KIJKWIJZER
VOORTGEZET ONDERWIJS, NIVEAU *
MONDRIAAN VOOR BEGINNERS Naam: Datum:
Deze kijkwijzer gaat over Piet Mondriaan en hoort bij de tentoonstelling Mondriaan en De Stijl. 12
Hoe ga je te werk Een clipboard kun je bij de infobalie in de hal lenen. Je mag op zaal alleen met (kleur)potlood werken. Op de plattegrond in je kijkwijzer kun je zien waar je bent. Wanneer een vraag gaat over een specifiek werk, staat er een steunplaatje van in de kijkwijzer. Je mag overal rondkijken, maar raak geen schilderijen en andere voorwerpen aan.
15
9
PLATTEGROND
8
14
11
Tentoonstelling Mondriaan en de Stijl
7
Begane grond 5
3
1
We wensen je veel plezier! 4
START
Grand café
26
34
27
24
WC
21
20
22
19
35
BINNENTUIN
33
36
32
37
31
38
30
39 1
23
18
14
16
13
9
11
10
12
>
>
40
29
15
LIFT
LOCKERS
Aula
WC
INFO
28
5
4
9
3 7 8
17
>
>
LIFT
2
6
WC
2
Museumwinkel Museumshop
Ingang / uitgang Entrance / exit
Kassa checkout
gaderobe
3
Deze tijdslijn loopt door de hele kijkwijzer. Het begint bij een heel vroeg schilderij van Mondriaan en loopt tot aan het allerlaatste dat hij maakte.
RUIMTE 1
Over Piet Mondriaan
Boerderij Duivendrecht, ca. 1905
In deze zaal zie je een paar landschappen van Mondriaan.
Mondriaan werd geboren in 1872 in Amersfoort. Toen hij 17 jaar was, slaagde hij voor het diploma van tekenleraar. Zijn oom Frits was kunstenaar en leerde hem met olieverf schilderen. Samen gingen ze graag naar buiten om landschappen te schilderen. Toen Mondriaan 20 jaar was, verhuisde hij naar Amsterdam en nam daar les aan de kunstacademie. Daar leerde hij zo ‘echt’ mogelijk schilderen. Piet Mondriaan, 12 mei 1899
In het begin schilderde Mondriaan vaak buiten. Waarom, denk je? Hij schilderde graag de boeren op het veld. Hij wilde het landschap goed naschilderen en besteedde veel aandacht aan het licht. Hij kon dan meteen zijn hond uitlaten. De verftube was net uitgevonden en hij wilde er graag gebruik van maken.
Bekijk dit schilderij. Wat is er allemaal te zien? Omcirkel. Zon Boerderij Hooiberg Kippen Sloot Hond Waslijn
Welke 3 kleuren gebruikte hij het meest in deze landschapsschilderijen? Schrijf in elk blokje een kleur.
4
5
Bomen aan het Gein: opkomende maan, 1907
Avond aan het Gein, ca. 1906
De juiste kleur gebruiken om het landschap er zo echt mogelijk uit te laten zien is heel belangrijk. De lucht ziet er ’s morgens namelijk anders uit dan ’s nachts.
Wat zou jij allemaal meenemen als je buiten in het weiland gaat schilderen? Kruis aan.
Verbind het plaatje met de juiste woorden. Storm Regen met zonlicht Nacht Zomermiddag Ondergaande zon
Mondriaan schilderde graag op verschillende momenten van de dag. Het landschap ziet er anders uit in het ochtendzonnetje dan in de avondschemering.
Wat voor weer was het toen Mondriaan schilderde, denk je?
Zijn er nog meer spullen die je mee zou nemen? Teken ze in de vakjes. Waarmee ga je aan het einde de kwasten schoonmaken?
7
RUIMTE 8
Oostzijdse molen bij avond, 1907 - 08
Avond; De rode boom, 1908 - 1910
Over Piet Mondriaan
Kleur
Vanaf 1908 ging Mondriaan een aantal jaar naar Domburg in Zeeland. Hij begon de kleuren te ‘verbrokkelen’. Het werden stippels, strepen en blokjes. In plaats van donkere kleuren gebruikte hij felle kleuren. In Zeeland schilderde hij vooral duinen, molens en zeegezichten.
Dit is de kleurencirkel van Johannes Itten. Het werkt zo:
Bekijk het schilderij Molen bij zonlicht.
