Mini-cursus Samen Bevallen Zoetermeer
Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 2 Globale inhoud minicursus...................................................................................................................... 4 Aantekeningen ........................................................................................................................................ 5 1
Ontsluitingsfase............................................................................................................................... 6 1.1 Ademhalingstechnieken tijdens de ontsluitingsfase ........................................ 6 1.1.1 Buikademhaling............................................................................................................... 6 1.1.2 Langzame buikpompademhaling .................................................................................... 6 1.1.3 Snelle buikpompademhaling ........................................................................................... 6 1.1.4 Snelle oppervlakkige ademhaling.................................................................................... 7 1.1.5 Hyperventileren............................................................................................................... 7 1.2 Geboorteplan .................................................................................................................... 8
1.3 1.4 1.5 1.6 1.7
Inhoud vluchtkoffer ........................................................................................................ 9 Houdingen tijdens de ontsluitingsfase ................................................................. 10 Pijncirkels .......................................................................................................................... 11 Overzicht pijnstilling in het ziekenhuis ................................................................. 12 Massage ............................................................................................................................. 13
1.7.1 1.7.2 1.7.3 1.7.4 1.7.5
1.8 2
De grote vierstrijk .......................................................................................................... 13 Bekkenkam .................................................................................................................... 13 Waaier ........................................................................................................................... 13 Rondjes draaien............................................................................................................. 13 Tegendruk bij rugweeën................................................................................................ 14 Tips voor de partners tijdens de ontsluitingsfase ............................................ 14
Persfase ......................................................................................................................................... 17 2.1 Perstechniek .................................................................................................................... 17
2.2 2.3 2.4
Persen/ puffen ................................................................................................................ 17 Pershoudingen ................................................................................................................ 18 Kunstverlossing en complicaties ............................................................................. 19
2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5 2.4.6 2.4.7 2.4.8 2.4.9 3
Inleiding ......................................................................................................................... 19 Verlostang of vacuümpomp .......................................................................................... 19 Keizersnede ................................................................................................................... 20 Stuitbevalling................................................................................................................. 20 Schoudertjes blijven vastzitten ..................................................................................... 21 Knip, scheur en hechting ............................................................................................... 21 Epi-no............................................................................................................................. 22 Als de verloskundige te laat komt ................................................................................. 22 Vastzittende placenta.................................................................................................... 23
Eerste contact met de baby en nageboortentijdperk ................................................................... 24 3.1 Eerste contact ................................................................................................................. 24 3.1.1 Hechten aan de baby..................................................................................................... 24 3.1.2 APGAR-score.................................................................................................................. 24 3.1.3 Controle van de reflexen ............................................................................................... 24 3.1.4 Overige controles .......................................................................................................... 25 3.1.5 Tips voor het eerste contact met je baby...................................................................... 25
2
3.2 4
Geboorte van de placenta ......................................................................................... 25
Tips voor de kraamtijd................................................................................................................... 27 4.1 Moeder .............................................................................................................................. 27
4.2 4.3
Baby ..................................................................................................................................... 28 Oefeningen na de bevalling....................................................................................... 30
4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4
Bekkenbodemspieren.................................................................................................... 30 Buikspieren.................................................................................................................... 30 Bilspieren....................................................................................................................... 31 Rugspieren..................................................................................................................... 31 4.4 Zwangerschapsdepressie ........................................................................................... 32 4.4.1 Verschijnselen van een postpartumdepressie .............................................................. 32 4.4.2 Oorzaken ....................................................................................................................... 32 4.4.3 Symptomen ................................................................................................................... 33 4.4.4 Hoe ga je ermee om? .................................................................................................... 33 4.4.5 Wat kan de partner doen? ............................................................................................ 33 5
Adressen........................................................................................................................................ 35
3
Globale inhoud minicursus Bijeenkomst 1
Kennismaking Start van de bevalling Ontsluitingsfase Ademhalingstechnieken Bekkenbodem oefening
Bijeenkomst 2
Hormoonwerking tijdens de bevalling Pijnbeleving tijdens de bevalling Pijnbestrijding Geboorteplan Ademhalingstechnieken Ontsluitingshoudingen
Bijeenkomst 3
Persfase Perstechniek Overgang Persen-Puffen Pershoudingen complicaties en kunstverlossingen
Bijeenkomst 4
Nageboortentijdperk Eerste contact met je kindje Generale repetitie
Bijeenkomst 5 (eventueel)
Terugkommiddag/-avond met de baby’s erbij!
4
Aantekeningen
5
1
Ontsluitingsfase
1.1 Ademhalingstechnieken tijdens de ontsluitingsfase 1.1.1 Buikademhaling Deze ademhaling is goed te gebruiken tijdens de zwangerschap bij harde buiken en in het begin van de ontsluiting zolang het prettig is. Verder kan deze ademhaling gebruikt worden in de pauze tussen de zwaardere weeën en de persweeën, en bij het opvangen van de naweeën. Bij de buikademhaling zet de buik uit bij de inademing en bij de uitademing gaat de buik weer passief terug; dan even rust. Het kan prettig zijn om in te ademen door de neus en uit te ademen door de mond. Probeer zo lang mogelijk te ademen.
1.1.2 Langzame buikpompademhaling Deze ademhaling gebruik je in de zwangerschap bij harde buiken of bij obstipatie en tijdens de bevalling om de ontsluitingsweeën op te vangen als die heftiger worden en je meer concentratie nodig hebt. Je doet deze ademhaling zolang als het prettig is. Bij de inademing komt de buik zo ontspannen mogelijk naar voren en tijdens de hele uitademing gaat de buik weer terug en trek je de buikspieren met een soepele, vloeiende beweging aan, zo ver als je als prettig ervaart. Trek de buikspieren niet te sterk aan en ook niet schokkend. Dan veert de buik weer zachtjes terug en gaat vanzelf weer naar een rustige inademing toe. Het kan prettig zijn om in te ademen door de neus en uit te ademen door de mond. Door het afwisselend aan- en ontspannen van de buikspieren zorg je voor een goede bloeddoorstroming in het buikgebied, waardoor ook de baarmoeder, placenta en kind goed van zuurstof wordt voorzien. Het heeft een gunstige invloed op de darmperistaltiek.
1.1.3 Snelle buikpompademhaling Deze ademhaling gebruik je in de ontsluitingsfase als de weeën heftiger worden en de langzame buikpomp niet meer voldoende helpt. De uitvoering van de snelle buikpompademhaling is hetzelfde als van de langzame buikpompademhaling, maar nu wordt het tempo ongeveer één volledige ademhaling (in en uit) per seconde. Deze ademhaling is oppervlakkiger. Je ademt in door de neus en uit door de mond. De buikspieren span je minder aan dan bij de langzame buikpompademhaling en de uitademing wordt direct gevolgd door een nieuwe inademing. N.B. De langzame en de snelle buikpompademhaling zijn tijdens een wee goed te combineren. Je kunt de snelheid van de ademhaling namelijk aanpassen aan de
6
kracht van de ontsluitingswee. De wee begint en neemt in kracht toe tot een bepaald hoogtepunt, dan kun je beginnen met de langzame buikpompademhaling en deze versnellen tot je op het hoogtepunt van de wee de snelle buikpompademhaling toepast. Op deze manier bespaar je kracht en bovendien vergt dit extra concentratie waardoor je wordt afgeleid van de pijn.
