Den Haag als in de landen van herkomst (vooral Polen). Dat gebeurt onder andere via een ‘actieve’ eigen website, social media als facebook, deelname aan allerlei internetforums en de uitgave van nieuwsbrieven uit. IDHEM geeft informatie aan nieuws- en publieksmedia (TV, radio, kranten) in Den Haag, in Nederland en in de herkomstlanden. Verder organiseert IDHEM bijeenkomsten over de integratie van Midden- en Oost-Europeanen en werkt men mee aan dergelijke bijeenkomsten van andere organisaties (bijvoorbeeld van buurtverenigingen, bewonersorganisaties, Bulgaars Centrum). In samenwerking met verschillende organisaties (o.a. politie, Den Haag Opmaat, Pandbrigade) heeft IDHEM vorig jaar in totaal 62 bijeenkomsten georganiseerd over de thema’s werk, huisvesting en gezondheidszorg. Via papieren nieuwsbrieven, social media en internet bereikt IDHEM maandelijks ongeveer 1000 Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten in Den Haag. Met advertenties in lokale Haagse media (lokale radio en TV, AD en weekkranten) over de activiteiten van de stichting bereikt IDHEM ongeveer 5000 arbeidsmigranten per week.
- 34 -
Deel 2: arbeidsmigranten uit Zuid-Europa
Inhoudsopgave 1
INLEIDING
2
DEMOGRAFIE 2.1 Aantal inwoners uit Zuid-Europa 2.2 Leeftijd 2.3 Geslacht 2.4 Spreiding over de stad 2.4.1 Stadsdelen 2.4.2 Wijken en buurten 2.5 Verblijfsduur 2.6 Prognose (schatting)
-5-5-6-8-9-9- 10 - 13 - 13 -
3
ONDERWIJS 3.1 Vroeg- en voorschoolse educatie 3.2 Basisonderwijs 3.3 Voortgezet onderwijs, MBO en HBO
- 15 - 15 - 17 - 18 -
4
INBURGERING EN TAAL IN DE BUURT 4.1 Inburgering 4.2 Taal in de Buurt
- 21 - 21 - 21 -
5
SOCIALE VOORZIENINGEN
- 23 -
Bijlage: - tabel naar etniciteit, nationaliteit, dubbele nationaliteit - tabel percentage naar stadsdeel en nationaliteit
-3-
-2-
1 Inleiding Het aantal migranten uit EU-landen stijgt al enige jaren. Dat blijkt onder andere uit de onlangs verschenen Migrantenmonitor 2007-2012 van het CBS (maart 2013) en de brief van 7 maart 2013 van de minister van Sociale Zalen en Werkgelegenheid aan de Tweede Kamer. De toename is vooral toe te schrijven aan een stijging van het aantal geregistreerde migranten uit de tien nieuwe Midden- en Oost-Europese lidstaten, maar ook de migratie uit de zogenaamde zuidelijke EU-lidstaten groeit. De zuidelijke EU-lidstaten zijn Griekenland, Italië, Portugal en Spanje (zie kader). Het CBS en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid onderscheiden drie groepen EU-lidstaten. EU-26 Alle EU-lidstaten, minus Nederland. Het is daarmee een optelsom van de EU-10, de zuidelijke EU lidstaten en EU-overig. EU-10 Dit zijn de nieuwe lidstaten uit Midden- en Oost-Europa: Bulgarije, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Polen, Roemenië, Slovenië, Slowakije en Tsjechië. Zuidelijke EU-lidstaten Griekenland, Italië, Portugal, Spanje EU-overig Dit zijn: België, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Ierland, Luxemburg, Oostenrijk, Malta, Verenigd Koninkrijk en Zweden.
Gezien de huidige economische situatie in Griekenland, Italië, Portugal en Spanje is de kans aanwezig dat ook in de komende tijd meer mensen uit deze landen naar Nederland zullen komen. Een onbekend aantal zal zich de komende jaren, al dan niet tijdelijk, in Den Haag vestigen. Den Haag lijkt een meer dan gemiddelde aantrekkingskracht te hebben voor Zuid-Europese migranten. De afgelopen vijf jaar steeg het aantal Zuid-Europese migranten in de stad met 67% tegen landelijk 21%. De gemeente Den Haag wil deze ontwikkelingen volgen. De beleidsafdeling Burgerschap heeft daarom aan OS&P de opdracht gegeven om een monitor op te zetten. Deze eerste editie van de monitor ‘EU-arbeidsmigranten uit Zuid-Europa’ bevat hoofdzakelijk kwantitatieve gegevens over de onderwerpen demografie, onderwijs, taal en inburgering, sociale zekerheid. Daarvoor zijn bestaande bronnen gebruikt en is geen nieuw of apart onderzoek uitgevoerd. De Stichting Lize voert dit jaar in opdracht van de gemeente Den Haag (beleidsafdeling Burgerschap) een kwalitatief onderzoek uit naar de situatie van Zuid-Europeanen in de stad.
