Mobiliseer dringend alle talenten!
(Foto Jan Locus)
Dialoog
Caroline Ven (gedelegeerd bestuurder VKW) en Jan Smets (directeur van de Nationale Bank) juni vkw ondernemen 22 |
|
2014
Dialoog
In de media klinkt wat optimisme inzake de conjunctuur. Is de crisis voorbij? Jan Smets: “We zitten in een fragiele herstelfase maar het gaat inderdaad beter. Er blijven nogal wat risico’s: mondiale schokken zoals in Oekraïne, eventuele afwijkingen van het herstelbeleid in Europese lidstaten… Zie maar hoe nerveus de markten vorig jaar reageerden op zelfs nog maar een vermeende verstrakking in het beleid van de Federal Reserve. Maar goed, er zijn cruciale stappen gezet, zoals de bankenunie. De ECB zal vanaf 4 november zelf het toezicht doen op een 125 grote banken in Europa en er is een intensief onderzoek bezig naar hun gezondheid. Dat kan een enorme vertrouwensboost geven. Er zijn inspanningen in landen zelf die renderen, zoals Portugal, dat weer naar de kapitaalmarkten kan.” Maar het bbp van dat land groeit niet, zo bleek recent. Sommige economen opperen dat de ECB meer had kunnen doen en ze zeggen ook dat de Commissie te veel hamerde op bezuinigen en dat groei in de knop gefnuikt werd? Jan Smets: “We zitten al met een rente van quasi nul. Als er nog problemen zijn qua kredietverlening in bepaalde landen, heeft dat niet zozeer te maken met het monetair beleid, maar doordat het vertrouwen in het banksysteem en de overheid nog niet overal helemaal terug is; de regeringen moeten eerst hun begrotingen in orde brengen en hervormen. De ECB heeft voor hen tijd gekocht door liquiditeit te verstrekken. Natuurlijk wordt een stuk groei op korte termijn aangetast door die sanering, maar in die landen was de groei voor de crisis gedopeerd. Te veel kredieten en schuldvorming moeten nu worden uitgezweet. Trouwens, niemand zal die landen nog krediet willen geven zonder saneringen en hervormingen, hoe pijnlijk het ook is voor de bevolking. Die landen hebben hun huishouding niet op orde gehouden en ten tweede heeft Europa dat onvoldoende in het oog gehouden. Ierland, Spanje en Portugal doen het al beter, Griekenland is een geval apart. Ook België heeft een aantal goede stappen gezet, zowel budgettair, als qua pensioenen en arbeidsmarkt. Maar nogmaals, de groei is nog kwetsbaar.”
Naar het einde van het gesprek tussen Jan Smets en Caroline Ven krijgt de directeur van de Nationale Bank een buitenlijn. Hij is hevig ontdaan; JeanLuc Dehaene blijkt plots overleden. De trieste ironie wil dat het gesprek al een uur ging over de nood aan het soort maatregelen dat deze grote politicus wist te realiseren in tijden van acute crisis.
Krijgen we nu een lange periode van lage groei? Jan Smets: “De geschiedenis leert ons dat een crisis, gecombineerd met een bankencrisis, een lange nasleep kent, want het financiële is heel cruciaal in een economie en we moeten doorheen een enorme ‘deleveraging’. Wereldwijd zijn te veel schulden gemaakt, door gezinnen in sommige landen, door banken, door overheden in bijna alle landen, door landen in hun geheel… Zes jaar na de crisis voelen we dus nog altijd hoe het groeipotentieel is aangetast. Er is jaren weinig geïnvesteerd, dus het startkapitaal is afgenomen. Er werd werkloosheid gecreëerd en bij het verkeerde beleid dreigt een deel ervan structureel te worden!” Hoe is onze economie er aan toe? Jan Smets: “Zoals ik zei: we zijn op goede weg, er is opnieuw groei, de werkgelegenheid zou moeten aantrekken en het begrotingstekort is tot onder de fameuze 3% bbp verminderd. Maar er zijn nog uitdagingen. Onze lopende rekening t.o.v. het buitenland evolueert alvast niet goed. Er is zeker een component duurdere grondstoffen en energie, want onze energie-intensieve economie is daar gevoelig voor. We hebben nogal wat grote verbruikers, zoals onze chemie. Maar ook onze huishoudens verbruiken veel voor bijvoorbeeld verwarming en mobiliteit.
