Mobiliteit en keuzebegeleiding

Mobiliteit en

keuzebegeleiding

Mobiliteit en keuzebegeleiding Het belang van begeleiding voor, tijdens en na de buitenlandse ervaring

Betrokken partners in dit project: Belgium: Euroguidance Centres Dominique Lorent Jozef Vanraepenbusch France: Ministry of National Education’s Euroguidance Centres in collaboration with ONISEP (French national office for education and career information) Graziana Boscato Elisabeth Gros Claudine Roux Luxemburg: Euroguidance Centres Jos Noesen Karin Mayer Stephan Hawlizky Romania: Euroguidance Centre Mihai JIGAU

4

Mobiliteit en keuzebegeleiding: inhoudstabel Betrokken partners in dit project: ............................................................................... 4 Mobiliteit en keuzebegeleiding: inhoudstabel ............................................................. 5 Mobiliteit en keuzebegeleiding...................................................................................... 6 Inleiding .......................................................................................................................... 8 Hoofdstuk 1: Begrippenkader .................................................................................... 10 Mobiliteitsadvies ........................................................................................................ 10 Activiteiten die te maken hebben met mobiliteitsadvies ........................................... 10 Mobiliteit.................................................................................................................... 10 Hoofdstuk 2: Korte historische schets van het Euroguidancenetwerk. .................. 14 Hoofdstuk 3: Netwerken die Europese mobiliteit ondersteunen. ............................ 16 Mobiliteit en kwaliteit. ............................................................................................... 18 Mobiliteit en keuzebegeleiding .................................................................................. 18 Hoofdstuk 4: Theoretische en contextuele elementen............................................... 20 Een analyse van mobiliteit en de gevolgen van begeleiding voor, tijdens en na de buitenlandse ervaring. ................................................................................................ 20 Inleiding. ............................................................................................................................ 20 Het belang van triggers ...................................................................................................... 21 Mobiliteit voorbereiding: ................................................................................................... 21 Ondersteuning tijdens het verblijf ...................................................................................... 25 Follow-up ........................................................................................................................... 27

Appendix 1: “Kleurrijk Vlaanderen” ........................................................................ 30 Appendix2: De Interculturele Ontwikkelingsvragenlijst ......................................... 32 Referenties: ................................................................................................................... 36

5

Mobiliteit en keuzebegeleiding

“De wereld is een boek en degenen die niet reizen lezen slechts één pagina” Saint-Augustin

Voorwoord Dit document is bedoeld als leidraad voor professionals die mobiliteitsadvies verstrekken. Deze praktische tool is ontwikkeld door partners van het Euroguidance netwerk waardoor andere professionele begeleiders gebruik kunnen maken van hun ervaringen. Het stelt hen in staat na te denken over hun eigen praktijken en geeft hen kwaliteitsvolle praktische voorbeelden.

Jozef Van Vanraepenbusch Georges Van Damme Euroguidance Vlaanderen

Een opsomming van tools uit verschillende Europese Lidstaten die gebruikt worden in de context van levenslange keuzebegeleiding door professionals is consulteerbaar onder de volgende link: http://www.euroguidance.be klik op “werkgroep mobiliteit” in het menu

Dit project werd gefinancierd met de steun van de Europese Commissie. De verantwoordelijkheid voor deze publicatie (mededeling) ligt uitsluitend bij de auteur; de Commissie kan niet aansprakelijk worden gesteld voor het gebruik van de informatie die erin is vervat.

6

Inleiding

Inleiding Het Euroguidancenetwerk stelde de laatste jaren vast dat studieen keuzebegeleiders langzaamaan geëvolueerd zijn naar mobiliteitsconsulenten. Deze verschuiving kwam er vooral door de wijzigende vragen van de jongeren. Het leek dan ook aangewezen om deze nieuwe evolutie te beschrijven. Dit vooral om een nog betere service te bieden naar de gebruikers toe en om de kwaliteit ook naar de toekomst veilig te stellen. Het uiteindelijke doel is dan om deze nieuwe vaardigheden door te geven aan de andere leden van het netwerk en aan alle studieen keuzebegeleiders. We willen door deze publicatie ook de coherentie, de transparantie en het begrip van de gebruikte tools en praktijken vergroten. Deze publicatie richt zich niet alleen tot de studieen keuzebegeleiders, maar naar iedereen die geconfronteerd wordt of interesse heeft in de internationale mobiliteit of ermee te maken heeft in de dagdagelijkse praktijk.

Inleiding

8

Hoofdstuk 1: Begrippenkader

Hoofdstuk 1: Begrippenkader Mobiliteitsadvies Dit advies behelst hulp om een mobiliteitsproject op poten te zetten, het geven van informatie, ondersteunende activiteiten in het kader van de levenslange en levens brede begeleiding en dit met betrekking tot studeren, tewerkstelling, het volgen van een nieuwe opleiding. Het advies moet neutraal zijn en moet vertrouwelijk verstrekt worden in het belang van de vraagsteller. Het moet bovendien geloofwaardig, effectief en nuttig zijn en rekening houden met alle feedback die door de betrokken partijen wordt gegeven. Het is dan ook vanuit dit oogpunt dat de consulent gebruik moet maken van transparante en bondige informatie/aanpak.

Activiteiten die te maken hebben met mobiliteitsadvies Deze zijn zeer divers en variëren naar gelang de context waarin ze gevraagd worden. Ze kunnen vallen onder volgende velden: adviserende interviews, projectontwikkeling, projectondersteuning, advies van op afstand, promotie voor persoonlijke mobiliteitsprojecten, bewustzijn van de coördinatie met het eigen semestersysteem, …

Mobiliteit Hier gaat het om een verblijf van een korte of langere periode in het buitenland in het kader van studeren, een stage, vervolmaken van je taalvaardigheid, werken, vrijwilligerswerk, enz.

