Jane Goodall Instituut Nederland
Bulletin 03/2008
Mobiele HIV Hulpost massaal bezocht Hoima Project van CSWCT (Ngamba Island) Chimfunshi Wildlife Orphanage Enviromental Education in Oeganda
“We have a choice to use the gift of our lives to make the world a better place” Jane Goodall
Colofon Dit bulletin is een uitgave voor de donateurs, adoptieouders en vrijwilligers van: Jane Goodall Instituut Nederland Adres: Polstraat 48 7411 KC Deventer Tel. 0570-658989 E-mail :
[email protected] Website : www.janegoodall.nl Gironummer: 3026 Bankrekeningnummer: 41.09.63.453 Aan dit nummer werkten mee : Redactie: Diederik Visser Verder: Hannah Chisholm Roel den Dunnen Anneke Keyl Wim van de Meerendonk Latoya Meuris Corinne de Quartel Linda de Vries Yfke van Vuurden
Fotografie:
Roy Borghouts Hannah Chisholm Dieuwerke de Groot Firma Holtkamper JGI Oeganda Martin Kuivenhoven Silja Verhoeven
Bestuur : Roel den Dunnen Marcel Huisman Patrick van Veen Cora de Wit
(voorzitter) (penningmeester)
Vacant
Afvaardiging van de werkgroepen in het bestuur : Margot Dopheide Diederik Visser Raad van aanbeveling : Irene van Lippe Biesterfeld Margaretha de Boer Frans Evers Jessica Evers Leoni Jansen Ruud Lubbers Fred Matser Ivo Niehe Willemijn Verloop Hans Wijers
Inhoud Voorwoord
Redactioneel
3 3
TACARE Mobiele HIV Hulpost massaal bezocht
4
Afrika Projecten & Chimpanseebescherming Chimpansees: Geen mensen, maar wel menselijke trekjes ?
5
De Prosociale kant van de Aap: Empathie en Eerlijk Delen 7 Hoima Project van CSWCT (Ngamba Island)
8
Chimfunshi Wildlife Orphanage
10
Environmental Education in Oeganda
13
Kort Nieuws Een Pot met Goud op Zuid
14
Holtkamper steunt JGI
15
Jane in kleding van GANT
15
Even Voorstellen Corinne de Quartel
15
Advertenties : Voor advertenties gelden de navolgende tarieven : 1/8 pagina 1/4 pagina 1/2 pagina hele pagina
50 € 90 € 165 € 295 €
Heeft u interesse om een advertentie te plaatsen ? Neem contact op met de redactie Tel. 06-12614164; e-mail
[email protected] De redactie kan advertenties weigeren Foto voorkant omslag: Environmental Education Teachers Guide for Primary Five Ontwerp: Jane Goodall Institute Uganda Foto achterkant omslag: Chimpansees, Ngamba Island, Oeganda Foto: Andy Nelson Dit bulletin is geprint op FSC-gecertificeerd papier
Voorwoord Mens, dier en milieu zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden
handelen te kunnen zien, maar ze, als die uit de hand lopen, te wijzigen, bij te stellen. En daar zijn we nu niet zo goed in!
Wanneer je de levensgeschiedenis van onze soort, die rechtoplopende, denkende aap beschouwt dan is het opvallend hoe succesvol we zijn. Succesvol dan uitgedrukt in het groeiende aantal. Levend in een 5-6 tal continenten op deze aarde en zich langzaam, over duizenden jaren vermeerderend, heeft er in de recente geschiedenis een ware explosie plaatsgevonden en leven er vandaag de dag zon 6 miljard exemplaren van onze soort. We hebben ons als een deken rond de gehele aarde genesteld en komen elkaar en de andere levensvormen steeds vaker tegen. En bij die confrontaties slagen we erin die andere levensvormen steeds verder terug te dringen. Kijken we in de tijd naar voren dan gaat die groei onverminderd voort. En met die groei het ‘’opeten’’ van die andere vormen en wellicht ook van de aarde als geheel.
Bewustwording van die consequenties, onze houding ten opzichte van de andere levensvormen veranderen, en daarna ons gedrag aanpassen, het is bitter noodzakelijk.
Een van de factoren die hebben bijgedragen aan die groei, is het in ons tot ontwikkeling gekomen vermogen om ons zelf te kunnen beschouwen. Als het ware van buiten af naar onszelf kunnen kijken en met de kennis die we daarbij opdoen ons handelen te richten. Dat geeft/gaf ons een voorsprong in de overlevingsstrijd die we voeren. Maar het geeft ons tevens de verantwoordelijkheid om niet alleen de consequenties van ons
Op onze beperkte wijze doen wij, Jane Goodall Instituut Nederland daaraan mee. Middels voorlichting, educatie, het steunen van programma’s ter bescherming van onze naaste verwanten, de chimpansees in Afrika, het bestuderen van hun gedragingen teneinde beter te begrijpen hoe we met ze om dienen te gaan. We doen dit met een enthousiaste groep vrijwilligers die er van overtuigd zijn dat hun individuele inzet daadwerkelijk een positief verschil kan maken. Lees dit bulletin maar door om te zien wat we doen en met wat voor inzet.Voel je je daartoe aangetrokken, wil je meedoen, je bent meer dan welkom. Roel den Dunnen Voorzitter
Redactioneel Educatie is een van de belangrijkste lange termijn doelen van onze community centered conservation projecten in Afrika. Het Jane Goodall Instituut Oeganda pakt dit zelfs grootscheeps aan. Op uiteindelijk meer dan 6000 basisscholen in de districten rondom het leefgebied van de chimpansees in het westen van Oeganda en rondom Kampala wordt er een lespakket over Environmental Education verspreid. Een project om jaloers op te zijn, was het in Nederland maar zo simpel om zo’n mooi lespakket, waarin de info over chimps vanzelfsprekend niet ontbreekt, bij zoveel scholen uit te kunnen zetten. Er is zelfs interesse in het lespakket vanuit de franstalige gebieden in oostelijk Congo en Rwanda !!
de chimpanseeopvang op Ngamba Island. In het Hoima district wordt de nadruk gelegd op Environmental Education maar daarnaast wordt er ook getracht de plaatselijke bevolking dmv workshops te bereiken. U kunt er alles over lezen in ons Bulletin.