vkw ondernemen 2014 |
juni
| 23
Dialoog
Dat kan dan effecten hebben op onze loonkosten en dat kost ook banen. We zien ook dat we sedert medio de jaren 90 exportmarktaandelen verliezen. Gedeeltelijk ligt dat aan opkomende landen, die een stuk export van ons overnemen. Maar we verliezen gemiddeld méér marktaandeel in onze export dan sommige handelspartners. Vooral op het vlak van goederen lijden we onder energie- en loonkosten, maar toch ook onder te weinig innovatie.” Caroline Ven: “Onze productiviteitsgroei is inderdaad sterk afgevlakt en gedeeltelijk is dat niet onlogisch, want sedert de jaren 60 steeg die sterk door onder meer automatisering en doordat we zeer kapitaalintensief waren. Maar doordat de diensten het nu overnamen, vooral ook lokale diensten, met veel gesubsidieerde diensten, is onze terugval in productiviteit wel zorgwekkend. Factoren zoals te weinig innovatie, te weinig ondernemerschap en een te beperkte aanwezigheid in groeimarkten spelen ons daar parten.” Jan Smets: “Inderdaad, de toename van onze productiviteit compenseert de jongste jaren niet die van de loonkosten. We hebben ook de werkgelegenheid gestimuleerd door o.m. dienstencheques en andere minder productieve activiteiten. Dat weegt uiteraard op de globale productiviteit
“Laat dit alvast een eerste eresaluut zijn aan een vooruitziend man als Jean-Luc.” Jan Smets
van een economie. We moeten nog werken aan de intrinsieke factoren van productiviteit die zorgen voor groei en die niet afhangen van arbeid en kapitaal, de zogenaamde factorproductiviteit. We hebben het dan over zaken als ondernemerschap, innovatie, administratieve lasten, organisatie van markten, onderwijs, opleiding, de overheidsefficiëntie…” Zien we dan nog geen effecten na alle inspanningen van o.m. de Vlaamse Regering rond innovatie, Vlaanderen in Actie, maar ook het Marshallplan in Wallonië? Jan Smets: “Dat zijn belangrijke inspanningen die je structureel moet aanhouden. Vlaanderen hield alvast de O&O-inspanningen op peil en doet daar wel veel, maar dat vraagt tijd.”
24 |
juni
| vkw ondernemen 2014
Caroline Ven: “En wat Marshall en Wallonië betreft, zien we in de streek rond Namen nu misschien de meest dynamische regio van België, maar het blijft wel heel sterk geconcentreerd. Er is wel een nieuwe wind, maar de relatieve groeiachterstand wordt nog niet weggewerkt.” Jan Smets: “Al is het niet allemaal kommer en kwel. De NBB onderzoekt momenteel onze positionering in de internationale keten van toegevoegde waarde. Het onderzoek loopt nog, maar we kunnen al zeggen dat we het klassieke verwijt kunnen relativeren dat we te veel geconcentreerd zijn op export naar onze directe buren. Op grond van de verkoopcijfers zouden we kunnen concluderen dat we ons te veel toespitsen op minder dynamische markten, terwijl de grote groei in pakweg de BRICS-landen zit. Maar als kleine, open economie zijn we een transitland. Via de haven van Antwerpen komt ontzaglijk veel binnen dat weer verder geëxporteerd wordt. Welnu, in termen van toegevoegde waarde, dus de uitvoerwaarde min de geïmporteerde waarde, scoren we beter. Onze handicap ten opzichte van een land als Duitsland is in die termen kleiner. Slechts een kwart van onze export gaat naar de verre markten, maar in termen van toegevoegde waarde is het eerder één derde. Duitsland bijvoorbeeld exporteert veel naar China, maar een flink stuk van de waarde die zij exporteren, komt uit België. Maar dat gezegd zijnde: onze concurrentiekracht moet sterker.” Dus moeten we dringend de loonkosten verlagen? Caroline Ven: “Wat VKW betreft heeft schuldafbouw vandaag voorrang. Nu al een lastenverlaging vragen, is vrij zinloos, want we hebben daar echt de middelen niet voor. We vragen wel een tariefverlaging. We pleiten ervoor om de complexiteit van de fiscaliteit te reduceren voor zover het budgetneutraal kan.” Lastenverlagingen zijn dan misschien niet mogelijk, maar een indexsprong… Caroline Ven: “Wij pleiten in elk geval voor een herziening van het indexeringssysteem. De manier waarop wij lonen indexeren, vernietigt banen. Op lange termijn is het evident dat lonen de levensduurte volgen. Ook in landen zonder automatische loonindexering gebeurt dat. Ons systeem reageert te snel. Bij forse schommelingen in internationale grondstoffenprijzen, zoals van energie of voeding, worden die onmiddellijk doorgerekend in de Belgische lonen, zelfs als die opstoot achteraf slechts tijdelijk blijkt. Op die wijze worden prijsschokken volledig doorgerekend aan werkgevers. En hoe meer werknemers men in dienst heeft, des te zwaarder de factuur. Het gevolg is dat deze (loon)kosten in
Dialoog
de prijzen worden doorgerekend, met nog meer verlies aan concurrentievermogen als gevolg. Als zulke doorrekening niet lukt, volgen arbeidsbesparende maatregelen en dus een verlies aan werkgelegenheid. In beide gevallen gaat het om welvaartsverlies.”