De grijze boom, 1911
De drie kleuren in het midden – geel, rood en blauw – zijn de belangrijkste kleuren. Deze drie kun je namelijk niet zelf maken door andere kleuren te mengen. Deze noemen we primaire kleuren (primair = eerste). Meng je 2 primaire kleuren, bijvoorbeeld blauw en geel, krijg je een secundaire kleur: groen (secundair = tweede).
Wat krijg je als je rood en geel mengt? En wat als je blauw en rood mengt?
De buitenste cirkel van kleuren noemen we de tertiaire kleuren (tertiair = derde).
Welke 3 kleuren heeft Mondriaan bij dit schilderij het meeste gebruikt? Primaire kleuren Secundaire kleuren Tertiaire kleuren
Welke 3 kleuren heeft hij het meest gebruikt?
8
Je kunt de zon niet zien op het schilderij. Maar aan welke kant staat hij, denk je? Zet daar een kruis in het vakje.
9
10
11
Compositie in ovaal met kleurvlakken 2, 1914 Bloeiende appelboom, 1912
Bekijk dit schilderij.
Compositie No. 3 met kleurvlakjes, 1917
Waar besteedde Mondriaan de meeste aandacht aan? Kruis aan.
Is deze molen ook bij zonlicht geschilderd? Ja, want Nee, want Vanuit welk standpunt heeft Mondriaan de molen geschilderd? Van bovenaf Van onderaf Hoe noem je dit, denk je? Kikvorsperspectief Vogelvluchtperspectief Welke kleuren heeft hij hier vooral gebruikt? Blauw en paars Paars en rood Blauw en rood Geef in het tekenvlak ernaast de molen een nieuwe kleur. Gebruik ook 2 primaire kleuren. Als je geen kleurpotloden bij je hebt, kun je deze opdracht thuis doen. Schrijf onder beide molens welk moment van de dag het is: ochtend, middag, avond of nacht.
Over Piet Mondriaan Daarna schilderde hij bomen. De takken van de bomen veranderen in lijnen. En ook de lijnen ‘verbrokkelde’ Mondriaan uiteindelijk, totdat je niet meer ziet wat ze voorstellen. Dit zijn 3 schilderijen van dezelfde appelboom. Deze oude boom stond in de tuin van vriendinnen van Mondriaan.
12
Kleur Licht
Lijn Ritme
Wat voor lijnen gebruikte Mondriaan het meest? Kruis aan:
Kleur Licht
Lijn Ritme
Gebogen Verticaal Horizontaal Diagonaal
Kleur Licht
Lijn Ritme
Gebogen lijn: Horizontale lijn: Verticale lijn: Diagonale lijnen:
Mondriaan liet de zichtbare werkelijkheid steeds meer los. Dat noem je abstraheren.
Als je goed kijkt, zie je soms nog wat het schilderij voorstelt. Zoals hier, Mondriaan schilderde namelijk (vul in) .
13
RUIMTE 15
Compositie met groot rood vlak, geel, zwart, grijs en blauw, 1921
Rastercompositie 9: dambordcompositie heldere kleuren, 1919
Over Piet Mondriaan
Bekijk deze 3 schilderijen.
Mondriaan verhuisde naar Parijs. Hij vond daar de lijnen en vlakken van de gebouwen interessant. Horizontale en verticale lijnen krijgen de nadruk in zijn werk. Hij schilderde rechthoekige vlakken.
Bekijk dit schilderij.
Dit lijkt een uitzicht op gebouwen in Parijs. Mondriaan keek misschien wel uit een raam toen hij dit schilderde. De daken, ramen, schoorstenen en muren bestaan vooral uit horizontale en verticale lijnen.
Zie jij er huizen in? Met ramen misschien? Verbind deze lijnen en maak er gebouwen van.
Mondriaan zocht naar harmonie en evenwicht in zijn kunst. Je moet voelen dat het goed is. Naast de rechthoekige vlakken koos hij de primaire kleuren als belangrijkste kleuren: geel, rood en blauw. Verder trok hij zwarte lijnen. Dikke en dunne. De achtergrond werd grijzig, blauwig of wittig.
