MINI-COMPUTERS DE PC VAN DE TOEKOMST. DE BESTE SSD, HD EN VIDEOKAART De hoogste tijd voor een upgrade. Wij vertellen wat je nodig hebt!

WIN! T.W.V. RUIM € 600

DEVOLO HOME CONTROL-KIT 128 2015

128/2015 • WWW.CHIP.NL

DE PC VAN DE TOEKOMST

11 MINI-PC’S

PRAKTIJK

DE BESTE SSD, HD EN VIDEOKAART

GETEST

De hoogste tijd voor een upgrade. Wij vertellen wat je nodig hebt!

TEST

MEDIACEN

MART S T H C É V T E K L E ZO MAAK JE

PRAKTIJK

INSTALLEER LINUX ELEMENTARY OS www.chip.nl

Geef een oude pc een tweede leven met dit gebruiksvriendelijke besturingssysteem

PRAKTIJK

IP-CAMERA’S BEVEILIGEN Voorkom dat jouw camerabeelden op internet belanden!

Heeft Microsoft inderdaad alles gedaan om Windows 10 zo veilig mogelijk te maken?

PHOTOSHOP

€5,49

+

DE IDEALETER

ZO (ON)VEILIG IS WINDOWS 10 STORENDE ELEMENTEN VERWIJDEREN Haal ongewenste objecten uit foto’s

PLUS: MAAK ONLINE PRESENTATIES MET SLIDESHARE

BP

Mini-computers » De ideale mediacenter » Zo (on)veilig is Windows 10

MINI-COMPUTERS

Bespaar tot 70%* op de afdrukkosten dankzij Epson-printers met navulbare inkttanks. EcoTank-printers worden standaard geleverd met genoeg inkt voor 2 jaar*... en als u dan eindelijk inkt moet bijvullen, gebruikt u onze inktflessen van 70 ml, te koop voor slechts € 9,99** per stuk.

WELKOM

S

De beste smart-tv is … een een mini-pc! mini-pc!

inds een paar jaar kun je geen tv meer kopen zonder ‘smart’functionaliteit. Door zo’n tv via een netwerkkabel of wifi op je router aan te sluiten, gaat er een wereld aan functies voor je open. Althans dat is het sprookje dat fabrikanten je willen laten geloven. De werkelijkheid is een stuk weerbarstiger. Want zodra je wat meer wilt dan de fabrikant mogelijk maakt, heb je het nakijken. Een YouTubefilmpje gaat nog wel, maar iets simpels als even op een willekeurige website rondneuzen via de ingebouwde browser is al een ware beproeving. Invoeren van tekst of het bedienen van de ‘cursor’ is enorm traag. Renderen van de websites gaat met een tempo waar zelfs een slak zijn neus voor ophaalt. En op ondersteuning voor Flash of andere plug-ins hoef je al helemaal niet te rekenen. Los van de browser worden vaak maar een beperkt aantal apps aangeboden of worden relevante multimediacodecs niet ondersteund. Je hoeft er in ieder geval niet op te rekenen dat nieuwere codecs worden toegevoegd. Daarom gaat bijna iedereen die ik ken voor zijn behoeftes op zoek naar een andere oplossing. Toen we bezig waren met onze test van

Redacteur

Mar k van Sommeren

De strikte Nederlandse netneutraliteit heeft plaats moeten maken voor een veel lossere Europese versie. Daarin kunnen providers diensten behandelen als ‘specialistische diensten’, waardoor ze buiten de normale regels vallen. Fijn, dat wordt straks voor elke dienst apart en extra betalen, als je tenminste niet via een slakkengang wilt internetten.

Redacteur

Fred van Liero p

Het idee dat mijn harde schijf crasht, mijn laptop wordt gestolen of mijn smartphone te pletter valt … alle gegevens kwijt? Nee, dat gebeurt mij niet. Dus schuif ik het lastige maken van backups voor me uit. Onnodig, want met een goede back-upstrategie is het een peulenschil. Kijk maar op s78!

mini-pc’s vertelde een redacteur van een andere redactie me dat hij ‘s avonds een volleybalwedstrijd ging kijken via de site van de NOS en daarvoor zijn notebook aan zijn tv koppelde. Dat is best apart, want hoeveel nieuwe soorten apparaten zijn er de afgelopen jaren wel niet gelanceerd om oude en nieuwe tv’s slimmer te maken? Denk aan de Intel Compute Sticks, Apple TV, Google Chromecast, allerlei Android-mediacenteroplossingen, Raspberry Pi en consorten – te veel om op te noemen. Deze zijn over het algemeen niet eens zo heel duur. Maar voldoen ze ook en zijn ze toekomstbestendig? Dat was voor ons de aanleiding om er een stevige test tegenaan te gooien. Voor mij persoonlijk is de grote winnaar de mini-pc. Lekker veelzijdig, bij uitstek toekomstbestendig en ook nog eens uitbreidbaar. Of het een mini-pc met Windows of een Mac mini is, maakt niet eens zo heel veel uit. PATRICK SMITS Hoofdredacteur [email protected]

Redacteur

Jos Heijmans

Ik ben een tevreden gebruiker van een mini-pc. Niet alleen neemt hij lekker weinig ruimte in op mijn bureau, hij is tevens krachtig genoeg voor alle toepassingen die ik op een pc gebruik. En als ik internetcontent op mijn tv wil bekijken, dan is hij in no-time aangesloten. Veel handiger dan dat gesleep met een laptop.

Redacteur

Peter Mar inus

De iPhone 6 was een prachtige telefoon met een matige accuduur. Je zou verwachten dat Apple met de opvolger dit soort zwakke punten probeert weg te poetsen. Maar nee! Apple maakt de accu van de iPhone 6S nóg wat kleiner. Het is opnieuw een prachtige telefoon… maar nu met een slechte accuduur.

128/2015 3

INHOUD 56

P.

11 MINI-PC’S

DE PC VAN DE TOEKOMST

GETEST

MINI-COMPUTERS TREND

OP DE COVER

8

12

Nieuws De laatste ontwikkelingen op het gebied van hardware, software, internet en social media.

18

Tien tips voor Windows 10

Windows 10 heeft veel features die de systeembeveiliging en privacy ondermijnen.

56

De beste browser

86

Hightech EU-grenzen

90

Gadgets Twee pagina’s vol hebbedingetjes.

30

Hackers zonder grenzen Moderne hackers hacken auto’s, telefoons, drones en zelfs wapensystemen.

36

Online Gratis geluidseffecten, fractals en een tijdreis. Wil je meer over eten en drinken weten, bezoek dan onze site top-3.

38

Zo snel surft de wereld In groei-economieën zoals China en Brazilië is het mobiele netwerk soms zelfs sneller dan de vaste internetverbinding.

40

Apps Elke fabrikant heeft zijn eigen eco-systeem voor apps.

4 128/2015

Beveilig je baby- en beveiligingscamera’s Veel ip-camera’s zijn zo slecht beveiligd dat iedereen de beelden ervan op het internet kan bekijken. Met een vpn-verbinding naar je camera voorkom je dat.

Vluchtelingen zijn welkom, maar ondertussen beveiligt de EU zijn buitengrenzen met allerlei elektronica.

28

Serie: De beste computeronderdelen (3) Met een harde schijf, ssd en videokaart completeer je de zelfbouw-pc.

We testen of Edge, de standaardbrowser van Windows 10, zich kan meten met Chrome, IE, Firefox, Opera en Vivaldi.

26

Mini-pc’s voor kantoor en thuis Kleine pc’s zijn geschikt voor kantoorwerk en multimedia in de huiskamer, maar niet voor serieus gamen.

Wij zetten de belangrijkste tips op een rij, zodat je zonder problemen aan de slag kunt.

22

Zo veilig is Windows 10

92

Maak je televisie smarter Met een moderne mediahub in je woonkamer maak je elke televisie ‘smart’ en kijk je televisie zoals jij het wilt.

102 Presentaties delen met SlideShare Sinds deze “YouTube voor presentaties” onderdeel van LinkedIn is, is SlideShare enorm populair geworden.

106 Installeer Linux elementary OS Er zijn mooie en gebruiksvriendelijke varianten van Linux.

108 Verwijder storende elementen uit foto’s Met het »Kloonstempel« of het »Snel retoucheerpenseel« verwijder je een toevallige voorbijganger uit een foto.

WORD ABONNE Kijk o E

KOOPGIDS DEZE MAAND GETEST HARDWARE

GAMES

42

iPhone 6S Smartphone

43

Chromecast Audio Audiostreamer Wacom Bamboo Spark Digitaal notitieblok

44

Sony KD-65X8505C Televisie

45

Logi Circle Homevideocamera

46

OnePlus Two Smartphone Philips AE8000 DAB+-radio

47

p pagina 9 8!

TomTom Bandit Actiecamera

SOFTWARE

50

Transformers Devastation Actie Tony Hawk Pro Skater 5 Sport

51

Shovel Knight Platform 80 Days Avontuur

47 TomTom P.

Bandit

48

Photoshop Elements 14 Beeldbewerker

49

Incomedia Website X5 12 Website-editor Ubuntu 15.10 Wily Werewolf Linux-distributie

APPS 52

Vier pagina’s met apps voor je iOS-, Android- en Windows Phone-toestel.

TEST & TECHNIEK

PRAKTIJK

60

78

CPU- en GPU-gids Je ziet welke processors en grafische chips het snelst zijn en welke de beste prijs/prestatie leveren.

62

Test: Powerbanks Met een powerbank hoef je nooit meer bang te zijn voor een lege smartphone-accu. We testen 40 recente modellen.

65

Hardware toplijsten Elf overzichtelijke Top 10-tabellen met apparaten die de moeite waard zijn.

72

Nieuwe features van iOS9 iOS 9 heeft op het eerste oog niet zo veel opvallende nieuwe functies als zijn voorgangers. Toch valt er genoeg leuks te ontdekken.

74

Weg met de back-upchaos Aan de hand van verschillende back-upscenario’s laten we zien hoe je je gegevens het best veiligstelt.

84

Usb-sticks onder de loep Met speciale tools kom je er snel achter of je usb-stick de opslagcapaciteit heeft die de fabrikant opgeeft.

100 Data-analyse voor alledaagse vragen Hoeveel van mijn Facebook-vrienden hebben een relatie? Wat is de snelste auto? De zoekdienst Wolfram Alpha weet het antwoord.

112 Tips en trucs De beste tips en trucs voor Office, Windows, fotografie, computers, smartphones en nog veel meer.

De eerste mobiele telefoon Zo’n dertig jaar geleden woog een mobiele telefoon nog bijna één kilogram en had die welgeteld één functie.

76

Meer game-power voor Windows 10 Microsoft heeft DirectX 12 geoptimaliseerd voor betere prestaties en zelfs oude videokaarten profiteren ervan.

86 De beste

P.

computeronderdelen

EN VERDER

WIN EEN DEVOLO HOM E CO T.W.V. RUIM 600 EUNRTOROL-KIT ! p. 70

3 Voorwoord 6 Lezerspost 120 Het laatste woord

121 Colofon 122 Vooruitblik

INBOX

Heb je een vraag, een opmerking of nieuws dat je met ons wilt delen? Stuur dan een e-mail naar [email protected] of schrijf een brief. Ons adres staat in het colofon op s121. Onder redactie van Mark van Sommeren

GEBRUIKERSACCOUNT IN WINDOWS 10 IS IN ‘GERESERVEERD DOMEIN’ Ik heb een gebruikersaccount verwijderd uit Windows 10 en nu kan ik deze gebruiker niet opnieuw aanmaken. Als ik het e-mailadres invoer, verschijnt de foutmelding: ‘Dit e-mailadres is onderdeel van een gereserveerd domein. Voer een ander e-mailadres in’. Maar met dit e-mailadres meld ik me altijd aan. Voor het verwijderen functioneerde deze nog prima. Wat is er aan de hand en hoe los ik dit op? P. Hansen Ook al heb je de account verwijderd, het bijbehorende e-mailadres is nog steeds gekoppeld aan Windows 10. Daarmee voorkomt Microsoft dat je twee verschillende personen met hetzelfde e-mailadres toevoegt. Via een omweg lukt het je toch om de account opnieuw aan te maken. Hiervoor moet je inloggen met een account met administratorrechten. Druk op [Windows]+[R], typ »control userpasswords2« in en druk op [Enter]. Het venster Gebruikersaccounts verschijnt. Klik daarin op »Toevoegen« en typ het e-mailadres in waarmee je je wilt aanmelden bij Windows 10. Dit e-mailadres wordt nu wel geaccepteerd. Klik na het aanmaken nog even op »Eigenschappen« en voer de volledige voor- en achternaam in op het tabblad »Algemeen«. Klik daarna op het tabblad »Groepslidmaatschap«, stel in of deze gebruiker een »Standaardgebruiker« of »Administrator« is en druk op »OK«. Redactie Met »Gebruikersaccounts« omzeil je het probleem van gereserveerde e-mailaccounts.

WINDOWS 10 UPGRADE VOORKOMEN In het vorige nummer beantwoorden jullie de vraag van T. Veenstra die Windows 8.1 heeft en de upgrade naar Windows 10 wil vermijden. Jammer genoeg heeft u bij uw aanwijzingen voor Windows 8.1 niet vermeld dat er nog een andere Windows-update is geweest die de bezitters van dit programma moeten verwijderen, namelijk KB3044374. Voorts heb ik in Windows 7 de verborgen mappen »SWindows.~Bt« en »SWindows.~WS« niet kunnen vinden. Mijn vraag: de knop »Systeembestanden opschonen« met de optie »Tijdelijke Windowsinstallatiebestanden« die men dan zou moeten kunnen aanklikken en opruimen, komt bij mij niet voor na het uitvoeren van een schijfopruiming. Kunt u hier nog eens op terugkomen? I. Groeneweg Gebruikers van Windows 8.1 moeten inderdaad ook update KB3044374 verwijderen, indien deze aanwezig is. Bedankt voor deze aanvulling! De knop »Systeembestanden opschonen« is een standaardknop bij de schijfopruiming van Windows. Deze knop zorgt ervoor dat de schijfopruiming wordt afgesloten en opnieuw gestart met administrator-rechten. Wanneer Schijfopruiming in eerste instantie al met verhoogde rechten is gestart, is de knop overbodig en ontbreekt deze. De optie »Tijdelijke Windows-installatiebestanden« is alleen zichtbaar in de lijst wanneer deze bestanden daadwerkelijk aanwezig zijn. Wanneer Windows nog niet begonnen is met het downloaden van de bestanden, of wanneer de map al handmatig is verwijderd, ontbreekt deze optie. Wanneer je handmatig op zoek gaat naar deze mappen, is het nog goed om te weten dat het eerste teken het dollarteken is, dus »$Windows.~Bt« en »$Windows.~WS«. Redactie

Foutieve prijs Wanneer je een verwijderde account opnieuw wilt aanmaken, blijkt het e-mailadres gereserveerd te zijn.

6 128/2015

Op pagina 11 van CHIP 127 is een foutje geslopen. De correcte prijs van de Philips AE8000 DAB+-radio moet 140 euro zijn.

met Intel Inside®

Intel Inside® zorgt voor ultrasnelle tabletprestaties en een langere batterijduur

TREND Nieuws

MICROSOFT

NIEUWE HARDWARE VAN MICROSOFT Onlangs presenteerde Microsoft nieuwe hardware die volledig is afgestemd op het gebruik met Windows 10. De tablet annex laptop Surface Pro 4 is er in zes varianten, oplopend in prijs van 999 euro tot bijna 2500. Tevens zijn er drie nieuwe Lumiasmartphones en de allereerste Microsoft-notebook verkrijgbaar.

Surface Book

MICROSOFT BAND 2 Microsoft komt binnenkort met de Microsoft Band 2. Dit is een fitness-wearable die je helpt bij een gezonder en actiever leven. Deze nieuwe versie heeft een nieuw, gebogen display, waardoor hij nog comfortabeler te dragen is. Door het toegenomen draagcomfort is de Band 2 bij meer sporten te gebruiken. Wanneer de Microsoft Band 2 naar Nederland komt, is nog onbekend. In de VS is hij te verkrijgen voor 250 dollar.

Met de Surface Book betreedt Microsoft voor het eerst de laptopmarkt. Het toestel is niet alleen traditioneel met toetsenbord en trackpad te bedienen, maar ook met stylus en touch. Je kunt kiezen uit een versie met een i5- of een i7-processor. Het scherm kan omgeklapt worden zodat je er een kladblok van maakt, maar je kunt het ook loshalen. Vooralsnog is de Microsoft Surface Book alleen beschikbaar in de VS en Canada voor een bedrag vanaf 1500 dollar.

Lumia smartphones

SURFACE PRO 4 De Surface Pro 4, de opvolger van de Surface Pro 3, is een 2-in1-combinatie met de functionaliteit van zowel een tablet als een laptop. Hij is bijna 8,5 mm dun, beschikt over een beeldscherm van 12,3 inch en zou zo’n dertig procent krachtiger zijn dan zijn voorganger. Met de nieuwe Type Cover verander je de tablet in een handomdraai in een laptop. De Type Cover bevat een optionele vingerafdruklezer zodat je met behulp van Windows Hello kunt inloggen. De stylus is opnieuw ontworpen voor nog betere precisie. De Surface Pro 4 is er in zes verschillende varianten vanaf 999 euro (Core M met 128 GB opslag en 4 GB RAM) tot 2449 euro (Core i7 met 512 GB opslag en 16 GB RAM).

8 128/2015

De eerste Microsoft-smartphones met Windows 10 zijn de Lumia 950 (600 euro) en Lumia 950 XL (700 euro). Beide zijn uitgerust met een PureView-camera (20 mp), drievoudige natuurlijke led-flash en 4K-videomogelijkheid. Door de Continuüm-functie kun je de telefoon als bureau-pc gebruiken. Met de Microsoft Display Dockaccessoire koppel je een muis en toetsenbord aan je telefoon en wordt ieder scherm een volledige Windows 10-computer. Je gebruikt je telefoon tegelijkertijd om te bellen of andere taken uit te voeren. Als je al deze functionaliteit niet nodig hebt, is er nog de Lumia 550. Deze 4G-smartphone met Windows 10 is vanaf december te koop en kost 129 euro.

D-LINK IP-CAMERA’S

Breedbeeldbewaking D-Link introduceert twee nieuwe ultra-breedbeeld netwerkcamera's die het beeld in 180 graden opnemen. Huidige bewakingscamera’s gaan niet verder dan 130 graden. Het grootste verschil tussen deze twee D-Linkcamera’s is de resolutie waarmee ze opnemen. De één doet dat met 1080p, terwijl de ander het houdt bij 720p. Beide camera’s werken met wifi, hebben bewegingsdetectie en automatische schakeling tussen overdag en ‘s avonds. Op het moment van schrijven waren de twee camera’s uitsluitend in de VS te koop. Een Nederlandse verschijningsdatum en prijs zijn nog onbekend.

ARGUS

Drone helpt brandweer Argus is de naam van het Remotely Piloted Aircraft System (RPAS) dat de Twentse brandweer gaat inzetten bij het in kaart brengen van een brand. Door met de drone over een brandhaard te vliegen, kan men zien waar het beste geblust kan worden. Het materieel kan daardoor effectiever en efficiënter worden ingezet. Het gaat om een pilot van een jaar die wordt uitgevoerd in samenwerking met de Brandweer Midden- en West-Brabant. Er zitten wel een paar restricties aan het vliegen met een drone. Zo mag er alleen overdag worden gevlogen, moet de piloot het toestel altijd in het zicht hebben en als er teveel wind staat, blijft hij aan de grond. Op termijn is het de bedoeling dat alle korpsen een systeem zoals Argus gaan gebruiken.

SHUTTLE SKYLAKE MINI-PC

VOOR DE VEELEISENDE ZELFBOUWER De Duitse pc-fabrikant Shuttle heeft een mini-pc op de markt gebracht met de nieuwste generatie Intel-processors, Skylake. In eerste instantie brengt het bedrijf een barebone uit. Harde schijf, intern geheugen of netwerkkaart moet je er zelf dus nog in plaatsen. Als je van sleutelen en bouwen houdt, kun je jezelf prima uitleven met deze mini-pc. Hij biedt plaats aan maximaal 64 GB DDR4-geheugen en kan maximaal drie 4K-monitoren aansturen zonder dat je een aparte grafische kaart nodig hebt. Daarnaast biedt hij plaats aan ten minste drie harde schijven. Wil je een volledig geconfigureerde versie, dan moet je nog even geduld hebben. De barebone kost circa 312 euro.

WERELDPRIMEUR

Brug uit de 3D-printer Je kunt het zo gek niet bedenken of het kan wel uit een 3D-printer komen. Een brug, bijvoorbeeld. Ondenkbaar? Nee hoor, in Amsterdam wordt het werkelijkheid. Een metalen voetgangersbrug over een gracht in de rosse buurt komt namelijk in zijn geheel uit een 3D-printer. De brugdelen worden in een loods geprint waarna ze naar de uiteindelijke locatie worden overgebracht. Als je wilt zien hoe het werk vordert, kun je naar het bezoekerscentrum komen op de NDSM-werf. Het bezoekerscentrum is iedere vrijdag geopend van 12 tot 16 uur aan de Neveritaweg 15 in Amsterdam. Voor meer informatie en groepsreserveringen kan gemaild worden naar [email protected].

128/2015 9

TREND Nieuws

INTERNETVERKEER

HELFT KPN-VERKEER ZIJN STREAMS

LENOVO YOGA 900

NIEUWE YOGA-LAPTOP OP KOMST Lenovo heeft een nieuw vlaggenschip gepresenteerd. Het nieuwe model heet Yoga 900 en volgt de Yoga 3 Pro op in de line-up van Lenovo. De laptop is ultradun en vederlicht, tot zover is er niks veranderd ten opzichte van de Yoga 3 Pro. Maar dat laatste apparaat had door de beperkte plek in de behuizing wel een matige accuduur. Lenovo belooft dat de Yoga 900 het beter zal doen, met zo’n 10 tot 11 uur ten opzichte van de krappe 7,5 van de Yoga 3 Pro. De Yoga 900 komt in verschillende configuraties en het krachtigste model heeft een Core i7 Skylake-processor en 8 GB RAM. Het scherm heeft een resolutie van 3200×1800 pixels en kan helemaal omgeklapt worden. De belangrijkste aansluiting is een usb-c-poort. Er zal maximaal 1 TB aan opslag ingebouwd worden. Prijzen variëren tussen 1000 en 1400 euro.

RING CLOCK

Een ring als slim horloge Als je een smartwatch niet interessant vindt, maar toch een technisch snufje wilt dragen, is de Ring Clock een mooi alternatief. De naam geeft een goed idee van wat dit apparaatje doet. Het is een ring die als klok werkt, met roterende secties die de uren en minuten aangeven. Fraai gemaakt, maar je moet er wel wat voor over hebben. De eerste productie ringen is in een succesvolle crowdfundingactie verkocht. Als je je nu inschrijft voor ringen uit de tweede groep, betaal je 265 dollar. Het is een stijlvolle manier om een klokje te dragen, maar een echte vervanger voor een smartwatch is het natuurlijk niet.

10 128/2015

Uit de kwartaalcijfers die KPN onlangs bekendmaakte, blijkt dat streaming video verantwoordelijk is voor de helft van het internetverkeer dat via zijn vaste netwerk wordt verstuurd. YouTube en Netflix zijn de grootste verbruikers, met vijfentwintig respectievelijk twintig procent aandeel in het geheel. Dat zijn enorme cijfers voor individuele diensten. Klanten van KPN verbruiken gemiddeld 913 megabyte per maand en als de huidige trend voortzet, wordt de grens van 1GB per maand/per klant in het komende kwartaal doorbroken.

MICROSOFT EDGE

Extensies komen naar Edge Microsoft heeft in een statement aan verschillende Amerikaanse media laten weten dat zijn Edge-browser in de toekomst inderdaad extensies kan gebruiken. Jammer genoeg zal dat niet eerder zijn dan ‘in 2016’, omdat de functionaliteit nog in ontwikkeling is. Het bericht is een reactie van Microsoft op geruchten dat Edge helemaal geen extensies zou ondersteunen. Door het voorlopig nog ontbreken van extensies kan Edge geen adblockers of tracking blockers gebruiken. Vergeleken met uitontwikkelde browsers zoals Chrome, Firefox of zelfs Internet Explorer is dat een groot gemis.

Dat je het tweet

Volg CHIP op Twitter via www.twitter.com/chipnl en wie weet staat jouw tweet volgende maand in CHIP!

MINI-PC

Windows 10-pc op telefoonformaat GLOWFORGE

KICKSTARTERRECORD VERBROKEN De nieuwe 3D-printer van Glowforge heeft binnen dertig dagen 27,9 miljoen dollar opgehaald op Kickstarter en dat terwijl het Amerikaanse bedrijf oorspronkelijk maar een ton nodig had als opstartbedrag. Los van dat record mag het apparaat zélf er overigens wezen. De printer is geen 3D-printer in de traditionele zin dat hij een voorwerp opbouwt uit laagjes materiaal. In plaats daarvan snijdt hij met een laser een vorm uit allerlei materialen, van leer tot chocolade. Om de dikte van materialen vast te stellen, heeft de printer twee camera’s ingebouwd. Je kunt het apparaat zelfs gebruiken om te graveren. Als je dus mooie versieringen in het deksel van je notebook wilt, weet je wat je te doen staat! Een extra voordeel is dat de Glowforge-printer er best fraai uitziet, vergeleken met andere 3D-printers van dit moment. De prijzen starten bij 2400 dollar voor het instapmodel en eindigen bij 4800 dollar voor een luxe model.

Het Nederlandse Ockel Products wil binnenkort een mini-pc ter grootte van een smartphone op de markt brengen, die qua specificaties het midden houdt tussen een tablet en een Intel Compute-stick. Op deze Sirius B draait Windows 10, hij heeft een Intel Atom Z3735F-processor en twee gigabyte werkgeheugen. Er is 32 GB opslagruimte ingebouwd, die je kunt uitbreiden met een microSD-kaart. Het mooie pc’tje krijgt een wifi-module met ondersteuning voor de 5 GHz-band, ac-wifi ontbreekt helaas. De Sirius B krijgt bovendien een HDMI 1.4a-poort waarmee je hem op een monitor of tv aansluit. Op het moment van schrijven heeft Ockel Products een IndieGoGo-campagne lopen, die binnen twee uur een kwart van zijn doel behaalde. De richtprijs van de Sirius B is zo’n 215 dollar, hoewel vroege vogels hem voor minder kunnen pre-orderen.

IBM

IT-gigant IBM is op zijn kantoren bezig met een overstap van Windows naar Mac. Volgens IBM is een Mac wel duurder dan een vergelijkbare pc, maar zijn de beheerkosten zoveel lager dat het bedrijf dat prijsverschil makkelijk terugverdient. Het migratieproces is in juni 2015 begonnen en momenteel migreren er 1900 IBM-medewerkers per week, met als doel om eind dit jaar 50.000 medewerkers over te hebben. Uiteindelijk zullen 150.000 tot 200.000 IBM-mensen elke dag een Mac opstarten in plaats van een Windows-pc. IBM produceerde zijn eerste pc oorspronkelijk als tegenhanger en concurrent van Apple-systemen, maar tegenwoordig werkt het bedrijf veel samen met Apple, vooral in mobiele dienstverlening.