Ook in het Hoima project van de Chimpanzee Sanctuary & Wildlife Conservation Trust (CSWCT) vormt educatie een belangrijke pijler. In 2005 onstaan vanuit het JGI, is CSWCT de organisatie die verantwoordelijk is voor het beheer van
Rest mij nog om u namens het bestuur, de kerngroep en de vrijwilligers van Jane Goodall Instituut Nederland een voorspoedig en gelukkig 2009 toe te wensen.
In 2009 staat er weer veel te gebeuren. Zo gaat ChimpanZoo na wat opstartproblemen daadwerkelijk van start; wordt de eminente Grégoire in het opvangcentrum Tchimpounga 65 jaar !! en wordt dat op passende wijze gevierd; vieren we ons 10-jarig bestaan en komt Jane Goodall op 8 en 9 mei weer naar Nederland. Kortom genoeg om u over te informeren in de komende Bulletins.
Diederik Visser, redacteur
Mobiele HIV hulppost massaal bezocht Het is halverwege een grijze ochtend tijdens het korte regenseizoen op het platteland in de westelijke hooglanden van Tanzania. Dertig mannen en vrouwen hebben kostbare uren opgeofferd die aan landbouw en huishoudelijke klusjes besteed konden worden om zich te verzamelen op het ontmoetingspunt in hun dorp. Er heerst een ontspannen stemming, ondanks de aanstaande gebeurtenissen – hiv-consulten en hivtests. In deze hulpbehoevende, afgelegen regio rondom Kigoma is de hiv-infectie een bron van groeiende zorg. De meerderheid van de gemeenschap is zich niet bewust van de manier waarop de ziekte wordt overgedragen en er is een relatief lage voorziening in condooms – het enige voorbehoedsmiddel naast onthouding. Het vreselijke stigma dat met hiv geassocieerd wordt, weerhoudt mensen er vaak van om zich te laten testen en soms zelfs om zich te laten behandelen. Anderen zijn bang dat ze de middelen niet kunnen opbrengen om voor een test naar de stad te reizen.
Roots&Shoots Onderzoek In de zomer van 2006 heeft Roots&Shoots Tanzania een onderzoek over het sociale stigma van HIV/AIDS uitgevoerd onder 800 studenten van de universiteit van Dar Es Salaam. Volgens de uitkomsten van het onderzoek:
•
is er bij de meeste studenten het algemene besef dat er in Tanzania een HIV/AIDS crisis is (8..8 % van de bevolking is geinfecteerd) • heeft 68% van de studenten zichzelf nooit laten testen op HIV/AIDS en zal zich ook niet vrijwillig testen omdat men bang om HIV-positief te zijn • heeft 65% van de studenten een gestigmatiseerd idee van HIV/AIDS; ze ervaren de HIV-AIDS epidemie als iets van buiten hun eigen wereld en zijn niet in staat zichzelf als potentieel slachtoffer te zien Dat 60% van de nieuwe HIV-gevallen in Tanzania juist bij de jeugd worden geconstateerd geeft al aan dat er nog veel werk valt te verzetten. JGI en Roots&Shoots zijn daarom in 2007 in verschillende regio’s, waaronder Dar-es-Salaam, de kuststreek en Kigoma, begonnen met een drie maanden durende anti-stigma campagne op basisscholen, middelbare scholen en universiteiten.
Met alleen anti-stigma campagnes ben je er natuurlijk nog niet. Daarom heeft een door de USAID gefinancierd JGI-initiatief besloten om vrijwillige consulten en tests via mobiele hulpposten mogelijk te maken. In samenwerking met het Kigoma Regional Hospital en andere partners en met de steun van PEPFAR (President’s Emergency Plan for Aids Relief) worden consulten en tests voor individuen dicht bij huis mogelijk gemaakt. De individuen die getest worden, krijgen de uitslag binnen enkele minuten waardoor hen het wachten bespaard wordt. Wanneer iemand positief wordt getest, dan krijgt deze onmiddellijk vertrouwelijke begeleiding en de financiën om naar het plaatselijke ziekenhuis te reizen voor verdere diagnose en behandeling. Het project financiert ook de reis- en verblijfskosten voor de behandeling met, indien voorgeschreven, antiretrovirale geneesmiddelen. Deze eerste ronde van mobiele tests heeft 51 individuen positief getest. Zij werden vervolgens gekoppeld aan zorg en behandeling in de regio Kigoma. TACARE-Projectleider Emmanuel Mtiti verwachtte, op basis van het Roots&Shoots onderzoek, oorspronkelijk dat misschien vijf of zes ‘waaghalzen’ in iedere regio zich zouden laten testen. Tot de verrassing van het team kwamen in veel van de 24 dorpen binnen het programma soms wel meer dan 100 mensen opdagen. Door de overweldigende vraag “raakten we gewoonweg door de testmaterialen van de mobiele hulpposten heen”, aldus Emmanuel. De mobiele hulpposten hebben hun werk met nog drie testrondes uitgebreid.
Hulpverlener Frank Mputa staat op het punt om bloed af te nemen bij een plaatselijke bewoonster van het Tanzaniaanse dorp Nyarubanda, tijdens een dag voor vrijwillige consulten
Chimpansees: Geen mensen, maar wel menselijke trekjes ? zijn inhoudt dat je menselijk moet zijn, dan voldoen chimpansees – onze naaste primaatfamilieleden – hier nog steeds maar voor 98-99 procent aan. Maar als het begrip individu in een breder perspectief wordt bekeken, zouden de chimpansees wel degelijk eronder kunnen vallen. Ze zijn zelfbewust en hebben gevoelens en hoogontwikkelde cognitieve vermogens. Er gaat bijna geen maand meer voorbij dat wetenschappers niet weer nieuwe bewijzen ontdekken van gedrag dat eigenlijk alleen maar bij de mens zou moeten horen.