NB: Met de aanduiding Zuid-Europa bedoelen wij in deze monitor de vier zuidelijke EU-lidstaten.
-3-
-4-
2 Demografie Het aantal migranten in Den Haag, en in Nederland, dat afkomstig is uit de zuidelijke EU-lidstaten neemt toe. De zuidelijke lidstaten zijn Griekenland, Italië, Portugal en Spanje. Malta en Cyprus vallen volgens de categorisering van het CBS onder de ‘overige EU-lidstaten’4. Gezien de huidige economische situatie in Zuid-Europa is de kans aanwezig dat meer mensen uit deze landen naar Nederland zullen komen. Als wij in deze monitor, ter wille van de leesbaarheid, over Zuid-Europa praten, bedoelen wij de zuidelijke EU-lidstaten. Voor de telling van het aantal Zuid-Europese migranten in Den Haag is gekozen voor een selectie uit de gemeentelijke basisadministratie (GBA) op basis van nationaliteit. Bij een keuze voor etniciteit tellen ook de migranten van het eerste uur mee die zich (diep) in de vorige eeuw in Nederland hebben gevestigd én hun opvolgende generaties (klein) kinderen die hier zijn geboren. Met deze monitor willen we vooral de actuele migratie en ontwikkelingen volgen. In de bijlage is een tabel opgenomen met het aantal ‘Haagse’ Zuid-Europeanen naar etniciteit en dubbele nationaliteit.
2.1
AANTAL INWONERS UIT ZUID-EUROPA
Op 1-1-2013 staan 5.962 migranten uit Griekenland, Italië, Portugal en Spanje geregistreerd in de GBA van Den Haag. Dit aantal is een ondergrens, want het betreft alleen de migranten die staan geregistreerd bij de Haagse GBA. Niet iedere EU-burger registreert zich bij een GBA. Een deel hoeft dat niet, omdat zij hier maar enkele maanden verblijven. Anderen weten nog niet hoe lang ze in Nederland zullen blijven of zijn niet op de hoogte van hun verplichtingen. Een groep migranten schrijft zich bewust niet in. Tabel 2.1. Zuid-Europeanen in Den Haag naar nationaliteit 2008-2013* 2008
2009
2010
2011
2012
2013
Griekenland
552
743
913
1066
1248
1555
Italië
1083
1189
1216
1328
1404
1513
Portugal
1157
1236
1237
1238
1280
1388
Spanje
780
907
1034
1186
1335
1506
Totaal
3572
4075
4400
4818
5267
5962
Bron: GBA, bewerking OS&P * Personen met een dubbele nationaliteit zijn niet meegeteld.
Het aantal Zuid-Europeanen in Den Haag is tussen 2008 en 2013 toegenomen van 3.572 naar 5.962. Dat is een groei van 67%. Landelijk groeide het aantal Zuid-Europeanen tussen 2007 en 2012 met 21% (Migrantenmonitor CBS, zie voetnoot 1). De groep Grieken in Den Haag is de afgelopen jaren het sterkst gegroeid (+182% t.o.v. 2008). Zij vormen nu de grootste groep Zuid-Europeanen in de stad, op de voet gevolgd door Italianen en Spanjaarden. In voorgaande jaren waren de Italianen nog de grootste groep in Den Haag. Ook landelijk is de groep migranten uit Griekenland procentueel het sterkst gestegen (+37% tussen 2007 en 2012). Qua aantal vormen zij, in tegenstelling tot in Den Haag, nog met afstand de kleinste groep migranten uit Zuid-Europa. De populatie Italianen is landelijk gezien het grootst. Het aantal Grieken in Den Haag is aanzienlijk sterker gestegen dan gemiddeld in Nederland.
4
Migrantenmonitor 2007-2012, CBS, februari 2013; kamerbrief Ministerie SZW, 7-3-2013.