SAMSUNG

Buigbare accu’s Buigbare accu’s zijn een soort heilige graal voor ontwikkelaars van mobiele apparaten. Zolang een accu een vaste vorm moet hebben, beperkt die immers de vorm van apparaten die je kunt ontwikkelen. Maar Samsung stelde op InterBattery 2015 flinterdunne, buigbare accu’s voor. Er werden twee modellen getoond: Stripe en Band. Het eerste type is een dunne accu van maar 0,3 millimeter breed die gemakkelijk in kleding verwerkt kan worden, omdat deze zich naar alle mogelijke lichaamsrondingen vormt. Misschien draag je binnenkort wel een smartshirt! De Band-accu is, zoals de naam doet vermoeden, special ontworpen voor de bandjes van smartwatches, sporthorloges en dergelijke. Dit is een goede ontwikkeling voor toekomstige smartwatches met véél kleinere behuizingen dan de huidige.

128/2015 11

Foto: Samsung SDI

IBM intern overgestapt op Mac

DOSSIER Zo veilig is Windows 10

Zo veilig is Windows 10 Windows 10 heeft veel features die de systeembeveiliging en privacy ondermijnen. We laten zien waarop je moet letten. Door Markus Mandau en Marcel van der Meer

Z

elden heeft de Windows-community zo reikhalzend uitgekeken naar een nieuw besturingssysteem als bij Windows 10. Volgens Statcounter had drie procent van de pc-gebruikers het nieuwe systeem al in het eerste weekend geïnstalleerd. De webdienst houdt de benaderingen van meer dan drie miljoen websites bij en analyseert de betreffende systeeminfo. Begin september was al zo’n 13,5 procent van de Nederlandse gebruikers overgestapt. Dat doet denken aan de launch van Windows 7 die even snel verliep. Destijds wilden gebruikers zo snel mogelijk van Vista af, nu geldt dat voor het onbeminde Windows 8.1. Daarnaast biedt Microsoft de upgrade voor het eerst gratis aan als je hem binnen het eerste jaar installeert. Ook gebruikers van Windows 7 krijgen van Microsoft het aanbod

12 128/2015

om gratis over te stappen. De sprong van 7 naar 10 is echter groter dan je denkt, omdat Windows 10 even sterk met internetservices is verbonden als mobiele besturingssystemen. Dat heeft gevolgen voor de beveiliging van het systeem en is lang niet altijd in het voordeel van de gebruiker. Een voorbeeld voor de nieuwe situatie is de digitale assistent Cortana. Als je die eenmaal geactiveerd hebt (hoewel die nog niet in het Nederlands beschikbaar is), analyseert de functie je gedrag en krijg je voorstellen die hierop zijn gebaseerd en waar je mogelijk interesse in hebt. Cortana heeft hiervoor onder meer toegang nodig tot je contactpersonen, de geschiedenis van de browser, de zoekfunctie van het systeem en de agenda. Net als Siri onder iOS werkt Cortana alleen als de assistent het gebruikersgedrag in de gaten houdt en de infor-

INHOUD

Antivirus (s14)

Systeemupdates (s15)

Back-up (s16)

matie naar Microsofts cloud stuurt. Met de termen 'privacy' en 'functionaliteit' word je in Windows 10 overal geconfronteerd. Maar als gebruiker wil je uiteindelijk altijd zelf kunnen blijven beslissen over de gegevens die je prijsgeeft. Andere datasniffers dan Cortana zijn slechts moeilijk of helemaal niet lam te leggen.

SYSTEEMSNIFFERS EN ANTIVIRUSSOFTWARE Ook de good old Defender ontkomt niet aan een analyse in de cloud. Welke beveiligingsfuncties de software bevat, kun je lezen vanaf s14. Nog fundamenteler is de renovatie die Microsoft in de updatedunctie heeft doorgevoerd. Dat heeft op langere termijn gevolgen voor de stabiliteit van het systeem, met bijbehorende risico’s en bijwerkingen voor de

Certificaten (s17)

Browsers (s22)

gebruiker (zie s15). De back-upfuncties hebben in Windows als vanouds hun waarde bewezen. Vanaf s16 kun je lezen of je überhaupt een apart back-upprogramma nodig hebt. Op s17 bespreken we nieuwe beveiligingstechnieken in Windows 10 en wat nog verbeterd kan worden. Daarna moet je bij de upgrade naar Windows 10 nog een belangrijke beslissing nemen: is het de moeite waard over te stappen op Microsofts nieuwe browser Edge? In een vergelijkende test (s22) laten we zien of Edge op het gebied van beveiliging, performance en comfort beter is dan Internet Explorer en minstens even goed als de populaire browsers Chrome en Firefox. Als Windows-gebruiker ben je immers het kwetsbaarst tijdens het surfen op internet – hoe veilig de rest van het besturingssysteem verder ook is. [email protected] c 128/2015 13

DOSSIER Zo veilig is Windows 10

Vroeg of laat zal malware zich met name op Windows 10 richten. De geïntegreerde antivirussoftware is echter niet veel veranderd. Het dilemma is bekend: de systeemeigen Security Essentials in Windows 7 of Defender in 8 komen als vanouds slecht uit de diverse tests van security-suites. Volgens Andreas Marx, CEO bij AV-Test, zal ook met Windows 10 hieraan weinig veranderen: “We hebben de afgelopen tijd al enkele tests uitgevoerd om te zien of de Defender in Windows 10 beter is geworden. De prestaties blijven echter gelijk, er zijn geen meetbare verschillen.” Defender heeft van een honderdtal kwaadaardige samples ongeveer 90 procent geblokkeerd. Daarbij gaat het om zero-day-aanvallen, ofwel malware die nog niet bekend is, inclusief kwaadaardige sites en besmette e-mails. “Het resultaat ligt duidelijk onder het gemiddelde", aldus Marx.

SECURITY-SUITES ABSOLUUT COMPATIBEL AV-Test heeft ook alle gebruikelijke antivirussoftware voor particulieren onder Windows 10 uitgeprobeerd. De conclusie: de kernfuncties werken zonder problemen als je het systeem volledig up-to-date hebt. “Maar uit zo’n test wordt niet duidelijk hoe goed de software echt werkt”, zegt Marx. “Dat zal pas blijken bij tests op langere termijn.” Veel producenten van antivirussoftware zijn in hun communicatie wat terughoudend over compatibiliteit. Ze klagen over de korte tijd tussen de previews en het definitieve uitkomen van Windows 10. Enkele wijzigingen aan de interfaces leveren al veel werk op. Ook de nieuwe browser Edge is een moeilijk geval: aangezien de browser nog geen plug-ins toelaat, is die met name bij versleutelde HTTPS-verbindingen moeilijk te controleren. Marx stelt ons echter gerust: “De programma’s worden door ons regelmatig gecontroleerd en herkennen malware bij Edge net zo goed als bij andere browsers in Windows 7 of 8.” Een van de nieuwe interfaces in Windows 10 is de Anti-Malware Scan Interface (AMSI). Via AMSI kan elk programma verdachte code in het werkgeheugen, die afkomstig is van internet, naar de malwarescanner doorsturen (zie rechts). Als je dan geen extern antivirusprogramma hebt geïnstalleerd, springt Defender in de bres. AMSI helpt dan met het opsporen van kwaadaardige scripts die nog niet digitaal zijn ondertekend. Virusbewakers hebben namelijk problemen met het vinden van ingepakte of versleutelde malwarescripts, zodra ze worden gedownload. Het kwaadaardige karakter komt pas tot uiting nadat de software is uitgepakt en in het werkgeheugen is geladen. Malware werkt op basis van beveiligingslekken waarmee de bescherming van Windows zelf kan worden omzeild. Op dat gebied heeft Microsoft verbetering aangebracht en het Bug Bounty-programma gelijk met de launch van Windows 10 uitgebreid: hackers of beveiligingsexperts die een lek ontdekken en exclusief naar Microsoft sturen, kunnen soms dubbele premies opstrijken. Het is niet duidelijk of en in hoeverre deze maatregel iets oplevert, maar je mag hopen dat lekken hierdoor in een vroeger stadium bij Microsoft bekend worden.

14 128/2015

INFO Windows Defender met beperkingen Microsofts eigen malwarescanner Defender ziet er niet alleen hetzelfde uit als de versie uit Windows 8, uit eerste tests blijkt ook dat de detectie nauwelijks is verbeterd.

DETECTIE BIJ ZERO DAY-MALWARE IN WINDOWS 10 DEFENDER

90 %

GEMIDDELDE VAN VIRUSSCANNERS

98 %

BRON: AV-TEST

Bescherming tegen malware

AMSI, een nieuwe antivirustool Nieuw in Windows 10 is de Anti Malware Scan Interface (AMSI). Hiermee kunnen Windows-programma’s op de achtergrond de geïnstalleerde virusscanner opdracht geven om verdachte scriptcode te controleren.

Veel geld voor nieuwe beveiligingslekken Microsoft heeft het Bug Bountyprogramma in het kader van Windows 10 uitgebreid: hackers krijgen dubbel zoveel uitbetaald als ze vooraf Windows-lekken aan Microsoft doorgeven. Mi cr os of t

Mo zil la

Go og le

Ya ho o

Fa ce bo ok

Naam programma

Bounty

Client Bug Bounty

Vulnerability Reward

Bug Bounty

whitehat

Minimum-Bounty

$ 500

$ 100

$ 50

Maximum-Bounty

$ 100.000

$ 500 meer dan $ 10.000

$ 20.000

$ 15.000

$ 500 geen maximum

Oude security-suites werken in principe ook onder Windows 10. Een nieuwe interface verbetert de malwaredetectie.

Ook in Windows 10 is de detectie van de geïntegreerde virusbewaker Defender slechter dan die van de concurrentie.

Automatische updates

Met gedwongen updates blijft Windows 10 altijd bijgewerkt. Dat betekent echter ook dat je bij updatefouten achter het net vist. Windows 10 krijgt systeem- en functie-updates niet meer alleen op de maandelijkse patchday geleverd, maar direct. De vernieuwde updatefunctie maakt daarbij geen onderscheid meer tussen security- en optionele patches. Niets is meer optioneel; je kunt de gedwongen update via de »Instellingen« (onder »Bijwerken en beveiliging«) niet uitschakelen. Wel kun je ervoor kiezen of het systeem de updates automatisch op de achtergrond installeert of jou informeert over wanneer het systeem opnieuw moet worden opgestart. Op zich is dat handig, omdat updates dan direct op alle computers worden geïnstalleerd. In de praktijk hebben velen echter slechte ervaringen met deze updatemethode. Vorig jaar heeft Microsoft een aantal foutieve patches geleverd die veel pc’s in een eindeloze opstartloop brachten. Via de veilige modus kon je daar uit geraken. Dit jaar is het aantal foutieve updates weliswaar afgenomen, maar in mei kon Windows 7 nog crashen vanwege twee foutieve patches voor het weergeven van lettertypen. Vanaf Windows 10 mag je ervan uitgaan dat Microsoft die problemen onder de knie heeft. In de Home-versie kun je alleen via het Configuratiescherm de gedwongen automatische functie voor het updaten van drivers uitschakelen. Deze optie zat ook al in Windows 7. Bij de minder voorkomende Pro-versie kun je de functie-updates vier maanden uitstellen (zie rechts) – beveiligingspatches worden wel direct geïnstalleerd. Versies voor bedrijven kunnen de periode tot twaalf maanden oprekken. Het is de vraag of gebruikers van de Pro-versie dat gaan doen: ze krijgen dan namelijk ook geen handige nieuwe Windows-functies meer. Daarnaast kunnen anti-spy-tools de updatefunctie volledig uitschakelen. Ze waarschuwen ook tegen volledige deactivering, omdat dan ook beveiligingspatches worden geblokkeerd.

INFO Gedwongen installatie van patches Windows 10 installeert updates altijd automatisch. Je kunt alleen bepalen of je de computer daarbij zelf opnieuw wilt opstarten.

Alleen de Pro-versie kan updates vertragen De automatische updatefunctie gaat in de Pro-versie niet direct te werk. Je kunt Windows-updates tot vier maanden uitstellen 1 . In de Home-versie heb je deze mogelijkheid niet 2 . 2

1

Windows-updates met een tool uitschakelen Ook anti-spytools zoals Win10Privacy schakelen de updatefunctie uit. Toch kunnen we dat als oplossing niet aanraden.

GEBRUIKERS MOETEN MICROSOFT VERTROUWEN Onder »Geavanceerde opties« van het update-menu staat via »Kiezen op welke manier updates worden geleverd« nu standaard ingeschakeld dat Windows 10 zijn updates niet alleen van Microsofts servers haalt, maar ook van andere computers die verbinding hebben met internet – oftewel via een groot peerto-peer-netwerk dat updates verspreidt. Ook daarbij is het de vraag hoe dit uitpakt, want een beveiligingslek kan daarbij veel schade aanrichten. Als je dat wilt voorkomen, kun je de functie het best uitschakelen. Overigens is er ook kritiek op het feit dat het bedrijf amper informatie geeft over de fouten die door de patches worden verholpen. Microsoft reageerde hierop met de woorden dat zelfs Home-users details kunnen bekijken, bijvoorbeeld voor welke modules een update wordt geïnstalleerd. Binnenkort kun je ook de gedwongen updates van de geïnstalleerde Microsoft-apps via de Store-account uitschakelen. Desondanks verandert dat niets aan Microsofts starre houding ten opzichte van gedwongen updates.

Updates via peer-to-peernetwerk Standaard ingeschakeld is de optie voor het delen van updates via een peer-to-peer-netwerk, dat Windows 10-pc’s met elkaar verbindt. Schakel dit potentiële beveiligingsrisico uit. Alle beschikbare Windows-updates worden meteen geïnstalleerd en dichten nieuwe beveiligingslekken automatisch.

Veel updates bleken fouten te bevatten. Met Windows 10 mag je hopen dat dit definitief tot het verleden behoort.

128/2015 15

DOSSIER Zo veilig is Windows 10

Systeem en data back-uppen Microsoft voegt bij elke nieuwe versie steeds meer beveiligingsfuncties toe. Het wordt dan ook steeds moeilijker het overzicht te behouden.

Windows bevat sinds versie 7 een reeks back-upmogelijkheden die normale gebruikers nagenoeg alles bieden wat nodig is. In Windows 8 kwam daar met OneDrive cloudintegratie bij. Met Windows 10 hebben vooral gebruikers die vanaf Windows 7 overstappen, in de zin van back-uppen en systeemherstel meer mogelijkheden: vanaf Windows 8.1 kun je het systeem al met een druk op de knop opnieuw instellen. Deze actie komt overeen met het opnieuw installeren van Windows; wel kun je er bij Windows 10 nog voor kiezen om je persoonlijke bestanden te behouden. Tijdens het upgraden van het systeem blijven deze gegevens automatisch bewaard, maar worden de geïnstalleerde programma’s verwijderd. Hier zet Windows de systeembestanden vanaf een installatiemedium in de oorspronkelijke toestand terug. Onder »Configuratiescherm | Herstel« kun je hiervoor »Een herstelstation maken«. Deze functie moet eigenlijk de schijf voor systeemherstel uit Windows 7 vervangen. Verwarrend is dat deze ook nog steeds in het Configuratiescherm te vinden is – onder »Back-up maken en terugzetten (Windows 7)«. Microsoft heeft deze functie in Windows 10 geïmplementeerd omdat veel gebruikers van Windows 7 de overstap maken. Op die manier kunnen gebruikers oude back-ups van het systeem en van bestanden importeren.

INFO Bestanden en apps behouden Als je vanuit Windows 7 of 8.1 gaat upgraden naar Windows 10, kun je ervoor kiezen om bestanden en apps te behouden, alleen je persoonlijke bestanden of helemaal niets. Bovendien kun je tot vier weken na de upgrade naar het oude systeem terugkeren.

Systeem back-uppen als onder Windows 7 De back-up-functie zit nog altijd in het oude »Configuratiescherm« – niet in de nieuwe »Instellingen«. Om een systeemimage te maken gebruik je dezelfde module als onder Windows 7.

BEVEILIGINGSFEATURES STAAN VERSPREID Windows 10 heeft nog steeds een systeemherstel; ook de mogelijkheid om schaduwkopieën van bestanden via het bestandssysteem te maken ontbreekt niet. Om afzonderlijke mappen te back-uppen ga je in de »Instellingen« naar de uit Windows 8 bekende »Bestandsgeschiedenis «. Je hebt hiervoor een back-upmedium nodig, bijvoorbeeld een usb-schijf. De functie maakt op vaste tijdstippen automatisch een back-up van standaardmappen als documenten, afbeeldingen en muziek. Als je daarnaast met een online account bent aangemeld, wordt OneDrive automatisch ingeschakeld en de inhoud van de OneDrivemappen, waarvan je meerdere in de Verkenner kunt aanmaken, gesynchroniseerd. Wil je de functie configureren, dan doe je dat met behulp van het OneDrive-pictogram in de Taakbalk. Klik daarnaast met de rechtermuisknop op een OneDrive-map in de Verkenner om het snelmenu te openen. De back-upfunctie verdient een kritische noot: Windows 10 verenigt veel opties die Microsoft vanaf XP heeft geïntegreerd. Hierdoor staan ze niet allemaal op één locatie, maar verspreid over het systeem. Bovendien heeft Microsoft beveiligingsfuncties van Windows 7 in het Configuratiescherm laten staan. Dat schept verwarring. Gebruikers zullen eerder systematisch backuppen als er geen blokkades worden opgeworpen. Deze hordes worden door Windows 10 kunstmatig opgezet. Eigenlijk horen alle back-up-opties thuis in de »Instellingen« van het startmenu, maar momenteel vind je daar maar een paar opties.

16 128/2015

Bestanden back-uppen Windows 10 maakt met »Bestandsgeschiedenis« een back-up van afzonderlijke mappen. De mappen voor documenten of muziek zijn standaard ingesteld. Handmatig kun je extra mappen toevoegen.

Cloudback-up Via het OneDrivepictogram in de Taakbalk kun je instellen welke mappen met de online opslag worden gesynchroniseerd. Het complete besturingssysteem of afzonderlijke mappen – er zijn weinig back-up-taken die je niet in Windows kunt uitvoeren.

De back-up-functies staan over het hele systeem verspreid. Windows 10 verandert daar helaas weinig aan.

Veilig werken

Windows 10 bevat enkele nieuwe beveiligingsmethoden. Desondanks is de beveiliging van de eigen browser voor verbetering vatbaar. Het nieuwe Windows is drie nieuwe beveiligingselementen rijker die voor particulieren van belang zijn. De eerste staat bekend onder ‘Windows Hello’, een ontwikkeling op het oude bekende Microsoft Passport. De functie houdt een framework in voor two-factor-authentication. Microsoft wil daarmee het liefst een eind maken aan wachtwoordbeveiligingen en overstappen op biometrie. Momenteel worden daarvoor vooral nog vingerafdrukscanners gebruikt, maar in de toekomst moet gezichtsdetectie mogelijk worden. Intel heeft al camera’s die geschikt zijn voor Windows Hello en je vindt ze al terug in enkele apparaten van bijvoorbeeld Asus. Een andere beveiligingsfunctie is ‘Device Encryption’. Deze functie is gebaseerd op de stationsversleuteling BitLocker. Bij particulier gebruik moet het apparaat daarmee zichzelf versleutelen als je het systeem met een Microsoft-account hebt geconfigureerd. ‘Trusted Boot’ is tenslotte gebaseerd op de UEFI-functie ‘Secure Boot’ en biedt bescherming tegen aanvallen tijdens de kritieke opstartfase van het apparaat. Alle onderdelen die tijdens het booten nodig zijn, worden daarbij op integriteit gecontroleerd; pas daarna wordt het systeem opgestart. Onder Windows 8 was deze feature nog optioneel.

INFO Aanmelden 2.0 Microsoft wil het liefst een einde maken aan wachtwoordbeveiligingen en introduceert met Windows Hello een biometrische authenticatiemethode.

Wildgroei Er zijn tegenwoordig erg veel Certification Authorities. Voor de meesten zullen de namen niet bekend voorkomen.

CERTIFICATE PINNING Windows 10 verzamelt meer data (IP-adres, BIOS- en OEMinformatie en de locatie) dan oudere Windows-versies – zeker als je tijdens de Express-installatie voor de aanbevolen instellingen gaat. Het is dan ook zaak je systeem beter te beveiligen dan voorheen. Een belangrijk beveiligingsconcept van het internet vormt Transport Layer Security (TLS), waarmee veilige HTTPS-verbindingen mogelijk worden om bijvoorbeeld online te bankieren. Om zo’n verbinding tot stand te brengen moet je zeker weten dat je met de juiste tegenpool bent verbonden. Hiervoor zorgen zogenaamde Certification Authorities die de identiteit van een dienstverlener controleren en die digitaal ondertekenen. Er zijn tegenwoordig echter zoveel van die Certification Authorities dat het overzicht zoek is. Ook zijn verhalen van fraude bekend, waarbij valse certificaten werden afgegegen om man-in-the-middle-attacks te kunnen uitvoeren. Google heeft hiertegen onlangs Certificate Pinning ontwikkeld en deze technologie in Chrome geïntegreerd. De browser krijgt op die manier extra informatie over een certificaat aangereikt. Ook Firefox heeft dit concept inmiddels overgenomen. De man-in-the-middle-attacks, die we bij wijze van test op deze browsers uitvoerden, werden afgeslagen. De Microsoft-browsers Internet Explorer 11 en het nieuwe Edge merkten de aanval echter niet op en zijn dus minder veilig. Ook andere diensten van Microsoft zoals de clouddienst OneDrive zijn in dat opzicht nog niet op de gewenste stand, zodat je daar maar beter niet al te gevoelige informatie kunt bewaren. Certificate Pinning is voor de toekomst een veelbelovend concept, maar je surft onder Windows 10 momenteel dus het veiligst via Chrome of Firefox.

Geen risico’s Ook bij BitLocker kun je de herstelsleutel om veiligheidsredenen beter niet in Microsofts cloud OneDrive bewaren. Misschien gaat er namelijk iemand mee aan de haal.

Veilig? Om te controleren of Certificate Pinning in Chrome is ingeschakeld, ga je naar https:// calomel.org, open je in een nieuw tabblad ‘chrome:// net-internals/#hsts’ en vul je onderaan bij ‘Query domain’ de site ‘calomel.org’ in. Onderaan moet dan de regel ‘dynamic_spki_hashes: sha256/FdFOH8lP...sBTGs=’ verschijnen. De nieuwe beveiligingsfuncties bieden echte meerwaarde ten opzichte van methoden aan de hand van een wachtwoord.

Microsofts browser en andere diensten zijn niet bij de tijd, waardoor de kans gehackt te worden degelijk aanwezig is.

128/2015 17

dossier Tips voor Windows 10

10 tips voor Windows 10 110 miljoen mensen werken al met Windows 10. Wij zetten de 10 belangrijkste tips voor dit nieuwe besturingssysteem op een rij, zodat ook jij zonder problemen aan de slag kunt. Door Christoph Sackmann en Herman Heringa

D

e beste Windows aller tijden. Dat is Microsofts slogan voor het nieuwe besturingssysteem Windows 10. Twee maanden na de lancering eind juli hebben ongeveer 110 miljoen mensen het geïnstalleerd. Er zijn veel vernieuwingen. Voor het eerst wordt er met Cortana een eigen spraakassistent meegeleverd (tip 6), zij het nog niet in de Nederlandse versie. De nieuwe browser Edge vervangt Internet Explorer en het startmenu uit Windows 7 is terug. Windows 10 zal bovendien de laatste Windows-uitvoering met een versienummer zijn. Er komen nu regelmatig online updates in plaats van volledig nieuwe versies. Maar via het internet houdt Windows 10 haar gebruikers ook in de gaten en stuurt het gegevens door naar de fabrikant. Dat is op zich wel handig, omdat de ontwikkelaars het besturingssysteem zo precies op de juiste punten kunnen verbeteren. Maar gegevens die op servers in de VS staan zijn niet veilig voor toegang door geheime diensten. Toch zul je ermee moeten leven dat Windows 10 veel van je weet (tip 7). Ook hoeft het je geen zorgen te baren dat de cloudopslag OneDrive nu vast ingebouwd is. Zorg gewoon dat je je data daar versleutelt (tip 4). Onder de chique motorkap blijft Windows 10 echter nog altijd een Windows-variant. Veel is dan ook herkenbaar – als je het tenminste terugvindt. Zo kun je gewoon met het startmenu werken (tip 1) en hoef je programma’s waar je aan gehecht geraakt bent, zoals de VLC-player en Avira Antivirus, niet te missen (tip 3). Zelfs MS

18 128/2015

Office is met een truc gratis te gebruiken (tip 10). Met al deze tips maak je van een goede Windows de beste Windows aller tijden. [email protected] c

START de gebRuiKe­ 1 SYSTeemFeATuReS lijKe FunCTieS VAn WindoWS 7/8

Windows 10 ziet er nieuw uit, maar achter dat uiterlijk vind je veel oude bekende functies, alleen dan in een nieuw jasje. Zo ga je nu naar het BIOS via de »Instellingen« onder »Bijwerken en beveiliging«. Hier moet je op »Systeemherstel« en vervolgens onder »Geavanceerd opstarten« op »Nu opnieuw opstarten« klikken. Dan start Windows de computer op met de UEFI-instellingen. Als alternatief kun je tijdens het booten ook de Shift-toets ingedrukt houden. Ook de veilige modus is er in Windows 10 nog steeds. Die start je het makkelijkst op door de toetscombinatie [Win]+[R] te gebruiken en in het venster dat dan verschijnt het commando ‘msconfig’ in te voeren om naar de Systeemconfiguratie te gaan. Daar ga je naar de tab »Computer opstarten« en activeer je de opties »Opstarten in veilige modus« en »Netwerk«. Als je nu reboot, start Windows op in de veilige modus. De oude rekenmachine uit Windows 7 krijg je terug door het gratis programma ‘Old Calculator for Windows 10’ te installeren. Zelfs de oude Photo Viewer zit nog in Windows 10 verstopt. Die stel je in door [Win]+[R] te gebruiken, vervol-

klassiek menu à la Windows 7 te krijgen. Datzelfde krijg je met minder gedoe voor elkaar door het gratis programma »Startmenu 10« te downloaden.

Zo inSTAlleeR je 3 PRogRAmmA’S je lieVelingSAPPS

1 bioS opstarten

Opstarten naar BIOS of UEFI doe je bij Windows 10 niet meer tijdens het booten, maar via de systeeminstellingen.

gens ‘regedit’ in te voeren en het pad te volgen naar »HKEY_ LOCAL_MACHINE\SOFTWARE\Microsoft\Windows Photo Viewer\Capabilities\FileAssociations«. Daar moet je dan alle gewenste extensies, zoals jpg en png, zoeken en de waarde steeds op »PhotoViewer.FileAssoc.tiff« zetten. Daarna opent Windows 10 je foto’s met de oude viewer.