1.1.4 Snelle oppervlakkige ademhaling
Je gebruikt deze ademhaling bij krachtige ontsluitingsweeën als de buikpompademhalingen niet meer voldoen, als je persdrang hebt en je mag nog niet mee persen of tijdens de persfase als de verloskundige aangeeft dat je moet zuchten (bijv. wanneer het hoofdje geboren wordt). Je kunt beginnen met een flinke uitademing. Dan adem je een beetje lucht in en met dit hapje lucht ga je snel en oppervlakkig uit- en inademen in een tempo dat prettig voor je is. Zorg ervoor dat uit- en inademing gelijk zijn. Je kunt het vergelijken met het hijgen na een sprintje. Oefen in een ritme, bijvoorbeeld een ritme van 7 of een ritme van 5 of 3. Na 7 of 5 keer uit- en ingeademd te hebben adem je wat langer uit, je neemt opnieuw een kleine hap lucht waar je weer snel en oppervlakkig mee gaat ademhalen.
1.1.5 Hyperventileren Sommige vrouwen krijgen tijdens hun bevalling last van hyperventileren. Dit betekent dat de balans tussen de zuurstof en de koolzuur in je lichaam is verstoord waardoor ze het gevoel hebben dat ze niet genoeg lucht meer krijgen. Je krijgt last van duizeligheid, soms misselijk en vaak tintelingen of een verdoofd gevoel in je vingers en tenen. Je kunt dit bestrijden door een zakje voor je mond te houden of een kommetje van je handen te maken en hier een tijdje in- en uit te ademen. Zo adem je je eigen uitgeademde koolzuur weer in en wordt het evenwicht hersteld.
7
1.2 Geboorteplan Naam: Geboortedatum: Zwanger van: … kind Uitgerekende datum: Onder controle bij: Communicatie • Overleg en communicatie via partner • Uitleg en inspraak • Respect tonen en serieus nemen • Coaching door verloskundig personeel Omgeving en begeleiders • Thuis, ziekenhuis, geboortehotel/ kliniek • Aanwezigheid van familie en/of vriendinnen • Rol verloskundig personeel • Stagiaires/ co-assistenten wel/niet aanwezig bij bevalling • Begeleiding van oudere kinderen • Zoveel mogelijk rust in omgeving • Coaching door partner Ontsluitingsfase • Houdingen (verticale of horizontale houding) • Pijnstilling (bad/douche/massage/muziek/licht) • Medische pijnbestrijding (pethidine, remifentanil, ruggenprik) • Interventies (kunstmatig vliezen breken, toucheren, CTG-scan) Persfase • Houdingen (bed, baarkruk, hurkend) • Kunstverlossing/complicaties (vacuümpomp, vastzittende placenta) • Scheur of knip • Aanpakken baby • Zelf ontdekken geslacht baby • Foto’s en film • Controle placenta en bewaren placenta • Doneren navelstrengbloed • Hechten Eerste contact met baby • Doorknippen van navelstreng • Aanleggen van de baby
8
• Aankleden baby • Controles baby In geval van keizersnede • Rol van de partner • Eerste contact met de baby – Huid op huid contact • Aankleden/ badje/ controles baby • Foto’s/ film • Borstvoeding
1.3 Inhoud vluchtkoffer Voor jou: • Shirt om in te bevallen • Makkelijke broek • Nachtkleding voor een eventuele overnachting in ziekenhuis • Genoeg ondergoed (ruim genoeg voor kraamverbanden) • Toiletspullen • Haarelastiekje! • Labello • Druivensuikers • Sultana of evergreen • Slippers of pantoffels • Badjas • Schone kleren voor naar huis • Extra warme sokken • VoedingsBH • Zoogcompressen Voor de baby: • Minimaal 2 rompertjes en pakjes • Minimaal 2 mutsjes • Sokjes • Vestje of jasje • Maxi-cosi Ook belangrijk: • I-pod met lekkere muziek • Tijdschrift of boek • Paspoort of id-kaart • Controlekaart ziekenhuis • Geboorteplan • Mobiele telefoon en oplader • Foto- en/of filmtoestel (volle batterij en veel geheugen) • Muntje en kleingeld voor rolstoel, parkeerkaart en drankautomaat
9
1.4 Houdingen tijdens de ontsluitingsfase
Zittend met partner achter voor massage of tegendruk Staand hangend aan partner
Zittend op een stoel
Zijlig op bed met kussens
Zittend op bed of in kussens
Leunend tegen de partner aan
Op handen en knieen
10
1.5 Pijncirkels
Concentratie op ademhaling geeft afleiding
Door slechte concentratie: angst en stress
Weeën Pijnbeleving
Dit zorgt voor: betere doorbloeding, afvoer van afvalstoffen, meer zuurstof ? ontspanning ENDORFINE OXYTOCINE
Dit zorgt voor: verzuring, meer pijnbeleving ? verspilde energie
ADRENALINE
1.6 Overzicht pijnstilling in het ziekenhuis
Pethidine
Ruggenprik
Remifentanil
Toediening
1 x in spier (bil of bovenbeen)
continue, slangetje in rug
continue, infuus
Werking
4-5 uur
zolang als nodig zolang als nodig
Mogelijk
Tot ong. 6 cm
Altijd
Effect
afzwakken pijn na wegnemen max. 30 min. pijn, vrijwel meteen
afzwakken pijn na 1 min.
Bewustzijn
minder
normaal
minder
Voordelen
Beschikbaarheid ook vroeg in te zetten
Effectiefste pijnstilling, bewustzijn
Zelf te doseren, tot laat toe te dienen
Nadelen
sufheid
bewegingsbeperking, afzwakken weeën
sufheid, bewegingsbeperking, afzwakken weeën
Complicatie
suf kind, ademproblemen kind
Koorts, bloeddrukdaling, kunstverlossing
Ademproblemen zwangere
gynaecoloog
nee
ja
ja
Extra’s
CTG bij start
CTG, CTG, bloeddruk, bloeddruk, infuus infuus, katheter
Altijd
1.7 Massage Tips - warme handen, warme omgeving - horloge en scherpe ringen af - blijf contact houden met de huid - vingers aaneengesloten - langzame bewegingen - nooit op de wervelkolom - gebruik massage olie (amandelolie of Weleda)
1.7.1 De grote vierstrijk -
-
Met je volle handen strijk je, actief (dus niet aaien), over de lange rugspieren aan weerskanten van de wervelkolom, naar de nek (1). Je handen gaan dezelfde weg terug naar de bilnaad maar nu passief, dus geen druk uitoefenen. Nu ga je dezelfde weg heen maar buig je af naar de schouders (2). Ook nu ga je weer actief heen en passief terug. De volgende stap is naar de oksels (3). Actief heen en passief terug. En dan ga je naar de taille (4). Ook nu geldt weer actief heen en passief terug naar de bilnaad. Herhaal dit twee keer.
1.7.2 Bekkenkam De volgende stap is om de twee kuiltjes in de rug te vinden. Als je die hebt gevonden ga je, vanuit het kuiltje over de bekkenkam strijken en je maakt dan een ronde beweging terug naar het kuiltje. Het is een ovale beweging waarbij je niet met je vingertoppen duwt maar maak echt gebruik van de muis van je hand.
1.7.3 Waaier Leg nu je duimen op de kuiltjes en houd je handen op het lichaam. Waaier nu, met je duimen, naar buiten. Je start steeds vanuit het kuiltje. Rechts en links wissel je af. Je strijkt zowel heen als terug. Nu kun je ook nog vanaf de bilnaad, duim over duim naar het kuiltje rechts gaan en aansluitend doe je dat links ook.
1.7.4 Rondjes draaien Je zet beide handen op elkaar en geeft daarmee in een ronddraaiende beweging druk. Je gaat met de klok mee draaien. Daarna ga je je duim op een kuiltje zetten en vervolgens kleine rondjes draaien. Let erop dat je je duim niet overstrekt. De vrouw geeft aan hoeveel druk je mag zetten.