-5-
Tabel 2.2. Index Zuid-Europeanen in Den Haag naar nationaliteit, basis is 2008 2008
2009
2010
2011
2012
2013
Griekenland
100
135
165
193
226
282
Italië
100
110
112
123
130
140
Portugal
100
107
107
107
111
120
Spanje
100
116
133
152
171
193
Totaal
100
114
123
135
147
167
Bron: GBA, bewerking OS&P
Figuur 2.1. Index Zuid-Europeanen in Den Haag naar nationaliteit, basisjaar 2008
300 250 200
Griekenland Italië
150
Portugal Spanje
100 50 0 2008
2009
2010
2011
2012
2013
Bron: GBA, bewerking OS&P
2.2
LEEFTIJD
Bijna driekwart van de Zuid-Europeanen in Den Haag is ouder dan 25 jaar. Het aantal jonge kinderen is nog klein, maar groeit naar verhouding snel (+164%). Wij merken op dat het bij de kinderen nog wel om relatief kleine aantallen gaat. Tabel 2.3. Zuid-Europeanen in Den Haag naar leeftijdscategorie 2008-2013 2008
2009
2010
2011
2012
2013
0 t/m 3 jaar
106
147
152
173
216
280
4 t/m 12 jaar
193
235
258
300
360
428
13 t/m 18 jaar
134
151
164
180
176
213
19 t/m 25 jaar
331
447
469
538
635
727
26 t/m 40 jaar
1389
1556
1696
1821
1940
2221
41 jaar en ouder
1419
1539
1661
1806
1940
2093
Totaal
3572
4075
4400
4818
5267
5962
Bron: GBA, bewerking OS&P
-6-
Tabel 2.4. Index Zuid-Europeanen naar leeftijdscategorie 2008-2013, basis 2008=100% 2008
2009
2010
2011
2012
2013
0 t/m 3 jaar
100
139
143
163
204
264
4 t/m 12 jaar
100
122
134
155
187
222
13 t/m 18 jaar
100
113
122
134
131
159
19 t/m 25 jaar
100
135
142
163
192
220
26 t/m 40 jaar
100
112
122
131
140
160
41 jaar en ouder
100
108
117
127
137
147
Totaal
100
114
123
135
147
167
Bron: GBA, bewerking OS&P
Figuur 2.2. Index Zuid-Europeanen naar leeftijdscategorie 2008-2013, basis 2008 (100%) 310
260 0 t/m 3 jaar 4 t/m 12 jaar
210
13 t/m 18 jaar 19 t/m 25 jaar 160
26 t/m 40 jaar 41 jaar en ouder
110
60 2008
2009
2010
2011
2012
2013
Bron: GBA, bewerking OS&P
Kijken we naar leeftijd en nationaliteit, dan zien we in tabel 2.5 dat de Grieken naar verhouding het sterkst vertegenwoordigd zijn in de jongste leeftijdsgroepen en de Italianen in de oudste. Tabel 2.5. Zuid-Europeanen naar nationaliteit en leeftijdscategorie 2013 Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
Totaal
0 t/m 3 jaar
100
70
49
61
280
4 t/m 12 jaar
144
92
86
106
428
13 t/m 18 jaar
64
31
63
55
213
19 t/m 25 jaar
242
133
126
226
727
26 t/m 40 jaar
573
543
500
605
2221
41 jaar en ouder
432
644
564
453
2093
Totaal
1555
1513
1388
1506
5962
Bron: GBA, bewerking OS&P
-7-
Ruim 40% van de Italianen en Portugezen in Den Haag is boven de 40 jaar. Tabel 2.6. % Zuid-Europeanen naar nationaliteit en leeftijdscategorie 2013 Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
Totaal
0 t/m 3 jaar
6,4%
4,6%
3,5%
4,1%
4,7%
4 t/m 12 jaar
9,3%
6,1%
6,2%
7,0%
7,2%
13 t/m 18 jaar
4,1%
2,0%
4,5%
3,7%
3,6%
19 t/m 25 jaar
15,6%
8,8%
9,1%
15,0%
12,2%
26 t/m 40 jaar
36,8%
35,9%
36,0%
40,2%
37,3%
41 jaar en ouder
27,8%
42,6%
40,6%
30,1%
35,1%
Totaal
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
Bron: GBA, bewerking OS&P
Figuur 2.3. Leeftijdsopbouw Zuid-Europeanen naar nationaliteit (%) 100% 90% 80% 41 jaar en ouder
70%
26 t/m 40 jaar
60%
19 t/m 25 jaar
50%
13 t/m 18 jaar
40%
4 t/m 12 jaar
30%
0 t/m 3 jaar
20% 10% 0% Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
Bron: GBA, bewerking OS&P
2.3
GESLACHT
De Zuid-Europese mannen zijn in de meerderheid: 54% van alle Zuid-Europeanen is man. Van de Italianen in Den Haag is 61% een man. Alleen bij de Spanjaarden zijn de vrouwen met 54% in de meerderheid. Die man/vrouw verhouding is de afgelopen jaren ongeveer het zelfde geweest. Tabel 2.7: Zuid-Europeanen naar nationaliteit en geslacht 2013 Absoluut