Het is noodzakelijk om een onderscheid te maken in 2 soorten mobiliteit: de individuele mobiliteit en de institutionele mobiliteit. Als voorbeeld nemen we het rapport van de Franse Nationale Raad voor de Ontwikkeling van Internationale Studentenmobiliteit. Zij namen in het jaarverslag van 2003-2004 voor het eerst een standpunt in en gaven een definitie van de verschillende types van internationale mobiliteit1. “Franse studenten die een mobiliteitsproject ondernemen, doen dit meestal langs een geïnstitutionaliseerde weg. Deze verloopt meestal via samenwerkingsen uitwisselingsovereenkomsten van de hogescholen en universiteiten of op basis van bilaterale of multilaterale programma’s, die gefinancierd worden door de eigen overheid of andere instanties. Het grootste aandeel van de mobiliteit die echter ondernomen wordt door werknemers wordt gefinancierd door eigen financiële middelen. Het is dan ook belangrijk om te onderlijnen dat de sociale vraag van alle stakeholders en belanghebbenden (studenten, families, leerkrachten, …) in de mobiliteitsproblematiek continu stijgt en daarom veel vroeger geobserveerd en opgevolgd dient te worden. We kunnen dus spreken over het ontstaan van een cultuur van mobiliteit bij diverse groepen van de bevolking.” Deze definitie kan ook op andere Europese landen worden toegepast.

1

http://trf.education.gouv.fr/pub/edutel/rappo rt/rapport_cndmie_04.pdf


10

De belangrijkste principes van institutionele mobiliteit zijn dat ze worden georganiseerd door de thuisinstelling, meer specifiek door het departement van internationale relaties, collegegeld wordt betaald in het thuisland en de tijd in het buitenland wordt gevalideerd in het eigen land. De selectie gebeurt op basis van taalkennis,


en academische en motiveringscriteria. Meestal is de mobiliteit ook financieel ondersteund door de instelling. Universiteiten en instellingen van hoger onderwijs hebben heel wat partnerschapovereenkomsten en bilaterale overeenkomsten waarvan de studenten kunnen genieten.

11

Hoofdstuk 2: Korte historische schets van het Euroguidancenetwerk.

Hoofdstuk 2: Korte historische schets van het Euroguidancenetwerk. In 1992 nam de Europese Commissie het initiatief om een Europees netwerk van nationale informatiecentra rond beroepsopleiding op te richten. Het NRCVG netwerk (National Resource Centre for Vocational Guidance of vertaald 'Nationale Steunpunten voor keuzebegeleiding’) zou later uitgroeien tot het Euroguidance netwerk. De voornaamste reden voor deze actie was en is nog steeds dat begeleiding in de breedste zin van het woord een prominente rol speelt in het Europese beleid wat betreft onderwijs, opleiding en tewerkstelling. Het voorzien in levenslange en levens brede begeleiding werd erkend als één van de belangrijkste voorwaarden om voor iedere Europese burger het levenslang leren programma te verwezenlijken. In januari 1992 was de keuzebegeleiding één van de drie belangrijkste pijlers van het toenmalige Petra programma.(Actie III). De drie belangrijkste acties, die binnen de context van dit programma, werden ondernomen zijn:  het oprichten van het netwerk rond de NRCVG’s;  het vormen van clusters van drie of meer centra, om zo te komen tot de ontwikkeling van nieuwe projecten, rond thema’s van gemeenschappelijke interesse en nut;  het transnationale project met betrekking tot het opleiden en trainen van studieen keuzebegeleiders, waar de focus vooral lag op de Europese dimensie van deze begeleiding.

Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Luxemburg, Portugal, Griekenland, Ierland, maar ook sommige kandidaat lidstaten en landen uit de Europese Economische Ruimte namen deel. Tussen 1995 en 2006 werden de NRCVG’s ondergebracht in het Leonardo da Vinci programma. (dit gebeurde in 2 fasen: fase 1 van 19951999 en fase 2 van 2000-2006). Tijdens deze periode van 10 jaar bleef het netwerk zich verder uitbreiden: in 1995 vervoegden Oostenrijk, Zweden en Finland de Europese Unie en ook het netwerk, in 2004 traden 10 van de 12 kandidaat lidstaten toe Bulgarije en Roemenië volgden in 2007. Het moet echter gesteld worden dat veel van deze 12 nieuwe lidstaten al enkele jaren eerder deel uitmaakten van het Euroguidance netwerk en zijn werkzaamheden. Vandaag bestaat het netwerk maar liefst uit centra van 33 landen: 28 lidstaten en Turkije (sinds 2005); Noorwegen, IJsland, Liechtenstein en Zwitserland nemen op vrijwillige basis deel. Sinds 2007 wordt het netwerk gefinancierd door het Transversaal deel van het Levenslang Leren programma.

Bij de aanvang bestond het netwerk uit 12 landen: België, Denemarken, Duitsland, Spanje, Italië, Nederland,

Hoofdstuk 2: Korte historische schets van het Euroguidancenetwerk.

14

Hoofdstuk 3: Netwerken die Europese mobiliteit ondersteunen.

Hoofdstuk 3: Netwerken die Europese mobiliteit ondersteunen. Deze netwerken hebben als taak het informeren over en implementeren van de verschillende vormen en tools ter bevordering van mobiliteit. EUROGUIDANCE: Euroguidance is een netwerk van nationale steunpunten voor keuzebegeleiding in 33 Europese landen Het Euroguidance netwerk is in het leven geroepen ter promotie van mobiliteit binnen Europa door het verstrekken van goede informatie en begeleiding en voor het ontwikkelen van de Europese dimensie m.b.t keuzebegeleiding. De doelgroepen zijn beroepskeuzeadviseurs, studenten, jongeren, studiekeuzebegeleiders en volwassenen http://www.euroguidance.be http://euroguidance.eu/ EUROPASS: Europass is een instrument waarmee je als Europese burger zichtbaar kunt maken wat je kent en kunt, wat je ervaring is. Het is een hulpmiddel in je zoektocht naar werk in Vlaanderen, België of Europa. Het is een handig middel dat je kunt gebruiken tijdens je hele loopbaan. Die zichtbaarheid is ook voor bedrijven een pluspunt. Zij kunnen aan de hand van de Europass-documenten beter inschatten wat een sollicitant kent en kan en welke ervaring die heeft opgedaan http://www.europass-vlaanderen.be/ http://europass.cedefop.europa.eu/ EURES: (European Employment Services) is een samenwerkingsnetwerk dat het vrije verkeer van werknemers in de Europese Economische Ruimte, plus Zwitserland eenvoudiger wil maken. De arbeidsbureaus, de vakbonden en de werkgeversorganisaties maken als