Dramatische daling in Ivoorkust Nu een populatie van West-Afrikaanse chimpansees (Pan troglodytes verus) op de rand van uitsterven balanceert, roepen wetenschappers op onze evolutionaire neefjes en nichtjes als individuen te erkennen. Nog maar twee decennia geleden zorgde de Ivoorkust voor een populatie van 100.000 chimpansees, de helft van het aantal chimpansees dat nu wereldwijd is verspreid. Volgens een nieuw onderzoek is dat aantal inmiddel geslonken tot ca. 8.000-12.000. De wetenschappers zeggen dat de groeiende menselijke bevolking van Ivoorkust de reden is voor de scherpe daling in het aantal chimpansees. Het nieuws over een dergelijke afname - recentelijk gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Current Biology - is verschrikkelijk. Maar is het gepast om ons meer zorgen te maken om chimpansees dan om andere dieren? Zelfs zoveel zorgen als we ons om andere mensen zouden maken? ‘Het zijn net mensen. Ze zijn niet menselijk, maar het zijn wel degelijk individuen,’ zegt Deborah Fouts, codirecteur van het Chimpanzee and Human Communication Institute. ‘Ze hebben dan wel nog nooit een raket naar de maan gemaakt, maar zoveel verschillen we toch niet van hen.’
Als individu behandelen Fouts behoort tot het groeiende aantal wetenschappers en ethici dat gelooft dat chimpansees – alsmede orang-oetans, bonobo’s en gorilla’s, formeel ‘mensapen’ genoemd - als individuen moeten worden behandeld. Het is een controversiële stelling. Als een individu
Sommigen beweren zelfs dat chimpansees en andere mensapen mensenrechten zouden moeten krijgen, bijvoorbeeld de verdedigers van chimpansee Hiasl, die in Oostenrijk het middelpunt is van een strijd om zorgrecht; en de ontwerpers van een resolutie voor apenrechten, die het Spaanse parlement is voorgelegd. Deze rechten daadwerkelijk in praktijk brengen, heeft veel scherpe randen. Want hoe kun je een chimpansee er aansprakelijk voor stellen als hij bijvoorbeeld een andere chimpansee aanvalt? Maar het is niet zozeer het functionele vraagstuk dat zwaar weegt, eerder de wetenschappelijk en ethische aard van het beestje.
‘Ze hebben gevoelens, ideeën, doelen” ‘Het is gebleken dat zij op een complexe manier met elkaar kunnen communiceren en cognitieve vermogens hebben die wij mensen ook bezitten,’ zegt onderzoeker Jared Taglialatela van het Yerkes National Primate Research Center. ‘Ze hebben gevoelens, ideeën, doelen.” Het vermogen van chimpansees om te voelen, op een levendige geschetst toen Jane Goodall het rouwproces van de chimpansee Flint om zijn moeder Flo vastlegde, is de minst duidelijke eigenschap van een chimpansee. Duidelijker is hun vermogen om abstract en absoluut te denken. Pascal Gagneux, primatoloog aan de University of California, San Diego, stelt: ‘Ze kennen geen tijd. Ze kunnen het niet over gisteren of morgen hebben. Hun communicatie bestaat uit momentopnames: “Er komt een buur op bezoek, laten we gaan. Een wijfje is loops, ik zet mijn beste beentje voor.” Het is bij hun niet “Hoe gaat het met jou vandaag?”’. Hij ziet chimpansees als individuen, die echter wel fundamenteel verschillen van de mens, doordat hun onderlinge communicatie zich zo drastisch van de onze onderscheidt.
menselijke objecten die niet in staat zijn hun toestemming voor dergelijk onderzoeken te geven, kan dit geenszins als medeleven worden beschouwd. Natuurlijk is medeleven onder mensen ook niet altijd vanzelfsprekend. ‘Hoe vaak komt het niet voor dat je iemand op het nieuws ziet, of langs iemand op straat loopt, en daar totaal onverschillig tegenover staat?’ zegt Taglialatela. Fouts, die haar chimpansees heeft geleerd gebarentaal te gebruiken, is het hier niet mee eens. ‘Ze kunnen zich wel degelijk aan het verleden herinneren. Als ze mensen tegenkomen die ze al jaren niet gezien hebben, kunnen ze de namen van die personen spellen door middel van gebarentaal,’ verklaart ze. Taglialatela sluit zich bij Fouts aan en zegt: ‘Ik heb geen idee of ze zich wel eens afvragen wat ze willen worden als ze later groot zijn, maar ze begrijpen wel het concept dat er iets op een later tijdstip gaat gebeuren.’ Taglialatela heeft aangetoond dat chimpansees delen van hun hersenen gebruiken die vergeleken kunnen worden met onze eigen Broca- en Wernickehersendelen , die voor de mens voor de spraak centraal staan. Als chimpansees met elkaar communiceren, gebruiken ze vormen die aansluiten op de omstandigheden op dat moment: een handgebaar maken als iemand hen aankijkt en naar iemand roepen als degene een andere kant op kijkt. ‘Chimpansees kunnen op een zeer uitgebreide manier met elkaar communiceren,’ zegt hij. ‘Het is niet gewoon “ik zie voedsel en produceer een emotioneel geluid”. Ze gebruiken verschillende perspectieven voor hun communicatie.’ Onderzoekers hebben ook ontdekt dat chimpansees handgebaren gebruiken die op basis van de context van elkaar verschillen. Een enkel handgebaar kan bijvoorbeeld worden gebruikt om te laten merken dat een chimpansee zin heeft in seks, terwijl datzelfde gebaar ook wordt gebruikt om zich te verzoenen na een strijd. Dit linguïstische vernuft wijst op een vermogen tot hoogstaande abstractie.
En Fouts, die beweerde dat chimpansees “pijn en woede en liefde en toeneiging voelen en nog meer dingen die wij mensen ook voelen”, zei dat de chimpansees die zij gebarentaal heeft geleerd wel degelijk naar het welzijn van hun trainers kunnen informeren. ‘Ze gebruiken het niet vaak, maar dat betekent niet dat ze het niet begrijpen,’ zegt ze.
Maar hoe zit het nu met de situatie in Ivoorkust, waar het aantal chimpansees zo dramatisch is gedaald dat onderzoekers niet meer zomaar spreken van een bedreigde diersoort, maar de situatie echt als zeer kritisch omschrijven? Moeten we om deze chimpansees rouwen als dieren, of als mensen? Wellicht is semantiek in dit geval onbelangrijk. ‘Het is een regelrechte tragedie,’ vat Taglialatela het samen.