13
1.7.5 Tegendruk bij rugweeën
Bij rugweeën is het vaak prettig om tegendruk te krijgen van de partner. Dit doe je door beide handen op elkaar te zetten en dan ter hoogte van de kuiltjes of iets daarboven te drukken. De precieze plaats bepaalt de vrouw en om het te onthouden zou je op die plaats een kruisje kunnen zetten met een watervaste stift zodat je de plek bij een volgende wee makkelijk terug kunt vinden. Hoe hard je moet drukken, bepaalt ook de vrouw. Schrik er niet van als dat flink hard is. Je duwt op de rug met je handpalmen iets schuin naar beneden (een beetje gekanteld dus) en vanuit die positie druk je richting de navel (een beetje omhoog dus). Het geven van tegendruk kun je gebruiken bij rugweeën. Soms kun je de vlakke kant van de vuisten gebruiken voor meer druk. De vrouw geeft de plek en tevens de kracht van het duwen aan.
1.8 Tips voor de partners tijdens de ontsluitingsfase • Als eenmaal de weeën begonnen zijn meet je het begin tot het einde van de wee en hoe lang de pauze duurt tot de volgende wee. Er zijn apps te gebruiken voor je smartphone of tablet, maar het kan ook met je horloge of stopwatch. Schrijf deze resultaten op zodat je een goed overzicht krijgt van het verloop van de bevalling. De verloskundige vraagt namelijk altijd met welke tussenpozen de weeën komen en hoe lang ze duren, dan kun je mooi terugvallen op je aantekeningen. Meet ze pas op als de weeën sneller gaan komen dan iedere vijf minuten!. • Omdat je samen met je vrouw bepaalde ademhalingstechnieken hebt geleerd tijdens de cursus, kun jij je vrouw tijdens de weeën goed helpen en ondersteunen bij het toepassen van die technieken. Jouw aanwijzingen kunnen haar helpen om haar ademhaling onder controle te houden en zo voorkomen dat ze in paniek raakt en misschien gaat hyperventileren. • In de eerste fase van de bevalling komen de weeën nog niet zo snel achter elkaar. Het is wachten op de eerste centimeters ontsluiting en op het moment waarop de weeën krachtiger gaan worden. In die tijd kun jij je nuttig maken door je vrouw een beetje af te leiden van de bevalling. Doe samen een spelletje, kijk een leuke film of zet een rustig muziekje; help haar in bad of onder een lekker warme douche. Hierdoor zal een rustige ontspannen sfeer ontstaan en lijkt het allemaal wat minder lang te duren.
14
• Die sfeer is sowieso belangrijk tijdens de bevalling. Je vrouw heeft die rust nodig om zich volledig op haar weeën te kunnen concentreren; jij kunt daar voor zorgen door alle eventueel storende elementen om haar heen te verwijderen. Zorg ervoor dat het stil is in huis of in de slaapkamer, een rustig muziek kan meestal wel. Demp de verlichting een beetje en trek de stekker van de telefoon eruit en zet je mobiel op zacht. Zet bovendien de verwarming iets hoger. Je vrouw zal dit zeker weten te waarderen. • Daarnaast kun je uiteraard proberen om zoveel mogelijk aan de behoeften van je vrouw te voldoen. Zorg dat er altijd een glaasje water in de buurt is en zet een potje thee wanneer ze daar trek in heeft. Help haar bij het aantrekken van warme sokken mocht ze koude voeten hebben. Geef haar een nat washandje wanneer ze behoefte heeft aan iets koels op haar huid. Of laat het bad vast vol lopen met goed warm water. Nu de bevalling nadert mag je haar best een beetje extra verwennen. • Let wel op dat je niet gaat overdrijven. Aardig zijn en iets liefs doen voor haar is natuurlijk niet verkeerd, zolang je maar begrijpt dat je niet honderd keer achter elkaar aan je vrouw moet vragen of het nog wel gaat en of dat ze nog iets nodig heeft. Dat zorgt op den duur alleen maar voor irritatie en onrust. Luister gewoon naar haar behoeften maar laat haar met rust als ze aangeeft dat ze even alleen wil zijn. Kortom, zorg ervoor dat je er bent voor haar als ze je nodig heeft, maar dring je niet aan haar op. • Het is belangrijk om tijdens de hele bevalling op een subtiele manier contact te houden met je vrouw. Praten kost haar misschien wel te veel energie maar met je ogen en je handen kun je ook heel goed laten merken dat je er bent. Ga in ieder geval nooit weg zonder dat zij weet waar je bent, dit is een gouden regel die altijd opgaat. Ze moet erop kunnen vertrouwen dat je er bent als ze je nodig heeft. • Lichamelijk contact kan de vertrouwelijke en intieme sfeer van de bevalling versterken. Je kunt je vrouw tijdens de weeën letterlijk ondersteunen als ze aangeeft dat ze dat een bepaalde houding prettig vindt. Als ze last heeft van de weeën laag in haar rug of bovenbenen kun je haar daar licht drukkend masseren. • Probeer direct in te springen bij kleine lichamelijke ongemakken zoals kramp of een aanval van hyperventilatie. Strek haar been en beweeg de tenen naar haar gezicht en masseer de verkrampte kuitspier zodat ze weer wat losser worden. Hyperventilatie bestrijd je door je vrouw in een klein plastic zakje of in haar handen te laten in- en uitademen. • Aan de pijn van de weeën kun jij uiteraard weinig doen. Je kunt je vrouw wel door die pijn heen helpen door haar emotioneel te steunen. Moedig haar aan en geef haar complimentjes. Laat merken dat je vertrouwen in haar hebt en vertel haar dat ze het goed doet, dan geef je haar weer extra moed en kracht om door te gaan.
15
• Tijdens de bevalling kun je naar de buitenwereld toe functioneren als de spreekbuis van je vrouw. Vooral bij een ziekenhuisbevalling is het aan jou om bij te houden wat er allemaal gebeurt. Misschien dat een geboorteplan hebben gemaakt over wat jullie wel en niet willen in bepaalde gevallen. Zie er dan ook op toe dat die afspraken nagekomen worden voor zover dat door medische omstandigheden mogelijk is. • Probeer te voorkomen dat de verpleging je vrouw lastigvalt met allerlei vragen die jij ook kunt beantwoorden. Vraag ze bijvoorbeeld ook om uit te leggen waarom bepaalde maatregelen nodig zijn of wat de functie van bepaalde apparaten is. Dan kun je dat later, als ze erom vraagt, op jouw beurt weer aan je vrouw uitleggen. Zo voorkom je dat jullie later niet meer precies weten wat er allemaal gedurende de bevalling is gebeurd. • Bij een thuisbevalling ben jij een belangrijke assistent van de verloskundige. Maak hen wegwijs in jullie huis zodat we alles weten te vinden wat ze nodig hebben voor de bevalling. Je kunt er voor zorgen dat de babykleertjes klaar liggen en de kruiken met heet water zijn gevuld. Als ze tussentijds weer weggaan vertellen ze jou wat je moet of kunt doen en waar je op moet letten tijdens hun afwezigheid en wanneer je hen weer moet bellen. • Vergeet in deze hectische tijd niet om ook een beetje voor jezelf te zorgen. Zorg ervoor dat ook jij genoeg rust krijgt en ga bijvoorbeeld even slapen als je vrouw aangeeft dat ze het wel even alleen afkan. Als zij jou straks echt nodig heeft aan het eind van de bevalling, heeft ze niets aan een partner die omvalt van de slaap. Vergeet ook niet om af en toe zelf wat te eten en te drinken.