14
Ondertussen weet je al best wat over Mondriaan. Eén van deze 3 schilderijen is niet door Mondriaan gemaakt. Welke? Kruis aan. Dat schilderij is van Theo van Doesburg. Hij was ook kunstenaar en vriend van Mondriaan. Hun schilderijen lijken op elkaar. Hoe komt dat? Dat komt vooral door: De kleuren De vormen De diagonale lijnen De vorm van het schilderij Toch zie je wel verschil tussen de schilderijen van Mondriaan en die van Van Doesburg. Wat is het belangrijkste verschil? De kleuren De vormen De diagonale lijnen De vorm van het schilderij
15
Compositie met gele lijnen, 1933
Broadway Boogie Woogie, 1942 - 1943
Dit schilderij heb je net bekeken. Maak nu zelf een compositie (ordening). Geef andere vlakken een kleur of geef dezelfde vlakken een andere kleur. Wit laten mag ook, natuurlijk. Als je geen kleurpotloden bij je hebt, kun je de vlakken ook alleen met potlood kleuren.
Piet Mondriaan raakte ook geïnspireerd door een nieuwe vorm van muziek: de Boogie Woogie. Die was net in de mode. Het lijkt alsof je het ritme van de muziek terugziet in het ritme van de kleurvlakken.
Welke klanken roept het schilderij bij je op? Kruis de instrumenten aan die je vindt passen bij het schilderij. Welk werk heeft meer ‘evenwicht’? Dat van Mondriaan of van jou?
Over Piet Mondriaan Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, vluchtte Mondriaan naar Londen en later naar New York. Mondriaan kreeg nieuwe energie in New York. Hij hield erg van de drukte en beweging in de stad. Er ontstonden schilderijen met gekleurde lijnen en veel blokjes. T / m 28 mei te zien op de 1e verdieping, zaal 13.
Bekijk dit schilderij: de Victory Boogie Woogie.
Mondriaan wilde in dit schilderij iets van de stad New York laten zien: de rechte lijnen van de straten en het drukke verkeer. Kijk maar naar de foto’s hiernaast en hieronder.
Foto links: Stadskaart van New York.
Foto rechts: Het drukke verkeer in de straten van New York
16
17
Victory Boogie Woogie, 1942 - 44
Wanneer je dichterbij kijkt, zie je dat het schilderij nog niet af is. Wat gebruikte Mondriaan voor soort materiaal vóórdat hij een vlak met olieverf schilderde? Gekleurd papier Waterverf Viltstift Gekleurd plakband
Dit schilderij is zijn laatste werk. Mondriaan overleed aan een longontsteking in 1944. Hier zie je een foto van zijn atelier met de Victory Boogie Woogie nog op de schildersezel.
Je hebt nu de hele kijkwijzer gedaan. Maar er is nog veel te zien en te doen in het museum! In deze tentoonstelling vind je nog veel kunstwerken van andere kunstenaars uit dezelfde tijd als Mondriaan. Ontdek de overeenkomsten! Kinderkunstboek Keepvogel en Kijkvogel in het spoor van Mondriaan Het Gemeentemuseum heeft samen met Uitgeverij Leopold een prachtig boek voor kinderen over Mondriaan uitgegeven. Wouter van Reek heeft het verhaal geschreven en geïllustreerd. Het boek is te koop in de museumwinkel voor € 13,95. Jeugdroman Mister Orange Truut Matti heeft voor kinderen vanaf 9 jaar een fantastisch boek geschreven over een jongen genaamd Linus die regelmatig sinaasappels naar Mondriaan brengt. Er is niemand die fantasie zo serieus neemt als Mondriaan… Het boek is te koop in de museumwinkel voor € 14,95. Gratis kleurplaten Wouter van Reek heeft speciaal voor ons een kleurplaat gemaakt van Keepvogel en Kijkvogel in het spoor van Mondriaan. Deze vind je in het midden van dit boekje. Deze en andere kleurplaten zijn ook gratis te downloaden van onze website: www.gemeentemuseum.nl. Mondriaanhuis Wil je het huis wel eens zien waar Piet Mondriaan is geboren? Dat kan. Het staat in Amersfoort en is nu een museum. Mondriaan woonde er totdat hij 8 jaar werd. De school waar Mondriaans vader hoofd was staat ernaast. Kijk op: www.mondriaanhuis.nl Lees- en verteltekst Mondriaan voor beginners Als je wat meer wilt weten over Piet Mondriaan lees dan de lees- en verteltekst Mondriaan voor beginners. Je vindt hem op www.gemeentemuseum.nl bij ‘jeugd’ t / m 12 jaar.
18
19
© Gemeentemuseum Den Haag Maart 2012 Afdeling Educatie Tekst: Esther van der Sprong, Andrea Freckmann Vormgeving: afdeling Foto & Vorm