Tot altruïsme in staat ? Chimpansees schijnen zelfs tot altruïsme is staat te zijn: ze zijn bereid vreemdelingen te helpen, zelfs als daar geen verwachte beloning tegenover staat. Maar volgens Gagneux, die voorstelt de onderzochte chimpansees te behandelen als
De Prosociale kant van de Aap: Empathie en Eerlijk Delen Afgelopen 6 november gaf Frans de Waal een lezing aan de Radboud Universiteit in Nijmegen met als thema de Prosociale kant van de Aap: Empathie en Eerlijk Delen. Aan de lezing van Frans de Waal ging een inleiding van Prof. Dr. Jan van Hooff de voormalige promotor van Frans de Waal vooraf.
enthousiast in zijn kooi heen en weer rent, en als het aan hem zou liggen allerlei atletische kapriolen zou uithalen om nog meer druiven te krijgen en het verschil in status nog verder uit te buiten. Iets wat de Waal terugbrengt naar de actualiteit door aan te geven hoe boos de gewone mensen in Amerika zijn als het gaat om de kredietcrisis.
Jan van Hooff geeft een overzicht hoe de mensen in het verleden dachten over dieren en benadrukt hij in zijn presentatie de veranderingen binnen het ethologisch onderzoek van de laatste 30 jaar. Sprak Descartes in het midden van 17e eeuw nog over dieren als machines, en werd ook nog recent vaak onder invloed van Skinner geprobeerd het diergedrag vanuit een minimalistische en reductionistische manier te verklaren, onder invloed van eerst Darwin, en later mensen als Gallup, Call, Tulving en ook Frans de Waal wordt steeds meer duidelijk dat veel dieren niet binnen dit wat simplistische model te passen zijn.
Veel van het recente werk van FdW gaat over empathie en zelfidentiteit, een dier dat empathie (bijvoorbeeld troosten) kan voelen heeft ook een sterke zelfidentiteit en hij verwijst hierbij o.a. naar chimpansees en dolfijnen, die zichzelf in de spiegel herkennen, en waar ook olifanten sterk sociaal zijn, maar waarvan nog niet kon worden vastgesteld dat zij zichzelf in de spiegel herkennen is nu door de groep van de Waal aangetoond dat een olifant zichzelf wel herkent in een andere proefopzet dan aanvakelijk gedaan (grotere spiegel). Verder onderzoek volgt.
Frans de Waal (FdW) geeft een overzicht van zijn meest recente werk en speelt in op de actualiteit rondom de Amerikaanse verkiezingen door parallellen te trekken dus de lichaamstaal van politici en die van chimpansees. Een mannelijk politicus die een baby optilt doet het bijvoorbeeld altijd goed, waarbij het opvallend is dat vrouwelijke politici nooit op dergelijke plaatjes kunnen worden gezien. Van tijd tot tijd is de presentatie van FdW zeer hilarisch, bijv. het ontroerende filmpje van twee jonge chimpansees die moeten samenwerken om voedsel te bemachtigen. De ene chimpansee heeft eigenlijk geen zin, want hij heeft zich net met bananen kunnen volproppen, maar de andere rammelt van de honger en heeft er dus belang bij dat zijn compaan meewerkt. Deze eerste loopt dan ook steeds weg, en wordt er bijgesleept en krijgt dan iedere keer een hand opgelegd. De beeldtaal spreekt voor zich, de hongerige chimpansee probeert smekend hulp te krijgen, de ander doet het een beetje met tegenzin, maar kan vanuit de band die de twee hebben niet volledig afwezig zijn. Evenzo hilarisch zijn de beelden van samenwerkende capucijneraapjes die voor het zelfde werk verschillend worden beloond. Het ene aapje krijgt druiven, de ander krijgt komkommer. Al na twee keer verschillend belonen zie je dat degene die komkommer krijgt weigert nog mee te werken, en naarmate de test vordert zie je hem verder in een hoekje kruipen, boos en overstuur over zoveel onrecht, terwijl druivenontvanger
Verder gaat de Waal in op cultuur bij o.a. chimps en hij laat zien dat zij aangeleerde zaken kunnen overbrengen op soortgenoten. Een van de meest bekende voorbeelden zijn de beelden van bavianen die aardappels wassen, uit het werk van de Waal wordt het voorbeeld aangehaald van het aanleren van het verwerven van voedsel uit een voedselapparaat dat op twee manieren kan worden bediend. Zodra een van de twee technieken is aangeleerd (maar de andere niet), blijkt dat de groep waarin dit individu verkeert massaal kiest voor de eerst aangeleerde techniek, terwijl de andere techniek ook als ontdekt wordt, toch niet door de rest van de groep wordt gevolgd, en ook de ontdekker laat deze los. Dit is een indicatie dat veel dieren (mensen dus ook) ervoor kiezen datgenen te doen wat ‘normaal’ is. Tenslotte nog het verhaal dat ook muizen inlevingsvermogen kennen. Muizen blijken sterker te reageren op pijnlijke prikkels als zij gezien hebben dat soortgenoten eenzelfde pijnlijke prikkel eerder ondergingen. Dit effect blijft uit als zij de muizen die die prikkel ondergaan niet kennen.
De in de tekst genoemde beelden zijn te zien op: http://www.nature.com/nature/newsflash/ chimpgenome/behaviour/4.html en op http://www.youtube.com/watch?v=1t1JtvoO2Jw
Hoima project van CSWCT (Ngamba Island) De chimpanseeopvang op Ngamba Island dat door de Chimpanzee Sanctuary & Wildlife Conservation Trust (CSWCT) wordt beheerd en door o.a. JGI Nederland wordt ondersteund kennen de meeste donateurs en vooral de adoptieouders natuurlijk wel. Dat het CSWCT ook projecten steunt op het vaste land is minder bekend.
Gefragmenteerd regenwoud In het projectgebied zijn de overgebleven stukken regenwoud langs de rivieren versplinterd en is het leefgebied voor meer dan 30 chimpansees en vele bavianen zodanig beperkt dat dit tot woeste gevechten leidt, waardoor ernstige verwondingen optreden. Daarnaast is de bevolkingsdruk op deze bosrestanten door legale en illegale houtkap en jacht zo groot dat eigenlijk een directe interventie is vereist om de resterende chimpansees te redden en de bossen te herstellen, alvorens de situatie onhoudbaar wordt. Zo’n interventie is echter zeer kostbaar zodat men zich in dit gebied voorlopig moet beperken tot onderwijs, het aanleveren van economische alternatieven en het geven van informatie.
Plannen voor de bescherming van chimpansees in Bunyoro Kitara!