16
2
Persfase
2.1 Perstechniek -
adem eerst in en uit terwijl je de wee op laat komen neem een hapje lucht, zet het vast door je tong tegen je gehemelte te duwen kijk naar waar de baby geboren wordt/ waar je heen perst (= maak een bolle rug) duw naar beneden, buikspieren spannen en bekkenbodemspieren los maak een keten door je handen in de knieholtes te plaatsen en jezelf rond te maken meestal wordt twee-, drie- of viermaal op een perswee geperst
Aandachtspunten: - ogen open - mond open en tong tegen verhemelte plaatsen - schouders laag - benen van buiten naar binnen omvatten of bovenop pakken - bekkenbodemspieren los - voeten stevig op de vloer
2.2 Persen/ puffen Als de verloskundige tijdens het persen het commando ‘zuchten’ (= snelle oppervlakkige ademhaling = hijgen = puffen) geeft, moet je flink uitademen, een hapje lucht inademen en dan gaan puffen. Dit doe je net zo lang tot er gezegd wordt dat er weer geperst mag worden. Dan adem je uit, je neemt weer een hap lucht in, zet de adem vast en perst weer. Het kan een steun zijn als je partner op het moment dat er gezucht moet worden eveneens hoorbaar uitademt en het tempo aangeeft door bijv. het ritme bij de vrouw op het been mee te tikken, zodat je deze overgang wat makkelijker op kan pakken.
17
2.3 Pershoudingen
18
2.4 Kunstverlossing en complicaties 2.4.1 Inleiding
Opwekking van de weeën is een kunstmatig begin van de weeënactiviteit. Meestal worden de weeën opgewekt door toediening van een synthetisch oxytocine, een hormoon dat de baarmoeder vaker en krachtiger doet samentrekken. Het toegediende synthetische oxytocine is bijna identiek aan echte oxytocine dat door de hersenen wordt geproduceerd. Synthetisch oxytocine wordt via een infuus toegediend. Soms wordt de bevalling ingeleid met prostaglandinen, die de baarmoederhals doen ontsluiten. Tijdens het opwekken van de weeën wordt de hartfrequentie van de baby gecontroleerd met behulp van CTG. Als het niet lukt om de weeën op te wekken, wordt de baby via een keizersnede gehaald. Weeënstimulatie is het kunstmatig versnellen van weeën die niet effectief of te traag zijn. Hiervoor wordt ook synthetische oxytocine gebruikt. De eigen weeënactiviteit wordt gestimuleerd wanneer een vrouw weeën heeft die de baby niet effectief door het geboortekanaal bewegen.
2.4.2 Verlostang of vacuümpomp
Bij een bevalling kan een verlostang of een vacuümpomp als hulpmiddel worden gebruikt. Een verlostang wordt om het hoofd van de baby geplaatst. Een
19
vacuümpomp blijft met behulp van zuigkracht op het hoofd van de baby zitten. Met beide instrumenten wordt de baby behoedzaam naar buiten getrokken terwijl de vrouw perst. De verlostang of vacuümpomp is nodig wanneer de baby in nood is of een afwijkende ligging heeft, wanneer de vrouw moeite heeft met persen of wanneer de bevalling lang duurt.
2.4.3 Keizersnede
Een keizersnede is de chirurgische geboorte van een baby via een insnijding door de buik- en baarmoederwand van een vrouw. Een arts voert deze ingreep uit wanneer hij denkt dat dit voor de vrouw, voor de baby of voor beiden veiliger is dan een vaginale bevalling. De verdoving van een geplande keizersnede gaat via een ruggenprik. Een spoedkeizersnede gaat onder algehele narcose. De partner mag bij een geplande keizersnede wel aanwezig zijn, bij een spoedkeizersnede niet. Dan wacht hij op de gang.
2.4.4 Stuitbevalling
Tot de 32ste week van je zwangerschap is het gebruikelijk dat je baby nog met de billen naar beneden ligt. Ongeveer 3% procent van de baby’s blijft zo liggen. Tussen de 35ste en 37ste week wordt er geprobeerd de baby te keren. Bij een baby in stuitligging zal de baby meestal via een keizersnede geboren worden. In sommige gevallen is het ook mogelijk om vaginaal te bevallen. Uiteraard gaat het hier om een bevalling die begeleid wordt door de gynaecoloog in het ziekenhuis.
20
2.4.5 Schoudertjes blijven vastzitten
Normaal gesproken is de geboorte van het hoofdje het moeilijkste en zwaarste gedeelte van een bevalling. Als het hoofdje eenmaal is geboren volgen de schouders en het lichaampje meestal vlot. Maar een enkele keer kan het gebeuren dat de schoudertjes van je baby niet meteen willen volgen. De voorste schouder blijft dan steken achter het schaambot. De verloskundige of gynaecoloog zal door middel van handgrepen en verschillende manipulaties alsnog proberen het schoudertje los te krijgen. Door de schouderdystocie bestaat er alleen een grotere kans dat een van de sleutelbeentjes 'breekt'. Het breekt niet echt maar er komt een soort scheurtje in. De botjes bij je baby zijn nog voornamelijk gevormd door kraakbeen dat heel vervormbaar is.
2.4.6 Knip, scheur en hechting
In het geval van foetale nood, kunstverlossing of wanneer de kans aanwezig is datje gaat scheuren wanneer de baby geboren wordt, zal de verloskundige kiezen voor een knip oftewel een episiotomie. Bij een knip wordt letterlijk een knipje in de vagina gemaakt om te voorkomen dat de vagina inscheurt (ruptuur). Door de druk die ontstaat tijdens de bevalling kan het soms voorkomen dat een vrouw inscheurt richting de anus. Wanneer je tijdens je bevalling een knip hebt gekregen, dan zal deze onder verdoving worden gehecht. Een knip kan zowel tijdens een thuisbevalling als tijdens een ziekenhuisbevalling worden gedaan.
21
2.4.7 Epi-no
De Epi-no is een geboortetrainer die wettenschappelijk bewezen is dat het de kans op een scheur en knip bij de bevalling kan verminderen met 50%. Het trainen met het opblaasbare siliconen ballonnetje rekt het perineum op, waardoor deze soepeler is tijdens de bevalling. Dit heeft de volgende effecten: • Minder kans op inscheuren of knip • Getrainde bekkenbodemspieren • Meer zelfvertrouwen • Snellere persfase • Beter pers-richtingsgevoel • Sneller herstel van de bekkenbodemspier bij training na de bevalling
2.4.8 Als de verloskundige te laat komt Soms kan een bevalling sneller gaan dan verwacht. Vaak kan dit bij een 2de of volgende bevalling gebeuren maar soms ook bij een 1ste kindje. Goed om te weten is dat zo’n supersnelle persfase eigenlijk altijd goed gaat en zelden complicaties geeft. Komt de baby eraan en is de verloskundige nog niet aanwezig, en het hoofdje is zichtbaar dan moet je als partner enkele zaken onthouden: • Bel de verloskundige en blijf met haar aan de lijn. Zij zal je telefonisch instructies geven. • Is de verloskundige onderweg, zet de deur alvast open zodat zij binnen kan komen en jij bij je vrouw kunt blijven. Laat haar niet alleen! • Raak niet in paniek. Een bevalling is een natuurlijk proces en miljoenen vrouwen bevallen jaarlijks zonder deskundige hulp. • Zijn de vliezen nog intact, breek deze dan bijvoorbeeld met je nagel. • Wanneer het hoofdje geboren wordt, ondersteun deze met je handen. Trek nooit! • Zit de navelstreng om het nekje, dan schuif je deze over het hoofdje. • Wanneer de baby er helemaal uit is leg je hem of haar op de buik van je vrouw. Leg een deken of een stapel handdoeken over hem heen en doe hem een mutsje op. • Het mondje van de baby kan eventueel schoongemaakt worden met een gaasje uit het kraampakket. Hou het hoofdje zo dat het mondje schuin naar beneden ligt zodat eventueel slijm en vruchtwater uit zijn mondje kan komen.