partners deel uit van het netwerk, dat gecoördineerd wordt door de Europese Commissie. http://www.vdab.be/internationaal/ In Vlaanderen http://www.actirisinternational.be/ In Brussel https://ec.europa.eu/eures/ EURYDICE: Het Eurydice netwerk ontstaan in 1980, is een informatiewerk voor onderwijs in Europa dat sinds 2007 opgenomen is in het EU-actieprogramma voor leven lang leren van de Europese Commissie. Eurydice streeft naar het stimuleren van samenwerking in onderwijs door het verschaffen van betere inzichten in de verschillende systemen. http://eacea.ec.europa.eu/education/eury dice/ ENIC-NARIC: The ENIC Network (European Network of Information Centres) ENIC staat voor "European Network of National information Centres on academic recognition and mobility". Het ENIC Network werd opgericht door de Raad van Europa en UNESCO met het oog op de ontwikkeling van een gezamenlijk beleid betreffende de erkenning van diploma's. Eén van de grootste verwezenlijkingen is de "Council of Europe/UNESCO Convention on the recognition of qualifications concerning higher education in the European Region adopted in Lisbon on 11 April 1997", de zogenaamde Lisbon Recognition Convention. De Raad van Europa en UNESCO zorgen samen voor de administratie van het ENIC Netwerk. Het ENIC Netwerk werkt nauw samen met het NARIC Netwerk van de Europese Unie.


16

Het ENIC-netwerk (Europees Netwerk van Informatiecentra) is opgebouwd uit nationale informatiecentra. De rol van deze centra is het verstrekken van informatie en advies over:  de erkenning van buitenlandse diploma’s, graden en andere academische en professionele kwalificaties;  onderwijssystemen in andere Europese landen en in het eigen land;  mogelijkheden voor studie in het buitenland, waaronder informatie over leningen en beurzen, en over praktische vragen op het gebied van mobiliteit en gelijkwaardigheid. Het NARIC-netwerk (National Academic Recognition Information Centres) is een netwerk van nationale centra gecreëerd in 1984 door de Europese Commissie met het oog op het vergemakkelijken van de erkenning van diploma's en studieperioden van de onderwijssystemen van de Lidstaten van de Europese Unie en van de Europese Economische Ruimte en in de aangesloten landen van Midden- en Oost-Europa. Het maakt deel uit van de Socrates-Erasmus programma’s, die mobiliteit van studenten en staf tussen de verschillende instellingen van hoger onderwijs in Europa willen promoten. Deze landen hebben elk een nationaal centrum aangeduid om gezagsvol advies en informatie te verlenen over de academische erkenning van buitenlandse diploma's en studieperioden. De doelgroep van de informatieverspreiding zijn de hoger onderwijsinstellingen, de studenten, de ouders, de leraren en werkgevers. De NARIC’s werden door de Ministeries van Onderwijs in de verschillende landen aangeduid, maar de status en de werkwijze van de

individuele NARIC’s kunnen verschillen. Omdat in de meeste landen de instellingen zelf een grote autonomie hebben voor validering van en erkenning van diploma, kan NARIC geen beslissingen nemen, maar wel vraaggestuurde informatie en advies. http://www.enic-naric.net/ http://www.naric.be EURODESK: is een netwerk van informatiecentra, met partners in 33 Europese landen. De Eurodesk-medewerkers beantwoorden vragen over de EU die relevant zijn voor jongeren en jeugdinformatiewerkers:  wie is betrokken bij het netwerk; o nationale Eurodesk partners, o lokale Eurodesk centra, o Eurodesk Brussels Link,  welke dienstverlening wordt gegeven: informatie rond Europese jongerenthema’s op nationaal en lokaal niveau;  hoe kan je de diensten bereiken o online, o bij betrokken diensten ter plaatse. http://www.gostrange.be/ http://www.eurodesk.org http://europa.eu/youth/ EURAXESS. (ex ERA-MORE) Researchers in Motion is het eerste aanspreekpunt voor onderzoekers die in een ander Europees land willen wonen en werken. Naast de informatie over opleiding en werk, geeft dit elektronisch portaal praktische informatie over leven, werken en ontspannen in de betrokken Europese landen. http://www.euraxess.be/ http://www.euraxess.eu


17

Mobiliteit en kwaliteit. Europa is erg bekommerd over de kwaliteit van alle vormen van mobiliteit en meer specifiek voor institutionele mobiliteit. Hiervoor heeft de Europese Raad van Ministers in 2006 een aantal kwaliteitscriteria voor mobiliteit vastgelegd.          

Informatie en advies Opleidingsplan Erkenning en certificatie Voorbereiding Voorbereiding wat betreft taalkennis Mentoring en ondersteuning Logistieke ondersteuning Debriefing en evaluatie Ondersteuning bij integratie van de cursus of het trainingsprogramma Betrokkenheid en verantwoordelijkheidszin bij alle betrokken partijen

Mobiliteit en keuzebegeleiding De Europese Raad heeft in 2004 en 2008, twee resoluties aangenomen om beleid en praktijk in het kader van levenslange keuzebegeleiding te versterken.

1. Resolution on lifelong guidance in Europe, Dublin, 2004 http://ec.europa.eu/education/policies/2 010/doc/resolution2004_fr.pdf 2. Resolution on guidance, French presidency of the EU, November 2008 Better inclusion of lifelong guidance in lifelong education and training strategies http://www.consilium.europa.eu/ueDoc s/cms_Data/docs/pressData/fr/educ/104 237.pdf Een politiek netwerk voor keuzebegeleiders (ELPGN) is door de Europese Commissie opgericht in 2007. De doelstelling is samenwerking tussen de verschillende lidstaten in het kader van de levenslange keuzebegeleiding te promoten en de implementatie van structuren en mechanismen te vergemakkelijken om de Europese prioriteiten die vastgelegd werden in de resolutie van 2004 te ontwikkelen. http://ktl.jyu.fi/ktl/elgpn


18

Hoofdstuk 4: Theoretische en contextuele elementen.

Hoofdstuk 4: Theoretische en contextuele elementen. Een analyse van mobiliteit en de gevolgen van begeleiding voor, tijdens en na de buitenlandse ervaring. Inleiding.