Mogelijk gemaakt door diverse fondsen is het CSWCT in 2006 met een veldproject gestart om de overleving van chimpansees in het wild in Oeganda te bevorderen. Het programma is begonnen in de Bunyoro Kitara regio in het Hoima district, ten noordoosten van de stad Hoima in westelijk Oeganda, omdat daar een verhoogd aantal geredde chimpansees vandaan kwamen. Het doel van het project is: • het omschrijven van actuele, directe bedreigingen voor chimpansees in de gebieden ten noordoosten van Hoima • Ecologisch en sociaal-economisch onderzoek in de subcounties Kiziramfumbi, Kitoba en Kyabigambire met als doel een Ecosysteem servicestructuur op te zetten in samenwerking de overheid • het aantrekken van veldwerkers en vrijwilligers voor onderwijs en begeleiding • het onderwijzen van de lokale bevolking en scholen • het aanmoedigen van de gemeenschap om duurzamer te leven • de lokale bevolking realistische alternatieven te geven voor hun inkomen
Als onderdeel van het meerjarenplan voor de bescherming van de biodiversiteit en chimpansee leefgebied, heeft CSWCT in het Kolping Hotel in Hoima een Strategic Plan Workshop gehouden met belangrijke aandeelhouders uit de Bunyoro Kitara regio. Meer dan 40 deelnemers van NGO’s (niet-gouvernementele organisaties), CBO’s (community-based organisaties), boeren en regiofunctionarissen uit Masindi, Kibaale en Hoima waren aanwezig. Er werd een conceptplan opgezet en na de workshop rondgestuurd voor het laatste commentaar. Kyamalera Wildlife Education Center
Kyamalera Wildlife Education Center In samenwerking met diverse organisaties en door donatie van land door de plaatselijke bevolking, kon het Kyamalera Wildlife Education Center (KWEC) in Kyabigambire county, Hoima worden gesticht. KWEC is verantwoordelijk voor de constructie en
het management van het centrum dat is gelegen aan de hoofdweg van Masindi naar Hoima, een route die door veel reisorganisaties wordt genomen. Het centrum dat in de zomer van 2008 is opgeleverd wordt gebruikt voor onderwijs (18 scholen met gemiddeld 100 leerlingen elk) en zijn er trainingen voor leraren op het gebied van Environmental Education. Ook op het gebied van duurzaamheid wordt veel aandacht besteed. Zo is er een Eco Scan toilet en zijn er zonnepanelen geinstaleerd. Verder wordt het centrum gebruikt voor samenkomsten van drama- en vrouwengroepen, en het inspireren van de lokale bevolking om de kwetsbare leefgebieden van de chimpansees te beschermen.
Boseigenaren en vrouwengroep tijdens de workshop
de toeristen die Ngamba Island komen bezoeken. Er wordt nog onderzocht waar verdere mogelijke afzetgebieden liggen, in Oeganda en daarbuiten. Bij het centrum is een boomkwekerij opgezet waar de lokale bevolking leert hoe zij zelf een soortgelijke kwekerij kunnen opzetten. Inmiddels zijn er al meer dan 20.000 zaailingen geplant !!
Boomkwekerij bij KWEC
Verbetering van levensonderhoud Om ervoor te zorgen dat de mensen die vlakbij de leefgebieden van de chimpansees wonen, een alternatieve inkomstenbron kunnen vinden. Dit gebeurt via workshop met de lokale boseigenaren rondom KWEC en de vrouwengroep. De vrouwengroep bestaat uit 35 vrouwen van het dorp Mparangasi die leren hoe ze manden en papieren kralen kunnen maken. Deze worden verkocht aan Community training in het centrum
Ondanks de snelle vooruitgang in het project is er nog een lange weg te gaan. Zo is afgelopen zomer een groot stuk van het overgebleven regenwoud bij het Kyamalera Wildlife Education Center gekapt. Op de foto op pagina 8 ziet u op de achtergrond het woud nog intact. Twee weken later waren de bomen op het perceel door de eigenaresse verkocht en werd er snel begonnen met het kappen van de bomen. En dat alles voor een korte termijn winst terwijl het bos op lange termijn zoveel meer voor de bevolking kan opleveren.
Chimfunshi Wildlife Orphanage “Chimpanzees have suffered so much pain and trauma at the hands of humans… yet they still have the grace to forgive us.” Sheila Siddle In Juni dit jaar bezochten twee vrijwilligsters van Jane Goodall Instituut Nederland, Linda de Vries en Dieuwerke de Groot, het chimpanseeopvangcentrum Chimfunshi in Zambia. Dit is hun verslag. In 1983 werd een doodzieke chimpanseebaby naar de veeboerderij van David en Sheila Siddle in Zambia gebracht. Sheila had verstand van koeien en als verpleegster ook van mensen, maar van chimpansees wist ze niets. Maar ze had al eens apen, papegaaien en een nijlpaard gered, dus een chimpansee moest ook wel lukken. En inderdaad; de chimpanseebaby met de bijnaam “PAL” (maatje) herstelde.
Toto gaat terug naar huis 27 jaar geleden was Toto uit het wild in Afrika weggerukt van zijn moeder die werd gedood door stropers. Zijn moeder werd als vlees verkocht op de markt en hij werd in een zak gestopt en samen met drie andere chimpanseewezen aan een Chileense circusdirecteur verkocht. De drie andere baby’s gingen dood en Toto bleef alleen achter in het circus, waar hij 20 jaar lang kunstjes moest vertonen. Zodra hij klaar was met zijn vertoning in mensenkleding, sigaretten roken en kopjes thee drinken, werd hij vastgezet met een ketting om zijn nek. Jaren heeft hij doorgebracht in een houten kist met tralies. Dit is waar Animal Defenders International hem vonden: alleen, in een vieze kooi met een dun dekentje als enige troost.
Die tijd bereidde het Siddle echtpaar zich juist voor op hun pensioen. Zij hadden niet kunnen voorzien hoe de opvang van deze chimpanseebaby hun leven zou veranderen. Na “Pal” volgde er nog één en nog één en… Liefdevol werd de één na de ander verwelkomd. Op dit moment telt het opvangcentrum maar liefst 124 chimpansees.