22
• Wanneer de baby niet huilt stimuleer je hem door onder zijn voetjes te prikken met je vinger of flink wrijven over de rug. Huilen is belangrijk om de longen te stimuleren om adem te halen. • Knip geen navelstreng door en leg de placenta naast de moeder als die geboren is. De verloskundige moet die kunnen controleren. • Wacht verder de komst van de verloskundige af.
2.4.9 Vastzittende placenta Wanneer de placenta niet binnen 60 minuten na de geboorte van de baby is geboren zal de placenta onder narcose handmatig worden losgepelt door de gynaecoloog. Een vastzittende placenta kan gepaard gaan met veel bloedverlies. Hulpmiddelen om de baarmoeder te stimuleren de placenta los te laten zijn: injectie met synthetisch oxytocine, handgrepen op de baarmoeder, tepelstimulatie door aanlegen van de baby.
23
3
Eerste contact met de baby en nageboortentijdperk
3.1 Eerste contact 3.1.1 Hechten aan de baby Omdat de baby volledig afhankelijk is van de ouders, is het belangrijk voor de overleving dat de baby zijn ouders aan zich weet te binden. Na een normale bevalling voelt de moeder zich in de meeste gevallen onmiddellijk aangetrokken tot haar baby. Dit heeft mogelijk te maken met de specifieke geur die een pasgeboren baby afgeeft en het huid op huid contact wanneer de baby bloot bij zijn moeder op de borst ligt. Door de liefdeshormonen die hierdoor vrijkomen wordt de band aangemaakt tussen de baby en de ouder. Het eerste contact tussen vader/moeder en de baby is belangrijk! Indien dit niet direct kan (bijv. bij een keizersnede of couveuse) gebruik dan elke gelegenheid om de baby alsnog bloot bij je te nemen. Zowel bij vader als bij moeder!
3.1.2 APGAR-score De APGAR score is een test waarmee een snelle indruk van de algemene toestand van een pasgeboren baby wordt getest bij 1, 5 en 10 minuten. Het is een visuele test door de verloskundige, gynaecoloog of kinderarts. Er wordt getest op ademhaling, pols- en hartslag, spierspanning, huidskleur en reactie op prikkels. Op ieder punt kan 0, 1 of 2 punten worden gescoord. De meeste baby's komen ter wereld met een apgar-score tussen 7 en 10 punten. Verder is het een heel globale maat die weinig specifieke informatie geeft. Hartslag en ademhaling zijn uiteraard het belangrijkste.
3.1.3 Controle van de reflexen Controles van de primaire reflexen van de baby: • Moro-reflex oftewel het schrikreflex. Wanneer een baby schrikt, opent hij zijn vingers en de armen en spreidt de benen - vervolgens worden de armen voor de borst gebracht alsof hij iemand omhelzen wil. Vaak gaat de baby meteen hierna hard huilen. • De tepelzoekreflex is het verschijnsel dat wanneer men bij een pasgeboren baby de wang aanraakt, b.v. met een vinger, de pasgeborene zal proberen met de mond het aanrakend voorwerp te pakken. Dit aangeboren gedrag is natuurlijk zinvol wanneer het aanrakend voorwerp de tepel van de moeder is, omdat dan de borstvoeding kan beginnen. • Zuigreflex. Zodra de baby iets in zijn mond voelt, begint hij te zuigen, ongeacht of hij een vinger, de speen of de tepel in zijn mond heeft. • Grijpreflex. Als iemand een vinger in de handpalm van de baby legt, pakt hij deze onmiddellijk stevig beet. Door het met de twee handen te doen, kan de baby uit liggende positie makkelijk rechtop getrokken worden. De voeten
24
vertonen een dergelijke reflex, maar met de voet kan een baby natuurlijk niet echt iets vasthouden. • Loopreflex. Als de baby rechtop gehouden wordt door hem onder zijn oksels vast te houden en men laat zijn voetjes zachtjes de vloer raken, dan trekt hij één been op, alsof hij een stapt, het andere voetje wordt met hiel en al neergezet op de bodem.
3.1.4 Overige controles • De verloskundige bekijkt je baby en inspecteren of alles 'aanwezig' is. Denk hierbij aan de ledematen of er 10 vingertjes en teentjes aan zitten. • Voelen over het hoofdje of daar alle in orde is. • Steekt een vinger in het mondje om te checken of alles gesloten is. • Voelt of de sleutelbeentjes heel zijn. Deze zijn nogal kwetsbaar wanneer ze door dat smalle baringskanaal moeten. • Voelt over het ruggetje of daar alles dicht is. • Kijkt of de anus open is. Heeft je baby al heeft gepoept dan is dat wel duidelijk. • Luistert naar het hartje en de longetjes. • Kijkt bij jongetjes of de balletjes zijn ingedaald. • Weegt en meet je baby. • Geeft de baby eventueel vitamine-K. Dit wordt gegeven via zijn mondje. Vitamine-K zorgt speelt een belangrijke rol in de bloedstolling.
3.1.5 Tips voor het eerste contact met je baby • Wacht met aankleden van de baby tot na het eerste uur, wanneer de baby in slaap is gevallen. • Gebruik voorafgaand aan de bevalling geen parfum zodat de baby jouw eigen lichaamsgeur kan ruiken. • Vraag of er gewacht kan worden met de controle van de baby zodat jullie eerst rustig kunnen kennismaken met de baby. • Vraag of de controle van de reflexen bij moeder op bed mag gebeuren zodat zij het ook kan zien. • Maak foto’s of film de controle van de reflexen en vraag om uitleg. • Vraag om hulp bij het aanleggen voor de borstvoeding in het eerste uur.
3.2 Geboorte van de placenta Binnen ongeveer tien minuten tot een half uur na de geboorte van het kind wordt de placenta of moederkoek uitgestoten. Na de geboorte van de baby verliest de placenta zijn functie. De doorbloeding stopt zodra de navelstreng afgeklemd wordt waarna deze doorgeknipt kan worden. Dit is traditioneel voorbehouden aan de kersverse vader om moeder en kind te scheiden van elkaar. De geboorte van de placenta kan bespoedigd worden door een injectie met oxytocine. Een natuurlijke manier om de placenta te helpen uitdrijven is om te zuigen
25
aan de tepel. Dit kan gedaan worden door het kind of door de partner. Als de placenta binnen 1 uur na de geboorte van het kind niet geboren wordt, is spontane uitstoting van de placenta niet meer waarschijnlijk. De gynaecoloog zal dan op de operatiekamer de placenta manueel verwijderen. De nageboorte kan gepaard gaan met bloedverlies. De placenta laat een wond achter in de baarmoeder waardoor de vrouw gedurende een aantal weken vloeit. De verloskundige zal de placenta en vliezen controleren of er geen stukken zijn achtergebleven in de baarmoeder. Pas dan is de bevalling afgelopen.