Totaal
%
man
vrouw
m/v
man
vrouw
Griekenland
852
703
1555
55%
45%
Italië
917
596
1513
61%
39%
Portugal
750
638
1388
54%
46%
Spanje
699
807
1506
46%
54%
Totaal
3218
2744
5962
54%
46%
Bron: GBA, bewerking OS&P
-8-
Figuur 2.4. Zuid-Europeanen naar nationaliteit en geslacht 2013 (%) 100% 90% 80% 70% 60%
Vrouw
50%
Man
40% 30% 20% 10% 0% Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
Bron: GBA, bewerking OS&P
2.4
SPREIDING OVER DE STAD
2.4.1
Stadsdelen
De meeste Zuid-Europeanen, de helft van de totale populatie, wonen in de stadsdelen Centrum en Escamp. Laak volgt op de derde plaats. In Loosduinen en Leidschenveen/Ypenburg wonen relatief weinig Zuid-Europeanen. Tabel 2.8. Aantal Zuid-Europeanen naar nationaliteit en stadsdeel 2013* Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
Totaal
1 Loosduinen
14
86
74
57
231
2 Escamp
405
183
370
220
1178
3 Segbroek
73
190
184
169
616
4 Scheveningen
58
285
60
161
564
5 Centrum
687
344
313
432
1776
6 Laak
209
90
188
198
685
7 Haagse Hout
75
230
135
199
639
8 Leidschenveen-Ypenburg
34
105
64
70
273
1555
1513
1388
1506
5962
Totaal
Bron: GBA, bewerking OS&P * Tabel met procentuele verdeling over de stad is opgenomen in de bijlage.
-9-
Figuur 2.5. Zuid-Europeanen naar nationaliteit en stadsdeel 2013 (%) 100% 90%
8 Leidschenveen-Ypenburg
80%
7 Haagse Hout
70%
6 Laak
60%
5 Centrum
50%
4 Scheveningen 3 Segbroek
40%
2 Escamp
30%
1 Loosduinen 20% 10% 0% Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
Totaal
Bron: GBA, bewerking OS&P
2.4.2
Wijken en buurten
De wijk Laakkwartier/Spoorwijk (beslaat vrijwel het hele stadsdeel Laak) komt voor in de ‘top 3’ van woonwijken van alle vier de Zuid-Europese nationaliteiten. Naar verhouding wonen de meeste Portugezen en de meeste Spanjaarden in de wijk Laak/Spoorwijk. De meeste Italianen wonen in de wijk Centrum en de meeste Grieken in Transvaalkwartier. Andere wijken waar naar verhouding opvallend veel Zuid-Europeanen wonen zijn Rustenburg/Oostbroek en Bezuidenhout. Tabel 2.9. Top 3 woonwijken Zuid-Europeanen naar nationaliteit 2013 Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
1
Transvaal
Centrum
Laak/Spoorwijk
Laak/Spoorwijk
2
Rustenburg/Oostbroek
Bezuidenhout
Rustenburg/Oostbroek
Centrum
3
Laak/Spoorwijk
Laak/Spoorwijk
Moerwijk
Bezuidenhout
Bron: GBA, bewerking OS&P
Kijken we naar de buurten waar de verschillende groepen Zuid-Europeanen wonen, dan valt op dat de Grieken vooral naar de ‘klassieke migrantenwijken’ trekken. In de top 5 woonbuurten van de Italianen staan ook de zogenaamde betere wijken als Statenkwartier en Belgisch Park. Het Zeeheldenkwartier staat op nummer 1 van de buurten waar de meeste Spanjaarden wonen. Tabel 2.10. Top 5 woonbuurten Zuid-Europeanen naar nationaliteit 2013 Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
1
Transvaal Zuid
Statenkwartier
Laakkwartier Oost
Zeeheldenkwartier
2
Oostbroek Zuid
Kortenbos
Oostbroek Zuid
Zuidwal
3
Groente & Fruitmarkt
Zeeheldenkwartier
Valkenboskwartier
Valkenboskwartier
4
Laakkwartier West
Belgisch Park
Zeeheldenkwartier
Laakkwartier Oost
5
Laakkwartier Oost
Bezuidenhout Oost
Moerwijk Noord
Kortenbos
Bron: GBA, bewerking OS&P
De kaarten op de volgende pagina’s geven van iedere nationaliteitsgroep apart een beeld van de spreiding over de stad (buurten waar zij wonen).