Toto toen hij nog in het circus werkte Silvia Siddle verzorgt Billie het nijlpaard en een chimpanseebaby tegelijkertijd
Chimfunshi ligt vlakbij de grens van de Democratische Republiek Congo en veel stropers proberen de chimpanseebaby’s Zambia in te smokkelen voor de verkoop als huisdier. De overheid was maar wat blij met de mogelijkheid om in beslag genomen chimpansees te kunnen huisvesten. De chimpansees komen dan ook uit alle uithoeken van de wereld. Toto’s verhaal is hiervan een ongelooflijk voorbeeld.
Na een moeilijke strijd tussen de overheid, de circusdirecteur en dierenbeschermingsorganisaties is het gelukt Toto terug naar huis te brengen. Na 27 jaar ging Toto terug naar Afrika. Gelukkig was er een plekje voor hem gevonden. Sheila Siddle bood aan hem op te nemen in haar opvangcentrum. Toen Toto bij aankomst tijdelijke in quarantaine werd gezet, had hij enkel oog voor één ding: de chimpansee in de aangrenzende kooi. Kleine Madonna van vijf jaar zat ook in quarantaine en
10
Toto snelde naar haar toe om haar door de tralies heen te troosten. Dit was de eerste chimpansee die hij zag sinds 20 jaar. Sheila besloot de twee chimpansees bij elkaar te zetten. De schuifdeur tussen de twee kooien werd opengemaakt. Zodra de deur nog maar een paar centimeter was geopend, probeerde Madonna haar hoofd en daarna haar hand er door te wringen. Toto sprong van opwinding en blijdschap. Er was geen enkel teken van agressie dus de deur werd geheel geopend en Madonna rende naar Toto. Hij opende zijn armen en zij omhelsden elkaar, Madonna’s kleine armpjes om grote Toto heen geslagen, haar hoofd begraven in zijn borst. Een filmpje over de reddingsactie van Toto kunt u zien op: www.marvellouspictures.com/TotoGHvid.html Een filmpje over het erbarmelijke leven van circusdieren: www.marvellouspictures.com/SCS.html
In Chimfunshi: niet meer alleen
Van Veeboer tot Chimpanseeboer De zorg voor 124 chimpansees doe je niet even naast je andere bezigheden. In korte tijd waren de Siddles de managers van een groot bedrijf en hadden zij niet alleen de verantwoordelijkheid over de chimpansees, maar ook over het personeel en hun families, geldzaken, de bouwwerkzaamheden enzovoort. Aanvankelijk bekostigde de veeboerderij de chimpanseeopvang, maar al snel rezen de kosten voor de chimpansees de pan uit. Het personeel, medicijnen, een elektrische afscheiding en materiaal kost veel geld. De chimpansees eten meer dan twee vrachtwagenladingen groenten en fruit per week. De Siddles kregen er geen gemakkelijke taak bij: fondsen werven en de verantwoording voor een gezonde financiële huishouding. Tot overmaat van ramp overleed David Siddle enkele jaren gelden en de veeboerderij, een vaste bron van inkomsten, moest worden verkocht.
Dit is slechts 1 van de 124 chimpansees bij Chimfunshi. De chimpansees zijn opgesplitst in familiegroepen zoals zij in het wild ook voorkomen en leven in grote semi-wilde buitenverblijven. Eén groep heeft maar liefst 200 hectare tot zijn beschikking. Het is een genot om te zien hoe Toto als een zorgzame vader over zijn kleintjes waakt. Want Toto heeft inmiddels een hele groep onder zijn hoede. De circusbaas heeft 20 jaar zijn best gedaan om hem als mens te laten gedragen. Het publiek vermaakte zich als Toto gekleed in mensenkleren sigaren rookte en koppeltje duikelde op commando. Nu duikelt hij ook in het gras samen met zijn geadopteerde kinderen. Gewoon, omdat hij daar zin in heeft. De circusbaas kon hem kunstjes leren, maar kennelijk is het hem niet gelukt om Toto te doen vergeten dat hij een chimpansee is.
11
Net als de chimpanseeopvangcentra van het Jane Goodall Instituut of andere instellingen wordt er geworsteld met de vraag: Hoe kunnen wij de hoge kosten betalen? Hoe kunnen we ook inkomsten verkrijgen? Het opvangcentrum op Ngamba Island heeft dit deels ondervangen door ecotoerisme. Dit is voor een opvangcentrum als Tchimpounga, in het politiek onrustige land Congo, of Chimfunshi, dat in een afgelegen gebied ligt, uiterst moeilijk. Toen wij in juni samen Chimfunshi bezochten, waren de problemen duidelijk. Chimfunshi verkeert in een financieel kritieke situatie en weet niet hoe zij voor de komende maand eten kunnen kopen voor de chimpansees, het personeel kan betalen of hun broodnodige vrachtwagen kan repareren. Wat ons bijzonder schokte was de erbarmelijke situatie waarin 8 chimpansees worden gehouden. Deze chimpansees zijn opgesloten, omdat zij telkens weten te ontsnappen uit de buitenverblijven. Al jarenlang zitten zij in kille betonnen hokken, turen zij door de tralies en bedelen voor aandacht, voedsel of iets wat hun verveling doodt. Kosten noch moeite werden gespaard om de chimpansees te redden. De Siddles houden overduidelijk van hun chimpansees. Hoe heeft het dan zover kunnen komen?
Sheila Siddle bij een van de hokken
Het antwoord op deze vraag is terug te voeren op de moeilijke opgave om een goede balans te vinden tussen de uitgaven en inkomsten. Het lijkt of “het bedrijf” boven hun pet is gegroeid. Acht chimpansees hebben geen prioriteit, als er geen geld is om 116 anderen te voeden. Er zijn in Chimfunshi inmiddels veel verschillende partijen ieder met hun eigen belang betrokken bij het opvangcentrum. De spanningen tussen deze partijen waren, toen wij er waren, duidelijk voelbaar.