26
4
Tips voor de kraamtijd
4.1 Moeder Plassen: dit kan de eerste dagen nog wat pijnlijk zijn en moeilijk gaan. Laat wat lauw water tegelijk met het plassen over je schaamstreek lopen of ga onder de douche plassen. Bij moeilijk plassen kun je de kraan laten lopen of warme kompressen op de buik leggen. Soms heb je weinig gevoel bij het plassen, dit komt weer terug. Lukt het plassen een aantal uren na de bevalling nog niet waarschuw dan de verloskundige. Strijk met een wc papiertje over de rug net boven de bilnaad, daardoor ontstaat er een reflex die de blaas opent. Ook handig bij peuters die ‘s avonds nog een keer moeten plassen. Ontlasting: Kan ook problemen geven. Angst om weer te persen, m.n. bij hechtingen. Ga vooral niet te hard persen i.v.m. te hoge druk op de bekkenbodem. Eventueel kun je de huid bij de hechtingen wat ondersteunen met een maandverbandje. Eet laxerend voedsel, vraag evt. de verloskundige of huisarts om raad. Oefen de langzame buikpompademhaling. Door het gebruik van de buikspieren masseer je als het ware de darmen. Hechtingen: Kunnen pijnlijk zijn en problemen geven bij het zitten. Een zitbad met rozemarijn, kamille of soda werkt zuiverend en verzachtend. Niet te lang in zo’n zitbad zitten, dan verweken de hechtingen. Ook ijsblokjes en Biogaz op de hechtingen werkt verzachtend en genezend. Dettol niet gebruiken, dit lost hechtingen op. Zitten op een harde ondergrond is het beste. Door op een kussen of windring te zitten kan gemakkelijk vochtvorming ontstaan, dit vertraagt het genezingsproces. Bekkenbodemspieroefeningen en zo normaal mogelijk lopen bevorderen de bloedcirculatie, dus werken genezend. Arnica druppels/korrels helpen ook ter bevordering van de bloedcirculatie. N.B.: Aan het eind van de kraamtijd moeten de hechtingen minder pijnlijk zijn. Gaan ze meer pijn doen, dan kan dit wijzen op een ontsteking. Transpireren: Als je in de zwangerschap vocht hebt vastgehouden kun je de eerste dagen, vooral `s nachts, flink transpireren. Door de veranderde hormoonwerking verlaat het overtollige vocht het lichaam, vooral van de 2de tot 6de dag. Vloeien: Op de plaats waar de placenta heeft gezeten is nu een open wond. De eerste dagen is het bloedverlies (lochia) veel en rood, ook kunnen er flinke stolsels vrij komen. Na verloop van tijd wordt de lochia bleker van kleur en ook minder. Het genezingsproces duurt 4 tot 6 weken, zolang kun je dus ook blijven vloeien. Lochia heeft een weeïge geur. Gaat het stinken dan moet je de arts waarschuwen. Ook moet je de arts waarschuwen als het in de eerste dagen plotseling stopt of gedurende de eerste 6 weken ineens veel heftiger wordt. Gebruik deze periode geen tampons. Na
27
ongeveer 6 weken komt de normale menstruatie weer op gang. Bij het geven van borstvoeding kan deze langer wegblijven. N.B.: Na ongeveer 3 tot 6 weken kun je al weer vruchtbaar zijn, ook als de menstruatie weg blijft door de borstvoeding! Psychosociale aspecten: Neem de tijd voor elkaar en voor je kind. Regel het bezoek en plan ook dagdelen vrij. Ook de partner heeft rust hard nodig! Verwen jezelf, neem veel rust en ga niet te snel in de kleren. Je lichaam en geest hebben de tijd nodig om in harmonie te komen. Het kan wel een half jaar tot een jaar duren voordat je je weer echt de oude voelt. Praat over angsten en onzekerheden met de kraamverzorgende of één vaste vertrouwenspersoon. Tranen en labiliteit horen er de eerste tijd bij door de hormoonveranderingen, maar ook door de enorme verandering in je leven. Eet gezond en luister naar je lichaam. Geef toe aan vermoeidheid. Houd een hobby aan en ga er af en toe eens tussenuit. Accepteer aangeboden hulp en plan dit gelijk in de agenda, anders blijft het er bij.
4.2 Baby Gewicht: De eerste dagen valt de baby af, 200 tot 400 gram (8 - 10% van het geboortegewicht). Dit herstelt zich binnen een paar weken. Dit komt doordat de voedselopname het verlies dat er aan ontlasting en vocht is niet kan bijhouden. Temperatuur: De eerste dag kan het kindje zijn eigen temperatuur nog niet goed op 37°C houden. Daarom ‘s morgens temperaturen en eventueel een kruikje in bed bij temp. lager dan 36.5°C. Bij 37°C kun je de kruik weglaten. Via het hoofdje vindt veel warmteverlies plaats. Bedek het hoofdje eventueel met een mutsje. Bij het baden koelt de baby flink af. Warmteverlies is energieverlies. Ontlasting: Eerste dag(en) meconium = zwart pekachtig. Daarna bruin/groen/geelachtig. Dit zijn aanpassingen. Bij borstvoeding flink gele ontlasting. Bij flesvoeding alert zijn op verstopping. Geel zien: Het kindje kan van de 2de tot de 4de dag geel zien: vooral het oogwit en de huid van het gezichtje. Dit komt door bloedafbraak. De lever kan dit nog niet verwerken. Zonlicht heeft een gunstig effect op dit proces. Zet het bedje van je baby bij het raam. Probeer het kindje zovaak mogelijk aan te leggen, borstvoeding werkt laxerend en de bilirubine zit vooral in de ontlasting. Is het kindje te geel, dan wordt er bloed geprikt, dan wordt het bilirubinegehalte onderzocht. Als dit te hoog wordt moet het kindje in het ziekenhuis onder de blauwe lamp of op een speciaal matrasje (UV licht). Bij een hoog bilirubine gehalte is het kindje vaak wat suf en drinkt het minder goed.