Zo PAS je 2 STARTmenu HeT STARTmenu AAn

Je kunt het nieuwe startmenu van Windows 10 vrij instellen. Dat begint met de kleur. Klik daarvoor met de rechtermuisknop op een lege plek op de desktop, selecteer »Aan persoonlijke voorkeur aanpassen« en dan »Kleuren«. Behalve de accentkleur kun je daar ook bepalen of die kleur toegepast moet worden op het startmenu en of dat doorzichtig moet zijn. Onder het menu-item »Start« kun je bijvoorbeeld de »Meest gebruikte apps« of »Recentelijk toegevoegde apps« uit het startmenu verwijderen. Maar je kunt ook losse tegels makkelijk uit het startmenu halen door erop te rechtsklikken en »Van Start losmaken« te kiezen. Op dezelfde manier voeg je tegels toe door met de rechtermuisknop op een app te klikken en te kiezen voor »Aan Start vastmaken«. De grootte van de tegels pas je aan door na een rechtsklik te kiezen voor »Formaat wijzigen« en vervolgens voor »Klein«, »Normaal«, »Breed« of »Groot«. In theorie kun je dus alle tegels uit het startmenu verwijderen en dat dan kleiner trekken om zo een

2 Startmenu instellen De tegels in het startmenu kun je naar wens aanpassen en verwijderen.

Bij Windows 10 worden al wel een paar belangrijke apps meegeleverd, maar lang niet alles wat je nodig hebt. Daarom zijn er een paar ‘must-have-apps’ die je absoluut moet installeren. Dat begint met een browser als Google Chrome of Mozilla Firefox. Microsofts nieuwe browser Edge is dan wel beter dan de oude Internet Explorer, maar in benchmarks blijft hij nog steeds duidelijk achter bij de concurrentie. Daarnaast moet je jezelf nog steeds tegen virussen beschermen. Dat werkt het best met Avira Free Antivirus, dat met gemak van Windows Defender wint. Microsofts gratis beeldbewerkingsprogramma Paint stelt nog steeds teleur. Professionals kunnen beter Photoshop aanschaffen. Als je enkel een paar kleine dingetjes aan je vakantiefoto’s wilt bijschaven, kun je gratis bijvoorbeeld Paint.net installeren. Ook voor Microsoft Office is er een goed gratis alternatief: LibreOffice werkt ook onder Windows 10 zonder problemen en biedt vrijwel alle functies van het origineel. Wil je daarentegen je tekstbestanden als pdf opslaan, dan heb je nog steeds een extern programma nodig. Daarvoor raden we PDFCreator aan. Een andere handige tool is Clover. Daarmee geef je Windows Verkenner de mogelijkheid om met tabbladen te werken, zoals je dat gewend bent van browsers. En omdat ook Windows 10 er niet mee ophoudt je harde schijf in de loop der tijd vol te plempen met overbodige data, kun je CCleaner installeren. Dit verwijdert onder andere tijdelijke bestanden die je niet meer gebruikt en maakt je pc daarmee aanzienlijk sneller. Hoe snel, dat kun je testen met de eveneens gratis te downloaden ChrisPC WinExperience Index.

Zo VeRSleuTel je je dATA 4 Cloud in WindoWS 10

Windows 10 bewaart veel data – denk aan Office-documenten en foto’s – bij voorkeur online in Microsofts eigen cloud OneDrive. Dat is voor jou als gebruiker eigenlijk alleen maar handig, want zo kun je op elke plaats vanaf elk apparaat bij je bestanden. Maar er kleeft natuurlijk ook een groot risico aan, want de veiligheid van je data is daarmee opeens afhankelijk van

media 3 VlC Player De mediaplayer VLC heeft in Windows 10 een chic design, maar is niet meer per se nodig.

128/2015 19

dossier Tips voor Windows 10

Microsofts maatregelen, nog los van het feit dat Microsoft zelf natuurlijk ook de bestanden op zijn servers kan inzien. In ieder geval scant de softwaregigant van tijd tot tijd automatisch op ongewenste content. Om je daartegen te beschermen moet je je online opgeslagen data versleutelen. Dat kan bijvoorbeeld met het programma Cloudfogger. Daarvoor moet je je eenmalig online registreren. Je wachtwoord en e-mailadres worden namelijk als sleutel gebruikt om je data weer leesbaar te maken. Versleutelen met Cloudfogger werkt heel makkelijk. Na het installeren zie je het programma terug als nieuwe drive in Windows Verkenner. Alle bestanden die je daarheen verplaatst, worden automatisch versleuteld. Als Cloudfogger bij het installeren online opslagdiensten als OneDrive of Dropbox herkent, maakt hij daar ook een versleutelde map bij aan. Versleutelde bestanden uit deze mappen kun je ook met vrienden delen.

Zo START je WindoWS 10 5 START ZondeR in Te loggen

Bij het opstarten van het systeem vraagt Windows 10 je standaard om in te loggen met je Windows-account. Dat is vooral irritant als je de enige gebruiker van je computer bent. Maar die inlogprocedure kun je omzeilen. Druk daarvoor op [Win]+[R] en typ in het venster dat verschijnt het commando ‘netplwiz’. Na een klik op »OK« gaat er dan een venster open onder de naam »Gebruikersaccounts«. Op de tab »Gebruikers« haal je vervolgens het vinkje weg bij »Gebruikers moeten een gebruikersnaam en wachtwoord opgeven«. Als je nu op »OK« klikt, gaat er een nieuw venster open. Daar moet je de wijziging nog een keer bevestigen met je Windows-wachtwoord. Bij de volgende keer booten moet het aanmeldscherm nu achterwege blijven.

6 SPRAAKASSiSTenT Zo gebRuiK je CoRTAnA

Met Windows 10 voert Microsoft de eigen spraakassistent Cortana in. Maar omdat die in de Nederlandse versie nog niet beschikbaar is, moet je eerst de instellingen voor regio en taal aanpassen voor je hem kunt uitproberen. Ga dus naar de instellingen en kies voor »Tijd en taal« en vervolgens »Regio en Taal«. Daar selecteer je »Verenigde Staten« als land en kies je onder »Talen« »Een taal toevoegen« en dan »English (United States)«. Klik op het toegevoegde taalpakket en kies

5 gebruikers­ account Als je het vinkje voor de wachtwoordoptie weghaalt, hoef je niet meer in te loggen bij Windows 10.

20 128/2015

4 Cloud versleutelen

Met het programma Cloudfogger beveilig je je data in de cloud.

»Als standaard instellen«. Na opnieuw aanmelden of opstarten kun je Cortana zo instellen dat je haar te allen tijde kunt aanspreken. Klik daarvoor op het zoekveld linksonder en vervolgens op het tandwieltje en activeer de optie »Hey Cortana«. In hetzelfde venster kun je Cortana zo instellen dat ze alleen naar jouw stem luistert. Je kunt haar nu alles vragen, zolang je maar Engels spreekt. Een belangrijk nadeel van de krachtige assistent is dat je vragen naar Microsofts datacenters gestuurd worden om daar het antwoord te berekenen. Als je dat niet wilt, moet je Cortana weer deactiveren. Dat kan simpelweg door de regio en de standaardtaal in »Settings« terug te zetten naar Nederland en Nederlands en vervolgens opnieuw in te loggen of te rebooten.

Zo VooRKom je dAT 7 beVeiliging WindoWS 10 je beSPioneeRT

Cortana is niet de enige nieuwsgierige component van Windows 10. Dit besturingssysteem is zelfs de nieuwsgierigste Windows-versie aller tijden. Gelukkig kun je veel standaardinstellingen met spionagemogelijkheden uitschakelen. Dat begint al bij de installatie. Daarbij vraagt Windows 10 om een Microsoft-account in te voeren, terwijl het ook best met een lokaal account kan. Als je Windows 10 al met een Microsoftaccount geïnstalleerd hebt, kun je die loskoppelen in de systeeminstellingen. Bij de installatie kun je ook gelijk onder het kopje »Privacy« alle schuifknopjes op »Uit« zetten. Dan wordt een groot deel van de spionagefeatures niet eens geïnstalleerd dan wel geactiveerd. Naast de hierboven genoemde spraak-

6 Cortana

Cortana is de slimme spraakassistent van Windows 10, maar daarvoor moet je het systeem eerst op Engels zetten.

aanmaken. Bovendien kun je programma’s van het ene naar het andere bureaublad slepen. In de Instellingen vind je onder »Multitasking« een aantal opties voor de manier waarop virtuele bureaubladen werken.

deÏnSTAlleRen Vind je WindoWS 10 9 niKS? Zo dRAAi je de uPgRAde TeRug

8 overzicht

Met virtuele bureaubladen houd je de programma’s voor verschillende taken gescheiden.

assistent Cortana verzamelt ook de nieuwe Edge-browser gegevens over je, zoals de websites waar je komt en de zoekbegrippen die je invoert. Bovendien is er een beveiligingsfilter dat data die je downloadt op malware scant. Dat kun je allemaal uitschakelen in de instellingen van de browser. Kies bijvoorbeeld bij »Nieuwe tabbladen openen met« voor »Een lege pagina«, zodat je geen voorstellen krijgt. In de geavanceerde instellingen kun je bovendien het SmartScreen-filter en de paginavoorspelling uitzetten. Bovendien kun je in de systeeminstellingen onder »Privacy« locatiegegevens deactiveren en toegang voor verschillende apps instellen. Met een tool als O&O ShutUp 10 kun je makkelijk een hele rij privacy-instellingen langslopen. Maar zelfs als je alles uitschakelt, stuurt Windows 10 nog gegevens naar de producent: het systeem pingt een Microsoft-server en meldt bijvoorbeeld dat je Cortana gebruikt – maar in ieder geval zonder prijs te geven waarvoor.

oVeRZiCHT Zo gebRuiK je 8 ViRTuele buReAublAden

Windows 10 biedt een nieuwe manier om overzicht te houden als je met verschillende taken tegelijk bezig bent: virtuele bureaubladen. Daarmee kun je de programma’s die je open hebt staan makkelijk groeperen. Als je dan even met een andere taak aan de slag gaat, wissel je gewoon van bureaublad en heb je alle benodigde programma’s bij de hand. Via het Taakweergave-pictogram rechts naast het vergrootglas of met [Win]+[Tab] krijg je een overzicht van de beschikbare bureaubladen. Rechtsonder kun je dan een nieuw bureaublad

9 deïnstal­ leren

Na de gratis upgrade heb je dertig dagen de tijd om terug te gaan naar Windows 7 of 8.

Microsoft noemt Windows 10 dan wel de beste Windows aller tijden, maar daar hoef je het natuurlijk niet per se mee eens te zijn. Als je na de gratis upgrade van mening bent dat Windows 10 niet het juiste besturingssysteem voor jou is, heb je dertig dagen de tijd om de upgrade ongedaan te maken. Daarvoor klik je in het startmenu op »Instellingen« en vervolgens op het onderdeel »Bijwerken en beveiliging« en dan »Systeemherstel«. Daar heb je nu de optie »Terug naar Windows 8.1« of »Terug naar Windows 7« – afhankelijk van het systeem dat je van tevoren had. Na een klik op »Aan de slag« hoef je alleen de aanwijzingen te volgen om Windows 10 te deïnstalleren.

oFFiCe Zo KRijg je oFFiCe mobile 10 2016 gRATiS VooR WindoWS 10

De nieuwste versie van Microsoft Office heet Office 2016 en is eind september gelanceerd. In augustus kwam de definitieve versie van Word, Excel en PowerPoint voor mobiele apparaten al beschikbaar. Het mooie van deze versies is dat je ze gratis op Windows 10 kunt krijgen – en niet alleen met een smartphone, maar ook met een laptop. Het nadeel is dat de mobiele versie van Office minder functies heeft, maar voor de meeste gebruikers volstaat het. Je kunt de apps bij Microsoft direct in de Windows Store of via internet downloaden. Aangezien het om mobiele versies gaat, zijn ze geoptimaliseerd voor gebruik op smartphones en tablets. Dat betekent dat knoppen bijvoorbeeld extra groot zijn, zodat ze goed met de vingers bediend kunnen worden. Aan de andere kant heeft het mobiele Office-pakket dezelfde koppeling met de cloud als Windows 10: je kunt bestanden direct opslaan op Microsofts OneDrive – met tip 4 zelfs versleuteld. Maar uiteindelijk zit er dan toch nog een flinke adder onder het gras: bij de mobiele Office kun je documenten alleen bewerken op apparaten met een schermdiagonaal van minder dan 10 inch. Op grotere schermen kun je met de apps alleen documenten en spreadsheets bekijken. Om ze te bewerken, heb je dan een aangepaste versie nodig.

10 office mobile

De mobiele versie van MS Office is gratis. Maar let op: de functionaliteit is nogal beperkt.

128/2015 21

dossier Browsertest

De beste browser

Windows 10 gebruikt Edge als nieuwe standaardbrowser. CHIP laat zien of deze zich kan meten met Chrome, Firefox, Opera en Vivaldi. Door Jörg Geiger en Jan Mulder

I

nternet Explorer, de populairste browser ter wereld, gaat verdwijnen. In Windows 10 stuurt Microsoft hem al met prepensioen. De browser zit nog wel in het besturingssysteem, maar alleen als noodoplossing om bijvoorbeeld ActiveX-websites weer te geven. Of om speciale diensten die in bedrijven zijn ontwikkeld, draaiende te houden. De nieuwe standaardbrowser in Windows 10 heet Microsoft Edge. Deze heeft een soortgelijke minimalistische uitstraling als Google Chrome en is gebaseerd op de nieuwe rendering engine EdgeHTML. Als je geen andere browser installeert, zit je onder Windows 10 – en alleen daar – automatisch met Edge op het internet. Desondanks wordt de nieuwe browser door de gebruikers slechts aarzelend omarmd. Een maand na de introductie was Windows 10 wereldwijd op circa 75 miljoen apparaten geïnstalleerd. En als je de getallen van de browserstatistieken mag geloven, dan gaat nog niet de helft van de Windows 10-gebruikers met Edge het internet op. We testen wat deze IE-vervanger kan en vergelijken de nieuwe browser met Chrome, Firefox, Internet Explorer, Opera en Vivaldi.

OuDe techniek heeft afgeDaan Onze testresultaten laten het duidelijk zien: met oude techniek kom je er niet meer. De verouderde Internet Explorer belandt op de laatste plaats. Hij is langzaam, slecht uitgerust en ingewikkeld om te bedienen. Met zijn eindscore 'voldoende' komt hij nog goed weg, maar de andere browsers zijn gewoon beter. En dat is vooral toe te schrijven aan de nieuwe techniek. Behalve Internet Explorer zijn alle andere testkandidaten óf van de grond af aan opnieuw opgebouwd (Chrome, Edge), óf daar net mee bezig óf ze gebruiken de Chrome-onderbouw Chromium (Opera, Vivaldi). Helemaal bovenaan in de test staan drie

22 128/2015

browsers met overeenkomstige techniek, namelijk Chrome, Opera en het nog niet geheel voltooide Vivaldi. Alle drie gebruiken ze dezelfde HTML-rendering-engine (Blink) en dezelfde JavaScript-omgeving (V8). Maar ook bij identieke engines is er nog speelruimte, zoals onze benchmarks laten zien. Vooral wat snelheid betreft schieten Firefox en Microsoft Edge tekort. Eerstgenoemde ligt alleen vanwege zijn betere bediening en uitrusting vóór op Edge. Terwijl de laatste in technisch opzicht beter is. Mozilla kan met zijn renovatie van Firefox maar beter haast maken, anders heeft de rode panda het nakijken. Firefox en Opera zijn de enige browsers waar nog geen 64-bits Windows-versie van is. Alle andere testkandidaten zijn in een 32- en een 64-bit versie te krijgen. De twee browsers van Microsoft richten zich alleen op Windows, Edge zelfs alleen op Windows 10. De andere browsers in de test kennen behalve voor Windows ook nog versies voor Linux en OS X. Dat Firefox in technisch opzicht achterloopt, zie je bijvoorbeeld aan een klein detail: alleen bij Mozilla worden alle geopende webpagina’s in één proces gerenderd. Daardoor loop je een groot risico dat een gecrashte internetpagina de hele browser onderuit haalt. Alle andere testkandidaten gebruiken daarentegen multiproces-omgevingen, brengen dus elke tab in een apart proces onder. Hierdoor draaien deze browsers stabieler en gaan ze flexibeler met het geheugen om.

eDge als Javascript-winnaar Dit is nog belangrijker omdat browsers tot de programma’s behoren die meestal de hele tijd open staan en ook het meest gebruikt worden. Daarom is een vlotte werking een van hun belangrijkste eigenschappen. De eerste grote verrassing in

onze uitgebreide speed-tests is dat Microsoft Edge alle andere browsers in de JavaScript-benchmarks verslaat. Heel opvallend scoort Edge in de Octane-benchmark, die van Google zelf afkomstig is, met 24.074 punten het hoogst. Dat is circa 1300 punten meer dan Chrome. Hoe hoog de Google-ontwikkelaars dat opnemen, zul je zien aan de nieuwe functies van de volgende Chrome-versie die binnenkort verschijnt. Het zwaartepunt van die functies is namelijk het versnellen van JavaScript-code. Maar in de geteste versie komt de browser van Google niet verder dan de tweede plaats op dit prestatieonderdeel, net vóór Opera en Vivaldi. Firefox komt niet verder dan 17.791 punten en de hekkensluiter is Internet Explorer. Volledigheidshalve moeten we vermelden dat de geteste Edge-versie als enige browser problemen had met de Jetstream-benchmark, die eveneens de JavaScript-prestaties meet. Dat klopt met het feit dat Edge af en toe de fout in gaat bij de weergave van complexe pagina’s. Het afhandelen van JavaScript is belangrijk, maar dat is niet het enige. Daarom meten we in een uitgebreide benchmark de snelheid bij typische internettaken. Die lopen van het aanpassen van afzonderlijke graphics en het beantwoorden van requests tot 3D-performance. Hier zet Chrome de browserwereld weer recht door ze allemaal achter zich te laten. Alleen Vivaldi en Opera, die de dezelfde onderbouw hebben, zitten hem op de hielen. Maar niet alleen de browsers zelf moeten snel zijn, ook de bediening moet vlot verlopen.

Uit het testlab chrome schudt de anderen af Browsers moeten niet alleen bij een speciale taak snel zijn, ze moeten alle typische internettaken van begin tot eind vlot uitvoeren. En dat is precies wat we met de Browsermark meten. BROWSERMARK (ALLROUND SPEED-TEST) (SCORES IN PUNTEN) CHROME

5036

VIVALDI

4970

OPERA

4883

FIREFOX

4072

EDGE

2869

INTERNET EXPLORER

2727

firefox is het eenvoudigst Wat de bediening betreft, loopt Firefox voorop: geen enkele andere browser neemt de gebruiker zo goed bij de hand en heeft zulke overzichtelijke instellingen.

De interface-winnaar is firefOX Alle browsers in de test zijn inderdaad eenvoudig gehouden, dus een lange inwerktijd is nergens nodig. Gewoon de url of het zoekbegrip intypen en aan de slag. Maar vaak zit bij de bediening het geniep in de details, en Firefox heeft daarvoor de beste oplossingen aan boord. Dat begint al bij het starten: Chrome en Edge zien er extreem simpel uit en laten alleen de url-regel zien. Bij Vivaldi en Opera krijg je de speed dials te zien. Eigenlijk geen slecht idee, want daarin zitten de meest bezochte websites. Maar als je net met die browsers begint, zitten daar willekeurig gekozen sites in. Firefox biedt naast de url-balk en het zoekveld ook snelle toegang tot de bladwijzers, downloadvoortgang, startpagina en de Hello-chat. Daar kunnen zelfs beginners meteen mee uit de voeten. Over de pagina ‘Nieuw tabblad’ van Firefox, die naast de meest bezochte websites ook nieuwe voorstelt op basis van je surfgedrag, hebben we zo onze bedenkingen. Typerend voor Firefox is dat je deze trackingfunctie heel eenvoudig direct op de pagina ‘Nieuw tabblad’ uit kunt zetten. Wat de instellingenmenu’s betreft, lopen Firefox en Vivaldi voorop met een heldere indeling en mooie vormgeving. Vivaldi heeft zelfs nog een krachtige zoekfunctie, die we in Firefox missen. Chrome zet de instellingen gewoon lukraak onder elkaar. Bij Opera is het instellingenmenu bijna overbodig, omdat veel opties in het Opera-menu linksboven staan. Dit maakt over het geheel genomen een onoverzichtelijke indruk. Microsoft Edge slaat voor de instellingen een andere weg in en plaatst ze in een zijbalk die geoptimaliseerd is voor touchbediening. Edge gedraagt zich daarmee als een app, wat op de desktop een onnodig volle indruk oplevert. Aangezien Edge sowieso de browser met de minste instellingen is, is het beknopte menu wel oké. Internet Explorer met zijn geneste instellingenvensters, menu’s en submenu’s komt ten opzichte van de rest van het testveld over als iets uit een andere wereld.

het is gewoon een app Microsoft Edge is ook op de desktop een app. Dat zie je bijvoorbeeld aan het menu Instellingen aan de rechterkant.

verborgen functies Met Opera kun je in ‘about:flags’ experimenteren, maar Chrome en Firefox bieden ondernemende gebruikers wat dat betreft meer.

128/2015 23

DOssier Browsertest uitrusting niet Overal vOlDOenDe Aan de andere kant is een beetje meer wel gewenst. Professionele gebruikers komen bij Chrome en Firefox het meest aan hun trekken, want van die twee bestaan ook bèta- en ontwikkelaarsversies. Als je nu al de functies van morgen wilt uitproberen, ga je in Chrome en Firefox eenvoudig door naar de pagina van de developer edition. De twee browsers voeren toch al een nekaan-nekrace om de meeste features en brengen elke zes weken nieuwe versies op de markt. Ook in de officiële versies van Firefox en Chrome zitten veel verborgen professionele functies. Firefox verzamelt deze instellingen onder »about:config«, Chrome onder »about:flags«. Ook Opera en Vivaldi kennen de grote flag-speeltuin. Daarmee vergeleken zijn de experimentele features van Microsoft Edge zeer beperkt en niet erg indrukwekkend. Maar we hebben niet alleen professionele functies beoordeeld, in de dagelijkse praktijk komt het aan op huis-tuin-enkeukenfeatures. Veel gebruikers vullen hun browser graag aan met plug-ins, zoals een ad-blocker, een VPN-plug-in of speciale downloaders voor hun favoriete pagina’s. Hier voeren wederom Chrome en Firefox een nek-aan-nekrace. De rode panda is nog altijd de kampioen van de extensies, hoewel er voor Chrome ook veel plug-ins zijn. De andere browsers hebben hier het nakijken. Een pluspunt van Chrome is dat het niet alleen een PDFviewer, maar als enige in deze test ook een Flash-plug-in meelevert en deze regelmatig automatisch update. IE en Edge gebruiken de geïntegreerde Flash-plugin van Windows. Gebruikers van Firefox, Opera en Vivaldi moeten zelf voor het updaten van Flash zorgen. Zaken zoals bladwijzerbeheer en kleine handigheden zoals het automatisch invullen van webformulieren zijn bij alle browsers in deze test standaard aanwezig. Wil je vooral het uiterlijk van je browser aanpassen, dan moet je Chrome, Firefox of Opera kiezen. Microsoft Edge en Vivaldi staan alleen beperkte schoonheidscorrecties toe. In de test vallen een aantal kleine tekortkomingen in de functionaliteit op. Vivaldi is de enige browser die je niet met andere installaties kunt synchroniseren en Internet Explorer ondersteunt de WebRTC-standaard voor audio- en videoconferenties in de browser niet. Over standaarden gesproken, Chrome, Firefox en Opera voldoen uitstekend voor het afspelen van de gebruikelijke audio- en videoformaten. HTML5, dat steeds meer tools en plug-ins voor het afspelen van mediacontent verdringt, is bij Chrome en Vivaldi het beste geïmplementeerd en afgezien van een paar kleinigheden ook bij Opera.

Uit het testlab firefox is zuinig met geheugen Een onnodig grote aanslag op je werkgeheugen kan in de praktijk tot snelheidsverlies leiden. We hebben het RAMgebruik van de browsers in de test gemeten met tien geopende tabbladen. RAM-VERBRUIK (SCORES IN MB) FIREFOX

597

CHROME

1.007

INTERNET EXPLORER

1.013

OPERA

1.076

VIVALDI

1.266

EDGE

1.538

chrome-webextensies Extensies zijn essentieel voor de functieomvang van de browser. Vivaldi is compatibel met de grote voorraad aan Chrome-extensies, die je zo vanuit de Chrome Web Store kunt installeren.

chrome beste in htMl5-ondersteuning Steeds meer websites, zoals YouTube, gebruiken HTML5 als vervanger voor Flash. Testwinnaar Chrome is ook op dit onderdeel de nummer één.

puntJe veiligheiD De veiligheid is nog een heikel punt. We hebben de browsers met security-benchmarks getest op zwakke plekken bij cross-site scripting en address-spoofing. Daarin scoren Chrome, Vivaldi en Opera het best. Alle browsers hebben een auto-update, wachtwoordmanager en een ingebouwde surfbeveiliging, die websites aan de hand van hun reputatie en downloads op besmette inhoud controleert. Firefox heeft problemen met de bescherming via sandboxing, maar is naast Chrome de enige die via de clickto-play-functie plug-ins goed onder controle houdt. Het verrast ons dat Vivaldi geen anonieme privémodus aanbiedt. Microsoft Edge mist een reset-knop voor het terugzetten van de fabrieksinstellingen, terwijl Internet Explorer die handige knop nog wel had. Daarnaast is het ontbreken van Certificate Pinning (zie s17) een minpunt van beide Microsoft-browsers. [email protected] c 24 128/2015

een stuk meer privacy Microsoft Edge biedt in de ‘Instellingen’ prominent de omvangrijke optie ‘Browsergegevens wissen’ aan .

testresultaten

Zo test CHIP browsers

Over het algemeen scoren de browsers goed, alleen de verouderde Internet Explorer blijft achter. De drie browsers met Chrome-onderbouw staan bovenaan, Firefox en Edge in het midden. Testwinnaar Chrome gaat in bijna alle onderdelen aan kop. Geen andere browser is zo snel en veilig – ook bij de uitrusting loopt hij voorop. Microsoft Edge laat bij de JavaScript-benchmarks zien dat Chrome nog niet perfect is. Voor Edge zijn er op het moment nog geen extensies beschikbaar. Firefox staat boven Edge door zijn eersteklas bediening en enorme uitrusting. Voor een hogere plaats is betere techniek nodig. Opera en Vivaldi zijn prima alternatieven als je wel toptechniek wilt, maar geen Google-browser.

Het volgende testconcept hebben we op de browsers losgelaten: Bediening We beoordelen de gebruikersinterface en de 30% bediening vanaf de start. Hoe goed zijn de instellingen te vinden? Hoe verrichten de browsers de dagelijkse taken? Veiligheid Behalve benchmarktests voor klassieke 30% browserhiaten beoordelen we hier ook veiligheidstechnieken zoals sandboxing en instellingen voor plug-in-veiligheid. Snelheid Hieronder vallen metingen naar het ver30% werken van JavaScript, 3D-versnelling en omvangrijke speed-benchmarks met typische internetacties. Uitrusting Hoe goed zijn de browsers standaard uit10% gerust en hoe staat het met het toevoegen van extra functies?