15%

Jongerenmobiliteit en interculturele uitwisseling zijn geen nieuwe fenomenen. Ze kunnen bovendien niet los worden gezien van de sociopolitieke context waarin ze plaats vinden.

13%

Na de tweede wereldoorlog werden jongerenuitwisselingen gestimuleerd binnen Europa om lidstaten dichter bij elkaar te brengen. Vooral vanuit het jeugdwerk werden initiatieven vorm gegeven om jongerenmobiliteit te promoten en internationale verstandhoudingen te verbeteren: International Cultural Youth Exchange werd in 1949 opgericht als een programma tussen de Verenigde Staten en Duitsland. Scholen, universiteiten, steden, NGO’s, vredesbewegingen, … volgden met eigen mobiliteitsinitiatieven. We moeten hier eerlijkheidshalve aan toevoegen dat mobiliteit niet altijd succesvol blijkt te zijn. Onderzoek van Hansel (2005) toont aan dat: 21% 20%

17%

17%

Heeft geen enkel probleem gehad tijdens het verblijf Had problemen om zich aan te passen aan gewoonten en het dagelijks leven in het buitenland Vermeldt een (intercultureel) probleem gelinkt aan hun autonomie Had problemen met de wijze van communicatie

13%

11%

6%

Ondervond problemen bij politieke of sociale discussies voelde de nieuwe cultuur aan als koud en niet-communicatief Vermeldt problemen in verband met sommige sociale contacten (gastfamilie, …) Ondervond een vertroebelde situatie die moeilijk te begrijpen of te accepteren was Vermeldt problemen in verband met misverstanden omwille van de taal

Uit deze gegevens moeten lessen worden getrokken. Hoe kunnen we mobiliteit bij jongeren verbeteren? Hoe kunnen keuzebegeleiders bijdragen tot deze verbetering? Om antwoorden te vinden moeten we meer inzicht krijgen in het proces van keuzebegeleiding en mobiliteit. Welke zijn de bepalende factoren die mobiliteit een succes maken voor alle betrokkenen? Op basis van literatuurstudie, onderzoek en eigen ervaringen als mobiliteitsbegeleiders in het kader van het EUROGUIDANCE-netwerk willen we theoretische modellen bekijken die het mogelijk maken beter te begrijpen wat er allemaal gebeurt in de geesten van jongeren die een buitenlands verblijf meemaken. Veel inspiratie en bruikbare informatie zijn te vinden in de studie, gemaakt in opdracht van het samenwerkingsplatform “Kleurrijk Vlaanderen” van Carla Bracke, “Onderzoek naar de omkadering voor Vlaamse jongeren die naar het Zuiden


20

trekken” 2008. Meer over “Kleurrijk Vlaanderen” in bijlage 1.

triggers zullen het tegenovergestelde effect bereiken.

Het belang van triggers

Volgens hetzelfde onderzoek moeten jongeren voorbereid worden op de waaier van triggers waaraan ze zullen blootgesteld worden. De begeleiding ter plaatse zal gericht moeten zijn op het bewerkstelligen van positieve triggers en het leren omgaan met de negatieve. De opvolging van de jongeren na de mobiliteit zal aandacht moeten besteden aan het correct interpreteren en plaatsen van deze beklijvende momenten en situaties. Meteen is de relevantie van de omkadering geschetst.

Het feit dat mobiliteit in al zijn vormen een positief effect kan hebben op de persoonlijke ontwikkeling van jongeren is alom aanvaard. “The International Youth Exchange” en het “Visitor’s Service of the Federal Republic of Germany” en het “AFS centre” die instaan voor de studie van interculturele programma’s in New York hebben onderzoek verricht naar de lange termijneffecten van interculturele jongerenprojecten. Hieruit blijkt dat ook korte uitwisselingen van maximum 4 weken al een positief effect hebben op de persoonlijkheidsontwikkeling van jongeren.

Begeleiding mag niet worden beperkt tot een goede voorbereiding, maar ondersteuning ter plaatse en opvolging na de mobiliteit zijn even belangrijk. Mobiliteit voorbereiding:

Belangrijk is dat bovenvermelde gevolgen van jongerenprojecten positief of negatief kunnen uitdraaien, afhankelijk van zogenaamde triggers waaraan jongeren tijdens de ervaring blootgesteld worden. Dit zijn specifieke situaties, positief of negatief, die op het moment zelf indruisen tegen de verwachtingen van de jongere en jaren na de uitwisseling nog herinnerd kunnen worden. Meestal hebben die te maken met de specificiteit van het programma (bv. armoede ervaren), de ervaren verschillen tijdens de uitwisseling (bv. gender-gebonden verschillen, voeding), de contacten met de ‘significante anderen’ (bv. andere deelnemers, lokale promotor), het groepsgebeuren (bv. conflicten, het gevoel van samenhorigheid) en gastvrijheid (bv. contacten met de gastfamilie). Positieve triggers zullen boven vernoemde kenmerken versterken, negatieve

In een onderzoek van JINT (2006) kwam aan het licht dat jongeren nood hebben aan meer praktische voorbereiding en interculturele vorming. De ‘concentrische cirkel benadering’ van Beulah Rohrlich (1993) leert ons dat deze vraag van de jongeren niet abnormaal is. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt echter dat praktische informatie die gelinkt is aan reizen, voeding, gezondheid, onderdak, slapen, veiligheid en hygiëne best gegeven wordt voor de inhoudelijke info. Immers, deze primaire behoeften die terug te vinden zijn in de binnenste cirkel dienen ook op het terrein voldaan te zijn vooraleer de jongere zich op andere vlakken kan ontplooien. Zo komen omgaan met culturele verschillen en interculturaliteit pas in de voorlaatste cirkel aan bod.


21

Figuur: de concentrische cirkel benadering – aangepaste versie van Rohrlich (1993: 8-9)

Het “Ontwikkelingsmodel voor interculturele Sensitiviteit” (Development Model of Intercultural Sensivity DMIS) van Milton Bennet (1993) is een bruikbaar en interessant concept dat mobiliteitsconsulenten kan helpen jongeren voor te bereiden op mobiliteit. Het Ontwikkelingsmodel voor interculturele Sensitiviteit:  legt uit hoe individuen of groepen denken of voelen over culturele verschillen;  vormt een basis voor effectief coachen en voor verdere ontwikkelingen om beter te werken met individuen met andere culturele achtergrond.