28
Navel: Verzorgen met een droog steriel gaasje. Als het navelstompje is afgevallen een droog steriel gaasje erop tot het wondje helemaal droog is. Bij verlies van helder bloed: arts waarschuwen. Bij vorming van wild vlees: wijkverpleegkundige of huisarts inlichten. Spruw: Een wit beslag in het mondje wat niet met een gaasje weg te vegen is, kan wijzen op spruw. Dit is een schimmelinfectie van het mondslijmvlies. Soms is er geen wit beslag maar drinkt de baby in toe nemende mate steeds onrustiger, en/of maakt een klikkend geluid bij het drinken, dat kan ook op spruw wijzen. De moeder heeft soms glanzende (parelmoerkleurig) tepels en soms het gevoel dat er met een mes in gestoken wordt. Altijd de arts waarschuwen. Het is belangrijk om het mondje na het voeden met water na te spoelen, en de tepels met water schoon te maken en aan de lucht te laten drogen. Spruw kan pijnlijk zijn, waardoor de baby slechter drinkt. Ook de moeder kan besmet raken en door spruw een borstontsteking oplopen. Spruw kan ook voorkomen bij meisjes rond of in de vagina. Ook dan moet je de arts waarschuwen. Zowel baby als moeder moet behandeld worden. Goede hygiëne met betrekking tot handen wassen, spenen en dergelijke. En niet zomaar vingers in het mondje. Afgekolfde melk moet binnen 48 uur gegeven worden en mag niet ingevroren worden. Darmkrampjes: Masseer rustig en voorzichtig de buik of onderrug van je baby. Leg het kindje op zijn/haar buik over jouw knieën of op je arm en wieg hem/haar rustig heen en weer. Ook warmte kan helpen, bijv. door een kruik of leg de baby op je eigen (blote) buik. Gebruik een fopspeen: zuigen vermindert het krampgevoel. Ook kun je zelf venkelthee drinken. Let bij het geven van borstvoeding op je eigen voeding en zorg dat je kind rustig drinkt en niet te veel lucht mee hapt. Huilen: Neem het kindje bij je, bijv. in een draagdoek. Troosten, bij je dragen, wandelen, muziek of geluiden uit het dagelijkse leven willen soms helpen. De baby is gewend aan allerlei geluiden die hij in de baarmoeder al hoorde, zoals darmgerommel, hartslag en geluiden van buitenaf. Je kunt gewoon stofzuigen en de deurbel en de telefoon aan laten staan. Babymassage kan voor sommige baby’s erg ontspannend zijn, er zijn zelfs speciale cursussen babymassage. Geef toe aan wat je gevoel je ingeeft. Bijzonderheden: Zowel jongetjes als meisjes kunnen soms opgezette borstjes hebben, waaruit wat vocht kan komen (zgn. heksenmelk). Tevens kan bij meisjes wat slijm of bloedafscheiding uit de vagina komen (pseudomenstruatie). Deze verschijnselen kunnen worden toegeschreven aan het plotseling onttrokken worden van de invloed van de moederlijke hormonen. Het gaat dan ook na enkele dagen vanzelf over. Hielprik: Rond de 5de dag komt de wijkverpleegkundige het hielprikje afnemen. Dit is voor screenen van aangeboren afwijkingen. Er wordt op 17 verschillende ziekten getest, waarvan het bekendst zijn: CHT, een schildklieraandoening en PKU, een
29
stofwisselingsziekte die zwakzinnigheid kan veroorzaken en AGS, een ziekte waarbij storing in de aanmaak van bijnierschorshormonen optreedt. Zorg ervoor dat het voetje goed doorbloed is voordat de wijkverpleegkundige gaat prikken. Dit doe je door het voetje een aantal minuten in een bakje met warm water te houden of het voetje te masseren. Ook helpt om tijdens het prikken de baby over je schouder te leggen, zodat het beentje naar beneden hangt. Troosten lukt vaak goed door je kind na het afnemen van de prik nog even kort aan te leggen aan de borst. Tegelijkertijd met de hielprik wordt er een gehoortest bij de baby gedaan.
4.3 Oefeningen na de bevalling Advies: begin zo snel mogelijk na de bevalling met oefenen, liefst binnen 24 uur. Houd rekening met eventuele rug- of bekkenklachten. Dit kan betekenen dat niet alle oefeningen geschikt voor je zijn. De oefeningen zijn nu gerangschikt op spiergroep en qua zwaarte ingedeeld. Tips: - het is beter om vaak en kort te oefenen, dan één keer lang. - word je moe of duizelig: stoppen en uitrusten. - doe de oefeningen langzaam en volledig. - ontspan even tussen de verschillende oefeningen. - zorg ervoor dat alle spiergroepen geoefend worden, zodat ze evenredig aan elkaar versterkt worden - bij twijfel een deskundige inschakelen. - je kunt beginnen met alle oefeningen die je ook voor de bevalling hebt gedaan. Het accent ligt nu wel op spierversterking.
4.3.1 Bekkenbodemspieren 1. Span de hele bekkenbodem aan terwijl je uitademt en laat weer los. Oefen dit eerst in rugligging en zijligging, later met de benen iets gespreid, in zit, in stand en gehurkt. Uiteindelijk moet je 30 keer kunnen in- en uitademen met aangespannen bekkenbodemspieren! 2. Span de bekkenbodemspieren aan, blaas krachtig uit of hoest een keer en laat dan weer los. 3. De liftoefening: stel je voor dat de bekkenbodemspieren een lift voorstellen. Je trekt de spieren gefaseerd op naar de eerste, naar de tweede en naar de derde verdieping. Houd dit even vast en weer langzaam los naar de tweede, de eerste verdieping en de begane grond. Doe deze oefening 3 tot 5 maal achter elkaar. Eerst in ruglig en zijlig, later in zit, stand en gehurkt.
4.3.2 Buikspieren Advies: bij het aanspannen van de buikspieren uitademen en bekkenbodemspieren aanspannen.
30
Heb je een diastase van meer dan 1,5 cm., oefen dan eerst de schuine buikspieren en pas later de rechte buikspieren. -
-
-
-
-
De eerste dag: kun je beginnen met de langzame buikpompademhaling. Rugligging met opgetrokken knieën: de buikspieren maximaal aanspannen bij de uitademing. De oefening zwaarder maken door dit in zit, stand of handen- en knieën stand te doen. Rugligging met opgetrokken knieën: bij de uitademing het hoofd naar de borst buigen, terwijl de rechte buikspieren met gekruiste handen ondersteund worden. Na een aantal dagen de oefening verzwaren door ook de schouders mee op te tillen. Rugligging met opgetrokken knieën: de schuine buikspieren aanspannen door op de uitademing beide handen aan de zijkant van de knie aan te tikken, terwijl je hoofd en schouders van de grond tilt. Rugligging: de knieën gebogen wat van de grond tillen, zodat de voeten los zijn van de vloer. Kantel je knieën beurtelings naar links en naar rechts. Houd je rug plat op de grond. Zit op een kruk: rechte buikspieren aanspannen door met een rechte rug iets naar achteren te bewegen en weer terug. De schuine buikspieren span je aan door met een rechte rug en de schouders iets gedraaid naar achter te bewegen en weer terug. Hoe verder je naar achteren helt of hoe langer je vasthoudt, hoe zwaarder de oefening.
4.3.3 Bilspieren -
-
-
-
Rugligging met opgetrokken knieën: bilspieren aanspannen, vasthouden en ontspannen. Probeer hierbij het bekken niet achterover te kantelen. Rugligging met opgetrokken knieën: bekken achterover kantelen, bilspieren aanspannen en de heupen van de grond tillen, terwijl buik- en bilspieren aangespannen blijven. Doorademen en weer rustig terug bewegen. Als bovenstaande oefening goed gaat: de oefening zwaarder maken door één been iets op te heffen, eerst gebogen, dan gestrekt. Vasthouden en weer langzaam vloeiend terug. N.B.: deze oefening niet doen bij bekkenklachten/instabiliteit! Handen- knieënstand: de voeten kruisen elkaar en de rug blijft recht: de knie aan de kant van de bovenste voet langzaam zijwaarts bewegen, even vasthouden en weer rustig terug bewegen. Zwaarder maken door voet en knie zijwaarts op te tillen. In zijligging met opgetrokken benen: til de bovenste knie op terwijl de voeten op elkaar blijven liggen. Zwaarder maken door knie en voet op te tillen.
4.3.4 Rugspieren -
In rugligging, knieën opgetrokken: de knieën naar rechts en naar links bewegen. De schouders blijven op de grond. Terwijl de knieën naar rechts gaan, het hoofd naar links draaien en omgekeerd. Let er op dat je de rug niet te hol trekt.
31
-
-
In zit op een stoel, de knieën gespreid en de voeten stevig op de grond: strek de rug en beweeg met een rechte rug naar voren door in de heupen te buigen, even vast houden en rustig terug bewegen. Zwaarder maken door met de armen omhoog voorover te buigen. In handen- en knieënstand, de rug is recht: strek een been uit naar achteren in het verlengde van de rechte rug, even vasthouden en weer terug bewegen. Maak geen te holle rug.
4.4 Zwangerschapsdepressie Sommige vrouwen belanden direct na de geboorte in een postpartumdepressie. Zo'n depressie kan in ernst variëren van kraamvrouwentranen tot een ernstige, passief makende depressie. Postpartumdepressie wordt ook vaak postnatale depressie genoemd. Deze term is echter niet geheel juist, omdat postnataal 'na de geboorte' betekent. De depressie treedt echter niet op na de geboorte maar postpartum oftewel 'na de bevalling'.