Caroline Ven: “Mensen als Jean-Luc Dehaene hebben inderdaad al lang uiteengezet wat het vergrijzingsfenomeen betekent. En we kennen de oplossing, maar het ontbreekt ons aan moed: langer werken, gesubsidieerde uitstappen afbouwen, studenten sneller laten instappen en niet eindeloos laten studeren bij mislukkingen etc. Daarnaast laten we de kansen liggen die de verkleuring van onze samenleving ons biedt. In tegenstelling tot wat we lang verwachtten, stijgt ook het aantal jongeren in ons land. Dat betekent dat onze onderwijskosten niet zullen dalen. We kenden de jongste 15 jaar een grote instroom van migranten door gezinsherenigingen en asielzoekers. Op de verkleuring van onze bevolking hebben we helemaal nog geen antwoord. We moeten absoluut inzetten op inclusie. Veel kinderen van allochtone afkomst stromen rechtstreeks naar het bijzonder onderwijs. Ze vinden nu onvoldoende hun weg in ons systeem van scholing en opleidingen. Nu al tonen de schrijnende jeugdwerkloosheidscijfers in grootsteden zoals Brussel en Antwerpen dat we een verloren generatie riskeren indien we niet snel ingrijpen. We mogen geen ruime kloof laten groeien tussen arm en rijk en zonder mogelijkheden tot sociale mobiliteit. We moeten investeren in een breed pallet: kleinere klassen, betere zorgbegeleiding, taallessen, begeleiding van die ouders… Wij engageren ons graag om werkgevers te sensibiliseren om hen extra kansen te bieden en om vooroordelen te bestrijden.” Jan Smets: “Inderdaad, het grootste deel van de bevolkingsaangroei komt er door migratie en verhoogt de laaggekwalificeerde component meer dan in andere landen, waar migratie sterker gestuurd werd. In 2013 was niet meer dan 40 procent van de volwassen niet-EU-ingezetenen aan het werk, in de EU is dat 56. Bovendien is het rendement van extra kwalificatie bij die groep kleiner, dus een migrant met een opleiding heeft toch minder kansen op een baan dan een Belg met dezelfde kwalificatie.”
(Foto Jan Locus)
Jan Smets: “Ook de NBB komt in haar analyses tot de conclusie dat je best naar manieren zoekt om schokken te vermijden.”