- 10 -
Figuur 2.6. Spreiding Grieken naar woonbuurten, 2013
Figuur 2.7. Spreiding Italianen naar woonbuurten, 2013
- 11 -
Figuur 2.8. Spreiding Portugezen naar woonbuurten, 2013
Figuur 2.9. Spreiding Spanjaarden naar woonbuurten, 2013
- 12 -
2.5
VERBLIJFSDUUR
Bijna een kwart van alle Zuid-Europeanen (1.382 personen) verblijft al 10 jaar of langer in Den Haag. Dit zijn vooral Italianen en Portugezen. De meeste Grieken zijn relatief nieuw in de stad, Ruim 60% woont hier korter dan drie jaar. Slechts 5% van de Grieken woont langer dan 10 jaar in Den Haag. De tweede groep relatieve nieuwkomers zijn de Spaanse migranten, ruim de helft van hen woont hier korter dan drie jaar. Tabel 2.10. Verblijfsduur (in jaren) van Zuid Europeanen in Nederland per nationaliteit 2013 < 1 jr
1 jr
2 jr
3 jr
4 jr
5 jr
6-10 jr
> 10 jr
Totaal
Griekenland
494
274
177
204
118
60
153
75
1555
Italië
243
187
137
100
89
63
174
520
1513
Portugal
216
121
105
90
97
77
196
486
1388
Spanje
354
243
197
103
93
65
150
301
1506
Totaal
1307
825
616
497
397
265
673
1382
5962
Bron: GBA, bewerking OS&P
Tabel 2.11. % Verblijfsduur (in jaren) van Zuid Europeanen in Nederland per nationaliteit 2013 < 1 jr
1 jr
2 jr
3 jr
4 jr
5 jr
6-10 jr
> 10 jr
Totaal
Griekenland
32%
18%
11%
13%
8%
4%
10%
5%
100%
Italië
16%
12%
9%
7%
6%
4%
12%
34%
100%
Portugal
16%
9%
8%
6%
7%
6%
14%
35%
100%
Spanje
24%
16%
13%
7%
6%
4%
10%
20%
100%
Totaal
22%
14%
10%
8%
7%
4%
11%
23%
100%
Bron: GBA, bewerking OS&P
2.6
PROGNOSE (SCHATTING)
In deze paragraaf geven wij een schatting van de toename van het aantal Zuid-Europeanen in Den Haag tot en met 20205. De Dienst Stedelijke Ontwikkeling (DSO) berekent maandelijks met behulp van de emigratie- en immigratiegegevens uit de GBA het buitenlandse migratiesaldo. Op basis van de maandelijkse beschikbare gegevens over de periode januari 2011 tot en met mei 2013 heeft DSO een gemiddeld jaarlijks migratiesaldo berekend en een schatting gemaakt van de jaarlijkse toename van Zuid-Europeanen in Den Haag. Anders dan in de bevolkingsprognose is geen rekening gehouden met geboorte- en sterftecijfers. Wij merken op dat het zeer onzeker is of de waargenomen trend structureel gaat worden. Die is immers sterk afhankelijk van de (Europese) economische ontwikkelingen en het Europese en nationale migratiebeleid. In de volgende tabellen is de toename van het aantal Zuid-Europeanen weergegeven over de periode 2009 tot en met 2020, op basis van de reële gegevens uit het GBA 2008-2013 en de schatting aan de hand van het gemiddelde migratiesaldo 2014-2020. Gegeven het gemiddelde migratiesaldo van de afgelopen jaren zal naar voorzichtige schatting het aantal Zuid-Europeanen in Den Haag kunnen groeien naar ongeveer 9000 in 2020.
5
De groep Midden- en Oost-Europeanen is opgenomen in de reguliere bevolkingsprognoses van DSO. Dat is niet het geval voor de vier Zuid-Europese EU-landen.