BROWSERS GETEST CHROME

OPERA

VIVALDI

FIREFOX

EDGE

IE

PLAATS

1

2

3

4

5

6

puntentotaal

95,1

90,4

88,9

87,6

82,8

71,8

Bediening (30%)

87

85

89

100

84

78

veiligheid (30%)

97

90

83

83

86

86

snelheid (30%)

100

99

97

77

82

53

uitrusting (10%)

100

82

82

97

73

67

TECHNISCHE GEGEVENS producent

Google

Opera

Vivaldi

Mozilla

Microsoft

Microsoft

geteste versie

44.0.2402.157

31.0

1.0.219.50

40.0.2

201.024.016.384

11.0.9899.0

Besturingssystemen

Windows/OS X/Linux

Windows/OS X/Linux

Windows/OS X/Linux

Windows/OS X/Linux

Windows 10

Windows

rendering engine

Blink

Blink

Blink

Gecko

EdgeHTML

Trident Chakra

Javascript engine

V8

V8

V8

JägerMonkey

Chakra

32/64 bit

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

hardware-versnelling

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Multiproces-architectuur

Q

Q

Q

Q

Q

Q

pDf/flash geïntegreerd

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q*

Q / Q**

extensies

Q

Q

experimentele Chromeextensions

Q

gepland

slechts een paar Bing

UITRUSTING

standaard-zoekmachine

Google

Google

Google

Google

Bing

synchronisatie

via Google-account

via Opera-account

Q

via Firefox-account

via MS-account

via MS-account

Bladwijzerbeheer

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Design aan te passen

Q

Q

beperkt

Q

beperkt

beperkt

gebruikersprofielen

Q

Q

Q

Q

gebonden aan Windowsgebruiker

gebonden aan Windowsgebruiker

spellingscontrole

Q

Q

Q

Q

Q

Q

autofill bij webformulieren

Q

Q

Q

Q

Q

Q

webrtc

Q

Q

Q

Q

Q

Q

h.264/Ogg theora/webM/ aac/Mp3/Ogg vorbis

Q/Q/Q/Q/Q/Q

Q / Q / Q/ Q / Q / Q

Q/Q/Q/Q/Q/Q

Q / Q / Q/ Q / Q / Q

Q/Q/Q/Q/Q/Q

Q/Q/Q/Q/Q/Q

reset-functie

Q

Q

Q

Q

Q

Q

VEILIGHEID auto-update

Q

Q

Q

Q

Q

Q

surfbeveiliging

Q

Q

Q

Q

Q

Q

passwordmanager

Q

Q

Q

Q

Q

Q

sandbox

Q

Q

Q

beperkt

Q

Q

click-to-play

Q

Q

Q

Q

Q

Q

privémodus

Q

Q

Q

Q

Q

Q

MEETWAARDEN Browsermark (allround-test)

5036 punten

4883 punten

4970 punten

4072 punten

2869 punten

2727 punten

Octane (Javascript)

22.789 punten

22.424 punten

22.213 punten

17.791 punten

24.074 punten

11.991 punten

BMark (gpu-versnelling)

1666 punten

1985 punten

1416 punten

737 punten

1092 punten

768 punten

Browserscope (security)

16 van 17 punten

16 van 17 punten

16 van 17 punten

14 van 17 punten

15 van 17 punten

15 van 17 punten

htMl5test (webstandaarden)

526 van 555 punten

525 van 555 punten

526 van 555 punten

466 van 555 punten

440 van 555 punten

348 van 555 punten

Topklasse (90-100)

Bovenklasse (75-89)

Middenklasse (45-74)

* in Windows 10 ** in Windows (vanaf Windows 8)

Instapklasse (0-44) Alle beoordelingen in punten (max. 100).

Q Ja Q Nee

128/2015 25

TREND Actueel

Grenscontrole Smart Borders-project

High tech EU-grenzen

Het entry/exit system (EES), het Registered Traveller programme en Eurosur zijn de kern van het EU-project Smart Borders. Maar er zijn nog meer ideeën om gegevens te verzamelen.

Veel burgers heten de naar Europa gereisde vluchtelingen van harte welkom, maar ondertussen beveiligt de EU zijn buitengrenzen met allerlei elektronica. Door Claudio Müller en Alieke van Sommeren

S

mart Borders, oftewel elektronische grenscontrole, dat klinkt wel als een verbetering. Maar het project om de buitengrenzen van de EU te bewaken, is wel een stap terug omdat het niet duidelijk is of de grenzen er inderdaad veiliger van worden. De privacy komt in ieder geval wel in het geding. Het project Smart Borders bestaat uit meerdere delen (zie kader 'Grenscontrole'). Het controleren van grenzen met satellieten, vliegtuigen en boten vliegtuig en boot gebeurt al. Tot november heeft de EU ook het elektronisch opslaan van persoonlijke gegevens van personen uit niet-EU-landen getest, op onder andere het vliegveld Frankfurt/Main. De eerste berichten met resultaten toonden echter aan dat er nog aardig wat technische mankementen zijn. De vingerafdrukscanners werkten slechts af en toe als ze alle tien de vingers moesten vastleggen. De paspoortcontroles waren voor de gek te houden met opgeplakte RFID-chips waarin een valse pasfoto stond opgeslagen. In de controle-apparatuur ontbraken

Entry/exit system

certificaten om de bestanden te kunnen controleren. En de mobiele scanners voor in de trein hadden last van het wegvallen van de verbinding als ze in gebieden met slechte dekking werden gebruikt. De Smart Borders zijn vooral een extra controlemethode voor de Europese politie-autoriteiten, die bij de bestanden kunnen die EU-grenzenbewaker Frontex verzamelt. Tot nu toe zijn dat ‘alleen’ de gegevens van grenspatrouilles. maar als het opslaan van biometrische data uit de testfase komt en daadwerkelijk wordt ingezet (gepland voor 2020), zijn deze gegevens voor alle autoriteiten beschikbaar. Al in 2013 kwam er kritiek op het project: het zou alleen maar enorm veel gegevens verzamelen met als risico dat onschuldigen per abuis als ‘gezocht’ worden gemarkeerd. De Smart Borders hebben geen betrekking op burgers van de Europese Unie, maar het gebruik van elektronische paspoorten en het opslaan van gegevens van personen die met het vliegtuig reizen, zorgt er wel voor dat ook onze reizen na te pluizen zijn. [email protected] c

Verdrag van Schengen: vrije reiszone In het Verdag van Schengen is vastgelegd in welke gebieden binnen de EU je vrij kunt reizen zonder grenscontrole. Burgers van andere lidstaten moeten een visum aanvragen. Voor vluchtelingen is er alleen de keuze om illegaal de grens over te steken. AANVRAGEN IN 2014 VANUIT: RUSLAND

5,8 MILJOEN

CHINA

1,8 MILJOEN

OEKRAÏNE

1,4 MILJOEN

WIT-RUSLAND TURKIJE

26 128/2015

Het EES controleert het naar of vanuit Europa reizen van niet-EU-burgers en slaat visumdata en biometrische kenmerken op. Het doel: controleren hoe lang mensen blijven en ze later kunnen identificeren aan de hand van biometrische gegevens.

Registered Traveller Programme In het RTP kunnen reizigers hun gegevens voor hun vertrek laten vastleggen om de grenscontrole op de bestemming te versnellen. In het begin wordt er toegang tot het programma verstrekt voor één jaar. Verlengen met twee jaar is daarna mogelijk, eventueel met een tweede verlenging van twee jaar.

Eurosur De door Frontex geleide controleinstantie van de buitengrenzen van de EU moet via de ‘hoog risico-grenzen’ in Zuid- en Oost-Europa illegaal overstekende personen detecteren met aanhoudende surveillance.

EasyPass De snelle paspoortcontrole voor EU-burgers die het Schengengebied verlaten of binnenkomen. Daarvoor worden zogenaamde eGates gebruikt. De biometrische gegevens mogen niet permanent bewaard worden en moeten direct gewist worden zodra je de grens over bent.

Vlieggegevens

ILLEGALE GRENSOVERSCHRIJDINGEN (1E HALFJAAR 2015) TURKIJE NAAR GRIEKENLAND

132.240

BALKAN NAAR HONGARIJE

102.342

NOORD-AFRIKA NAAR ITALIË

91.302

0,9 MILJOEN 0,8 MILJOEN

NOORD-AFRIKA NAAR SPANJE

6698

Net als de Verenigde Staten wil de EU zestig verschillende passagiersgegevens (naam, adres, reisroute, betaalmiddel e.d.) voor maximaal vijf jaar opslaan. In 2013 werd zo’n plan nog afgekeurd, maar inmiddels heeft het EU-parlement het ontwerp goedgekeurd. Het populaire argument hiervoor is de bestrijding van terrorisme.

Slimme, harde grenzen EU-landen testen de elektronische controle van de Schengen-grenzen met allerlei pilot-projecten om de instroom van illegale reizigers en vluchtelingen te beperken.

Biometrie

Op vliegvelden wil de EU visumgegevens en biometrische kenmerken van reizigers vastleggen.

Administratief netwerk Bewakingscentra van de politie in 24 EU-lidstaten wisselen de gegevens van grenscontroles met elkaar uit.

satelliet

Grensbewaking

EU-autoriteit Frontex zoekt met schepen in kustwateren, maar ook met satellieten en vliegtuigen, naar personen die illegaal de grens willen oversteken.

vliegtuig

Foto's v.l.n.r.: ©evirgen/istockphoto.com, ©designalldone/istockphoto.com, ©FabianCode/istockphoto.com, ©senticus/Fotolia.com, ©ra-photos/istockphoto.com, ©arck/Fotolia.com

stromen vluchtelingen

Illegalen

Vooral uit Noord-Afrika, het Midden-Oosten (via Turkije) en via de Balkan reizen veel mensen zonder geldig visum naar de EU.

De grootste problemen met Smart Borders

Privacy

Technische uitdagingen

Kosten

Het vastleggen van biometrische gegevens valt onder dataretentie: elke reiziger wordt meteen als verdachte gezien.

Het controleren van reisdocumenten wordt handiger met RFID-chips, maar draagbare scanners werken niet met een slechte netwerkverbinding.

De Smart Borders kosten meer dan een miljard euro en enorm veel hulpbronnen. Critici vinden de kosten te hoog in verhouding tot de resultaten. 128/2015 27

TREND Gadgets

CADEAU’S VOOR SINTERKLAAS EN KERST We maken elke maand een selectie van de enorme hoeveelheid hebbedingetjes die verkrijgbaar zijn. Heb je een leuke gadget gezien? Laat het ons weten en stuur een mail naar [email protected].

CHROMECAST

Streamen met gemak IPAD PRO

DE ULTIEME IPAD Een 13 inch scherm, de nieuwste A9X-processor en 4 GB RAM. Deze nieuwste iPad is groot, snel en perfect geschikt voor multimedia en games. Voor de goedkoopste versie met 32 GB opslag betaal je 800 dollar.

www.apple.nl

Google heeft een nieuwe versie van de Chromecast uitgebracht. Bovendien is er nu ook de Chromecast Audio, die speciaal voor het streamen van muziek is ontworpen. Beide kosten 39 euro.

www.google.com/chromecast

TOMTOM GO 5100

PRIMA NAVIGATOR In het buitenland kan navigeren met je telefoon enorme roamingkosten opleveren. Een navigatiesysteem heeft nog altijd zijn plek. Deze Tomtom GO 5100 is een van de beste, met levenslang gratis verkeersinformatie en kaart- en flitserupdates voor zo’n 250 tot 300 euro.

www.tomtom.com

KINDLE VOYAGE

Smartphone om je pols

VOOR GROTE LEZERS

Een goede smartwatch kan een echte toevoeging zijn bij je smartphone. Voor iPhone-gebruikers is de keuze eenvoudig: het model van Apple zelf is zonder twijfel de topper. Bij Android is de keuze veel breder, maar wij gaan hier voor de soepel werkende en fraai vormgegeven Sony Smartwatch 3. Beide watches zijn in veel uitvoeringen te krijgen, vanaf 230 euro voor de Sony en 419 euro voor de Apple.

De nieuwste reader van Amazon heeft een verlicht touchscreen met hoge resolutie en dat levert een heerlijk rustig leesbeeld. Hij is dun, lichter dan een boek en makkelijk hanteerbaar. De WiFi-versie kost 193 euro en de 3G-versie 254 euro.

apple.nl / sony.nl

www.amazon.nl

28 128/2015

Illustraties: ©Natis/Fotolia

APPLE WATCH & SONY SMARTWATCH 3

KURIO TAB 2

VOOR KLEINE GEBRUIKERS JAWBONE UP3

LICHT SPORTMAATJE Deze fitnesstracker is misschien niet heel opvallend, maar het gebrek aan uiterlijk vertoon maakt hem juist heel dun en licht. De Up3 uploadt allerlei data over jouw sportbeurt naar een smartphone-app, waar de gegevens in mooie grafiekjes worden weergegeven. De Up3 kost zo’n 180 euro.

Geef je jouw dure tablet liever niet aan je kinderen? Koop een kindertablet van Kurio! Deze kleurrijke tablets bevatten een hoop leuke content voor kinderen en je kunt internettoegang regelen als ouder. De TAB 2 is te krijgen voor zo’n 110 euro.

www.kurioworld.com

www.jawbone.com

SAMSUNG GALAXY S2 HP ELITEBOOK 725 G3

KOM GOED VOOR DE DAG Deze mooie business-notebook is bijna zo dun als een ultrabook en heeft de nieuwste techniek aan boord, zoals een USB-C-aansluiting en een krachtige AMD A10-processor met R7 Radeon graphics. Deze variant kost zo’n 1400 euro.

BRILJANT BEELD De AMOLED-schermen van Samsung leveren schitterende, diepe kleuren en veel licht. De nieuwste generatie, Galaxy Tab S2, is verkrijgbaar in 9,7 inch en 8 inch, met minimaal 2048 × 1536 pixels. Prijzen beginnen bij 399 euro.

www.samsung.com

www.hp.nl

MSI GAMING NOTEBOOKS

Draagbare krachtpatsers De gaming notebooks van MSi zijn compleet in aluminium uitgevoerd en hebben verlichte toetsenborden. Je kunt rekenen op een Core i5 of i7-processor, een combinatie van SSD en harde schijf, een supersnelle videokaart van Nvidia en veel werkgeheugen. Prijzen kunnen oplopen tot 2200 euro, maar beginnen een stuk lager.

eu.msi.com

SENNHEISER HD598

Fraai geluid uit fraaie schelpen Ondanks zijn grootte voelt deze koptelefoon licht aan en de fluwelen oorkussens zitten erg prettig. Van de uitvoering in crèmewit en houten accenten moet je houden. Maar voor 180 tot 200 euro is dit wel een erg mooie no-nonsense koptelefoon.

sennheiser.com

128/2015 29

trend Veiligheid

Hackers zonder grenzen Een hacker was vroeger iemand die binnendrong in computers – en daar hield het dan bij op. Maar de moderne hacker draait zijn hand niet meer om voor auto’s, telefoons of drones. Zelfs wapensystemen zijn niet veilig. Door Fabian von Keudell en Peter Marinus

E

lk jaar komen IT- en beveiligingsexperts bijeen op de Black Hat-conferentie van Jeff Moss,waar ze de nieuwste aanvalsmethodes en zwakke plekken in de beveiliging van grote IT-systemen bespreken. Dit beperkt zich niet alleen tot pc’s, want ook bugs in besturingssysteem Android passeren de revue, evenals auto’s waarvan de remmen via een hack op een afstand onklaar gemaakt kunnen worden. Maar

30 128/2015

het kan nog exotischer: denk bijvoorbeeld aan geleide wapens waar hackers zélf doelwitten in programmeren. Sommige sprekers onthulden op de hackermanifestatie spionage- en spionageafweermethodes van bekende inlichtingendiensten zoals NSA en GSHQ. Andere bijdragen aan de conferentie werden om mysterieuze redenen kort voor aanvang afgezegd. We bespreken een paar van de spannendste presentaties.

Het mobiele gevaar

Smartphone-aanvallen Lek in een half miljard apparaten Door een fout in de MediaServer op Androidapparaten kunnen hackers de complete telefoon platleggen. Er is een patch, maar die is nog niet voor alle telefoons beschikbaar.

Je smartphone wordt steeds meer een datahub, de spil in je persoonlijke netwerk. Er staan inmiddels bijzonder veel privégegevens op, wat ze tot een geliefd doelwit maakt bij hackers. Hackers concentreren zich steeds vaker op smartphones in plaats van Windows. Op het moment van schrijven zijn er zo’n 865.000 schadelijke Android-apps in omloop. Nieuwe beveiligingsgaten in het besturingssysteem zijn vaak gevaarlijker dan álle voorgaande bij elkaar. Via nieuwe kwetsbaarheden is het voor hackers mogelijk om totale toegang te krijgen tot een apparaat en alle informatie te stelen of de telefoon onbruikbaar te maken. Wish Wu, onderzoeker bij Trend Micro, vond zo’n bug in de MediaServer-dienst van Android. Als de gebruiker een speciaal bewerkt videobestand opent, crasht de mediaspeler en klapt het hele besturingssysteem in elkaar. Zo’n video kan op de telefoon terechtkomen via een malwareapp, die geen rechten eist om de gebruiker niet achterdochtig te maken. Het grote probleem is dat zo’n app zichzelf in de autostart-routine van de telefoon nestelt. Opnieuw opstarten van de telefoon helpt niet, want de MediaServer-bug treedt daardoor elke keer opnieuw op en dat maakt de telefoon praktisch onbruikbaar. De bug is te vinden in alle Android-versies van 4.3 tot 5.1.1, wat neerkomt op de helft van alle installaties. Er is geen overkoepelende patch die voor álle versies werkt. Een paar dagen voor deze onthulling werd een andere gevaarlijke zwakke plek in Android bekendgemaakt: Stagefright. Deze fout zit in zo’n 950 miljoen Android-apparaten, wat neerkomt op 95 procent van alle installaties. De naam van het Stagefright-lek komt van de module die verantwoordelijk is voor het verwerken van multimediaformaten. Hackers nemen de controle over een telefoon over met een eenvoudig MMS-bericht, dat behalve de link naar een video of andere onschuldige content ook schadelijke code bevat die wordt uitgevoerd zodra het bericht wordt geopend. Vooral apps die ontvangen MMS’jes automatisch openen zijn dus gevaarlijk. Google heeft inmiddels een oplossing voor het Stagefright-lek, maar de fabrikanten zijn traag met het uitbrengen van de patch.

INLOGGEVENS ZIJN NIET MEER VEILIG Het onbruikbaar maken van een smartphone is al vervelend genoeg, maar het kan nog erger. Zo bevatten HTC-smartphones een zwakke plek waardoor een aanvaller vingerafdrukken kan stelen die in het geheugen van de telefoon staan. Experts van beveiligingsbedrijf FireEye demonstreerden dat aan de hand van een HTC One Max, die de vingerafdrukken lokaal opslaat als BMP-afbeeldingen die op geen enkele wijze beveiligd of versleuteld zijn. De voorspellingen zijn dat tot 2019 ongeveer de helft van alle smartphones vingerafdrukken zal gebruiken voor het beveiligen van data. Als je afdrukken nu gestolen worden, kan dat jaren later nog tot problemen leiden. Een wachtwoord kun je gewoon veranderen, maar je vingerafdrukken zijn in 2019 nog hetzelfde. Het

Vingerafdruk gestolen Via een fout in de software van verschillende HTC-telefoons kunnen aanvallers de vingerafdrukken van gebruikers uitlezen en stelen. Daarmee wordt alles toegankelijk wat die gebruiker in de toekomst met zijn vingerafdruk versleutelt.

Gekloonde simkaart Een onderzoeker uit Shanghai las de geheime codeersleutels van onkraakbaar geachte simkaarten uit met een oscilloscoop. Met de kopieën van deze simkaarten kraakte hij vervolgens tweestapsgeverifieerde beveiligingen.

goede nieuws is dat HTC inmiddels een patch heeft uitgebracht die de afdrukken beter beschermt op de telefoon. Misschien nog wel gevaarlijker is het feit dat de beschermingsmodule voor de onmisbare simkaart van een telefoon niet meer waterdicht is. Deze USIM (Universal Subscriber Identity Module) werd tot nog toe als onkraakbaar beschouwd. Maar de Chinese onderzoeker Yu Yu kreeg het voor elkaar om de gecodeerde simkaart op zeer ongebruikelijke wijze te klonen. Hij analyseerde de datastromen in de chip met een oscilloscoop, een apparaat dat cyclische variaties in stroom zichtbaar kan maken. Zo ontdekte hij de codes waarmee de simkaart versleuteld was. Met deze gegevens kloon je binnen een uurtje een simkaart, waarmee je vervolgens gesprekken kunt afluisteren, wachtwoorden kunt uitlezen en zelfs telefoongesprekken kunt voeren op kosten van de eigenaar.

128/2015 31

TREND Veiligheid

Hacken op afstand

Er zijn nauwelijks nog apparaten die zonder draadloze communicatie werken. Jammer genoeg zijn veel draadloze verbindingen niet bepaald veilig en dat kan tegenwoordig zelfs dodelijke gevolgen hebben. Draadloos binnendringen is voor hackers niet alleen een handige methode, het is vaak ook de eenvoudigste. Michael Robinson demonstreerde op de beveiligingsconferentie Defcon dat hij een Bebop-drone van Parrot met gemak kon overnemen. Hij gebruikte daarvoor het wifi-netwerk dat de drone opzet om contact te maken met de tablet of telefoon van de bestuurder. Dat netwerkje is niet beveiligd, waardoor het een peulenschil is om contact te leggen. Robinson verbrak de bestaande verbinding tussen eigenaar en drone met een stoorzender en nam daarna de verbinding en de controle over. Daarbij zorgde een klein programma ervoor dat hij sneller was met contact maken dan de telefoon van de eigenaar. Contactloze betaalmethodes zijn natuurlijk een stuk beter beveiligd dan het wifi van een drone, maar dat wil niet zeggen dat ze veilig zijn voor hackers. Peter Fillmore is een expert op het gebied van bank-hacking. Hij onderzocht de NFC-pasjes van Visa en MasterCard en ontdekte daarbij meerdere zwakke plekken. Het ergste is misschien nog wel, dat de pasjes vrij gemakkelijk te kopiëren zijn. In principe hoort dat helemaal niet te kunnen, maar omdat de creditcardmaatschappijen erop staan dat oudere betaalterminals ook ondersteund worden, heeft de pas naast de NFC-chip nog een onversleutelde magneetstrip. Deze verouderde techniek legt beperkingen op aan de beveiliging. Zo kan bij sommige kaarten het zogenaamde ‘unpredictable number’ van de kaart slechts tussen 0 en 99 liggen en dat is verre van ‘unpredictable’. Fillmore liet zien dat hij met een eigen programma op zijn Android-telefoon de informatie van een NFC-kaart kon halen, de nodige codes kon genereren en zo kon betalen bij een terminal. “Je kunt de kaart niet klonen, maar de transacties wel”, besloot Fillmore zijn verhaal.

OVERDOSERING DOOR HACKERS Bij de meeste hacks blijft het bij financiële schade en misschien wat verloren nachtrust. Maar de hack die Runa Sandvik en Michael Auger demonstreerden ging om leven en dood. Zij vonden een manier om de hypermoderne scherpschuttergeweren van het bedrijf TrackingPoint te manipuleren. Deze wapens zijn voorzien van een computergestuurde richtkijker en een elektronische trekker. De schutter wijst een doel aan via de kijker, die vervolgens alle atmosferische omstandigheden zoals windsnelheid, luchtdruk en dergelijke uitwerkt en het trefpunt van de kogel voorspelt. Als de schutter op het trefpunt mikt en de trekker overhaalt, past het geweer het daadwerkelijke moment van afvuren exact aan de omstandigheden aan. De techniek werkt op doelen die 1600 meter ver weg zijn, zelfs als ze met zo’n 30 kilometer per uur bewegen. Sandvik en Auger ontdekten een bug in het Linux-systeem en het wifi-netwerk van het wapen. Daardoor konden zij inbreken om nieuwe doelen aan te wijzen of het wapen onklaar maken.

32 128/2015

Aanvallen op hardware Zo kaap je een drone Een Bebop-drone van Parrot zet een onbeveiligd wifi-netwerkje op om met zijn eigenaar te communiceren. Hackers kappen die verbinding af met een stoorzender en maken zélf contact met de drone om hem te stelen.

Creditcard met NFC niet veilig Contactloos betalen is veilig zolang de gebruikte techniek up-to-date is. Peter Fillmore kon een creditcard kapen door het gebruik van de verouderde magneetstrip te forceren.

Zelfs geweren zijn te hacken Door een bug in het wifi-netwerk van het ‘zelfmikkende’ geweer van TrackingPoint kan een hacker nieuwe doelen voor het wapen aanwijzen.

Infuuspompen aanpassen Bij bepaalde infusspompen van Hospira is het angstwekkend makkelijk om de dosering van verdovingsmiddelen aan te passen. Hiervan zijn honderdduizenden exemplaren wereldwijd in omloop. Je moet de pomp wel fysiek openen om hem te hacken.

Overigens zijn niet alleen wapenhacks potentieel levensgevaarlijk. Billy Rios liet bijvoorbeeld een manier zien om in te breken in een Symbiq-infuuspomp van Hospira. Er zijn honderdduizenden van deze pompen internationaal in omloop. Ook Nederlandse en Belgische ziekenhuizen zetten Hospira Symbiq-systemen in om onder andere narcosemiddelen toe te dienen. Rios vond meerdere zwakke plekken in de Symbiq, waarmee hij de doseringslimiet en de dosering kon veranderen. Over het algemeen moet de pomp overigens lokaal gehackt worden, wat het gevaar behoorlijk beperkt.

Hacker op de achterbank

Doordat er steeds meer elektronica in auto’s zit, is het te verwachten dat hackers steeds meer mogelijkheden vinden om bij de vierwielers in te breken. Dat auto’s zelden updates ontvangen, helpt zeker niet. Dat een hacker de boordcomputer van een auto kan hacken, is vorig jaar al bewezen. Het punt was destijds alleen dat de hacker in de auto moest zitten om zijn notebook te verbinden met de CAN-bus (Controller Area Network) van de auto. Op de Black Hat-conferentie van dit jaar lieten Charlie Miller en Chris Valasek een methode zien om een auto op afstand te hacken via een internetverbinding. Miller en Valasek gebruikten een moderne SUV van Jeep als slachtoffer voor de demonstratie. Deze auto’s zijn voorzien van de datahub Uconnect, die samenwerkt met een app zodat de bezitter van de auto allerlei handige data kan uitlezen op zijn smartphone. Zo kan hij bijvoorbeeld de locatie van de auto opzoeken of het brandstofpeil controleren. De hackers bedachten een methode om achter het IP-adres van de Uconnect-hub te komen. Daarna gebruikten ze een zero-daybeveiligingslek in de firmware om delen van het besturingssysteem te overschrijven met eigen software. Daarmee kregen zij toegang tot vrijwel alle elektronische systemen in de auto, van airco en radio tot gastoevoer en remmen. De Fiat-Chryslergroep reageerde snel op de onthullingen en bracht een patch uit voor de firmware. Maar omdat die via een usb-stick op het systeem gezet moest worden, was de fabrikant bang dat veel eigenaars hun auto niet zouden patchen. Fiat-Chrysler roept daarom 1,4 miljoen auto’s terug zodat de systemen in de garage gepatcht kunnen worden. Tesla laat zien dat patchen ook makkelijk kan en uploadt firmware-updates automatisch naar de auto’s. Dat is natuurlijk geen bescherming tegen hacks, maar er zijn in elk geval snel reparaties mogelijk als er iets ontdekt wordt.

OPEN DEUREN Niet alleen de boordcomputers van auto’s zijn draadloos te hacken. Beveiligingsexpert Samy Kamkar heeft het apparaatje RollJam ontwikkelt, waarmee hij de sloten van de meeste auto’s kan openen. De techniek erachter is vrij eenvoudig. Als je de auto op afstand afsluit, wordt er een sleutelcode gegenereerd en verstuurd. Die is maar één keer bruikbaar en wordt vervolgens gewist. RollJam onderschept deze sleutel zodat de hacker daar op een later moment de auto mee kan openen. Het apparaatje omzeilt het ongeldig worden van de sleutelcode door eerst de verbinding tussen auto en sleutel te storen. De bezitter drukt op het knopje en RollJam onderschept de sleutelcode. Die komt natuurlijk niet bij de auto aan, waardoor die niet op slot gaat. De bezitter drukt natuurlijk nog eens op de knop om te kijken of de auto dan wel gewoon sluit. RollJam geeft die tweede sleutelcode netjes door en de auto gaat op slot. De bezitter loopt tevreden weg, maar de hacker heeft nu een geldige sleutelcode voor zijn auto op zak. Fabrikanten reageerden op deze onthulling met beperkt houdbare sleutelcodes, die na verloop van tijd ongeldig worden. Maar die worden pas in de volgende generatie auto’s ingebouwd.