De rol van het Jane Goodall Instituut Het beeld van Toto, Charles die alleen zit opgesloten, de spelende babychimpansees, maar ook van de arme kinderen van het nabij gelegen dorp, lieten ons niet los. Wat konden wij als vrijwilligsters van het Jane Goodall Instituut hier aan doen? Het motto van Jane Goodall “elk individu telt” heeft ons echter geïnspireerd alles te doen wat in onze macht lag. Het is immers het streven van het Jane Goodall Instituut problemen te signaleren, deze op diplomatieke wijze aan te kaarten, oplossingen te zoeken en advies te geven. Het Jane Goodall Instituut kan niet alle problemen zelf oplossen, maar wel betrokken partijen met elkaar in contact brengen en advies geven. Het lijkt erop dat dit na deze zomer tot een goed resultaat heeft geleid: Chimfunshi en een Zambiaanse organisatie met ervaring op het gebied van ecotoerisme gecombineerd met wildlife bescherming zijn met elkaar in gesprek. Er zijn veel verschillende partijen bij betrokken, maar liefde en passie voor chimpansees hebben zij met elkaar gemeen. En liefde kan je delen zonder dat het minder wordt. Daarom hebben wij hoop voor de toekomst van Chimfunshi. Chimfunshi Wildlife Orphanage www.chimfunshi.org.za Wilt u meer weten? Leest u dan het ontroerende verhaal van Sheila Siddle zelf: Mijn apenfamilie, een leven met chimpansees
12
Environmental Education in Oeganda JGI Oeganda kwam er, in de zomer van 2000, in discussies met docenten en de hoofdonderwijzer van de Kasiisi School achter dat er in Oeganda behoefte was voor grootschalige en doelgerichte Environmental Education projecten. De Kasiisi School is een basisschool in West Oeganda, net buiten het Kibale National Park. Volgens de docenten en de hoofdonderwijzer hebben de meeste kinderen, hoewel ze vlakbij het park wonen, nooit een bezoek aan het park gebracht. Daarbij hebben de kinderen aangegeven dat ze geinteresseerd waren in het park en haar bewoners. Deze discussies hadden een door JGI Oeganda gesponsord Earth Education Pilot project tot gevolg. In 2002 startte de pilot van 18 maanden in scholen rondom Kibale National Park. De pilot werd door de deelnemende scholen zeer enthousiast ontvangen, mede door de practische info die de leerlingen metteen in het dagelijkse leven konden gebruiken. Daarnaast bracht de pilot de kennis en ervaring van de leraren en het niveau en bekwaamheid van de leerlingen inzichtelijk. Met de kennis opgedaan in de pilot is vervolgens gestart met de ontwikkeling van een Environmental Education (EE) Lerarenhandleiding. Opgezet voor de basischool (primary 5) is de handleiding erop gericht de leraren te helpen bij het het EE onderwijs als onderdeel van het Nationaal Curriculum. De eerste pilot voor deze guide was in het Bushenyi District, waarin de Kalinzu Forest Reserve ligt.
EE lerarenhandleiding voor primary 6 en 7
toestemming om met een EE-programma te komen dat de problemen, die in bovengenoemde bijeenkomsten zijn geidentificeerd, aanpakt en waarbij ze zich specifiek richt op EE op de basisscholen.
Ontwikkelen onderwijsmateriaal Naast de ontwikkeling van de EE Lerarenhandleiding voor Primary 5, die in 2006 is afgerond, is in 2007 door JGI Oeganda in samenwerking met Disney’s Animal Kingdom een nieuwe lerarenhandleiding voor Primary 6/7 ontwikkeld. Bij beide handleidingen zijn postersets ontwikkeld voor gebruik in de klas.
Nationaal Onderwijs Curriculum Environmental Education maakt officieel deel uit van het nationale curriculum. Het wordt echter vaak slecht onderwezen, als het überhaupt al gebeurd. Daarvoor zijn twee redenen te noemen: 1. De leraren zijn niet goed genoeg getraind in de leermethodes die het meest effectief zijn om EE aan hun leerlingen over te brengen. 2. Er is een tekort aan geschikt lesmateriaal zoals boeken, posters en lerarenhandleidingen. In informele bijeenkomsten van JGI-Oeganda met het Ministerie van Tourisme, Ministerie van Handel en Industrie, de Ugandan Wilflife Authority (UWA), en het ministerie van Educatie en Sport zijn deze problemen besproken. De verschillende ministeries geven aan dat een goede EE noodzakelijk is maar dat ze zelf niet de middelen en expertise hebben om het huidige systeem te verbeteren. In overleg met de ministeries krijgt JGI Oeganda de
Postersets behorende bij de lerarenhandleidingen voor primary 6/7
Distributie van het lesmateriaal Eind 2007 is begonnen met de distributie van de handleidingen en posters. Inmiddels (augustus 2008) zijn er 4633 Primary 5 handleidingen en 6369 P6/7 handleidingen bezorgd op 2506 basisscholen. Via JGI Nederland heeft KICI
13
kledinginzameling de distributie van meer dan 250 pakketjes met handleidingen en posters aan de basischolen in het Mubende district gesponsord (meest zuidelijke van de gele disctricten). Het voorlopige einddoel voor de distributie zijn de scholen in de districten rondom de bossen met chimpansees (oranje-geel-bruin op het kaartje) in westelijk Oeganda en de scholen rondom de hoofdstad Kampala (rood) omdat daar natuurlijk de politieke besluitvorming plaatsvindt. In totaal zullen er uiteindelijk meer dan 6000 scholen worden voorzien van lesmateriaal.
De districten in westelijk Oeganda (oranje-geel-bruin) en rondom de hoofdstad Kampala (rood) waarin het EElespakket bij scholen wordt uitgezet.
Workshops voor leraren Vanaf 2006 is er begonnen met workshops voor de leraren. In deze workshops maken ze kennis met de EE lespaketten en leren ze alternatieve lesmethoden voor EE en verbeteren ze tegelijkertijd hun eigen lesmethoden. Een onderzoek onder de
354 leraren die tussen 2006 en en 2008 de workshop hebben gevolgd leert dat voor voor het begin van de workshop 73% van de leraren aangaf dat ze zeer geinteresseerd waren maar de kennis om EE te geven misten. Na het volgen van de workshop was dit percentage tot 7% verminderd !! Inmiddels hebben 80% van de 354 leraren EE ook daadwerkelijk geintegreerd in hun lesprogramma. De volgende stap zal zijn om de workshops uit te breiden naar de lerarenopleidingen. Hierdoor raken de nieuwe leraren thuis in het EE lespakket dat ook straks op hun nieuwe leerplek aanwezig is.