- 13 -
Tabel 2.12. Jaarlijkse groei van Zuid-Europeanen in Den Haag, realisatie en schatting (nationaliteit) 800 700 600 500 realisatie
400
schatting
300 200 100 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Bron: DSO/PSO
Tabel 2.13. Bevolkingsontwikkeling Zuid-Europeanen in Den Haag, realisatie en schatting (nationaliteit) 10000 9000 8000 7000 6000 realisatie
5000
schatting
4000 3000 2000 1000 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Bron: DSO/PSO
- 14 -
3 Onderwijs 3.1
VROEG- EN VOORSCHOOLSE EDUCATIE
De voor- en vroegschoolse educatie (VVE) biedt een erkend educatief programma waarbij kinderen vanaf 2,5 jaar spelenderwijs leren omgaan met de Nederlandse taal en met elkaar. Het programma is voor peuters op de peuterspeelzalen en kinderdagverblijven en voor kleuters in de groepen 1 en 2 van de basisschool. Om de effecten van de VVE te behouden, trekken de basisscholen de aanpak in grote lijnen door in de groepen 3 en hoger. In oktober 2012 stonden in totaal 100 Haagse kinderen met een Zuid-Europese nationaliteit ingeschreven op de Haagse VVE (is ongeveer 1% van alle kinderen op de voorschool in Den Haag). Al deze kinderen staan geregistreerd bij de GBA. Het aandeel en aantal Griekse kinderen is het hoogst (40). De meeste van deze kinderen (71) volgen het VVE-programma op een basisschool, 23 kinderen deden dat op een peuterspeelzaal en 6 kinderen op een kinderdagverblijf. Tabel 3.1. Aantal Zuid-Europese kinderen op de voorschool 2008 – 2012* 2008
2009
2010
2011
2012
Griekenland
15
11
22
22
40
Italië
4
9
9
15
13
Portugal
17
17
17
14
22
Spanje
4
11
20
13
25
Totaal Zuid Europeanen
40
48
68
64
100
Bron: afdeling Leerlingzaken, bewerking OS&P * Exclusief kinderen met een dubbele nationaliteit
Tussen 2008 en eind 2012 is het totale aantal Zuid-Europese kinderen op de voorschool toegenomen van 40 naar 100 (+150%). De groei is het sterkst bij de Griekse kinderen. Naar verhouding nam het percentage Spaanse kinderen verreweg het hardst toe, maar wij merken op dat het daarbij om zeer kleine getallen gaat. Een toename van 525% oogt spectaculair, maar stelt in absolute cijfers niet veel voor. Tabel 3.2. Indexcijfers Zuid-Europese kinderen op voorschool 2008 – 2012* 2008
2009
2010
2011
2012
Griekenland
100
73
147
147
267
Italië
100
225
225
375
325
Portugal
100
100
100
82
129
Spanje
100
275
500
325
625
Totaal Zuid-Europeanen
100
120
170
160
250
Bron: afdeling Leerlingzaken, bewerking OS&P * Exclusief kinderen met een dubbele nationaliteit
- 15 -
Figuur 3.1. Index Zuid-Europese kinderen op de voorschool (peuters en kleuters) 700 600 500 59 Griekenland 400
64 Italie 73 Portugal
300
77 Spanje totaal Zuid Europeanen
200 100 0 2008
2009
2010
2011
2012
De meeste Zuid-Europese kinderen zitten op een voorschool in de wijken van Centrum, Laak en Escamp. Figuur 3.2. Overzicht locaties VVE met Zuid-Europese kinderen, 2012
- 16 -
3.2
BASISONDERWIJS
In mei 2013 zitten in totaal 483 ‘Haagse’ Zuid-Europese kinderen op een basisschool. De meesten (464) gaan naar een basisschool in Den Haag. Tabel 3.3. Aantal Haagse Zuid-Europese leerlingen basisonderwijs 2013 Naar basisschool*
Speciaal onderwijs*
In Den Haag
Buiten Den Haag
Griekenland
142
6
-
Italië
101
7
3
Portugal
74
2
2
Spanje
147
4
1
totaal
464
19
6
Bron: Afdeling Leerlingzaken, bewerking OS&P. * Inclusief de kleuters die het voorschoolprogramma volgen in de klassen 1 en 2. ** Speciaal onderwijs: 5 kinderen zitten op een SO school in Den Haag en 1 buiten Den Haag.
Basisscholen met relatief veel Zuid-Europese kinderen (+20) zijn: de 1e Nederlandse Montessorischool, de Paul Krugerschool, de Britse school (junior school in Leidschenveen) en de Haagse School Vereniging. De ‘sub top’ van scholen met 10-20 Zuid-Europese leerlingen treffen we vooral in Transvaal en Laak. De kaart in figuur 3 geeft een beeld van de spreiding van Zuid-Europese leerlingen over de basisscholen in de stad. De relatief grote concentraties op de basisscholen in Transvaal en de internationale scholen in de Vogelwijk en Leidschenveen springen in het oog. Figuur 3.3. Spreiding Haagse Zuid-Europese kinderen op Haagse basisscholen, 2013
De schoolkeuze verschilt per nationaliteit. Zo gaat bijna de helft van de Griekse kinderen naar een school in Transvaal of Oostbroek. Opvallend veel Italiaanse ouders kiezen een internationale school voor hun kinderen (zie tabel 3.4).