Auto’s in gevaar Steeds meer autohacks Naarmate een auto steeds meer een rijdende computer wordt, ontstaan er meer zwakke plekken. Een voorbeeld is dat hackers contact maken met de onbeveiligde datahub in bepaalde auto’s en zo toegang krijgen tot alle belangrijke elektronische systemen. Tot voor kort was het nodig om een notebook fysiek op de auto aan te sluiten.

Wifi

Bluetooth

Apps

Telemetrie Bandendruksensoren

Hackers hebben allerlei toegangspunten in het systeem van moderne auto’s gevonden. Voor alle hierboven aangegeven systemen zijn hacks vastgesteld.

“Autohacks kunnen in de toekomst dodelijke gevolgen hebben” CHARLIE MILLER, EXPERT OP HET GEBIED VAN AUTOBEVEILIGING

Een apparaatje dat deuren opent Met zijn RollJam-apparaat kan IT-expert Sammy Kamkar elke autodeur openen. Hij omzeilt daarbij de beveiliging door de sleutelcodes te onderscheppen.

128/2015 33

TREND Veiligheid

In opdracht van de NSA

Met genoeg geld en andere middelen is het tegenwoordig mogelijk om elke internetgebruiker te identificeren. Verschillende onderzoekers lieten hier op Black Hat voorbeelden van zien. Uit een gelekte interne presentatie van de National Security Agency (NSA) werd duidelijk dat de VS in de afgelopen jaren 600 keer door Chinese hackers is belaagd. Hoe de NSA de herkomst van de aanvallers precies heeft vastgesteld, is niet duidelijk. Als je genoeg geld hebt, kun je blijkbaar iedereen vinden via internet. Zelfs het anonieme Tor-netwerk is niet langer veilig. Volgens een blog van het Tor Project zelf waren er maandenlang gehackte entry points actief. Een entry point is de poort waarop Tor-gebruikers inloggen om hun verkeer via het anonieme netwerk te laten lopen. Op bepaalde momenten was bijna 6,5 procent van deze poorten gehackt. Het dataverkeer bleef gewoon versleuteld en kon niet uitgelezen worden, maar de bewerkte entry points konden wel de identiteit van gebruikers onthullen. De hackers stopten stiekem kleine pakketjes onversleutelde data bij het versleutelde verkeer van Tor-gebruikers, waardoor ze dit dataverkeer door het netwerk konden volgen. De hackers konden de data niet uitlezen, maar wisten wel wélke gebruiker (inclusief IP-adres!) op welke Tor-sites geweest was. Experts van de Carnegie Mellon-universiteit wilden op de afgelopen Black Hat-conferentie een presentatie over deze hack houden, maar zegden de lezing kort voor aanvang af.

Zelfs regeringen hacken mee De cyberoorlog is begonnen Een geheim document van de NSA laat zien dat geheime diensten niet alleen exact bijhouden wanneer en wat wordt aangevallen, maar ook waar de aanvallen vandaan komen. Deze kaart laat hack-aanvallen vanuit China zien. Inmiddels hebben de VS en China een verdrag over cyberoorlogvoering getekend.

Tor-gebruikers niet langer anoniem Een onbekende partij heeft zijn eigen aangepaste Tortoegangspunten online gezet. Via deze netwerkpoorten is het mogelijk om individuele gebruikers te identificeren en hun gangen op Tor-sites na te gaan. Volgens experts zit er vermoedelijk een regering achter de access points.

ANONIEM SURFEN VERBODEN De Carnegie Mellon-presentatie was niet de enige die slechts dagen voordat Black Hat begon werd geannuleerd. Ook Ben Caudill, de CEO van Rhino Security Labs, zegde zijn presentatie af waarin hij de wifi-router ProxyHam zou demonstreren. Deze kan bijvoorbeeld in een internetcafé geplaatst worden en met zijn 900 MHz-antenne tot op een paar kilometer een internetsignaal leveren aan gebruikers met een eigen ontvangstantenne. De gebruikers kunnen op deze manier nooit getraceerd worden want het eindstation van het traceerbare verkeer is de router in het internetcafé. Maar vlak voor de presentatie trok Caudill aan de noodrem. Reeds geproduceerde apparaten werden vernietigd en de presentatie werd geannuleerd. Op de vraag of Caudill soms door de overheid onder druk was gezet, gaf hij “geen commentaar”. Zelfs mobiele gebruikers zijn op anonimiseringsnetwerken niet veilig. Franse en Belgische onderzoekers hebben bijvoorbeeld ontdekt dat de accu in een smartphone, tablet of notebook gebruikt kan worden om het apparaat te identificeren. Dat kan volledig op afstand gebeuren, omdat er niet meer nodig is dan een API-oproep onder HTML5. De hacker ziet dan een overzicht van het accuniveau, de toestand van de accu en de oplaadcycli. Dat profiel kan ook gebruikt worden om datastromen aan een specifiek toestel te koppelen. Als een smartphone bijvoorbeeld uitlogt bij een openbaar netwerk en kort daarop met een ander IP-adres in Tor inlogt, is duidelijk dat het om dezelfde telefoon gaat. [email protected] c 34 128/2015

“Als ze je IP eenmaal hebben, heb je het spel verloren” BEN CAUDILL, CEO RHINO SECURITY LABS

Zelfs een accu kan je verraden Via een HTML5-API kunnen bijzondere gegevens over de accu in een mobiel apparaat worden opgevraagd. Daaruit kan een profiel worden samengesteld waarmee de smartphone, tablet of notebook gevolgd kan worden.

P RO

Maak kennis met

EFAB

ONN

EME

NT

3 nummers voor ¤ 12,50 e v a g t i u r e p 2 3 , 1 € r a a p s e B

Bestel nu op:

sauttomopt

www.fnl.nl/chip

atisch

TREND Online

WEBSITES

Iedere maand de leukste, mooiste en innovatiefste websites op een rij.

Gratis geluiden voor iedereen! Het kan om de een of andere reden voorkomen dat je een leuk geluidseffect zoekt. Bijvoorbeeld voor een jubileumfilmpje of voor een video van een evenement. Maar het kan heel lastig zijn om gratis geluidseffecten te vinden waar geen copyright op rust. Freesound is in dat geval een ideaal adres. Hier plaatsen allerlei enthousiastelingen hun zelf opgenomen of nagebootste geluiden onder een Creative Commons-licentie. Dat wil zeggen dat je ze mag gebruiken, maar even de naam van de auteur moet vermelden. De geluiden verschillen van lange achtergrondtracks die opgenomen zijn op verschillende locaties tot allerlei korte effectjes. Er zijn zelfs Foley-tracks te vinden waar met allerlei voorwerpen geluiden worden nagebootst, net zoals dat in Hollywood wordt gedaan. freesound.org

Tweehonderd jaar topografie Op deze website wordt duidelijk hoe het landschap van Nederland tussen 1815 en 2015 behoorlijk is veranderd. Aan de hand van oud kaartenmateriaal kun je per jaar zien wat er op topografisch gebied allemaal is gebeurd, waaronder opvallende dingen zoals het verschijnen van land in het IJsselmeer. Door ver in te zoomen, kun je mooi de ontwikkeling van je eigen woonplaats volgen. Voor bepaalde tijdstippen zijn niet op alle niveaus kaarten aanwezig. Zo zie je de Noordoostpolder midden jaren ‘40 wel wanneer je helemaal uitzoomt, maar slechts gedeeltelijk als je dichterbij gaat kijken. Als je een regio selecteert waar de veranderingen geleidelijker zijn, zul je een mooi verloop in de groei van allerlei plaatsen en landschappen zien. Met de knoppen linksboven kun je naar jouw locatie springen of een tijdsverloop afspelen. www.topotijdreis.nl

Voor de creatievelingen Sites waarmee je iets kunt tekenen of creëren zijn altijd leuk om wat tijd mee te doden. Weave Silk is in die categorie één van de uitblinkers. Hiermee maak je fractalachtige vormen die niet zouden misstaan op albumcovers van metal- of progrockbands. Om te beginnen zet je linksboven bij de pictogrammen de »Controls« aan, zodat je kleuren en vormen kunt kiezen. Je kunt de kleuren met elkaar mengen door ze door elkaar heen te slepen. En daarna kun je aan de slag. Het mooiste is om verschillende symmetrieën te kiezen en eens te kijken wat er gebeurt als je de vormen over het scherm trekt. Ga je voor symmetrische vormen of juist voor ogenschijnlijke chaos? Als je klaar bent, kun je je kunstwerk als afbeelding downloaden. weavesilk.com

36 128/2015

Top 3

Eten en drinken

FOODTUBE Als je een vraag hebt over koken of keukenvaardigheden die ze nooit bespreken op de kook- en foodzenders die de Nederlandse televisie rijk is, neem je een kijkje op Foodtube. Deze site is een soort YouTube, maar dan voor video’s die met koken te maken hebben. Wanneer je op de site aankomt, zie je de nieuwste video’s op de hoofdpagina. Klik linksboven op »Menu« voor verschillende categorieën en een zoekfunctie. Zo leer je snel hoe je een sjalotje snippert of hoe je een mojito maakt. Maar je vindt ook allerlei interessante reportages over de achtergronden van ingrediënten. De kans is groot dat je hier een filmpje met het antwoord op jouw vragen vindt. www.foodtube.nl

VOEDINGSCENTRUM Voor de verstandige eter kan het lonen om eens bij het Voedingscentrum te gaan kijken. Deze site heeft voorlichting over voedingswaren als belangrijkste taak. Zo kun je informatie inwinnen over de waarheid achter light-producten, over goed eten wanneer je zwanger bent of als je allergieën of andere aandoeningen hebt. Je kunt bovendien persoonlijke adviezen inwinnen over je eetpatronen, BMI en calorieën-intake. Maar het Voedingscentrum helpt je ook met gevarieerd eten. Onder »Recepten« in de menubalk vind je bijvoorbeeld een weekmenu of een ‘Recept van de dag’. Laat je inspireren én eet gezond! www.voedingscentrum.nl

FOOD REPUBLIC Food Republic gaat net een stukje verder dan de gemiddelde site over eten, drinken en aanverwante onderwerpen. Je vindt hier heel veel artikelen over de meest uiteenlopende dingen. Natuurlijk zijn er volop recepten te vinden, net als informatie over nieuwe restaurants en vakantieplaatsen met een culinaire reputatie. Maar er staan ook opiniestukken over voedselveiligheid, bereidingswijzen of de productie van voedingswaren op deze mooi vormgegeven site. Bovendien lees je er nieuwtjes over sterrenchefs en hun (nieuwe) restaurants of over gadgets die bij allergieën kunnen helpen. Als jouw interesse in eten en drinken verder gaat dan de keuken is dit een mooie site! www.foodrepublic.com

Muziektijdlijn Als er gediscussieerd wordt over muziek, zul je altijd zien dat er op een bepaald moment onenigheid ontstaat over het genre of subgenre van deze of gene band. Voor mensen die zich met dat soort onderscheid bezighouden, is deze tijdlijn van muzikale genres vanaf 1950 een waar paradijs. Als je voor het eerst op de site komt, zie je een kleurig golfpatroon in een tijdlijn waarin wordt aangegeven op welk moment bepaalde genres ontstaan en hoe ze zich ontwikkelen. Als je op de golf van een genre klikt, zoomt de site erop in en zie je een verloop van alle subgenres. Onderaan zie je albumcovers van beroemde bands binnen de genres die je onderzoekt. Bovenaan staat een zoekvak waar je de naam van een artiest of band kunt intypen, zodat je een carrière binnen een genre kunt bekijken. Als je op een albumcover klikt, ga je naar Google Play waar je de muziek kunt aanschaffen. music-timeline.appspot.com

128/2015 37

trend Maps

USA Internetsnelheid

11,7 Mb/s

Breedbandaansluiting

21%

IPv6-verbindingen

19%

gemiddelde datasnelheid aantal gebruikers met 15 Mb/s of meer internetverkeer via IPv6

Zo snel surft de wereld W

aar wij in Nederland nog steeds investeren in het sneller maken van de breedbandverbinding, slaan groei-economieën zoals China en Brazilië deze stap over. In die landen is het mobiele netwerk even snel, en soms zelfs sneller, dan de vaste internetverbinding. Voor dat sterk groeiende aantal internetgebruikers zijn goede mobiele verbindingen nodig, al is het alleen maar omdat in die landen een desktop-pc of laptop vele malen duurder is dan een mobiel apparaat. Dergelijke inzichten verschaft het rapport ‘State of The Internet’ van Akamai, één van ‘s werelds grootste internetdienstverleners. Je hebt misschien nog nooit van het bedrijf gehoord, maar alle door jou opgevraagde Facebook- of eBaypagina’s gaan via Akamai. Het rapport toont verder aan dat de gemiddelde wereldwijde datasnelheid alleen al in het afgelopen jaar met dertig procent is toegenomen. Omdat in Nederland de aanleg van glasvezel nog steeds slechts mondjesmaat plaatsvindt, zal de gemiddelde snelheid steeds verder afnemen. Ook met het aantal IPv6-verbindingen wil het niet zo vlotten. Dat doen ze bij onze zuiderburen toch beter. Met 38,7% is België wereldwijd koploper op het gebied van IPv6. Dit is voornamelijk te danken aan de steun die de Belgische overheid in 2012 gaf aan IPv6. Hierdoor zijn een flink aantal bedrijven aan het investeren geslagen in deze nieuwe techniek. c 38 128/2015

Brazilië Internetsnelheid

3,6 Mb/s

Breedbandaansluiting

0,6%

IPv6-verbindingen

4,5%

gemiddelde datasnelheid aantal gebruikers met 15 Mb/s of meer internetverkeer via IPv6

lager dan 5 Mb/s 5 -12 Mb/s meer dan 12 Mb/s geen opgave

China

Internetsnelheid

3,4 Mb/s

Breedbandaansluiting

0,2%

IPv6-verbindingen

1%

gemiddelde datasnelheid

nederland

aantal gebruikers met 15 Mb/s of meer

Internetsnelheid

15,2 Mb/s

Breedbandaansluiting

32%

IPv6-verbindingen

2,3%

gemiddelde datasnelheid aantal gebruikers met 15 Mb/s of meer internetverkeer via IPv6

internetverkeer via IPv6

Zuid-Korea Internetsnelheid

23,1 Mb/s

Breedbandaansluiting

53%

IPv6-verbindingen

0,7%

gemiddelde datasnelheid aantal gebruikers met 15 Mb/s of meer internetverkeer via IPv6

Snel mobiel netwerk Mobiel internet heeft de toekomst. Sommige landen zijn hierop voorbereid met snelle mobiele netwerken. Nederland en België spelen op dit moment hierin een marginale rol.

Zweden Internetsnelheid

16,1 Mb/s

Breedbandaansluiting

34%

IPv6-verbindingen

2,5%

gemiddelde datasnelheid aantal gebruikers met 15 Mb/s of meer internetverkeer via IPv6

België Internetsnelheid

10,7 Mb/s

Breedbandaansluiting

15%

IPv6-verbindingen

18,4%

gemiddelde datasnelheid aantal gebruikers met 15 Mb/s of meer internetverkeer via IPv6

GEM. SNELHEID VAN MOBIELE NETWERKEN ( IN MBIT/S ) GROOT-BRITTANNIË

20,4

PUERTO RICO

9,6

ZWEDEN

8,9

ZUID-KOREA

8,8

VENEZUELA

7,0

BELGIË

5,8

NEDERLAND

5,5

MAROKKO

4,8

CHINA

4,7

VS

4,0

BRAZILIË

2,5

128/2015 39

TREND Apps

Apps Wat heel lang een programma was, heet sinds 2008 een app. Deze kleine tools zijn niet meer weg te denken van onze smartphones en tablets. Elke fabrikant heeft er zijn eigen eco-systeem voor. Door Dominik Hayon en Mark van Sommeren

Apple App Store

Google Play Store

Gestart op

11 juli 2008

Aantal apps in het begin

500

Aantal apps in juli 2015 Apps voor

1.500.000 iPhone, iPad, iPod touch

Gemiddeld aantal geïnstalleerde apps per gebruiker Omzet van alle ontwikkelaars tot nu toe

119 25.000.000.000 dollar

Categorie met de meeste omzet Prijzen

Gestart op

1.620.000

… waarvan gratis

1.451.800

Gemiddeld aantal geïnstalleerde apps per gebruiker Aantal apps met meer dan één miljard downloads Populairste media-app

van 0,99 t/m 999,99 euro

Populairste social-app

Omzetaandeel voor Apple

99 dollar per jaar 30 procent

<100

Aantal apps in juli 2015

Games

Registratiekosten voor ontwikkelaars

22 oktober 2008 als Android Market

Aantal apps in het begin

Windows Phone Store & Windows Store Aantal apps in het begin Windows Store gestart op Aantal apps in het begin Samenvoegen van beide stores tot Universal Store op Aantal apps voor Windows & Windows Phone

11 oktober 2010 500 tot 1000 26 oktober 2012 7800 29 juli 2015 585.000

Facebook

Prijzen

van 0,50 t/m 199 euro

Registratiekosten voor ontwikkelaars

eenmalig 25 dollar

Gemiddelde lengte van een mobiele YouTube-sessie Gebruikers die Facebook alleen mobiel bezoeken

40 procent 2,9 miljard dollar

Verwachte omzet met apps tot 2017

70 miljard dollar

Verwachte app-downloads tot 2017

268,7 miljard

Aantal app-downloads per maand per gebruiker Aantal downloads van alle Angry Birds-edities

Registratiekosten voor bedrijven

eenmalig 75 euro

Duurste app-overname

40 128/2015

40 minuten

Omzet die Facebook mobiel binnenhaalt

eenmalig 14 euro 30 procent

30 procent

Algemene info

Registratiekosten voor privé-ontwikkelaars Omzetaandeel voor Microsoft

12 YouTube

Omzetaandeel voor Google

Windows Phone Store gestart op

95

Aantal actieve gebruikers van WhatsApp

8,8 3 miljard

WhatsApp (19 miljard dollar) 800 miljoen

KOOPGIDS Met korte besprekingen van hard- en software, uitgebreide vergelijkende tests en onze maandelijkse toplijsten van de beste consumentenelektronica.

s44 Sony KD-65X8505C

s42 iPhone 6s s48 Photoshop Elements 14 s47 TomTom Bandit

s45 Logi Circle

s43 Chromecast Audio

ELKE MAAERNDDEN HOND TE GETES TEN! C U D O R P

➔

s50 Transformers Devastation

Plus CPU- & GPU-gids op s60 en ons hardware-overzicht op s65

TEST & TECHNIEK Hardware

APPLE IPHONE 6S

Topmodel met korte adem

D

e nieuwste generatie iPhone moet de zwakkere plekken in de iPhone 6 verhelpen. Op echt nieuwe features moet de Apple-fan dus nog even wachten, hoewel het nieuwe 3D Touch een mooie toevoeging is. De iPhone 6S is met 16 GB, 64 GB of 128 GB opslagruimte verkrijgbaar. De grootste versie heeft als nadeel dat hij erg duur is, terwijl de kleinste versie eigenlijk net té klein is. Zeker als je de meegeleverde apps meerekent, want dan houdt de gebruiker maar 10 GB voor eigen toepassingen over. In deze test bespreken we de grootste versie.

CONCLUSIE De iPhone 6s is een prachtige, soepel werkende telefoon met een fraai scherm, een mooie camera en een heel prettige gebruikservaring. Maar zijn zwakke accuduur kost het mooie apparaat zoveel punten dat het in onze toplijst niet eens een top-20 notering krijgt. Er zijn teveel telefoons met soortgelijke prestaties én betere accuduur verkrijgbaar.

+ Mooie afwerking, prestaties, 3D Touch - Slechte accuduur, 32 GB-model is een gemis

APPLE IPHONE 6S BEOORDELING PRIJS/PRESTATIE

voldoende

INFO

www.apple.nl

PRIJS

ca. 970 euro

TECHNISCHE GEGEVENS PROCESSOR/RAM

Apple A9 / 2 GB

SCHERM

4,7 inch, 750 × 1334 LCD

BESTURINGSSYSTEEM

iOS 9.0

OPSLAG (INT./EXT.)

128 GB / niet uitbreidbaar

VERBINDINGEN

ac-wifi, Bluetooth 4.2, LTE, NFC (Apple Pay)

AANSLUITINGEN/SIM

Apple Lightning, 3,5 mm jack / nanosim

ACCUDUUR (BELLEN/ONLINE) AFMETINGEN/GEWICHT

42 128/2015

4:07 / 5:40 uur 138 × 78 × 8 mm / 144 gram

VORM EN VERBINDING Apple heeft zijn nieuwste vlaggenschip van de laatste standaard in aansluitingen voorzien. Zo heb je LTE van de snelste categorie en Bluetooth 4.2. De iPhone 6S heeft een NFC-chip, maar die is net als bij het voorgaande model alleen te gebruiken voor Apple Pay. Zoals altijd is de iPhone voorzien van een propriëtaire Apple Lighting-aansluiting om hem op je pc of een dock aan te sluiten. Voor koptelefoons is een 3,5mm jack aanwezig. De nieuwe iPhone is ietsje dikker en voelbaar zwaarder dan zijn voorganger. Doordat Apple een nieuw soort aluminium heeft gebruikt om de behuizing van de 6s steviger te maken, zijn de tinten van de gouden en grijzen uitvoeringen iets veranderd. De nieuwe kleur roségoud is een mooie uitvoering voor de liefhebber.

EEN STAP TERUG Een zwak punt van de iPhone 6 was zijn matige accuduur. Het spreekt voor zich dat Apple met zijn 6s-model verbetering zal brengen. Maar dat doen ze niet. Sterker nog: de accu van de 6s is nog eens 100 mAh kleiner dan die van de iPhone 6. Er zijn op het moment maar drie smartphones in ons testcentrum die een kleinere accu hebben. Het resultaat van deze verandering is een ronduit

slechte accuduur. Je hebt geluk als je zes uur kunt internetten en de energiebesparende modus in iOS 9 doet weinig aan het probleem af. De grotere iPhone 6s Plus heeft een grotere accu en dus minder problemen. Hoewel de camera van de ‘kleine’ s6 in tegenstelling tot de Plus geen optische beeldstabilisatie heeft, levert die ook prima beelden. De verhoging van de resolutie naar 12 MP zorgt dat je meer kunt zoomen. Bovendien kun je filmen in 4k-resolutie.

NIEUWE BEDIENING De grootste vernieuwing in de 6s is 3D Touch, dat een speciale druksensor in de telefoon gebruikt om de druk van een aanraking te registreren. Daarmee werkt iOS ineens een stuk anders. Zo kun je previews krijgen van wat er achter een link zit door hem zachtjes aan te raken. Als je harder duwt, open je de app pas echt. Zacht drukken op de cameraapp opent een contextmenu waarin je meteen naar de frontcamera of de videomodus kunt. Deze nieuwe bedieningsmethode zal in de toekomst waarschijnlijk een hoop leuke games voor iOS opleveren! Je hebt er wel een iPhone 6s of 6s Plus voor nodig, want hoewel iOS 9 de techniek ondersteunt, hebben oudere iPhones geen druksensor. [email protected]

CHROMECAST AUDIO

Een tweede leven voor je stereo Met de Chromecast Audio speel je muziek vanaf een mobiel apparaat op je stereoinstallatie. De apps waarmee je het materiaal afspeelt, moeten wel

CHROMECAST AUDIO BEOORDELING PRIJS/PRESTATIE INFO

zeer goed www.google.com/chromecast

PRIJS

39 euro

TECHNISCHE GEGEVENS VERBINDING/NETWERK VOEDING DRAADLOZE BEVEILIGING

wifi 802.11 b/g/n/ac (2,4 of 5 GHz) 5V, 1A netvoeding WEP, WPA/WPA2

POORTEN EN AANSLUITINGEN 3,5mm-aansluiting, analoog, optisch digitaal BESTURINGSSYSTEEM Android 4.1 en hoger, iOS 7 en hoger, Windows 7 en hoger, Mac OS 10.7 en hoger, Chrome OS AFMETINGEN/GEWICHT 51,9 × 51,9 × 13,49 mm / 30,7 g

het zogenaamde ‘casten’ ondersteunen – wat herkenbaar is aan een symbool. Voordat je kunt beginnen, moet je de Chromecast in je netwerk opnemen met een speciale app die je stapsgewijs vertelt wat je moet doen. Deze installatieprocedure werkt probleemloos. Tijdens dit proces hoor je aan de hand van een testsignaal of het geluid correct over de luidsprekers wordt afgespeeld. Wanneer de installatie is afgerond, open je een app die het streamen naar de Chromecast Audio ondersteunt. Dat zijn onder meer Google Play, Spotify, TuneIn Radio en Rdio. Je tikt in die app op het symbool dat eruitziet als een beeldscherm en daarna op de naam van jouw Chromecast. Door de luidsprekers hoor je kort een geluidssignaal dat aangeeft dat er verbinding is. Daarna start je het afspelen op je mobiele apparaat. Tijdens het installeren van de Chromecast Audio heb je de Chromecast-

+ Goedkoper dan een nieuw speakersysteem

- Streamt geen audio van YouTube app gedownload. Hiermee kun je nog enkele instellingen aanpassen. Een belangrijke optie is »High Dynamic Range«. Als je deze optie aanzet, krijgt de muziek een behoorlijke boost. Van deze instelling profiteer je het meest wanneer je de Chromecast Audio op een stereoinstallatie hebt aangesloten. Als je gewone pc-speakers of bluetooth-luidsprekers gebruikt, dan moet je deze optie juist uitgevinkt laten. CONCLUSIE Wanneer je vaak muziek afspeelt vanaf smartphone of tablet en geen trek hebt om daar een speciaal dockingsysteem voor aan te schaffen, is de voordelige Chromecast Audio een uitstekend alternatief. Bovendien geeft het je bestaande stereoinstallatie een tweede leven. [email protected]

WACOM BAMBOO SPARK

Digitaal notitieblok Je kunt de Bamboo Spark van Wacom het best omschrijven als een digitaal notitieblok. Voordat je ermee aan de slag kunt, moet je de app op je smartphone of tablet installeren en verbinding maken met de Spark. Dit gaat heel eenvoudig met het stappenplan in de app. Daarna is de Bamboo Spark klaar om te gebruiken. Je schrijft aantekeningen en notities met de meegeleverde pen in het schrijfblok. De pen is drukgevoelig waardoor je

+ Nette afwerking, pikt notities goed op - Kleine vulling voor pen

dikke en dunne lijnen kunt maken. Elke keer als je pagina vol is en je aan een lege bladzijde begint, druk je op de knop in het midden van de map. De pen slaat de pagina op en je kunt verder schrijven. Wanneer je de app op je mobiel of tablet start worden de notities verstuurd. Je hebt ook de mogelijkheid om je notities te bewaren in de Wacom Cloud. Wacom geeft je vijf gigabyte aan opslagruimte en je kunt dan op al je apparaten bij je aantekeningen. Je hoeft overigens niet altijd je telefoon of tablet bij je te hebben, want de Spark kan maximaal honderd pagina’s opslaan tot je ze naar de app of cloud moet sturen. In de app zie je hoeveel van de acculading nog over is. De pen wordt geleverd met twee vullingen en een ringetje waarmee je de vulling uit de pen kunt halen om hem te vervangen. Wanneer je notitieblok vol is, kun je elk ander schrijfblok gebruiken zolang de afmetingen maar ongeveer

WACOM BAMBOO SPARK BEOORDELING PRIJS/PRESTATIE INFO

goed www.wacom.com

PRIJS

160 euro

TECHNISCHE GEGEVENS KLEUR

Grijs

DRUKNIVEAUS

1024

BAMBOO SPARK PEN MEEGELEVERD AFMETINGEN

ja

206 × 253 × 30 mm

GEWICHT (AFH. VAN UITVOERING)

535 - 580 g

gelijk zijn en het niet meer dan vijftig pagina’s dik is. Als het schrijfblok te dik is, worden je notities niet geregistreerd. De Bamboo Spark is er in drie varianten. Hierin verschilt alleen de linkerflap van de map waar je meestal je digitale apparaat op legt. Er is een Spark met ruimte voor je smartphone, een voor je tablet en een specifiek voor de iPad Air 2. CONCLUSIE Als je vaak notities inscant, is de Spark een uitkomst. Wanneer je een notitie eenmaal hebt bevestigd, kun je deze alleen nog maar bewerken in de bijbehorende app. [email protected]

128/2015 43

TEST & TECHNIEK Hardware

SONY KD-65X8505C

Androidtelevisie met sterk 4k-beeld

D

e Sony KD-65X8505C is de eerste door ons geteste televisie met Android 5 Lollipop. Behalve met dit innovatieve besturingssysteem blinkt het toestel vooral uit met een zeer goede beeldkwaliteit en uitstekend geluid. Met zijn resolutie van 3840 × 2160 pixels is het 4k-beeld van de 65-inch Sonytv scherp, detailrijk en vrij van fouten.