Jan Smets (Gent, 1951) Weinig mensen zijn beter geplaatst om de stand van onze economie te analyseren dan Jan Smets, inmiddels toe aan zijn derde mandaat als directeur van de Nationale Bank. Bovendien zetelt hij in de Hoge Raad voor de Werkgelegenheid en de Hoge Raad van Financiën en oefent hij een aantal internationale mandaten uit in o.m. de Bank voor Internationale Betalingen (Bazel), de OESO (het Comité voor Economische Politiek: sedert maart 1999) en de ECB (Frankfurt). Hij is ook voorzitter van de Raad van Bestuur van de HUB-KAHO vzw en lid van de Raad van Bestuur van de KU Leuven. Zijn werk als adjunct-kabinetschef van vicepremier J.L. Dehaene en als kabinetschef van de eerste ministers Martens (1991-1992) en Dehaene (19921994) kreeg een actuele dimensie door het overlijden van de man met wie hij zes jaar nauw samenwerkte. (JC)
Discriminatie? Jan Smets: “Wij kunnen daar moeilijk de vinger opleggen, maar nog meer diversiteits- en talenbeleid en speci-
vkw ondernemen 2014 |
juni
| 25
Dialoog
fieke begeleiding door scholen en tewerkstellingsdiensten zijn zeker nodig. De vergrijzing zal het arbeidsaanbod verschralen. We zien nu al bij elke conjunctuurherleving meer bedrijven die zeggen dat ze moeilijk mensen vinden. Overigens een stuk sneller in Vlaanderen. We hebben hier al meer mensen actief, dus hier moet de inspanning nog groter. We riskeren dat bedrijven vertrekken, stoppen of loonkostenhandicaps oplopen. Alle talenten maximaliseren wordt de nieuwe uitdaging. Een nieuw paradigma voor onze arbeidsmarkt dat nu echt voelbaar wordt. En ondertussen verlaat zo maar even 1 op 10 jongeren de school zonder middelbaar diploma. Die zullen we veel beter moeten begeleiden, zoveel mogelijk op maat en dat moet al beginnen bij jongeren onder de 18.” In onderwijskringen reageert men niet enthousiast op pistes rond duaal systemen op zijn Duits, waarbij veel geleerd wordt in bedrijfscontext… Jan Smets: “Dat is absoluut niet terecht. Als voorzitter van HUB KAHO vind ik dat men creatief moet zoeken naar tussenvormen. Waarom niet nadenken over een leerrecht, waarbij jongeren voor hun achttiende de schoolbanken verlaten en het professionele leven ingaan, maar tegen gunstige voorwaarden, en later weer opleidingen of scholingen kunnen volgen? We zullen op zoek moeten gaan naar manieren om ieders talenten optimaal in te zetten.”
“We laten kansen liggen die de verkleuring van onze samenleving biedt.” Caroline Ven
Caroline Ven: “We krijgen soms het verwijt dat bedrijven in de jaren 50 en 60 meer investeerden in opleiding, maar je kan de loonkosten van toen niet meer vergelijken met die van vandaag. Bedrijven moeten enerzijds afleren om de witte raven te zoeken, maar het onderwijs zal anderzijds flexibeler moeten inspelen op het bedrijfsleven. Anders riskeert ook België, op dit ogenblik nog een van de meest gelijke landen qua inkomen, af te glijden naar een duale samenleving. Als steeds minder sterke schouders steeds meer inactieven moeten dragen, wordt het ook bij ons onhoudbaar en boeten we in aan sociale cohesie en komen onze overheidsfinanciën onder druk. Dan wordt het resultaat een hardere samenleving. Daar kunnen we geen tien jaar meer mee wachten.”
26 |
juni
| vkw ondernemen 2014
Jan Smets: “Als je het begrotingstekort elimineert en naar het klein surplus gaat dat Europa vraagt, dan kan je structureel een schuldvermindering realiseren, waardoor je minder intresten zou betalen. Daardoor krijg je dan voldoende marge om zowat 2/3 van de vergrijzingskosten te betalen. Maar je blijft dan zitten met 1/3 en de komende veertig jaar zullen we ook nog wel in andere zaken moeten investeren, zoals onderwijs, eventuele lastenverlichtingen, infrastructuur, onderzoek. Dus laat ons de vergrijzingsfactuur verkleinen door pensioenen en gezondheidszorg te hervormen. We gingen al naar de 62 jaar, maar we zouden bijvoorbeeld de exitleeftijd geleidelijk moeten koppelen aan de levensverwachting. En dan natuurlijk verder inzetten op groei en op een breder arbeidsaanbod. Er is een brede aanpak nodig. Ik denk terug aan het Globaal Plan van Jean-Luc Dehaene uit de jaren 90. Hij praatte al zeer vroeg over de vergrijzing en in de jaren 90 heeft hij het zeer acuut probleem qua competitiviteit, werkgelegenheid en openbare financiën aangegrepen om te mobiliseren rond een consistent plan dat op vele domeinen inspeelde. Ook toen was er niet één enkele wonderremedie en meteen begrijpen we ook dat we mensen zoals hem nodig hebben, die alle partners op één lijn krijgen. Laat dit alvast een eerste eresaluut zijn aan een vooruitziend man.” Jo Cobbaut