DMIS is ontwikkeld door Dr. Milton Bennet. Het is gebaseerd op jaren van directe observatie en onderzoek. Het geeft een structuur om te begrijpen hoe mensen culturele verschillen ervaren. Zes niveaus van perspectieven beschrijven hoe iemand vanuit een intercultureel-verschil perspectief kijkt naar de dingen die om hem heen gebeuren, erover denkt en ze interpreteert. Omdat DMIS aangeeft wat iemand ziet en denkt, suggereert het tegelijkertijd ook wat iemand niet ziet en denkt. DMIS belicht daardoor hoe iemands culturele patronen zijn ervaring met culturele verschillen én leiden én ook beperken.


22

Dit aspect geeft aan waarom DMIS zo relevant is om te zien hoe mensen samenwerken op de werkvloer. Werken met mensen heeft te maken met communicatie individueel, in teams of in groepen. De theorie van DMIS stelt dat culturele gevoeligheid en culturele verschillen een mogelijke hinderpaal zijn of een voordeel in de ontwikkeling

van relaties vormen bij effectieve communicatie met anderen. De zes fasen in DMIS stellen een aantal perspectieven voorop met gradueel toenemende vaardigheden om culturele verschillen te begrijpen en er een grotere ervaring mee te hebben.

Ontwikkelen van interculturele gevoeligheid

Etnocentrische fases

Integration Integratie

Adaptation Adaptatie

Acceptance Aanvaarding

Minimization Minimisatie

Defence Verdediging

Denial Ontkenning

Ervaren van verschillen

Etnorelatieve fases

© Milton Bennett

- Ontkenning (Denial): comfortabel zijn met het bekende. Niet bang zijn om te leven met “culturele verschillen”. Niet veel “culturele verschillen” om je heen merken. Scheiding handhaven van anderen die verschillen. (het individu is zich niet bewust van of is niet in staat om culturele verschillen te ervaren)

voelen. Bewust zijn van andere culturen om je heen, maar deze relatief onvolledig begrijpen en waarschijnlijk vrij sterke negatieve gevoelens of stereotype gedachten over enkele van hen hebben. (de andere cultuur wordt als vrij oppervlakkig ervaren, terwijl de eigen cultuur als superieur wordt aanzien)

- Verdediging (Defense): een sterke betrokkenheid voelen bij iemands eigen gedachten en gevoelens over cultuur en culturele verschillen. Enig wantrouwen ten opzichte van andermans culturele gedrag of ideeën

- Reversie (Reversal): is het tegenovergestelde van Defentie. De persoon voelt aan dat sommige andere culturen beter zijn en heeft de neiging wantrouwig ten opzichte van hun eigen cultuur te staan. (de andere


23

cultuur wordt opgehemeld t.o.v. de eigen cultuur) - Minimisatie (Minimization): oppervlakkig bekeken zijn mensen uit andere culturen vrijwel net als u. Bewust zijn van andere culturen rondom u, enige kennis over verschillen in gewoonten en festiviteiten hebben. Niet neerkijken op andere culturen. Andere mensen behandelen zoals jezelf behandeld wil worden. (dit gaat verder dan de stereotype of geromantiseerde benadering van verdediging en reversie i.e. de erkenning dat alle culturen iets gemeenschappelijk hebben) - Aanvaarding (Acceptance): Bewust zijn van de eigen cultuur. Zie uw eigen cultuur als een van vele manieren om de wereld te ervaren. Mensen uit andere culturen kunnen zo complex als jezelf zijn. Hun ideeën, gevoelens en gedragingen lijken ongebruikelijk, maar je beseft dat hun ervaringen net zo rijk zijn als die van jou. Nieuwsgierig worden naar andere culturen. Op zoek naar gelegenheden om over hen te leren. (het bewustzijn dat andere culturen verschillend zijn, hun eigen organisatie en complexiteit kennen en de ervaring dat de andere cultuur aspecten vertoont die niet altijd voorkomen in de eigen cultuur) - Adaptatie (Adaptation): de toegevoegde waarde van het beschikken over meerdere culturele perspectieven erkennen. In staat zijn om het “perspectief” van een andere cultuur in bepaalde situaties te begrijpen en te evalueren zowel in uw eigen cultuur als in de andere. In staat zijn om op uw cultureel gebaseerd gedrag te handelen op een cultureel passende manier anders dan je eigen cultuur. (naast aanvaarding ook het vermogen aan de dag leggen om haar/zijn gedrag en mentaal framework aan te passen aan de andere culturele context)

- Integratie (integration): Het integreren, in verschillende mate, van meer dan één cultureel perspectief, mentaliteit, gedragingen in je eigen persoonlijkheid en wereldbeeld. Zich gemakkelijk tussen verschillende culturen begeven. (het individu is volledig geïntegreerd in twee of meerdere culturen) De eerste drie fasen worden als “etnocentrisch” beschouwd, waarbij iemand zijn eigen cultuur beschouwd als de “enige” of bij uitbreiding als de “betere” cultuur. De laatste drie fasen zijn “etnorelatief” waarbij de eigen cultuur wordt aanzien als evenwaardig aan veel andere. Ze worden gekarakteriseerd door een positieve instelling tegenover culturele verschillen. Men ziet ze bij iemand die de neiging heeft om meer inclusieve beslissingen te nemen. Concreet betekent dit dat jongeren tijdens hun buitenlandse ervaring door verschillende fasen gaan die elk een stap inhouden naar een meer complexe benadering van culturele verschillen. Het is belangrijk om bij de voorbereiding aandacht te schenken aan deze verschillende fasen. Maar ook tijdens en na de ervaring is het belangrijk de ondersteuning en de nawerking op dit model te baseren. Het model van Bennett kan eveneens gehanteerd worden als een meetinstrument (door gebruik te maken van de IDI2) om te objectiveren en te evalueren waar jongeren staan voor, tijdens en na het project. Zo blijkt de impact het grootst bij jongeren die zich 2

IDI Intercultural Development Inventory (Hammer 2005) meet hoe iemand of een groep de neiging hebben te denken en te voelen over culturele verschillen. Op basis van DMIS is het een wetenschappelijk geldig en betrouwbaar psychometrisch instrument. Meer informatie in appendix 2.