CONCLUSIE De Sony KD-65X8505C is de eerste door ons geteste televisie met Android 5 als besturingssysteem. Dit innovatieve UHD-toestel heeft een schermdiagonaal van 65 inch en biedt een zeer goede beeldkwaliteit, zowel in de hoogste resolutie als bij standaardbeeldweergaven. Audiofielen worden daarbij niet vergeten, want het apparaat produceert een uitzonderlijk goed geluid.

+ Zeer goede beeldkwaliteit, vol geluid, innovatief OS, intuïtieve bediening

- Nog te weinig apps voor deze versie van het besturingssysteem

SONY KD-65X8505C BEOORDELING PRIJS/PRESTATIE

goed

INFO

www.sony.nl

PRIJS

2650 euro

TECHNISCHE GEGEVENS SCHERM (DIAMETER/RESOLUTIE) 65 inch / 3840×2160 pixels (UHD) MAX. CONTRAST

8225:1

SCHAAKBORDCONTRAST MAX. HELDERHEID TUNERS

185:1 208 cd/m²

2xDVB-C, 2xDVB-S, 2xDVB-T, analoog (kabel)

MAX. KIJKHOEK (VERTICAAL/HORIZONTAAL) 176° / 176° STROOMVERBRUIK (STAND-BY/IN GEBRUIK) 0,1 / 103 watt AFMETINGEN OVERIGE

146 × 90 × 27 cm LAN, WLAN, usb-recording, smart-tv

44 128/2015

Kortom, een uitstekende prestatie die je bij een aanschafprijs van meer dan 2000 euro ook wel mag verwachten. Bij gebrek aan oorspronkelijk 4k-materiaal hoort zoiets ook voor de opschaalbaarheid van full hd-content naar 4k te gelden. En kijk, Sony heeft die taak al perfect onder de knie: af en toe is het beeld bij opschaling van 1080p naar 2048p zelfs een beetje té scherp.

BEELD- EN GELUIDSKWALITEIT Ook content van de zeven tv-ontvangers (2x DVB-T, 2x DVB-S(2), 2x DVB-C en één analoge kabeltuner) kun je op het toestel in de beste kwaliteit bekijken. Slechts de allerfijnste lijntjes zijn in SDen 1080i-formaat een beetje vervaagd. Voor de rest is het beeld scherp, schoken foutvrij en gewoon mooi om te zien. Die indruk krijg je ook bij bluray-content: die is eveneens scherp, detailrijk, met fantastische kleuren – ook in donkere delen van het beeld – en zonder beeldfouten. De hoge beoordeling voor de beeldkwaliteit is dan ook verdiend. Het toestel ondersteunt 3D-content en werkt daarbij met brillen die de actieveshuttertechniek gebruiken om beelden flikkervrij en met weinig crosstalk weer te geven. 3D-brillen worden echter niet meegeleverd. Overigens: ‘crosstalk’ of ‘overspraak’ treedt bij 3D-brillen op als de actieve-shutterglazen een volgend beeld al doorgeven terwijl op het scherm het huidige beeld nog aan het uitdoven is. Je ziet daarvan dan heel even een nabeeld. Crosstalk wordt daarom ook wel ‘ghosting’ genoemd. Naast het kwalitatief sterke tv-beeld mag ook het geluid er zijn: het toestel kan

een luid en krachtig geluid laten horen. Opvallend is daarbij dat de grote behuizing pas licht begint mee te dreunen als de maximale geluidssterkte al is bereikt.

BESTURINGSSYSTEEM Het besturingssysteem Android 5 heeft een interface die voor deze tv is geoptimaliseerd en waar je vlot en vloeiend doorheen navigeert. In één oogopslag zie je alle aansluitingen en tv-tuners, inclusief apps die je via Google Play Store kunt installeren – al is de keuze nog beperkt. De belangrijkste tv-apps zijn in elk geval aanwezig, waaronder alle gangbare video-on-demand-diensten zoals Netflix, maar ook Facebook en YouTube. De interne opslag is met 8 GB gelukkig wat royaler bemeten dan die van eerdere Android-tv’s, zodat je op de tv ook apps kunt draaien die intern grote systeembestanden opslaan. De voorgeïnstalleerde mediaspeler ondersteunt bijna alle audio- en videoformaten – alleen DivX-bestanden worden niet afgespeeld. Naast de klassieke afstandsbediening wordt een tweede exemplaar met touchpad meegeleverd, waarmee je het Android-besturingssysteem comfortabel kunt bedienen. Het stroomverbruik blijft ondanks het grote display met zijn 4k-resolutie binnen de perken – in de normale modus hebben we een verbruik van 103 watt gemeten. Vergeleken met andere UHDtv’s met dezelfde schermgrootte is dat heel zuinig. De televisie heeft terecht het Europese energielabel A gekregen. In de ecomodus en met de lichtsensor ingeschakeld, kun je het verbruik nog meer verminderen. [email protected]

LOGI CIRCLE

Camera-oppas met tweewegspraak Met de elegante Logi Circle wil Logitech een plekje in je huis veroveren. Je plaatst deze camera op de meegeleverde oplaadring of je 'plakt' hem met een magneet aan een metalen oppervlak.

LOGI CIRCLE BEOORDELING PRIJS/PRESTATIE

goed

INFO

www.logitech.com/nl

PRIJS

ca. 200 euro

TECHNISCHE GEGEVENS VIDEO LENS AUDIO WIFI

HD-camera (720p) 135º groothoek, pan 114º, tilt 58º, 8-voudige zoom ingebouwde microfoon en luidspreker 2,4 en 5,0 GHz (802.11n)

GESCHIKT VOOR: iOS 8.1 of nieuwer (iPhone, iPad, iPod touch) en Android 4.4 of nieuwer ACCUDUUR

3 uur (live-streaming) of 12 uur (energiebesparende modus)

AFMETINGEN/GEWICHT 67 × 65 × 75 mm / 186 g

Dankzij zijn ingebouwde accu kun je hem overal gebruiken, zolang er maar wifidekking is (2,4GHz of 5GHz). Je hoeft alleen de gratis iOS- of Android-app op je smartphone of tablet te installeren en de instructies te volgen om hem via bluetooth aan je camera te koppelen en de camera met je wifi-netwerk te verbinden. De camera werkt ook bij duisternis (infrarood nachtzicht). De latentie is laag en het 720p-beeld is prima. De groothoeklens heeft een kijkhoek van 135 graden. Het schermvullende beeld toont bovenaan in de app naast de tijd ook symbooltjes voor de wifi-sterkte en de accustatus van de camera. Met een volle accu kan de camera drie uur continue live-streamen en in de energiebesparende modus zelfs twaalf uur. Wanneer er enige tijd geen beweging wordt waargenomen stopt de live-registratie tot er weer iets beweegt. De app heeft knoppen voor ‘live’, voor het bladeren door de

+ Gebruiksgemak, tweewegspraak, gratis cloudopslag

- Instelmogelijkheden, geen full-hdvideo, geen SD-kaart diverse tijdstippen en voor de handige ‘Day Brief’, een 30-secondenoverzicht van alle activiteiten vanaf middernacht. Alle beelden worden een week lang in je Logi Circle cloud-account bewaard. Wil je er langer over beschikken, dan moet je betalen. Sinds de laatste update van de app kun je opgenomen sessies bewaren door ze via de downloadknop te exporteren naar Dropbox of naar de lokale opslag van je mobiele apparaat. CONCLUSIE De Logi Circle is ideaal als digitale oppas of om leuke opnames van het gezinsgebeuren te maken, maar puur als beveiligingscamera is hij wat te beperkt. [email protected]

GEMIST?

Geen probleem! Je kunt de uitgaven gemakkelijk nabestellen. Ga hiervoor naar www.fnl.nl/chip (zolang de voorraad strekt)

TEST & TECHNIEK Hardware

PHILIPS AE8000

Mooie alleskunner Deze nieuwe radio van Philips ziet er mooi uit en is van vrijwel alle markten thuis. Naast traditionele FM-radio kun je met de AE8000 ook naar digitale radio

PHILIPS AE8000 BEOORDELING PRIJS/PRESTATIE

goed

INFO

www.philips.nl

PRIJS

140 euro

TECHNISCHE GEGEVENS TUNERBEREIK DISPLAY

FM, FM-stereo, DAB band III, internet 128 × 64 pixel LCD dot matrix

VOLUMEREGELING

Draaiwiel

STROOMVOORZIENING

220-240 volt met 9 volt adapter

UITGANGSVERMOGEN

5 watt

AANSLUITINGEN

Aux-in, 3,5mm jack

VOORKEURSZENDERS

10 zenders per kanaal

AFMETINGEN/GEWICHT

11,6 × 22 × 14,3 cm / 1200 g

(DAB en DAB+) luisteren. DAB heeft veel minder last van storingen en ruis dan de normale FM-uitzending en de plusvariant zorgt er onder andere voor dat je ook bij slechtere ontvangst een goede geluidskwaliteit krijgt. Heb je nog niet genoeg aan de FM- en DAB-zenders? Je kunt ook naar internetstations luisteren. Uiteraard moet je daarvoor de radio wel verbinden met je wifi-netwerk thuis. Dat je daarvoor het wifi-wachtwoord met de draaiknop moet invullen, is omslachtig. De AE8000 heeft een hoofdtelefoonaansluiting aan de voorkant en een externe ingang aan de achterkant. Helaas ontbreekt bluetooth. Een afstandsbediening wordt wel meegeleverd. De eerste keer dat je de radio op DAB zet, moet hij de zenders scannen. Dat duurt een minuutje, maar daarna kun je snel met de draaiknop door alle zenders bladeren. Wanneer je een zen-

+ Mooi design, robuust - Foutjes in vertaling, geen bluetooth der hebt gekozen, begint de radio vrijwel meteen met afspelen. De radio heeft ruimte voor tien voorkeuzezenders. Dit lijkt misschien weinig, maar je kunt voor DAB, FM en internetradio ieder tien zenders instellen. De radio voelt degelijk aan en is eenvoudig in gebruik. De menu’s kun je instellen op Nederlands, maar jammer genoeg zitten er wel een paar fouten in de vertaling. Hoogstwaarschijnlijk worden die in een komende update opgelost. CONCLUSIE Als je een veelzijdige digitale radio met een mooi retro-uiterlijk zoekt, is je zoektocht voorbij. Dit fraaie apparaatje van Philips is degelijk afgewerkt en levert prima prestaties voor een goede prijs. [email protected]

ONEPLUS TWO 64GB

Topsmartphone voor spekkopers De OnePlus Two 64GB heeft een 5,5inch full hd-scherm met een zeer goede helderheid en contrast. Dankzij de 1,8GHz octacore Qualcomm Snapdragon 810-cpu draait het apparaat soepel en stabiel met de praktische Oxygen 2.0-interface onder Android 5.1. De uitrusting van de OnePlus Two is middelmatig. Er zitten features op

+ Prijs, specificaties, software, bouwkwaliteit, USB-C-aansluiting - Verkrijgbaarheid, accuduur, camerasnelheid, geen NFC-chip

46 128/2015

zoals twee SIM-slots met 4G-compatibiliteit, LTE Cat 6, Bluetooth 4.1 en een vingerafdrukscanner, maar tegelijkertijd ontbreken NFC en een microSD-slot. Daarnaast ondersteunt de OnePlus Two geen tv-out via HDMI, MHL of een andere kabelstandaard. Desondanks is de OnePlus Two een uitstekende smartphone. Vooral het telefoneren is erg prettig. Wat dit betreft, zijn het zuivere geluid, de goede geluidssterkte en de hands-free mogelijkheden goed voor een maximale score. Muziek uit de hoofdtelefoon klinkt uitstekend, al moet je zo’n accessoire nog wel zelf regelen. De 3300 mAh grote accu gaat voldoende lang mee, maar minder lang dan verwacht. Bij onze meting komen we tot een gesprekstijd van 10:23 uur en een online surftijd van 7:55 uur. De 13-megapixelcamera maakt scherpe foto’s met fraaie kleuren en overtuigt met zijn dubbele led-flitser in de schemering en in het donker. Toch is de camera niet helemaal top, want

ONEPLUS TWO 64GB BEOORDELING PRIJS/PRESTATIE INFO PRIJS

zeer goed oneplus.net/nl/2 ca. 400 euro

TECHNISCHE GEGEVENS MOBIELE TELEFONIESTANDAARDS GSM-quadband, Edge, UMTS, LTE, LTE Cat4/Cat6 SCHERM (DIAMETER/RESOLUTIE) 5,5 inch / 1080 × 1920 pixels ACCUDUUR (SPRAAK/ONLINE) OPSLAG (INTERN/EXTERN) BESTURINGSSYSTEEM

10:23 / 7:55 uur 54,1 GB / – Android 5.1.1 met Oxygen 2.0.0

AFMETINGEN/GEWICHT 75 × 152 × 10 mm / 175 g

de ontspanvertraging van 0,9 seconden is veel te lang voor zo’n hoogwaardige smartphone. Bovendien heeft de autofocus moeite met scherpstellen op bewegende objecten. CONCLUSIE Dankzij de uitstekende onderdelen doen de prestaties van de OnePlus Two weinig onder voor die van veel duurdere concurrenten. Alleen de camera en de accuduur blijven een beetje achter. [email protected]

TOMTOM BANDIT

Actiecamera met hoogtepunten

T

omTom, van oudsher bekend van navigatiesystemen en sinds enkele jaren van GPS-horloges, heeft de actiecamera Bandit aan zijn assortiment toegevoegd. Deze valt op doordat hij een verfrissend nieuwe aanpak van filmen heeft. In tegenstelling tot GoPro-camera’s, die op fotocameraatjes lijken, lijkt deze Bandit op een videocamera. De camera voelt robuust aan en is waterdicht tot 1 meter of zelfs tot 40 meter met de waterdichte lenskap uit het premiumpakket. De TomTom Bandit heeft

CONCLUSIE Zoek je een makkelijk te bedienen actiecamera, dan komt de TomTom Bandit beslist in aanmerking. De videokwaliteit van de Bandit is goed en de fotokwaliteit is zelfs beter dan die van de GoPro Hero 4 Black Edition. Het bewerken van video’s op de smartphone neemt je veel werk uit handen en resulteert in korte en onderhoudende clips.

+ Videokwaliteit, bediening, waterproof, sensoren

- Android-app, afmetingen TOMTOM BANDIT BEOORDELING PRIJS/PRESTATIE

voldoende

INFO PRIJS

www.tomtom.nl ca. 500 euro (premium)

TECHNISCHE GEGEVENS CAMERA/BURST DISPLAY

16 megapixel / 10 beeldjes per seconde 1,3 cm, monochroom

VIDEORESOLUTIE 720p@60/120fps, 1080p@30/ 60fps, 2,7K@30fps, 4K@15fps VIDEOFEATURES

breed/normaal, timelapse,

OPSLAGMEDIUM

MicroSD-kaart

slowmotion WATERDICHT SENSOREN

Tot 40 meter (met duiklenskap) GPS, G-sensor, gyroscoop, hoogte- en drukmeter

AFMETINGEN/GEWICHT 5,2 × 3,8 × 9,4 cm / 190 g

een montagesysteem waarmee je de camera op zelfklevende pads of op een stuurhouder monteert. Met de GoProadapter kun je hem zelfs gebruiken met GoPro-houders die je al hebt. Dankzij de snelsluiting haal je de camera direct van de adapter, die gewoon kan blijven zitten. Je hoeft niets los te draaien of uit een behuizing te prutsen. Voordat je met filmen begint, stel je de opnamemodus en -kwaliteit in. Met vier knopjes navigeer je op het monochrome 1,3-inch schermpje door het duidelijk gestructureerde menu, waarin overigens de 2,7K- en 4K-modi niet onder ‘Video’, maar onder ‘Bioscoop’ zitten. Koppel je de camera met een app aan je Android- of iOS-toestel, dan moet je hem via de app instellen. De smartphone fungeert dan tegelijkertijd als viewfinder die de beelden met een nauwelijks merkbare vertraging toont. Daarna klik je de camera in de houder en stel je deze in op een richting en een hoogte die je tijdens het rijden niet kunt veranderen. Omdat je de Bandit wel om zijn lengteas kunt draaien, kun je hem op de horizon uitrichten of er ondersteboven mee filmen – wanneer je dat in de instellingen hebt aangegeven, wordt het beeld gewoon rechtop opgenomen. Omdat de Bandit een aparte aanen uitknop heeft, loop je niet het risico dat je de camera per ongeluk uitzet als je een opname wilt starten. Met de aanknop schakel je de camera in, start je een opname of markeer je handmatig een zogenaamd ‘hoogtepunt’. Met de uit-knop stop je de opname of zet je de camera uit. Het premiumpakket bevat een handige afstandsbediening met dezelfde twee knoppen die je op het stuur of om je pols kunt bevestigen.

OPNEMEN MET SENSOREN Je verwijdert de accu door de achterkant iets te verdraaien en hem er dan uit te trekken. Je ziet dan een slot voor een MicroSD-kaart en een USB 3.0-aansluiting. Stop je die in een computer, dan heb je een mediaserver en kun je de films en foto’s bekijken en naar de pc kopiëren. Er wordt een usb-oplaadkabel meegeleverd, maar daarmee kun je geen data versturen. In de Bandit zitten meerdere sensoren en je kunt er een hartslagmeter op aansluiten. De camera markeert automatisch ‘hoogtepunten’ in je opnames, zoals een plotse versnelling, vertraging of bochtenwerk. Wanneer je de smartphone schudt, monteert de app een clip met actievolle momenten waar je nog muziek onder kunt zetten. De app heeft leuke features, bijvoorbeeld dat in de tijdlijn van een video highlights zoals de topsnelheid aangegeven worden, waar je met een eenvoudige tik op het bijbehorende pictogram naartoe springt. De beelden worden dan net zoals bij concurrerende camera’s via wifi en met een lagere resolutie op je smartphone afgespeeld.

BEELD- EN GELUIDSWALITEIT De videokwaliteit van de Bandit is goed. Vergeleken met de GoPro 4 zijn de kleuren iets gesatureerder en de scherpte wat minder. Wanneer we een motorrit door een bos filmen, stelt de Bandit zich snel in op de snel veranderende lichtomstandigheden van donkere, bebladerde trajecten en lichte, open stukken. De geïntegreerde microfoon werkt goed zolang de camera niet al te snel beweegt. Zodra je sneller gaat rijden, hoor je alleen maar windgeruis. Daar verhelpt het mini-plofkapje niks aan. [email protected]

128/2015 47

TEST & TECHNIEK Software

ADOBE PHOTOSHOP ELEMENTS 14

Een goede basis

A

dobe Photoshop Elements is al jaren een uitstekend fotobewerkingsprogramma voor beginnende en gevorderde thuisgebruikers. Elk jaar komt er een nieuwe en nu is dat versie 14. Verwacht daarin geen grootse innovaties, want Adobe krijgt het steeds moeilijker om relevante verbeteringen toe te voegen. Immers, hoe maak je een goed pakket nog beter? In versie 14 heeft Adobe inderdaad weer diverse kleine verbeteringen doorgevoerd. Dat zie je terug in de elementaire functies waarmee je foto’s in een oogwenk verbetert, maar ook in de brede ondersteuning voor foto’s die zijn gemaakt met smartphones, tablets en actioncams. Photoshop Elements bestaat uit de Organizer en de Editor. Met de eerste beheer je je fotoverzameling en verwerk je foto’s in bijvoorbeeld presentaties en fotoboeken. De tweede biedt een basiswerkplaats voor het creatief bewerken van foto’s.

CONCLUSIE Adobe Photoshop Elements is een goed en compleet fotobewerkingsprogramma voor thuisgebruik. Versie 14 is weer een stukje beter, maar de verbeteringen zijn zo marginaal dat upgraden vanaf versie 13 niet per se noodzakelijk is, of het moest zijn dat je juist die verbeteringen belangrijk vindt.

+ Functionele verbeteringen, gebruiksvriendelijk, compleet, makkelijk te leren - Niet opzienbarend verbeterd, forse upgradeprijs

ADOBE PHOTOSHOP ELEMENTS 14 BEOORDELING PRIJS/PRESTATIE BESTURINGSSYSTEEM

zeer goed Vanaf Windows 7, vanaf OS X 10.9

INFO

www.adobe.com/nl

PRIJS

100 of 82 euro (upgrade)

TAAL

Nederlands (OS X: Engels)

48 128/2015

ORGANIZER De Organizer ordent je fotobibliotheek met slimme modi in de categorieën ‘Plaatsen’, ‘Personen’ en ‘Gebeurtenissen’. Voor ‘Personen’ is de gezichtsherkenning verbeterd, met een groter herkenningspercentage en minder foutieve gezichtsherkenningen als gevolg. Wanneer je een nieuwe foto toevoegt waarop Photoshop Elements gezichten herkent, wordt die foto met elk herkend gezicht gelabeld en automatisch toegevoegd aan de stapel van de desbetreffende persoon. Op een soortgelijke manier verwerkt de categorie ‘Plaatsen’ foto’s die gelabeld zijn met gps-informatie. Via de Organizer kun je foto’s ordenen, afdrukken, in presentaties opnemen of delen via social media zoals Facebook, Flickr, Twitter, YouTube et cetera. Bovendien vind je hier allerlei sjablonen om met je foto’s de mooiste kalenders, collages, wenskaarten, fotoboeken et cetera te maken. Dus als Sinterklaas nog wat ideeën nodig heeft ...

EDITOR De Editor werkt met drie gebruikersmodi: ‘Snel’, ‘Met instructies’ en ‘Expert’. Voor beginners zijn de automatische functies erg nuttig. In de modus ‘Snel’ voer je bewerkingen uit door het effect toe te passen dat je in kleine voorbeelden selecteert. In plaats daarvan kun je in het menu ‘Verbeteren’ een automatische bewerkingsfunctie kiezen of de betreffende bewerkingen gewoon handmatig uitvoeren. Nieuw in het menu ‘Verbeteren’ is ‘Nevel verwijderen’. Het gaat hier om een

functie uit Lightroom en Photoshop die er al dan niet automatisch voor zorgt dat in wazige natuurfoto’s de mist oplost die anders je opname verprutst. Zo heb je nu ook ‘Schokreductie’ om automatisch of handmatig trillingen van de camera uit je foto te filteren. Dat is handig voor selfies, want vaak blijken smartphone-portretten nog best veel bewegingsonscherpte te vertonen. Verder is in de modi ‘Snel’ en ‘Expert’ onder andere het penseel ‘Snelle selectie’ uitgebreid met de instelling ‘Randen verfijnen’, waardoor je bij het vrijstaand maken van objecten sneller en makkelijker hele fijne structuren, zoals mensen- of dierenhaar, kunt selecteren. Nieuw in deze beide modi is dat Photoshop Elements een foto kan analyseren om daarna automatisch vijf suggesties te doen voor coole effecten die de foto kunnen verbeteren. In de modus ‘Met Instructies’ kun je kiezen uit 34 effecten in zes categorieën. Nieuw in de categorie ‘Grappige bewerkingen’ is het ‘Snelheidseffect’, een bewerking die beweging aan je foto toevoegt. Het gaat echter niet altijd om effectbejag. Zo vind je in de categorie ‘Basisbewerkingen’ het ‘effect’ om de afmetingen van een foto aan te passen. Deze visuele aanpak maakt duidelijk dat je ook zonder kennis van fotobewerking professioneel ogende bewerkingen en effecten kunt realiseren. Desondanks is het nog steeds niet mogelijk zelf curves aan te passen. Ook is de plug-in voor Adobe Camera RAW in versie 14 niet vernieuwd. [email protected]

UBUNTU 15.10 WILY WEREWOLF

Compleet, veilig en goed Het woord ‘Ubuntu’ komt uit het Zoeloe en betekent ‘openstaan en respect hebben voor anderen’. Ook het besturingssysteem Ubuntu wil voor iedereen toegankelijk zijn oftewel ‘openstaan’. De vorige versie 15.04 (‘Vivid Vervet’) is van april 2015 en is vernoemd naar een apensoort. De nieuwe versie 15.10 is van oktober en heet ‘Wily Werewolf’. Omdat Ubuntu al lang een gedegen, goed functionerend en veilig besturingssysteem is, bevat versie 15.10 geen opzienbarende verbeteringen. De nieuwe bureaubladachtergronden, de gewijzigde weergave van scrolbal-

UBUNTU 15.10 WILY WEREWOLF BEOORDELING PRIJS/PRESTATIE INFO

zeer goed www.ubuntu.com

PRIJS TAAL

gratis Nederlands

ken, verbeteringen in de Unity-desktopinterface, geüpdatete apps waaronder LibreOffice 5, en toegang tot nog meer GNOME-apps vallen nog het meeste op. Andere verbeteringen zitten vooral onderhuids, zoals de nieuwe Linux-kernel 4.2, diverse bugfixes en ondersteuning voor Python 3.5. Ook verbeterd is de commandline-utility Ubuntu Make, die nu meer platforms en diensten ondersteunt, waaronder een complete Android-ontwikkelomgeving. Gaming-liefhebbers zullen het waarderen dat Ubuntu 15.10 al ondersteuning biedt voor de nieuwe Steam Controller van Valve. Je kunt Ubuntu 15.10 Wily Werewolf van ubuntu.com downloaden of een upgrade vanuit je bestaande Ubuntuinstallatie uitvoeren. Lees in elk geval de release notes, zeker als je een usbopstartschijf voor Ubuntu wilt maken.

+ Eenvoudig in gebruik, snel, veilig, basissoftware meegeleverd, gratis

- Slechts negen maanden ondersteuning En mocht je met Ubuntu toch nog ergens problemen ondervinden: ook deze versie wordt gedurende negen maanden ondersteund. Vanaf volgend jaar april heb je dan weer ruim de tijd om te upgraden naar Ubuntu 16.04, genaamd Xenial Xerus. CONCLUSIE Behoudens kleine verbeteringen en aanpassingen is in Ubuntu 15.10 niet zoveel veranderd. Ubuntu is gewoon goed. De native ondersteuning voor Steam Controllers is een welkome aanvulling, zeker nu er meer grote games geschikt worden gemaakt voor Linux en SteamOS. [email protected]

WEBSITE X5 EVOLUTION 12

Klik, klak, klaar is je website! Met WebSite X5 heb je als het ware alleen de muis nodig om een professionele en ‘responsive’ website bij elkaar te klikken, waarvan de interface zich automatisch aanpast aan het type apparaat waarop je hem bekijkt: je pc, tablet of smartphone.