4.4.1 Verschijnselen van een postpartumdepressie Vrouwen die aan een postpartumdepressie lijden, kunnen voortdurend verdrietig of angstig, rusteloos en prikkelbaar zijn en kunnen buitensporig veel huilen. Ze kunnen ook hun gevoel voor eigenwaarde verliezen of schuldgevoelens hebben, geen belangstelling hebben voor of plezier hebben in activiteiten en last hebben van een veranderd slaappatroon. Sommige vrouwen verliezen de eetlust met als gevolg gewichtsverlies, terwijl andere juist meer eetlust krijgen en in gewicht toenemen. Ook vermoeidheid, weinig energie, concentratiestoornissen of besluiteloosheid en aanhoudende lichamelijke verschijnselen kunnen tot de symptomen behoren. Denk hierbij aan hoofdpijn, spijsverteringsstoornissen en chronische pijn die niet op behandeling reageert. Vrouwen met een postpartumdepressie kunnen veel aan de dood denken of hebben suïcidale gedachten.
4.4.2 Oorzaken Een zwangerschap en de bevalling zijn grote lichamelijke prestaties, die diep ingrijpende gevolgen hebben voor het functioneren van je lichaam. Zo treden er bijvoorbeeld grote hormonale veranderingen op. Tijdens de laatste periode van je zwangerschap is de hoeveelheid progesteron in je bloed ruim dertig maal zo hoog als kort na de bevalling. Het is bekend dat zulke grote en snel verlopende hormonale veranderingen ook gevolgen kunnen hebben voor het emotionele leven van een mens. Tel daarbij de uitputting na de bevalling en algemene ongemakken als hechtingen e.d. bij op… Waarom dit bij sommige vrouwen in verstrekte mate het geval is en bij anderen niet is nog niet duidelijk. Vrouwen met een verleden met depressie of waar depressie in de familie voorkomen behoren tot de risicogroep.
32
Ook onverwerkte problemen kunnen een rol spelen.
4.4.3 Symptomen • Je hebt geen macht meer over je gevoelens, je voelt je hopeloos heen en weer geslingerd tussen allerlei emoties. Prikkelbaar en geïrriteerd. • Een algemeen gevoel van ongelukkig zijn. • Angst en paniekaanvallen. Overbezorgd t.o.v. je baby. • Je vindt jezelf waardeloos en verliest het contact met je omgeving, omdat je het gevoel hebt helemaal alleen te staan met je narigheid. • Tot overmaat van ramp komen daar al gauw schuldgevoelens bij, je komt tot niets, je beleeft geen vreugde meer aan de dingen waar je vroeger plezier in had. • Daarbij is het ergste dat je ook geen vreugde meer beleeft aan je kind. • En omdat je er zeker van bent dat niemand dat kan begrijpen, probeer je dat maar liever voor je omgeving te verzwijgen.
4.4.4 Hoe ga je ermee om? De neerslachtigheid kan ook te maken hebben met de werking van je schildklier of je bloedsuikerspiegel. Je huisarts kan uitzoeken wat er precies aan de hand is en op zoek gaan naar een oplossing. Hoe een postpartum depressie behandeld moet worden, verschilt van persoon tot persoon. De ene vrouw heeft voldoende aan veel rust en steun uit haar omgeving. Een andere vrouw is weer geholpen met voedingssupplementen in de vorm van vitaminen en mineralen. Is de depressie ernstiger dan wordt er vaak medicatie (hormonen of antidepressiva) voorgeschreven. Het is raadzaam om de medicatie te combineren met ondersteunende gesprekken met een hulpverlener, bijv. een psychotherapeut. Het meest belangrijke is dat je contact opneemt met je huisarts als je vermoedt dat je een postnatale depressie hebt
4.4.5 Wat kan de partner doen? Houd haar goed in de gaten. Soms is het voor de buitenwereld niet zichtbaar dat een vrouw zich zo ongelukkig voelt omdat ze het verbergt en erover zwijgt, door schuldgevoel en schaamte. Zeker als de vrouw het niet bij zichzelf herkend. Als je partner na een week of twee na de bevalling nog steeds erg emotioneel en huilerig is of als je het gevoel hebt dat ze nog steeds niet zichzelf is, dan is het belangrijk om hier met haar over te praten. • • •
Praat met haar over haar gevoelens en gedachten. Help haar om zich minder schuldig te voelen over negatieve gedachten. Praat de depressieve gevoelens niet 'weg'. Geef geen adviezen of tips. Begrip, medeleven en de bereidheid om echt te luisteren zijn het belangrijkst. Overleg welk deel van de zorg voor het kind en voor het huishouden je kan overnemen. Zo heeft de moeder ook tijd voor zichzelf.
33
• • • •
Bedenk dat de moeder zich bij jou durft te uiten en zich bij jou veilig voelt. Overleg met de huisarts als je bezorgd bent over de moeder en zij elk probleem ontkent. Zoek zelf steun als het je te veel wordt. Bij vrienden en of familie. Voel je niet aangevallen als je het doelwit bent van agressieve buien.
Meer informatie over postpartum depressie vind je op de website van het Landelijk Kenniscentrum Psychiatrie en Zwangerschap, www.lkpz.nl Hier vind je ook diverse adressen van hulpverleners en een online test die je kunt doen als zwangere als je twijfelt of je de babyblues hebt of misschien toch wel iets meer.
34
5
Adressen
Vereniging Borstvoeding Natuurlijk 0343-576626 www.borstvoedingnatuurlijk.nl Stichting Zorg voor Borstvoeding 0343-591319 www.zorgvoorborstvoeding.nl Vereniging Ouders van een overleden Kind 0900-2022723 (€0,05 per minuut) www.vook.nl Stichting Wiegedood www.wiegedood.nl Vereniging Ouders van Couveusekinderen 070-3862535 www.couveuseouders.nl Stichting voor bekkenproblemen www.bekkenproblemen.nl Epi-no 0624429995 www.epino.nl Nederlands instituut voor alcoholbeleid www.alcoholenzwangerschap.nl Stivoro voor een rookvrije toekomst 09009390 (€0,10 per minuut) www.stivoro.nl
La Leche League 0111-413189 www.lalecheleague.nl FNV Bondgenoten 09009690 www.arbobondgenoten.nl Vereniging Keizersnede-Ouders (VKO) Tel. 076-5037117 of 0252-230722; beide bereikbaar van maandag t/m vrijdag 10.00-21.00 uur. Zwangerschapsscreening www.rivm.nl Landelijk Kenniscentrum Prychiatrie en Zwangerschap www.lkpz.nl Met online test! Alles over bekken en bekkenbodem www.bekkenbodemonline.nl Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen www.knov.nl Stichting HELLP Syndroom www.stghellpsyndroom.nl Stichting Babyhope inzamelen kraamproducten 0172572907 www.stichtingbabyhope.nl
Zoetermeer Thuiszorgwinkel Medicorner www.medicorner.nl 0793190152 (zoetermeer)
Geboorteservice en adviescentrum ’t Kraampunt www.kraampunt.nl
’t Lange Land Ziekenhuis 0793462626 www.langeland.nl
Impact Paramedisch Centrum 0793313065 www.pmcimpact.nl
Lactatiekundige Simian Berghuis 0793290061
Lactatiekundige Kea Rolvink 0633982898
35
Samen Bevallen Zoetermeer Informatie en aanmelding bij: Hélène Oldenburg Havikveld 37 2727AB Zoetermeer 0618841222
[email protected] www.childbirth.nl
36