24

voor hun vertrek in de eerste drie fasen bevinden. Bij jongeren die zich al in de minimisatie-fase bevinden is de vooruitgang het geringst (Hammer, 2005). Daaruit volgt dat het belangrijk kan zijn om de omkadering op maat aan te bieden en ze afhankelijk te maken van de mate waarin jongeren al dan niet een interculturele ervaring in België en/of het buitenland achter de rug hebben. Er zijn ook een aantal self-assessment instrumenten beschikbaar (Paige e.a. 2002) die jongeren kunnen helpen te reflecteren over leren en intercultureel leren en welke strategie ze daarbij gebruiken. Deze instrumenten kunnen zowel individueel als in groep worden gebruikt. De tests zijn: - Learning Style Survey: Assessing your own learning styles by Andrew D. Cohen, Rebecca L. Oxford, and Julie C. Chi; - Language Strategy Use Inventory by Andrew D. Cohen and Julie C. Chi; - Culture-Learning Strategies Inventory by R.M. Paige, J. Rong, W. Zheng and B. Kappler. Ondersteuning tijdens het verblijf

internetdagboeken, … Ook het gebruik van SKYPE kan helpen om de afstand tussen de jongere en het thuisfront te verkleinen. De zelfevaluatie instrumenten waarover we het hoger hadden kunnen eveneens gebruikt worden in het evaluatieproces. Ze kunnen dienen om de jongeren toe te laten hun eigen competenties, evolutie en intercultureel leren in kaart te brengen. Niet alleen de voorbereiding, maar ook de ondersteuning tijdens het verblijf moet erop gericht zijn om op een positieve wijze om te gaan met triggers en om te leren uit crisissen die tijdens het verblijf onvermijdbaar zullen voorkomen. Conflict en crisis kunnen beschouwd worden als positieve uitdagingen die moeten getrotseerd en niet vermeden worden. In de meeste gevallen is de steun van een “significante andere” of van de “peergroep” van groot belang in het omgaan met crisis en trigger. Praktische problemen kunnen dikwijls diepere problemen als heimwee, culturele schok maskeren.

In de meeste gevallen is ondersteuning tijdens het verblijf alleen beschikbaar wanneer de jongere problemen heeft, als ze überhaupt al beschikbaar is Er moet nagedacht worden over hoe de ondersteuning het best kan worden georganiseerd en gegeven en hoe deze elementen kunnen bijdragen tot dit denkwerk.

Culturele schok en aanpassing (Shaheen 2004) Mensen die in een andere (nieuwe) cultuur terechtkomen, ervaren dikwijls moeilijkheden bij het aanpassen aan een andere (nieuwe) manier van handelen. Dit is ook het geval voor studenten die in het buitenland studeren en die zich moeten aanpassen aan een ander opleidingssysteem; andere wijze van communicatie en ingesteldheid.

Monitoring en evaluatie kunnen een belangrijke rol spelen in het detecteren van problemen en jongeren helpen na te denken over hun gedrag en eventueel te wijzigen gedragingen en attitudes. Moderne ICT kan daarbij gebruikt worden o.m. in de vorm van Blogs,

Cultuurschok is door Oberg (1958) gedefinieerd als “een schok veroorzaakt door de angst die ontstaat door het verlies van alle eigen tekens en symbolen of sociale contacten”. Adlers definitie, (1977), is meer beschrijvend “Cultuurschok is in eerste instantie een


25

geheel van emotionele reacties op het verlies van vertrouwde percepties van de eigen cultuur, in de richting van nieuwe culturele impulsen waarvan iemand weinig of geen kennis heeft en van verkeerd begrijpen van nieuwe en verschillende ervaringen. Dit veroorzaakt gevoelens van hulpeloosheid, irritatie, en vrees te worden bedrogen, bezoedeld, benadeeld, aan de kant gezet”.

Adler omschrijft het ook als: “de frustratie en de verwarring die veroorzaakt worden door een bombardement van onvoorspelbare aanwijzingen”. In 1955 ontwikkelde Lysgaard de U-curve van aanpassing om de ervaringen te verklaren die overzeese reizigers kunnen verwachten tijdens hun verblijf in het buitenland.

TIJD (Lysgaard, 1955)

De curve vangt aan met de euforie van in het buitenland te zijn op een nieuwe en boeiende plaats. Ze gaat dan over in een toenemende participerende fase, die voor de student meer uitdagend kan zijn. In de crisisfase worstelt de student om de culturele verschillen te begrijpen en zin te geven. De meesten gaan dan over in een geleidelijke aanpassingsfase, waarin ze zich ofwel helemaal aanpassen dan wel de feiten in vakjes opdelen zodat ze kunnen functioneren zonder veel frustraties. Tot slot de terugkeertijd komt en studenten beginnen vaak de hele curve opnieuw.

rekening te houden met drie ideeën van Bennet:  Cultuurverrassing heeft te maken met een kleinigheid die wordt opgemerkt (bv. hoe het toilet werkt);  Cultuurstress heeft te maken met omgaan met kleine gebruiken en feiten (bv. hoe rijen wachten of culturele regels in sociale contacten);  Cultuurschok heeft te maken met de overkoepelende grote gebruiken en feiten zoals het realiseren dat de ideeën en de waarden op de nieuwe plaats verschillend zijn.