+ Gebruiksvriendelijk, veel sjablonen, geen programmeerkennis nodig

- Geen importoptie voor HTMLbestanden of -sites

De werkwijze is eenvoudig en vergt in wezen maar vijf stappen. Als eerste maak je voor de opzet en vormgeving van je website, blog of webshop een keuze uit meer dan 1000 kant-en-klare sjablonen. Vervolgens voeg je zoveel pagina’s toe als je nodig hebt. Het programma genereert een sitemap waarin je de sitestructuur bepaalt door de pagina’s per niveau te ordenen. WebSite X5 maakt dynamisch een navigatiemenu aan. Daarna vul je alle pagina’s met content door er teksten, afbeeldingen, video’s, knoppen en vakken voor social media, een e-mailformulier en andere objecten in de sjabloon te slepen. Voor een unieke en professionele uitstraling voeg je geavanceerde functies toe om je pagina’s om te toveren tot blogs, webshops (inclusief creditcard-betaalmodule), rss-feeds, specifieke abonneepagina’s en dergelijke. Als laatste stap kun je de geïntegreerde ftp-engine gebruiken om je website online te zetten.

WEBSITE X5 EVOLUTION 12 BEOORDELING PRIJS/PRESTATIE BESTURINGSSYSTEEM INFO PRIJS TAAL

zeer goed vanaf Windows Vista www.websitex5.com 70 euro Nederlands

Dat kanbij je eigen hosting provider, maar desgewenst kun je een domeinnaam bij WebSite X5 registeren en krijg je zonder extra kosten gedurende twaalf maanden 15 GB online opslagruimte voor je website. Ben je al een expert en wil je ook een mobiele app voor je klanten en voor het mobiel updaten van je website, dan kun je het 199 euro kostende WebSite X5 Pro 12 overwegen. CONCLUSIE WebSite X5 Evolution 12 is een uitstekend startpakket voor websitebouwers in spé. Je creëert hiermee moeiteloos de mooiste websites, inclusief meer geavanceerde mogelijkheden, zoals webshops en rss-feeds, zonder ook maar iets te hoeven programmeren. [email protected]

128/2015 49

TEST & TECHNIEK Games

TRANSFORMERS: DEVASTATION

Nostalgie ten top Vrijwel iedereen kent de Transformers uit de films van Michael Bay. De populaire robots bestaan echter al langer en hadden al in de jaren 80 hun eigen tekenfilmserie. De game Transfomers: Devastation is gebaseerd op deze serie. Niet alleen het uiterlijk van de game doet je aan de oude tekenfilms herinneren. Want doordat de oorspronkelijke ste-

TRANSFORMERS: DEVASTATION BEOORDELING UITGEVER PRIJS

Activision vanaf 40 euro

MINIMALE SYSTEEMEISEN R Core 2 Duo E44002 / AMD Athlon 64 X2 5600+ cpu, 2 GB RAM R GeForce 8800 GT / Radeon HD 3870

VERKRIJGBAAR VOOR R PC, Xbox One, PS4

macteurs ook hun medewerking hebben verleend, krijg je meteen het gevoel alsof je naar de tekenfilm van vroeger zit te kijken. Hoewel de game vol zit met bekende Autobots en Decepticons van vroeger, heb je maar de keuze uit vijf Autobots om mee te spelen, waaronder de favorieten Optimus Prime, Bumblebee en Grimlock. Helaas krijg je tijdens het spelen niet de mogelijkheid om met de Decepticons aan de slag te gaan. Nadat je een Transformer hebt gekozen, word je meteen in de actie gedropt. Megatron is zijn oude streken nog niet verloren en probeert wederom de Aarde in zijn macht te krijgen. De game ziet er prachtig uit en de geluidseffecten klinken geweldig. Helaas is er minder aandacht aan de omgevingen geschonken. Devastation speelt zich af op een handvol locaties en de omge-

TONY HAWK’S PRO SKATER 5

Terugkeer van een oude bekende Al sinds het eerste deel van de Tony Hawk skateboardgames voor de PlayStation 1 uitkwam, zijn gamers niet meer weg te slaan bij de spelcomputer. De uitstekende soundtrack en de verslavende gameplay zorgden ervoor dat de eerste delen altijd weer een verkoopsucces werden. Inmiddels zijn we een flink aantal Tony Hawk-games ver-

+ Soundtrack - Saaie levels, vervelende camera, bugs

50 128/2015

der is het alweer een behoorlijke tijd geleden dat een goede skateboardgame het scherm sierde. In Tony Hawk’s Pro Skater 5 heb je de keuze uit acht levels. Deze levels bestaan onder andere uit een schoolplein, een strand en skatepark. Wanneer je een level hebt gekozen, zie je andere spelers die ook aan het skaten zijn. Elk level heeft een aantal missies die je moet afronden om het volgende level vrij te spelen. Wanneer je een missie start, verdwijnen de andere spelers en kom je terecht in een leeg level waarin erg weinig gebeurt. Dat is jammer, want hierdoor voelt de wereld doods en saai aan. Daarnaast zijn de levels erg klein en weet de camera zich soms in onmogelijke posities te wur-

+ Oorspronkelijke Transformers, grafisch mooi

- Veel herhaling, kort vingen zien er goed uit, maar na een tijdje spelen merk je dat veel gebouwen en achtergronden erg vaak hergebruikt worden. Hierdoor raak je regelmatig de oriëntatie kwijt en moet je elke keer de kaart raadplegen. Daarnaast is de game vrij kort, want na zo’n zes uur spelen verschijnt de aftiteling al op het scherm. Ondanks deze kritiekpunten is Devastation een leuk tussendoortje voor liefhebbers van actiegames. Was je vroeger al fan van de tekenfilmserie? Dan mag Transformers: Devastation zeker niet ontbreken in je collectie! [email protected]

TONY HAWK’S PRO SKATER 5 BEOORDELING UITGEVER PRIJS

Activision vanaf 60 euro

VERKRIJGBAAR VOOR R Xbox One, PS4

men. Dit is erg vervelend als je net bezig bent een lange combo te maken. De opdrachten die je moet voltooien zijn een mix tussen oude bekende en nieuwe missies. Zo moet je bijvoorbeeld letters verzamelen of drones vernietigen met je skateboard. De missies zijn nog steeds net zo leuk als vroeger, maar door de nieuwe besturing en de hinderlijke camera zijn ze soms erg lastig uit te voeren. Tony Hawk’s Pro Skater 5 voelt niet helemaal af. De basis voor een goede game is er, maar op dit moment zit Pro Skater 5 vol met irritaties die met meer ontwikkelingstijd opgelost hadden kunnen worden. [email protected]

SHOVEL KNIGHT

Oud maar toch nieuw Toen de wereld nog wild en woest was, waren Shovel Knight en Shield Knight de grootste helden van het land. Maar toen ze een mysterieuze toren onderzochten, werd Shield Knight verslagen en hij verdween. Shovel verstopte zich als kluizenaar en het kwaad veroverde de wereld. Maar nu de tovenares van de toren en haar orde van slechte ridders weer ten tonele zijn verschenen, is Sho-

SHOVEL KNIGHT BEOORDELING UITGEVER PRIJS

Yacht Club Games 15 euro (Steam)

MINIMALE SYSTEEMEISEN R Core 2 Duo 2,1-GHz cpu, 1 GB RAM R On-board graphics volstaan

VERKRIJGBAAR VOOR R o.a. PC, PS4, Xbox One, Nintendo Wii U

vel Knight terug van weggeweest. Hij zal zijn schep weer gebruiken waar die voor bedoeld is: het kwaad de grond in boren! Tijd voor wraak! Na de korte intro word je zonder omhaal op pad gestuurd. De besturing is doorgaans twee-assig: je hebt voor vrijwel alles twee knoppen nodig, namelijk actie en richting. Shovel kan slaan, springen en graven met zijn schep. Zo verdien je punten door schatten op te graven en beesten te meppen. Aan het eind van een level kom je een ridder van de slechteriken tegen. Deze gevechten zijn erg leuk en doen heel sterk denken aan de Mega Man-games. Als je het patroon van de levelbaas eenmaal doorhebt, kom je een heel eind. In alle levels kom je checkpoints tegen waar het spel tussendoor opgeslagen wordt. Je hoeft dus niet telkens opnieuw te beginnen. Bovendien heb je onbeperkte levens, maar elke keer dat je

+ Grappige graphics, muziek, goede besturing

- Je moet van retro houden, soms moeilijk sneuvelt verlies je een deel van je geld. Dat kun je terughalen op de plek waar je dood ging, maar als je op weg daarheen weer sneuvelt, verdwijnt het geld en verlies je wéér een derde. Gelukkig is de moeilijkheidsgraad niet té hoog. Alleen de laatste levels, op weg naar de tovenares in de toren, zijn héél moeilijk. De rest van deze vrijwel perfecte retrogame is uitdagend, maar goed te doen! [email protected]

80 DAYS

In 80 dagen rond de wereld

80 DAYS BEOORDELING UITGEVER

Deze game vertelt het klassieke verhaal van Phileas Fogg die de weddenschap aangaat om in tachtig dagen rond de wereld te reizen. Helemaal klassiek is het trouwens niet, want er zijn anachronismen zoals stoomkoetsen en een trein die onderwater reist. Als speler ben je Passepartout, de trouwe Franse metgezel van Fogg. Maar effectief maak

+ Leuk idee, mooie sfeer - Veel lezen, niet overal even uitgebreid

jij alle keuzes over de te volgen route en waar het duo hun geld aan uitgeeft. De opties worden doorgaans gepresenteerd in dialogen met andere personages of in keuzes bij beschrijvingen van scènes. De vele teksten in het spel worden niet voorgelezen, dus je hebt wat zitvlees (en misschien een leesbril) nodig. Maar als je je een beetje kun inleven is het een prachtig verhaal. De reis begint standaard door het Engelse kanaal over te steken van Londen naar Parijs. Van daaraf ben je zelf de baas. Ga je naar Amsterdam en van daaruit naar Berlijn, München en verder oostwaarts door Rusland en Siberië? Of kies je een route via de Oriënt en over zee langs India? Je moet buiten de route rekening houden met de snelheid van etappes. Je kunt met een rivierboot van Amsterdam naar München, maar die weg is heel traag. Onderweg kom je allerlei mensen tegen die je informatie

PRIJS

Inkle Ltd. 10 euro (Steam)

MINIMALE SYSTEEMEISEN R 2,33-GHz cpu, 1 GB RAM R On-board graphics volstaan

VERKRIJGBAAR VOOR R PC, iOS, Android

verschaffen over reismogelijkheden, waardoor je nuttige tijdwinsten kunt boeken. Er zitten in deze gesprekken mooie verwijzingen naar de geschiedenis – zo herinnert Passepartout zich de belegering van Parijs in 1871. Natuurlijk is geld een belangrijke factor en je kunt zelfs een beetje handel drijven. Koop een luxe artikel in Amsterdam dat in Praag veel waard is en je kunt het met een lekkere winst verkopen. Dat is handig, want alle vervoersmiddelen kosten geld om mee te reizen. [email protected]

128/2015 51

©sdecoret/Fotolia

test & techniek Apps

Geschiedenis op je tablet

Je kunt de geschiedenis meenemen want er zijn een hoop mooie geschiedenis-apps te vinden! De apps hieronder gaan over allerlei verschillende onderwerpen en plaatsen, maar één ding hebben ze gemeen: het gaat allemaal over lang geleden. Door Peter Marinus

J

e hoeft voor mooie documentaires over de geschiedenis van steden, mensen, geld en veel andere onderwerpen niet per se naar Discovery of History Channel te kijken. In de appstores van de grote mobiele besturingssystemen staan allerlei prachtige apps vol historische weetjes. Timeline WW2 is een indrukwekkende app met de complete geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in één grote tijdlijn. Op die tijdlijn vind je 2000 verschillende gebeurtenissen met alle sleutelpersonen, veldslagen en plaatsen die beroemd en berucht zijn geworden in de oorlog. Bovendien zitten er meer dan honderd video’s van oude Britse bioscoopjournaals in de app, is er een gedetailleerde dag-voor-dag-weergave en kun je de oorlog volgen op een dynamische kaart die alle allianties, invasies en frontbewegingen laat zien. Een heel indrukwekkende app, die alleen voor iOS te verkrijgen is, voor de pittige prijs van 13 euro. Historiek is een gratis online geschiedenismagazine dat ook als app beschikbaar is voor je Android- of Apple-toestel. Als je de app opent krijg je een pagina met allerlei nieuwtjes op het gebied van de geschiedkunde. Via het menu kun je ook naar andere categorieën, zoals boekbesprekingen. Dit is een leuke app met regelmatig nieuwe geschiedeniscontent. De app Virtual History Roma wordt regelmatig genoemd in het rijtje van de beste educatieve geschiedenis-apps. Je gaat op een prachtige virtuele reis door het Romeinse rijk. Daarbij wordt volop gebruik

52 128/2015

gemaakt van 3D-modellen en gereconstrueerde stadsgezichten van het oude Rome. Zo kun je in een prachtig tijdsverloop zien wat er allemaal op de plaats van het Colloseum gestaan heeft. Van drassige grond tot een enorm amfitheater. Ook deze app is helaas alleen beschikbaar voor iOS. Hij kost 9 euro. In het Spel van de Gouden Eeuw ben je een Amsterdamse koopman die zijn zakenimperium moet uitbreiden. Tijdens het spelen krijg je een goede indruk van handel en economie in de renaissance. Bovendien leer je met de app een hoop over de opkomst van Amsterdam als handelsplaats. Het spel is gericht op scholieren, maar is ook leuk voor volwassenen. Je moet rekening houden met eigen kapitaal, financiering door anderen en verzekering van je leveringen. Doel is om zoveel mogelijk florijnen te verzamelen voordat je met ‘pensioen’ moet. Deze game is gratis te krijgen voor Android- en iOS-apparaten. Met The Pyramids kun je virtueel de oude keizersgraven van Egypte bezoeken. Begin met een rondvlucht rond de pyramides en sfinx in Gizeh en dool daarna door de lange gangen vol prachtige muurschilderingen. Door dingen aan te tikken kun je meer informatie ontdekken. De app is alleen voor iOS en kost 7 euro. Herinner je je de Canon van Nederland nog? Met de app Canonkijker kun je de plaatsen die in de (landelijke en regionale) canon voorkomen bezichtigen. Je leest er allerlei verhalen bij zodat je weet hoe de lokale geschiedenis én die van Nederland in elkaar zit. Gratis voor iOS en Android. [email protected] c

Keuze van de redactie Google translate

platFoRM pRijs ontWikkelaaR

iOS, Android gratis Google

De vertaalmachine van Google herkent negentig talen (zelfs Gujarati, Hmong of Punjabi) en levert in een oogwenk een redelijke vertaling. Als je op reis gaat, is de app van Google Translate ideaal. Je kunt net als op de website woorden en zinnen vertalen naar en van negentig talen. De app heeft echter een aantal leuke voordelen boven de website. Zo kun je behalve typen ook op het scherm schrijven en tekst (laten) inspreken. Maar de mooiste functie is de ‘instant camera’! Houd de camera gericht op een tekst en je ziet direct de vertaling in beeld. Dat werkt erg goed en het ziet er prima uit; het is alsof het verkeersbord daadwerkelijk de vertaalde tekst bevat. Toch heeft de app een paar nadelen. Je hebt internet nodig om getypte, geschreven of ingesproken tekst te vertalen en dat is op vakantie onhandig. De camerafunctie werkt wel zonder internet, mits je van te voren het juiste talenpakket hebt gekozen. Er zijn 26 talen beschikbaar, maar je kunt ze allemaal alleen naar het Engels vertalen en weer terug. Beoordeling

platFoRM

Voetbal.nl

pRijs ontWikkelaaR

iOS, Android gratis Voetbalmedia B.V.

In september is voor meer dan een miljoen fanatieke amateurs in Nederland weer een nieuw voetbalseizoen begonnen. Nieuwe ronde, nieuwe kansen, nieuwe titelaspiraties of gewoon heel veel zin om weer elk weekend met de mannen of vrouwen lol te trappen op het veld, in het kleedlokaal en naderhand in de kantine. Met de app Voetbal.nl blijf je dit seizoen nog beter op de hoogte van jouw favoriete (lokale) clubs en teams. Het eerste wat je doet als je de app opstart, is aangeven in welk team van welke club je voetbalt. De app is van de KNVB, dus alle clubs en teams die zijn ingeschreven, van jeugd tot senioren, staan in de app. Heb je eenmaal je team geselecteerd, dan zie je de laatste uitslagen, het programma en de stand. Dat is meteen de belangrijkste functie van de app: je weet altijd waar je staat, tegen wie je komend weekend moet spelen en wat de andere teams hebben gedaan. Ook kun je informatie over andere clubs opzoeken; dat is bijvoorbeeld handig als je voor een uitwedstrijd niet weet waar het sportpark ligt. Daarnaast heeft de app nog een aantal nevenfuncties waar we niet bijster enthousiast van worden. Zo is het mogelijk om het wedstrijdschema aan je eigen agenda toe te voegen. ‘Ideaal’, zou je denken, maar er staat niet bij vermeld dat dit twee euro kost. Pas als je op toevoegen hebt getikt, krijg je via de App Store de vraag om de aankoop te bevestigen. Dat voelt wel erg sneaky. Ook kun je, als je je KNVB-spelersnummer hebt ingevoerd, je afwezigheid doorgeven binnen de app –leuk, maar waarschijnlijk wil je teamleider toch liever een persoonlijke afmelding hebben. Al deze extra’s hadden niet gehoeven, maar de basis van de app is hartstikke nuttig voor iedereen die iets met amateurvoetbal heeft. Beoordeling

128/2015 53

test & techniek Apps

p2000 ZhZ-RR.nl

platFoRM pRijs ontWikkelaaR

iOS, Android gratis Intermix Management B.V.

P2000 is het meldingssysteem waarmee alle Nederlandse alarmcentrales werken. Alle oproepen voor hulpdiensten gaan via dit systeem. De berichten voor brandweer en ambulances zijn niet versleuteld en dus voor iedereen zichtbaar. Als gevolg daarvan zijn er allerlei websites waarop je deze meldingen kunt bekijken en ook in de appstores vind je apps waarin je meldingen kunt zien, zoals deze app. Voor de regio’s Zuid-Holland Zuid en Rotterdam Rijnmond kun je verschillende categorieën meldingen bekijken. Voor de rest van Nederland zijn alle verzamelde meldingen per regio te bekijken. De app onthoudt welke regio je hebt geopend, dus je ziet altijd de meldingen van jouw regio als je de app opstart. Er zijn zoals gezegd andere P2000-apps, maar toch hebben we deze app gekozen. De app Alarmfase 1 – P2000 is mooier, maar om daar meldingen per regio te bekijken, moet je een betaald abonnement nemen. Een beetje overdreven voor gratis informatie. Dan gebruiken wij liever een wat lelijkere app. Beoordeling

platFoRM

lara croft Go

pRijs ontWikkelaaR

iOS, Android 4,99 euro Square Enix Ltd.

Het hoofdpersonage van deze game is bij de meeste mensen wel bekend. Het is Lara Croft uit de game-reeks Tomb Raider en de films met Angelina Jolie in de hoofdrol. In tegenstelling tot haar andere games doet mevrouw ‘eerst-schieten-dan-vragen-stellen’ het in Lara Croft Go wat rustiger aan. Het spel verloopt namelijk helemaal in beurten tussen jou en de game. De tombes die je moet verkennen bevatten alleen duidelijk aangegeven paden en velden waar je per beurt met een veeg naartoe loopt, springt of klimt. Daarbij kun je vrijwel niets fout doen – het vereist geen bliksemsnelle reflexen zoals bij Lara’s andere games. De uitdaging van Lara Croft Go zit hem dan ook vooral in de puzzels. Op sommige velden mag je bijvoorbeeld maar een paar keer wandelen, anders storten ze in. En als je daarbij naar drie verschillende hefbomen moet lopen, is het zaak om van tevoren goed na te denken over de route die je gaat lopen. Om het nog moeilijker te maken, zijn er slangen, spinnen, hagedissen en vallen die allemaal een bepaalde strategie vereisen om ze te verslaan of om erlangs te kunnen. Met een beetje nadenken en uitproberen kom je er echter snel uit. Dat is maar goed ook, want des te meer kun je genieten van de mooie graphics en geluiden. Retro games zijn nog steeds erg hip en gebruiken daarvoor vaak een pixeluiterlijk. Het uiterlijk van Tomb Raider is dan ook retro, maar op een compleet andere manier. De werelden zijn met weinig polygonen (veelhoeken) gemaakt – net als in het begin van 3D-games – zodat het lekker ouderwets oogt. Door de indrukwekkende lichteffecten krijgt het geheel echter een modern tintje en dat maakt het bijzonder mooi. De leuke junglegeluidseffecten en korte muzikale arrangementen maken de spelervaring helemaal af en zorgen voor een paar plezierige uurtjes gameplay. Beoordeling

54 128/2015

platFoRM

ski safari 2

pRijs

iOS, Android 1,99 euro (iOS) / gratis (Android)

ontWikkelaaR

Sleepy Z

Net als in het eerste Ski Safari moet je in het tweede deel zo lang mogelijk een lawine voor blijven. Dat doe je op ski’s, een snowboard (nieuw in deel 2) of andere voertuigen die je langzaam vrijspeelt. De besturing is eenvoudig. Je tikt op het juiste moment om hindernissen te ontwijken. Tik langer om hoger te springen of in de lucht een salto achterover te maken voor extra punten en een snelheidsboost. Uiteindelijk slokt de lawine je een keer op, maar hoe lang houd je het vol? In die nieuwe versie kun je met veegbewegingen showmoves maken, die extra punten opleveren. Die moves kunnen je echter ook een snelheidsboost geven of je richting veranderen en stellen je in staat yeti’s of andere wezens te passeren waar je normaliter een lift van krijgt. Dat maakt het spel iets tactischer. Als je wilt maak je nu ingame foto’s om de gekke momenten vast te leggen. (Wat dacht je van een adelaar die probeert op te tillen terwijl je met een zootje pinguïns op je sneeuwscooter zit?) Nieuw is bovendien de versus-modus, om via wifi tegen maximaal drie andere spelers te spelen. Kijk wie de gevraagde trucs of hoeveelheid ringen het eerst verzamelt en vuur power-ups op elkaar af. De variatie in wezens en hindernissen is groter dan bij de eerste game en er zijn meer cosmetische extra’s, zoals sjalen en outfits. Fijn is dat de game cloud saves ondersteunt via je Google- of Facebook-account. Log op een nieuw of tweede apparaat in met ‘Switch Player’ en al je voortgang wordt automatisch gesynchroniseerd. Net als in de voorganger kun je voertuigen of andere omgevingen kopen met muntjes die je in-game oppikt of als in-app aankoop aanschaft. De app is voor Android gratis maar ook zonder aankopen kun je er veel plezier aan beleven en word je niet door advertenties lastiggevallen. Beoordeling

platFoRM

Minimal to do

pRijs ontWikkelaaR

Android gratis Ayinder Sekhon

Takenlijstjes op je smartphone zijn heel handig. Maar soms is de app leren kennen een taak op zich. Mocht dat toch niet helemaal jouw ding zijn, dan kun je wellicht Minimal To Do proberen. Het zal gezien de naam geen verrassing zijn dat dit een nogal minimalistische app is. Minimal To Do kent ook maar een minimale hoeveelheid instellingen en als je een eenvoudige taken-app zoekt, is dat zeker een pluspunt. Het invoeren van een taak kan niet eenvoudiger: Je tikt op de knop, beschrijft de taak, geeft aan of je een herinnering wilt ontvangen en slaat het geheel op. Dat is alles. Minimal To Do maakt gebruik van Material Design en past qua uiterlijk dan ook perfect bij Android Lollipop. Het enige extraatje dat je zult vinden, is een nachtmodus. Die zorgt ervoor dat het scherm niet zo fel oplicht als je de app in het donker gebruikt. Beoordeling

128/2015 55

tESt & tECHNIEK Mini-pc’s

Mini-pc’s voor werk en plezier Kleine pc’s zijn krachtig en stil – en ze zijn goedkoper dan laptops. Je kunt ze gebruiken voor kantoorwerk en als HTPC in de huiskamer, maar ze zijn niet geschikt voor serieus gamen. Door Markus Mandau

T

ien jaar geleden bewees Apple met de eerste Mac mini dat een volwassen pc best in een kleine behuizing past. Daarna duurde het niet lang voordat andere fabrikanten met hun mini-pc’s kwamen. Tegenwoordig zijn die al te koop vanaf ongeveer 250 euro en dan heb je letterlijk een apparaat in je handen dat voor office- en multimedia-taken nauwelijks iets te wensen overlaat. Los van de prestaties is de hardware die in de kleine kastjes zit stil en zuinig. Hierdoor zijn ze bij uitstek geschikt als allround-speler, als HTPC die je direct op de televisie aansluit of als kantoormachine waarop browser, tekstverwerker en spreadsheet moeiteloos draaien. De kleine computers zijn geen vervanging voor een volwaardige tower-pc met highend hardware. Ze zijn echter wel een alternatief voor een notebook of tablet, want ze presteren vaak beter voor dezelfde of zelfs een lagere prijs. Als je toch al zeker weet dat je een nieuwe pc altijd op dezelfde plek gebruikt en nooit mobiel, ligt de keuze voor een mini-pc in plaats van een notebook voor de hand. We hebben een flink aantal van deze toestellen getest en hielden daarbij een maximum prijs van 550 euro aan.

56 128/2015

IN dE palM vaN jE HaNd Mini-pc’s zijn er in verschillende formaten en vormen en er zit ook een flink onderling verschil in hun prestaties. De grootste meet 20 × 20 cm, is vijf centimeter hoog en weegt ongeveer een kilo, zoals de meeste toestellen van Asus en Apple. Concurrent Zotac geeft doorgaans de voorkeur aan een nog kleinere vormfactor van 13 × 13 cm een een gewicht van slechts 600 gram. Toch kan het nog kleiner, want de Zotac ZBOX PI321 pico weegt net zoveel als een smartphone of een e-reader, maar zijn Atom Z3735F is een processor die je voornamelijk in tablets ziet.