- 17 -
Tabel 3.4. Aantal Haagse Zuid-Europese kinderen op een internationale basisschool, 2013 Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
Totaal
Internationaal
9%
38%
5%
17%
17%
Regulier
91%
62%
95%
83%
83%
Totaal
100%
100%
100%
100%
100%
Bron: Afdeling Leerlingzaken, bewerking OS&P.
3.3
VOORTGEZET ONDERWIJS, MBO EN HBO
In mei 2013 zitten in totaal 267 Haagse Zuid-Europese jongeren op een school voor voortgezet onderwijs of MBO. De meesten zitten op een school in Den Haag. Van de 218 VO leerlingen gaan er 37 naar een school buiten de stad en van de 45 MBO leerlingen 11. Tabel 3.5. Aantal Haagse Zuid-Europese leerlingen Haagse voortgezet onderwijs en MBO, 2013 VO
MBO
VSO*
Griekenland
47
10
1
Italië
47
4
2
Portugal
52
23
Spanje
72
8
1
Totaal
218
45
4
Bron: Afdeling Leerlingzaken, bewerking OS&P. * VSO=voortgezet speciaal onderwijs.
De meest bezocht VO scholen (+12 leerlingen) zijn: het Rijnlands Lyceum (internationale school op Ockenburgh), het Johan de Witt Hooftskade en Zusterstraat, Britse school in Voorschoten en Esloo Diamanthorst en Louis Couperusplein. Griekse jongeren gaan verhoudingsgewijs het meest naar het VMBO. Een groot deel van de Italiaanse jongeren (70%) gaat naar een HAVO of VWO. Tabel 3.6. Aantal Haagse Zuid-Europese leerlingen naar schoolsoort, 2013* Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
Totaal
Praktijkonderwijs
13%
-
6%
3%
5%
VMBO
60%
23%
54%
39%
44%
HAVO/VWO
26%
70%
38%
57%
49%
Onbekend
2%
6%
2%
1%
3%
100%
100%
100%
100%
100%
Totaal
Bron: Afdeling Leerlingzaken, bewerking OS&P. * Percentages tellen niet altijd op tot 100 door afrondingsverschillen.
Net zoals bij de jongere leerlingen gaan relatief veel Italiaanse jongeren naar een internationale school voor voortgezet onderwijs. Tabel 3.7. Aantal Haagse Zuid-Europese jongeren op een internationale VO school, 2013 Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
Totaal
Internationaal
6%
43%
10%
40%
26%
Regulier
94%
57%
90%
60%
74%
Totaal
100%
100%
100%
100%
100%
Bron: Afdeling Leerlingzaken, bewerking OS&P.
- 18 -
In het studiejaar 2012/2013 staan in totaal 263 Zuid-Europese studenten ingeschreven bij een Haagse HBO/WO instelling. De meeste Zuid-Europese studenten vinden we op het conservatorium en op de Haagse hogeschool. Tabel 3.8. Aantal Zuid-Europese studenten op HBO/WO in Den Haag (studiejaar 2012/2013)* Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
1
1
1
1
Haagse Hogeschool Inholland
Totaal 75 4
Campus Den Haag
11
Academie beeld. kunst
21
Conservatorium
10
29
23
51
113
Hogere hotel school
14
6
14
5
39
Totaal
nb
nb
nb
nb
263
* Van de HHS, Campus DH en KABK geen uitsplitsing naar nationaliteit ontvangen.