Wanneer de idee van de cultuurschok werd geïntroduceerd is het belangrijk


26

Omdat de meeste verblijven in het buitenland nogal kort zijn en de meeste (Amerikaanse) studenten die tijd ook zoveel mogelijk in het gezelschap van andere Amerikaanse studenten doorbrengen, hebben de meesten weinig ervaring met cultuurstress of cultuurschok. Een van de doelstellingen van de oriënterende sessies is studenten attent te maken op cultuurverschillen zodat ze beter zijn voorbereid om die verschillen op te merken en om meer te leren over de cultuur van hun gastheren en hun eigen cultuur. Cultuurschok is een belangrijk concept omdat, als de problemen van studenten in het buitenlands verblijf veroorzaakt worden door moeilijkheden om zich aan te passen aan de nieuwe cultuur, en dan, als de voorbereiding de studenten vaardigheden kan aanreiken om met deze uitdagingen om te gaan, dan zal de cultuurschok minder hard overkomen. Kwalitatieve monitoring en evaluatie moeten niet alleen de problemen, maar ook bezinning en attitude- en gedragsverandering bevorderen. In overeenstemming met het onderzoek van Hansel (2005) zijn kennis van en correct gebruik van de vreemde taal de sleutel voor het oplossen van de problemen. Er is een negatieve correlatie gevonden tussen het kennisniveau van de taal en het niveau van schrik en problemen bij de jongeren. Follow-up Niet alleen interpretatie van en uitleg over de mogelijke triggers is belangrijk. Er moet ook aandacht worden besteed aan het wegwerken van reversie (wanneer de andere cultuur de wolken in wordt geprezen in relatie tot de eigen cultuur) en dualiteit (polarisatie van de cultuurverschillen) aan de ene kant en

omgaan met liminaliteit aan de andere kant. Jongeren die thuiskomen na een verblijf in het buitenland kunnen aangeven dat ze zich noch in de eigen cultuur, noch in de vreemde cultuur thuis voelen. Dit moet omgevormd worden tot een soort “wereldburgerschap”. De U-curve van Lysgaard blijkt bij de thuiskomst weer te beginnen. Sommige jongeren krijgen een omgekeerde cultuurschok wanneer ze thuis komen en moeten zich weer aanpassen aan de eigen cultuur en de eigen gemeenschap. Jongeren moeten de kans krijgen hun verhaal te doen, ervaringen uitwisselen met anderen en nadenken over wat ze hebben geleerd. Hoe kan je het verblijf in het buitenland een plaats geven in het leven van de jongeren? Welke zijn de mogelijkheden en uitdagingen voor LLL? De ervaringen met zelfevaluatie en de DMIS van Bennett kunnen ook gebruikt worden in deze context om te meten en om de jongeren bewust te maken van de vooruitgang die ze hebben geboekt wat betreft interculturele gevoeligheden, talen, leerstijlen, … Dit ogenblik kan ook gezien worden als de start van de nieuwe fase in de DMIS. Dit evaluatiemoment kan een paar maanden later herhaald worden, wanneer de jongere in staat zijn afstand te nemen van wat in het buitenland is gebeurd en dus meer objectief kunnen oordelen. Zij krijgen de kans hun verhaal te vertellen op een ogenblik dat ze daarvoor niet meer zoveel mogelijkheden hebben, en niet zo veel geïnteresseerde luisteraars meer, ... Er moeten inspanningen gedaan worden om de buitenlandse partner (school, universiteit, bedrijf, NGO, …) te betrekken bij de follow-up van de jongere. Hierdoor krijgen partners


27

waardevolle feedback over de wijze waarop zij zijn omgegaan met de jongeren in hun organisaties. Dit is zeker niet altijd een gemakkelijke opdracht vanuit het standpunt van de inzet van menselijk kapitaal, hoewel ICT-technologie o.m. videoconferenties hier een helpende hand kunnen toesteken. De betrokken jongeren en hun rijke ervaringen kunnen een belangrijke rol spelen in de voorbereiding van andere

jongeren, die naar het buienland willen gaan (peer learning). Het kan helpen om nieuwe deelnemers een meer realistisch beeld over buitenlands reizen voor te houden. Het hele proces is niet lineair meer een voortdurende cirkelvormige inspanning van alle betrokkenen. Tenslotte kunnen deze informatie en de ervaringen het gehele begeleidingsproces van de mobiliteiten ondersteunen in voortdurende verbeteringen.


28

Appendix 1: “Kleurrijk Vlaanderen”

Appendix 1: “Kleurrijk Vlaanderen” In 2003 heeft de Vlaamse Regering het actieplan “kleurrijk Vlaanderen” gelanceerd. De mogelijkheid om in het buitenland ervaringen op te doen, was één van de actiepunten. Als gevolg daarvan werd het samenwerkingsplatform met volgende partners en hun netwerken opgezet: - Youth – Eurodesk (initiatiefnemers), - EPOS-agentschap (Leonardo, Grundvig, ERASMUS, Socrates en EUROPASS), - EURES, - Wegwijzer, - Sociale partners, - VLHORA – ADINSA, VLIR-UOS, - EUROGUIDANCE. Doelstellingen: - om de informatie behoeften van jongeren te ontdekken; - om de coördinatie en informatie over internationale mobiliteit te verbeteren; - samen te werken rond concrete initiatieven. Resultaten - “GO-STRANGE” beurzen rond internationale mobiliteit; - “KAMIEL” website/databank over administratieve paperassen, kinderbijslag, werkloosheidsuitkering, visum nodig in het buitenland; - Studiewerk rond “De behoefte aan begeleiding van jonge mensen voor, tijdens en na de individuele mobiliteitsprojecten aan ontwikkelingslanden”; - En een heleboel (informele) samenwerking tussen partners, enz.

Appendix 1: “Kleurrijk Vlaanderen”

30

Appendix2: De Interculturele Ontwikkelingsvragenlijst

Appendix2: De Interculturele Ontwikkelingsvragenlijst (“The Intercultural Development Inventory” “IDI”) De Interculturele Ontwikkelingsvragenlijst (IDI) meet hoe een persoon of een groep mensen over culturele verschillen denken en voelen. De IDI werd ontworpen door Dr. Milton Bennett en Dr. Mitchell Hammer. Gebaseerd op Dr. Bennett's “Developmental Model of Intercultural Sensitivity”, de IDI is een wetenschappelijk valide en betrouwbaar psychometrisch instrument. Enkele IDI kenmerken: -

Wereldwijd in gebruik sinds 1998; Vijftig items of uitspraken, beantwoorden de mate waarin een persoon al dan niet instemt met de stelling; Verkrijgbaar in vele verschillende talen (nog niet in het Nederlands); Verkrijgbaar zowel op papier als on-line formulier.