Kort Nieuws Een Pot met Goud op zuid Door een eigentijdse aanpak wil deze stichting jongeren uit Rotterdam Zuid enthousiast maken om in hun vrije tijd maatschappelijk nuttige activiteiten te ondernemen. Al in nieuwsbrief 02-2007 is er melding gemaakt van een activiteit van en met deze stichting. Alweer een poosje geleden is JGI-NL opnieuw benaderd door Een Pot met Goud op Zuid, omdat de jongeren een project zouden willen doen voor de chimpansees. Ze hebben daarbij zelf gedacht aan het inzamelen van mobiele telefoons. Omdat de groep begeleiders (stagiaires) vanuit de stichting ieder jaar grotendeels wisselt is gevraagd om wat te komen vertellen over Jane Goodall en natuurlijk over de chimpansees en de mogelijke connectie met de mobiele telefoontjes.
Eind november heeft JGI’s Anneke Keyl aan de enthousiaste groep begeleiders en stagiaires een presentatie gegeven. Natuurlijk is daarbij uitgebreid over de coltan problematiek gesproken; coltan is immers een belangrijke grondstof dat wordt gebruikt in mobieltjes. Met name voor de jeugd, die immers steeds weer nieuwere en kleinere mobieltjes willen, is het een bruikbare link naar de problemen van de chimpansees en gorilla’s in Congo Het project wordt op korte termijn op scholen in Rotterdam Zuid uitgezet. JGI-NL heeft via een donatie van Smurf it Kappa gratis de verzameldozen kunnen aanleveren maar ook allerlei stikker- en foldermateriaal om deze actie aan te kleden. Over de opbrengst wordt in volgend Bulletin verslag gedaan.
14
Holtkamper steunt JGI
Jane in kleding van GANT
Holtkamper verkoopteam tijdens de Kampeer & Caravan Jaarbeurs 2008
In de bijlage van de Engelse National Geographic van september is een fraaie fotoreportage van Jane Goodall te zien. Gestoken in een mooie safarioutfit van de firma GANT is Jane te bewonderen in haar Gombe en bij de TACARE projecten. De opbrengst van de GANT campagne gaat dan ook naar het Greater Gombe Ecosystem Programma, het realiseren van een corridor tussen Gombe en Burundi. Mooie foto’s van Jane, wallpapers, en een film zijn te zien op de GANT website, www.gant.com
De firma Holtkamper, bekend van de fraaie tenten en tenttrailers (vouwwagens) vierde afgelopen oktober op de Jaarbeurs haar 80-jarig bestaan. Geinspireerd door de holistische visie van de Afrikaanse projecten van het Jane Goodall Instituut heeft Holtkamper besloten onze stichting te sponsoren door ons adoptieprogramma flink te ondersteunen.
Even voorstellen Mijn naam is Corinne de Quartel en ik zet me nu al zo’n twee jaar in voor JGI-NL. Tot nu toe heb ik mij voornamelijk beziggehouden met de planning van het info punt in Blijdorp en af en toe achter de kraam bij evenementen als het Animal Event. Op zondag 21 september van dit jaar kon ik mij even helemaal uitleven op het promoten van eens een andere kant van Jane Goodall. Een kant van haar wat mij eigenlijk het meest in haar inspireert. Die kant wordt eigenlijk het best vertaald in de visie en de missie die we als JGI Nederland uitdragen. Zondag 21 september ’08 waren we uitgenodigd om mee te doen tijdens een wijkfestival in Amsterdam. Dit wijkfestival wordt 1 keer per jaar gehouden en is bedoelt om de wijkbewoners wat nader met elkaar kennis te laten maken. In de nieuwsbrief van november is hierover uitgebreid verslag gedaan. Die dag heeft dan misschien niet zoveel geld voor de opvang van de chimpansees opgeleverd maar wel is het gedachtengoed van Jane Goodall verder verspreid. Je zag duidelijk dat het de bezoekers van het festival goed deed om onder het genot van een heerlijk afrikaanse kop koffie weer eens even stil te staan bij hun buurt, buren en te denken over wat ze zelf kunnen doen in hun eigen directe omgeving. Vooral het uitdragen van deze boodschap aan zowel kinderen als volwassenen vind ik het leukst aan het vrijwilligerswerk voor JGI. Natuurlijk het bijdragen
aan de bescherming van chimpansees en andere primaten is ook belangrijk en beslaat zeker een groot deel van het werk van Jane. Maar vooral het mensen ervan bewust maken dat ze met hele kleine dingen hun eigen leefomgeving al zoveel beter en prettiger voor zichzelf en dier kunnen maken is zooooooo leuk! Verder werk ik full time bij de Provincie NoordHolland, reis ik regelmatig en zet ik mij in voor een Indianenstam in Ecuador. Ik combineer mijn reizen altijd met het doen van vrijwilligerswerk in diverse projecten. Als je zelf graag eens aan een vrijwilligersproject in het buitenland zou willen meewerken, kijk dan eens op www.commundo.nl of www.fundacion-tiutiwally.org Groet Corinne
15
JGI en R&S kantoren wereldwijd JGI Australië www.janegoodall.org.au
JGI Frankrijk www.janegoodall.fr
JGI Taiwan www.goodall.org.tw
JGI België www.janegoodall.be
JGI Hong Kong www.janegoodall.org.hk
JGI Tanzania
[email protected]
R&S Caraïbisch gebied
[email protected]
JGI Italië www.janegoodall-italia.org
JGI Uganda www.jgiuganda.org
JGI Canada www.janegoodall.ca
JGI Japan www.jgi-japan.org
JGI UK www.janegoodall.org.uk
JGI China-Bejing & Chengdu www.jgichina.org
JGI Nederland www.janegoodall.nl
JGI USA - Hoofdkantoor www.janegoodall.org
JGI China-Shanghai www.jgi-shanghai.org
JGI Oostenrijk www.janegoodall.at
JGI USA - ChimpanZoo www.chimpanzoo.org
JGI Congo
[email protected]
R&S Portugal www.spedh.net/htm/roots1.htm
JGI Zuid Afrika www.janegoodall.co.za
R&S Costa Rica www.inbio.ac.cr/roots
JGI Singapore
[email protected]
JGI Zwitserland www.janegoodall.ch
JGI Duitsland www.janegoodall.de
JGI Spanje www.janegoodall.es
R&S Programma www.rootsandshoots.org
Jane Goodall Instituut Nederland