- 19 -
- 20 -
4 Inburgering en Taal in de Buurt 4.1
INBURGERING
In 2012 zijn in totaal 5.428 migranten een inburgeringstraject gestart. Iets meer dan 4% heeft een Zuid-Europese nationaliteit (EU-lidstaten). Zij volgen de inburgeringscursus op vrijwillige basis. Als EU-ingezetenen zijn zij niet verplicht om in te burgeren. Tabel 4.1: Herkomstlanden inburgeraars uit Zuid-Europa (traject gestart in 2012) Griekenland
71
Italië
25
Portugal
60
Spanje
73
Totaal
229
Bron: DSZW
4.2
TAAL IN DE BUURT
Taal in de Buurt is een project voor maatschappelijk betrokken organisaties die voor hun achterban of voor de buurt taallessen willen opzetten. De taallessen zijn vooral bedoeld voor doelgroepen die tot nu toe niet of moeilijk te bereiken zijn. De meeste leslocaties zijn dicht in de buurt van de deelnemers. Voor de deelnemers zijn de lessen gratis. Soms wordt een klein bedrag aan inschrijfgeld gevraagd. De gemeente subsidieert lesperiodes van 24 weken, waarbij in de meeste gevallen 2x2 uur per week les wordt gegeven. De nadruk in de taallessen ligt op het ontwikkelen van de spreekvaardigheid. Het lesprogramma sluit aan bij de wensen van de groep. Taal in de Buurt leidt niet op tot een diploma. Met dit project wil de gemeente de zelfredzaamheid van de deelnemers vergroten en hoopt de gemeente dat deelnemers doorstromen naar andere trajecten, zoals een inburgeringstraject. Naar schatting zijn vorig jaar 40 à 50 Zuid-Europeanen gestart met een Taal in de Buurt cursus. Het betrof voornamelijk Portugezen en Spanjaarden en een enkele Griek. Sinds 2012 geven het Taalplein en Mondriaan soortgelijke cursussen als Taal in de Buurt. Het is niet bekend of en hoeveel Zuid-Europeanen deze cursussen volgen.
- 21 -
- 22 -
5 Sociale Voorzieningen In 2012 ontvingen in totaal 102 Zuid-Europeanen een WWB uitkering voor levensonderhoud. Dat komt neer op 2,6% van alle bij het GBA ingeschreven Zuid-Europeanen van 26 jaar en ouder. Tellen we de groep 19 tot en met 25 jarigen mee, dan zakt het percentage naar 2,2%. Vergeleken met 2011 is het aantal Zuid-Europeanen met een uitkering WWB voor het levensonderhoud licht toegenomen. Tabel 5.1. Aantal Zuid-Europeanen met uitkering WWB/LO 2011 en 2012* 2011
2012
Griekenland
15
20
Italië
21
24
Portugal
44
44
Spanje
14
14
Totaal
94
102
Bron: DSZW, afdeling planning & control * Peildatum eind december
Het aantal Zuid-Europeanen dat in 2012 een bijdrage ontving uit het Schoolkostenfonds (56) is gedaald ten opzichte van een jaar eerder. Het aantal Zuid-Europeanen met een Ooievaarspas is met bijna 10% toegenomen, van 503 in 2011 naar 547 in 2012. Tabel 5.2. Aantal Zuid-Europeanen met bijdrage uit Schoolkostenfonds en aantal met Ooievaarspas Schoolkostenfonds
Ooievaarspas
2011
2012
2011
2012
Griekenland
11
6
71
96
Italië
11
15
141
132
Portugal
6
6
171
181
Spanje
40
29
120
138
Totaal
68
56
503
547
Bron: DSZW, afdeling planning & control * Peildatum eind december
- 23 -
BIJLAGE
Tabel 1. Zuid Europeanen naar nationaliteit, dubbele nationaliteit en CBS etniciteit 2013* nationaliteit
Dubbele nationaliteit
etniciteit
Griekenland
1555
254
1412
Italië
1513
869
2260
Portugal
1388
267
1921
Spanje
1506
448
1886
Totaal
5962
1838
7479
* Nationaliteit=alleen personen met een enkele nationaleit Dubbele nationaliteit=alleen personen met een dubbele nationaliteit Etniciteit=etniciteit volgens CBS
Tabel 2. % Zuid-Europeanen naar nationaliteit en stadsdeel 2013 Griekenland
Italië
Portugal
Spanje
Totaal
1 Loosduinen
0,9%
5,7%
5,3%
3,8%
3,9%
2 Escamp
26,0%
12,1%
26,7%
14,6%
19,8%
3 Segbroek
4,7%
12,6%
13,3%
11,2%
10,3%
4 Scheveningen
3,7%
18,8%
4,3%
10,7%
9,5%
5 Centrum
44,2%
22,7%
22,6%
28,7%
29,8%
6 Laak
13,4%
5,9%
13,5%
13,1%
11,5%
7 Haagse Hout
4,8%
15,2%
9,7%
13,2%
10,7%
8 Leidschenveen-Ypenburg
2,2%
6,9%
4,6%
4,6%
4,6%
Totaal
100%
100%
100%
100%
100%
- 24 -