Het meet hoe een persoon zich voelt en denkt over en dus reageert op, cultuurverschillen. Het meet hoe een persoon evenementen opvat, organiseert, begeleid, beperkt door zijn eigen cultureel patroon. Dit is wat men onder iemands "wereldbeeld” met betrekking tot cultuurverschillen verstaat. Net zo uniek is wat de IDI niet doet. In tegenstelling tot veel andere instrumenten, worden persoonlijke gedragingen niet vergeleken en worden gedragsreacties niet geanalyseerd. De IDI opereert op het wereldbeeld niveau, hoe een persoon zich voelt en denkt over culturele verschillen Dit dieper niveau van iemands cognitieve ervaring leidt en begrenst zijn gedrag. De IDI geeft antwoord op de vaak gestelde "so what" vraag die voortvloeien uit het gebruik van andere instrumenten, "Dus nu ik meer over mijn gedrag leer kennen en hoe ik me met anderen moet vergelijken, wat moet ik vervolgens doen?” Het antwoord is te vinden in het begrijpen en ontwikkelen van iemands interculturele competentie, welke cognitieve en gedragsmatige veranderingen zullen ontstaan. Zowel het IDI en de achterliggende DMIS theorie-gebaseerd model zijn cultuuralgemeen. DMIS beschouwt interculturele verschillen onafhankelijk van het type van verschillen.


32

Cultuurverschillen die voortvloeien uit nationale, regionale, maatschappelijke, familiale, organisatie en individuele kenmerken, vallen binnen de werkingssfeer van DMIS. De IDI is navenant ontwikkeld en gevalideerd op een cross-culturele wijze om algemene culturele waarden te behouden Uit onderzoek blijkt dat indien er bij het ontwikkelen van iemands interculturele competentie, één aspect van culturele verschillen beklemtoond wordt (bv. nationale afkomst), ervaringen zal beïnvloeden in alle andere vormen van culturele verschillen. De IDI is de ontwikkelingsdoelstelling. DMIS definieert zes fasen met telkens grotere interculturele competentie. De IDI meet zowel iemands zelf-waargenomen positie en de werkelijke plaats op het DMIS continuüm. Het verslag van de IDI-resultaten is gestructureerd en stimuleert het ontwikkelen. Typische feedback gesprekken behandelen: · - Hoe iemands huidige mate van interculturele sensitiviteit en interculturele competentie beïnvloedt wordt of 'opduikt' in interacties met andere mensen? (bijvoorbeeld cross-culturele communicatie); - Welke acties kunnen iemands interculturele competentie verder helpen te ontwikkelen? Belangrijk, de IDI kan zowel worden gebruikt bij individuen, groepen en hele organisaties. Het ontwerp van het huidige 50-punten-instrument is opgesteld volgens strenge wetenschappelijke methoden. Uit een globale culturele mix werden mensen geïnterviewd door deskundigen. Uit de letterlijk geïnterviewde transcripten, werden 239 uitspraken geïdentificeerd welke met een bepaalde fase van het DMIS model overeenstemden. Daaruit werden door pilootproeven en interculturele experten 145 uitspraken of items tot één lijst gereduceerd Factor en betrouwbaarheid analyses werden gecombineerd in correlatie met andere interculturele schalen en validiteitstesten volgens geslacht, leeftijd en opleiding. Dit leidde tot de huidige 50-punt-instrument en een vernieuwde schaal met zeer hoge statistische betrouwbaarheid. Volledige details over het ontwerp zijn beschikbaar in het International Journal of Intercultural Relaties, Special Issue on Intercultural Development, Volume 27, Number 4, July 2003. Het volledige nummer behandelt DMIS en IDI.


33

Referenties:

Referenties: -

Adler, P. (1977). Beyond Cultural Identity: Reflections upon Cultural and Multicultural Man. Culture Learning: Concepts, Applications and Research. Honolulu: University Press of Hawaii.

-

AFS Center for the Study of Intercultural learning (1993) An Overview of AFS Research: 1980-1993. New York: AFS Center for the Study of Intercultural Learning.

-

Bennet, J.M. (2002). NAFSA Trainer Corps Presentation Handout. San Antonio, Texas.

-

Bennett, M.J. (1993). Towards ethnorelativism: A developmental model of intercultural sensitivity. In R.M. Paige (Ed.), Education for the intercultural experience (pp.21-71). Yarmouth: ME: Intercultural Press.

-

Bracke, C. (2008) Onderzoek naar de omkadering voor Vlaamse jongeren die naar het zuiden trekken. Commissioned by Platform Kleurrijk Vlaanderen, Brussel.

-

Hammer, M. (2005) Assessment of the Impact of the AFS Study Abroad Experience. New York: AFS Intercultural Programs.

-

Hansel, B. (2005) The Educational Results Study. New York: AFS Intercultural Programs.

-

International Youth Exchange and Visitor’s Service of the Federal Republic of Germany (2005) Long-term Effects of the Participation in International Youth Exchange Programmes on the Participants’ Personality Development. Internationaler Jugendaustauschund Besucherdienst.

-

JINT (2006) Onderzoek Noden en Behoeften Mondiale Jongerenprojecten. Brussel: JINT.

-

Lysgaard, S. (1955). Adjustment in a Foreign Society: Norwegian Fulbright GranteesVisiting the United States. International Social Science Bulletin 7.

-

Oberg, K. (1958). New Cultural Environment Culture Shock and the Problem of Adjustments. Washington, D.C.: Department of State, Foreign Service Institute.

-

Paige, M., Cohen, A., Kappler, B., Chi, J., Lassegard, J. (2002) Maximizing Study Abroad. A Student’s Guide to Strategies for Language and Culture Learning and Use. Minnesota: University of Minnesota.

-

Rohrlich, B. (1993) ‘Expecting the Worst (or the Best!). What Exchange Programs should know about Student Expectations’, Occasional Papers in Intercultural Learning, Number 16.

-

Shaheen, S. (2004) The effect of pre-departure preparation on student intercultural development during study abroad programmes. Dissertation, Ohio State University.

Referenties:

36

Voor meer informatie: EUROGUIDANCE Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming Dienst Beroepsopleiding (DBO) H. Consciencegebouw, kamer 2A19 Koning Albert II-laan 1210 Brussel Tel.: 02 553 87 00

http://www.euroguidance.be verantwoordelijke uitgever: Jozef Vanraepenbusch

Mobiliteit en keuzebegeleiding

Recommend Documents