MINI’S wErKEN EffICIëNtEr MEt BroadwEll Wie een goede mini-pc wil maken, moet compromissen sluiten. Je moet zoveel mogelijk prestaties en alle belangrijke aansluitingen in een kleine behuizing onderbrengen, inclusief een koeler die zelfs bij een maximale belasting van het systeem nog zo goed als onhoorbaar moet zijn. Om aan deze voorwaarden te voldoen, is de keuze van de processor het belangrijkst. Bijna alle testkandidaten hebben een zuinige Intel Haswell- of Broadwell-processor met een maximaal

stroomverbruik van 15 watt. De Broadwell is gunstiger, omdat die een 14nm structuurbreedte heeft, terwijl Haswell nog een structuurbreedte van 22nm heeft. Hoe kleiner de structuren van de transistors in de chip, des te efficiënter is de processor. In theorie presteren Broadwells bij hetzelfde stroomverbruik beter dan Haswells of verbruiken ze voor het leveren van dezelfde prestaties minder stroom. Dat blijkt duidelijk uit de benchmarks. In de multicore-test van Cinebench scoort de Broadwell Core i5 in de ZBOX nano MI542 Plus van Zotac het hoogst, gevolgd door de Haswell i5 in de Apple mini. Bij de i3-cpu’s ziet het er precies hetzelfde uit. De Broadwell in de MSI Cubi eindigt voor de i3-4030U, die voorheen min of meer de standaardprocessor voor minipc’s was. Verder testen we toestellen met Celeron-processors uit de Haswell-generatie en een AMD-cpu in de ZBOX nano AQ02Plus met een verbruik van 19 watt. Wat pure rekenkracht betreft zijn deze cpu’s niet tegen de Broadwells en Haswells opgewassen. Testwinnaar Asus VivoPC VM62N heeft een dedicated nVidia GeForce 820M-gpu, die helaas niet al te krachtig is. Alle andere toestellen gebruiken de geïntegreerde gpu van de processor om games te renderen of films af te spelen. Van alle Intel-gpu’s in de test heeft de Apple Mac mini de krachtigste hardware en de hoogste kloksnelheid. Zijn Intel HD Graphics 5000 presteert zelfs beter dan de nVidia. De ZBOX nano MI542 met een Broadwell eindigt op de derde plaats. Overigens is geen enkele van de gpu’s in deze mini-pc’s geschikt voor serieus gamen.

allE fIlMS EN vIdEo’S afSpElEN Bij het afspelen van films ziet het er anders uit. Alle gpu’s van de toestellen ondersteunen de hardwareversnelling voor H.264 – de videocodec die voor films op het internet en bijna altijd voor mp4- en mkv-bestanden wordt gebruikt. Vanaf de Haswell-generatie ondersteunt de geïntegreerde Intel-gpu voor H.264 zelfs de 4K-resolutie. Alleen de gpu van AMD ondersteunt geen 4K. Langzaam stappen websites en entertainmentbedrijven over naar een nieuwe codecgeneratie: Google wil YouTube-clips voortaan in VP9-formaat aanbieden en Netflix stuurt 4K-afleveringen van tv-series als H.265video. Wil je bij je televisie een universele allesspeler die op de toekomst voorbereid is, dan heb je een mini-pc met een Broadwell-chip nodig. Want pas deze generatie ondersteunt de nieuwe videoformaten H.265 en VP9 van huis uit. Wanneer je deze formaten als 4K-video ook met 60 frames per seconde wilt afspelen, loop je tegen de beperkingen van de systeempjes op.

MINI-pC’S opENEN EN UpGradEN Bij mini-pc’s is het soort schijf dat erin zit net zo belangrijk als bij desktop-pc’s. Wanneer je je films en muziek lokaal wilt opslaan, heb je een harde schijf met een grote capaciteit nodig. Het nadeel van de gebruikte schijven in de mini-pc’s die binnen ons budget van 550 euro passen, is dat ze niet al te vlot en maximaal één terabyte groot zijn. In een enkel toestel kun je een 3,5-inch schijf zetten en dan ligt het voor de hand om die

INfo Grote verschillen in cpu-prestaties In alle mini-pc’s zit een zuinige cpu met een maximaal stroomverbruik van 15 watt. Toch zit er een flink verschil tussen de goede i5-Core en de zwakke Celeron. CiNeBeNCH MultiCore (iN PuNteN) zboX nano mi542 plUs inTel Core i5-5200U ple maC mini inTel Core i5-4260U msi CUbi-w3500U4gXXdXX inTel Core i3-5005U vivo pC vm62n-g023r inTel Core i3-4030U zboX nano aQ02 plUs amd a8-5545m vivo mini Un42-m021Y inTel Celeron 2957U

261 241 210 190 161 107

Grafische chip verslaat videokaart De krachtige grafische chip in de Mac mini is sneller dan de dedicated GeForce in de Asus VivoPC VM62N 3DMArK ClouD GAte GrAPHiCs sCore (iN PuNteN) apple maC mini inTel hd graphiCs 5000 asUs vivopC vm62n-g023r nvidia geForCe 820m zboX nano mi542 plUs inTel hd graphiCs 5500 sUs vivopC vm62-g020m inTel hd graphiCs 4400 zoTaC zboX bi320 plUs inTel hd graphiCs

8003 6044 5478 4880 3293

Multimediafuncties voor de huiskamer Alle mini-pc’s spelen het standaard videoformaat H.264 af. Alleen Broadwell-cpu’s ondersteunen H.265 en VP9, Googles nieuwe formaat voor YouTube. Haswell heeft daar een driver-update voor nodig. GrAFisCHe CHiP

4K-resolutie

inTel hd graphiCs voor broadwell (5500) inTel hd graphiCs FÜr haswell (4400, 5000) inTel hd graphiCs voor Celeron amd radeon hd 8510g nvidia geForCe 820m

H.264 H.265 VP9

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q*

Q

Q

Q

Q

Q

Q Q

Q Q

Q Q

Q Q

* vanaF driver-versie 5.36.14.4080

Q ja Q nee

DXVA Checker van bit.ly/1Lns4S0 toont aan dat Broadwellcpu’s zelfs H.265-film in 4K-resolutie ondersteunen.

Hardeschijf-benchmark Er zit veel verschil tussen de prestaties van de mini-pc’s. Hoe goed een toestel het doet, hang af van het type harde schijf. PCMArK 8 storAGe sCore (iN PuNteN) vivo mini Un42-m021Y ssd, m.2-KaarT

4924

aCer aspire revo one sshd, 2,5 inCh

3134

asUs vivopC vm62n-g023r hdd 3,5 inCh, 7200 rpm

2535

apple maC mini hdd 2,5 inCh, 5400 rpm

1978

128/2015 57

tESt & tECHNIEK Mini-pc’s

Mini-pc’s zoals de VivoPC’s van Asus zijn makkelijk te upgraden. Je hoeft alleen de cover te verwijderen als je de harde schijf of het geheugen wilt vervangen.

Goede mini-pc’s zoals Zotacs ZBox MI542 hebben ruimte voor veel aansluitingen. HDMI en DisplayPort voor de video-output zijn net zo standaard als USB 3.0-aansluitingen voor randapparatuur.

PRIJSTIP

TESTWINNAAR 128/2015

128/2015

MiNi-PC’s Asus ViVoPC VM62N

Asus ViVoPC VM62

ZotAC ZBoX NANo Mi542 Plus

ZotAC ZBoX Bi320 Plus

APPle MAC MiNi

prijs (ca. in euro) *

495

430

550

270

550

puntentotaal

88,6

88,2

87,2

84,3

83,4

Uitrusting (50%)

99

99

91

85

85

prestaties (40%)

75

74

81

81

81

Stroomverbruik (5%)

87

90

91

96

93

Geluidsniveau (5%)

93

92

95

96

98

teCHNisCHe GeGeVeNs processor

Intel Core i3-4030U

Intel Core i3-4030U

Intel Core i5-5200U

Intel Celeron 2957U

Intel Core i5-4260U

Grafische chip

nVidia GeForce 820M

Intel HD Graphics 4400

Intel HD Graphics 5500

Intel HD Graphics

Intel HD Graphics 5000

werkgeheugen Harde schijf (type/capaciteit)

4 GB

4 GB

4 GB

2 GB

4 GB

HDD / 1000 GB

HDD / 1000 GB

HDD / 500 GB

SSD / 64 GB

HDD / 500 GB

Besturingssysteem

Windows 8.1

Q

Q

1000 Mbit / s

OS X 10.10 Yosemite

USB-aansluitingen (+ thunderbolt)

4x USB 3.0, 2x USB 2.0

4x USB 3.0, 2x USB 2.0

4x USB 3.0, 1x USB 2.0

4x USB 3.0, 2x USB 2.0

4x USB 3.0, 2x Thunderbolt

Sd-kaartslot laN wlaN (802.11 n/ac) Bluetooth

Q

Q

Q

Q

Q

1000 Mbit/s

1000 Mbit/s

1000 Mbit/s

1000 Mbit/s

1000 Mbit/s

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q

Q

HdMI/displayport

Q/Q

Q/Q

vGa/dvI

Q

Q

Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q

Q

Q/Q

digital audio S/pdIf

Q

Q

luidspreker

Q

Q

Q (mini) Q

Q

Q

5,6 × 19 × 19 cm

5,6 × 19 × 19 cm

4,5 × 12,7 × 12,7 cm

18,8 × 4,4 × 18,8 cm

3,6 × 19,7 × 19,7 cm

1227 gram

1196 gram

618 gram

612 gram

1178 gram

afmetingen (h × b × l) Gewicht

MetiNGeN Cinebench Multicore

190 punten

191 punten

261 punten

105 punten

241 punten

pCMark 7 puntentotaal

2605 punten

2634 punten

2844 punten

3406 punten

2873 punten

pCMark 8 Creative Score

1818 punten

1853 punten

2173 punten

1436 punten

2205 punten

3dMark Cloud Gate puntentotaal

4134 punten

3669 punten

4562 punten

2155 punten

5362 punten

3dMark firestrike

827 punten

500 punten

611 punten

311 punten

872 punten

12,7 / 53,3 watt

11,7 / 34,3 watt

10,1 / 34,6 watt

5,4 / 24,6 watt

6,3 / 48,7 watt

0,6 / 0,9 sone

0,7 / 1,1 sone

0,4 / 0,9 sone

0,3 / 0,6 sone

0,2 / 0,3 sone

Stroomverbruik (rust/max. belast) Geluidsniveau (rust/max. belast)

* prijzen zijn gebaseerd op gemiddelden van webshops

58 128/2015

Foto’s: fabrikanten

te vervangen door een groter exemplaar van vier terabyte. In mini-pc’s met een kleinere behuizing past een 2,5-inch schijf, waarvan de maximale capaciteit twee terabyte is. Wil je een sneller opstartmedium én meer opslagcapaciteit, dan kom je uit bij een hybride schijf (sshd) waarin naast de magnetische platter nog een kleine ssd-module zit, zoals in de Acer Aspire Revo One. Met een SSD presteren de apparaten beter, maar daar staat weer een veel kleinere opslagcapaciteit tegenover. Als je je films niet lokaal maar op een NAS opslaat, is het sowieso verstandig dat je de mini-pc upgradet met een snelle ssd – daar wordt die aanmerkelijk sneller en responsiever van. De mini-pc’s zijn over het algemeen goed uitgerust met netwerkaansluitingen en poorten voor randapparatuur. Een LANaansluiting en ac-wifi zijn standaard. Vier USB 3.0-poorten zijn voldoende voor het aansluiten van muis, toetsenbord en een externe (optische) drive. Geen enkele van de geteste toestellen heeft een interne dvd-brander. Voor het aansluiten van een

een pc op smartphoneformaat De Zotac ZBOX PI321 pico (ca. 220 euro) weegt met 150 gram net zo weinig als een smartphone en past in iedere jaszak. De hardware is niet zo krachtig als die van de mini-pc’s, maar de Atom-cpu Z3737F met Windows 8.1 is voldoende voor streaming en office.

tEStrESUltatEN Winnaar De Asus VivoPC VM62N heeft zo goed als geen zwakke punten. De uitrusting en prestaties zijn goed en hij is stil genoeg om in de huiskamer te gebruiken. Prijstip De ZBOX BI320 Plus van Zotac kost half zo veel als de winnaar en heeft zelfs een ssd. Maar belangrijke features zoals 4K-weergave en wifi ontbreken.

Msi CuBi

ZotAC ZBoX NANo Ci321 Pl.

Asus ViVoMiNi uN42

monitor of televisie hebben alle geteste mini-pc’s HDMI, de helft ervan heeft ook DisplayPort. Heb je een 4K-televisie of wil je er binnenkort een kopen, dan moet je een mini-pc kiezen die minstens DisplayPort 1.2 ondersteunt, want deze versie kan 4K met 60 frames per seconde (fps) versturen. HDMI 1.4 haalt maar 30 fps. Een mini-pc met HDMI 2.0 is nog niet in zicht.

StIllEr daN NotEBooKS Mini-pc’s die 4K-content op je televisie afspelen, doen dat stiller dan Broadwell-notebooks. De winnaar van onze test in CHIP 127 produceerde een geluidsniveau van 1,6 sone wanneer we hem maximaal belastten. Dat is een goed resultaat, maar de mini-pc’s zijn overal het algemeen nog stiller. De ZBOX nano AQ02 produceert met 1,3 sone nog het meeste geluid, het merendeel van de mini-pc’s ligt tussen een fluisterstille 0,3 en 0,9 sone. Dat geluidsniveau is zo laag dat je er geen last van hebt wanneer je geconcentreerd aan het tekstverwerken bent of wanneer je naar een film kijkt.

ZotAC ZBoX NANo AQ02 Pl.

ACer AsPire reVo oNe

HP 260 G1

400

340

250

400

295

425

83,3

82,1

78,9

75,6

75,3

67,5

68

86

74

91

79

63

100

74

81

53

66

67

94

97

95

84

93

95

98

100

97

93

96

96

Intel Core i3-5005U

Intel Celeron 2961Y

Intel Celeron 2957U

AMD A8-5545M

Intel Celeron 2957U

Intel Core i3-4030U

Intel HD Graphics 5500

Intel HD Graphics

Intel HD Graphics

AMD Radeon HD 8510G

Intel HD Graphics

Intel HD Graphics 4400

4 GB

4 GB

2 GB

4 GB

4 GB

4 GB

SSD / 128 GB

SSD / 64 GB

SSD / 32 GB

HDD / 500 GB

HDD / 1000 GB

HDD / 500 GB

Windows 8.1

Q

Windows 8.1 met Bing

Q

Windows 8.1 met Bing

Windows 8.1 Pro

4x USB 3.0

4x USB 3.0, 1x USB 2.0

4x USB 3.0

4x USB 3.0, 2x USB 2.0

2x USB 3.0, 2x USB 2.0

4x USB 3.0, 2x USB 2.0

Q

Q

Q

Q/Q

Q

Q

1000 Mbit/s

1000 Mbit/s

1000 Mbit/s

1000 Mbit/s

1000 Mbit/s

1000 Mbit/s

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

geen wifi

Q

Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q/Q

Q

Q (mini)

Q

Q (mini)

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

3,5 × 11,5 × 11,1 cm

4,5 × 12,7 × 12,7 cm

4,2 × 13,1 × 13,1 cm

4,5 × 12,7 × 12,7 cm

15,5 × 10,6 × 10,6 cm

3,4 × 17,5 × 17,7 cm

398 gram

628 gram

515 gram

617 gram

959 gram

750 gram

Q

Q

Q

Q

210 punten

82 punten

107 punten

161 punten

104 punten

191 punten

4142 punten

3081 punten

3443 punten

1817 punten

2731 punten

2387 punten

2015 punten

1230 punten

1438 punten

1415 punten

1427 punten

1641 punten

3962 punten

1783 punten

2147 punten

2587 punten

2094 punten

3510 punten

546 punten

269 punten

306 punten

456 punten

317 punten

469 punten

8,0 / 28,6 watt

7,0 / 22,3 watt

7,1 / 25,8 watt

12,9 / 46,9 watt

7,9 / 30,2 watt

11,2 / 17,9 watt

0,2 / 0,5 sone

0,5 / 1,3 sone

0,4 / 0,9 sone

0,3 / 0,6 sone

0,2 / 0,3 sone Topklasse (90-100)

passief gekoeld bovenklasse (75-89)

middenklasse (45-74)

niet aan te raden (0-44) alle beoordelingen in punten (max. 100).

Q ja Q nee

128/2015 59

TEST & TECHNIEK CPU/GPU-gids

CHIP-gids voor CPU’s & GPU’s

De Skylake-processors van Intel komen de top 10 binnen en nVidia scoort met een efficiënte midrange videokaart. Door Mark van Sommeren Intels Core i7-6700K is de snelste quadcore processor in onze toplijst en haalt indrukwekkende scores in onze benchmarks. Dit 4GHz topmodel (4,2 GHz in turbomodus) van de Skylake-architectuur is gemaakt met 14nm-structuren en is de opvolger van het Broadwell-platform. De geïntegreerde HD 530-GPU is snel, maar toch trager dan de Iris Pro 6200 in de twee Broadwells Core i7-5775C en i5-5675C. 9407 punten in de Cloud Gate-benchmark tonen echter aan dat de nieuwe Skylake-chip wel geschikt is voor gaming. Als je een Skylake wilt kopen, moet je ook een nieuw socket 1151-moederbord kopen. De i7-6700K, die je dankzij de unlocked multiplier makkelijk kunt overklokken, is met een prijs van 370 euro de goedkoopste processor in de kopgroep. De Intel Core i5-6600K kost 250 euro en is eveneens een verhoudingsgewijs goedkope Skylake. Op grafisch gebied

scoort die met 8159 punten wat minder dan zijn grote broer, maar het is wel de op drie na beste GPU-score. Bij de overall prestaties blijft deze op 3,5 GHz (3,9 GHz in turbomodus) geklokte processor daarentegen duidelijk achter bij de i7-6700K. Beide Skylakes hebben een maximale TDP van 91, waarmee met name de de i7-6700K positief opvalt ten opzichte van de andere topprocessors. Grafische chips De nieuwe middenklasse nVidia GeForce GTX 960 is gebaseerd op de Maxwell-architectuur en is ondanks zijn 128-bits busbreedte geschikt voor Full HD-games in het hoogste detailniveau. Hij gaat zuinig om met stroom (120 watt TDP) en in combinatie met een goed koelsysteem resulteert dat in een stille videokaart. Wanneer die iets minder dan 200 euro zou kosten, zou het een aanrader zijn. Maar nu nog niet. [email protected] c

DESKTOP-CPU'S

P

AANRADER AANRADER AANRADER

ATS LA

P

C RO

ES

SO

R C

E OD

NA

AM P

S RIJ

-IN

( €) P

S RE

IE TAT

P

X DE

S RIJ

/PR

E

TIE STA S

IND

K OC

EX

ET

C

PU

KE

RN

E

TH N/C

RE

PU

AD

KL

S

SN OK

ELH

K

EID

( GH

N KS LO

Z)

ELH

EI

U DT

RB

O-

MO

CH

L

A 2-C

E(

S DU

( GH

Z)

) KB BR FA

GE

ICA

PR M

E OC

. AX

S(

ST

) NM

RO

OM

R VE

E CIN

BR

BE

UIK

NC

(T

HR

I DP

.5 11

X

) NW 64

4 26

-B

HD

I TS

BE

NC T

A HM

E RU

RK

CR

( FP

. 7.

S)

1A

T ES

P

WO

S RE

FIS

H

R -SE

-IN

IE TAT

(M P.

X DE G

GP

) B/S

U

F RA

ISC

HE

C

HIP 3

A DM

RK

N VA

M

1

Intel Core i7-5960X

Haswell Ext.

1100

2

Intel Core i7-4960X

Ivy Bridge E.

1000

89,7

50,6

2011

6 / 12

3,60

4,00

6 x 256

22

130

1076

65,42

370

—

—

—

—

3

Intel Core i7-5930K

Haswell Ext.

610

84,1

68,4

2011-3

6 / 12

3,50

3,70

6 x 256

22

140

1080

65,88

351

—

—

—

—

100

63,8

2011-3

8 / 16

3,00

3,50

8 x 256

22

140

1355

82,31

454

—

—

—

—

4

Intel Core i7-5820K

Haswell Ext.

410

83,6

100

2011-3

6 / 12

3,30

3,60

6 x 256

22

140

1078

65,79

340

—

—

—

—

5

Intel Core i7-6700K

Skylake

370

78,8

92,8

1151

4/8

4,00

4,20

4 x 256

14

91

879

55,19

299

69,2

HD 530

9407

24,7

6

Intel Core i7-4790K

Haswell

350

71,6

73,6

1150

4/8

4,00

4,40

4 x 256

22

88

889

51,41

270

53,1

HD 4600

8009

18,1

7

Intel Core i7-5775C

Broadwell

410

70,1

59,0

1150

4/8

3,30

3,70

4 x 256

14

65

768

46,21

240

100

8

Intel Core i5-6600K

Skylake

250

60,1

60,9

1151

4/4

3,50

3,90

4 x 256

14

91

603

40,17

191

64,6

Iris Pro 6200 12.986 HD 530

8159

35,3 23,4

9

Intel Core i5-5675C

Broadwell

290

59,3

50,5

1150

4/4

3,10

3,60

4 x 256

14

65

572

37,47

182

96,8

10

Intel Core i5-4690

Haswell

230

57,8

58,9

1150

4/4

3,50

3,90

4 x 256

22

84

591

40,88

193

47,9

HD 4600

6998

16,4

11

Intel Core i5-4460

Haswell

180

50,0

48,7

1150

4/4

3,20

3,40

4 x 256

22

84

488

33,78

159

44,8

HD 4600

6320

15,7

12

AMD FX-8370E

Vishera

200

49,4

42,3

AM3+

8/8

3,30

4,30

4 x 2048

32

95

533

36,22

214

—

—

—

—

13

AMD FX-6350

Vishera

130

47,8

59,0

AM3+

6/6

3,90

4,20

3 x 2048

32

125

470

32,85

188

—

—

—

—

14

AMD A10-7850K

15

Intel Core i3-4360

16

AMD A10-7700K

17

AMD FX-4350

18

Intel Core i3-4150

19

AMD Athlon X4 860K

20

AMD A8-6500

21 22

Iris Pro 6200 11.111

35,7

Kaveri

130

39,5

33,3

FM2+

4/4

3,70

4,00

2 x 2048

28

95

309

25,17

155

71,9

R7 Series

7022

25,7

Haswell

150

39,3

28,4

1150

2/4

3,70

3,70

2 x 256

22

54

370

23,53

119

44,3

HD 4600

5991

15,9

Kaveri

120

38,2

32,6

FM2+

4/4

3,40

3,80

2 x 2048

28

95

299

24,03

148

65,5

R7 Series

6605

23,3

Vishera

110

37,3

33,1

AM3+

4/4

4,20

4,30

2 x 2048

32

125

337

23,94

134

—

—

—

—

Haswell

120

36,1

27,5

1150

2/4

3,50

3,50

2 x 256

22

54

345

22,25

112

38,9

HD 4400

5310

13,6

Kaveri

75

35,8

42,9

FM2+

4/4

3,70

4,00

2 x 2048

28

95

308

24,97

155

—

—

—

—

Richland

95

35,7

33,6

FM2

4/4

3,50

4,10

2 x 2048

32

65

289

21,08

124

41,4

HD 8570D

4904

14,3

AMD A10-7800

Kaveri

130

35,3

23,7

FM2+

4/4

3,50

3,90

2 x 2048

28

65

301

24,69

151

70,1

R7 Series

6778

24,8

AMD A8-7670K

Godavari

110

35,1

27,6

FM2+

4/4

3,60

3,90

2 x 2048

28

95

305

23,95

152

64,4

R7 Series

6438

22,4

23

AMD FX-4300

Vishera

75

34,1

37,1

AM3+

4/4

3,80

4,00

2 x 2048

32

95

306

21,62

122

—

—

—

—

24

Intel Pentium G3450

Haswell

65

30,2

29,7

1150

2/2

3,40

3,40

2 x 256

22

53

254

17,99

69,5

27,7

HD (GT1)

3688

10,3 14,9

25

AMD A8-5500

Trinity

90

29,5

20,0

FM2+

4/4

3,20

3,70

2 x 2048

32

65

259

18,98

111

42,9

HD 7560D

4958

26

Intel Celeron G1850

Haswell

55

26,3

23,2

1150

2/2

2,90

2,90

2 x 256

22

53

210

15,26

59,1

24,9

HD (GT1)

3316

9,3

27

AMD A6-6400K

Richland

50

23,4

18,0

FM2

2/2

3,90

4,10

1024

32

65

146

11,28

65,7

31,5

HD 8470D

3442

11,4

28

AMD Athlon 5350

29

AMD A4-6300

30

AMD Sempron 3850

60 128/2015

E TAG

Kabini

50

22,0

14,9

AM1

4/4

2,05

2,05

2048

28

25

164

11,77

82,5

21,1

R3 Series

2689

7,1

Richland

35

18,6

12,9

FM2+

2/2

3,70

3,90

1024

32

65

135

10,38

60,6

21,7

HD 8370D

3055

6,4

Kabini

35

14,0

5,5

AM1

4/4

1,30

1,30

2048

28

25

104

7,59

50,7

17,5

R3 Series

2132

6,0

ETR

1.0

O:

.2

PE

ST LA

. (P RF

H LIG

T(

UN FP

) TEN

S)

NOTEBOOK-CPU'S

PL

AANRADER

AANRADER

TS AA

PR

OC

E

R CO

DE

N

M AA

) TEN

) ) EN RE NW ) NT CO PI EN ( PU NT NGLE ( TD ) N U K O (P U SI NM UI R A Z) ATI GP PU CPU S ( RBR TU RE UT ( GH CE IN EX E 5C EX TH IP MP B) ID RO OMV B) ND R1 R15 EID O ND I E K CH N/P K I ( ( C H H E H E H E O E L C E HE IE EL RN K7 ATI NE RICAG . STR CH CH EBEN BENC SC R SN T I S A TAT KE A A K S F K C S E X E O B A M E U -C O L2 FA KL CIN CIN PR L3 MA PC GR KL CP PR M BO

DS

O SS

N ( PU

) HZ

OD

US

(G

3D

MA

: RK

CL

OU 3D

DG MA

ATE

: RK

O SC CL

RE

OU

3D

D

TE GA

MA

: RK

A GR

CL

PH

OU

3D

D

S

ICS

TE GA

MA

: RK

GR

CL

Intel Core i7-4710HQ

Haswell

100

4/8

2,50

3,50

22

47

1024

6144

632

136

20.748

100

Intel HD Graphics 4600

6879

7031

30,68

30,47

32,07

2

Intel Core i7-4712MQ

Haswell

92,7

4/8

2,30

3,30

22

37

1024

6144

592

128

15.383

80,3

Intel HD Graphics 4600

5698

5710

24,53

25,13

24,12

3

Intel Core i7-4702MQ

Haswell

91,8

4/8

2,20

3,20

22

37

1024

6144

584

124

17.178

95,6

Intel HD Graphics 4600

6521

6827

29,81

29,56

29,52

4

Intel Core i5-4210M

Haswell

54,7

2/4

2,60

3,20

22

37

512

3072

307

124

17.669

91,7

Intel HD Graphics 4600

5407

6817

29,67

29,61

28,81

5

Intel Core i7-5600U

Broadwell

54,6

2/4

2,60

3,20

14

15

512

4096

302

131

18.030

94,0

Intel HD Graphics 5500

5561

6851

31,23

28,48

31,06

6

Intel Core i7-5500U

Broadwell

53,8

2/4

2,40

3,00

14

15

512

4096

302

122

17.272

94,8

Intel HD Graphics 5500

5573

6846

29,95

29,59

32,50

7

Intel Core i7-4510U

Haswell

51,1

2/4

2,00

3,10

22

15

512

4096

283

121

17.021

78,0

Intel HD Graphics 4400

4540

5801

27,41

23,36

24,26

8

Intel Core i5-5200U

Broadwell

46,8

2/4

2,20

2,70

14

15

512

3072

260

109

15.837

75,0

Intel HD Graphics 5500

4319

5054

21,88

22,08

30,97

9

Intel Core i5-5250U

Broadwell

46,6

2/4

1,60

2,70

14

15

512

3072

261

103

16.174

97,5

Intel HD Graphics 6000

5529

7386

31,50

32,76

29,85

10

Intel Core i5-4300U

Haswell

45,6

2/4

1,90

2,90

22

15

512

3072

260

112

9994

63,9

Intel HD Graphics 4400

4104

4907

20,93

21,75

16,46

11

Intel Core i3-4100M

Haswell

43,7

2/4

2,50

2,50

22

37

512

3072

251

91

13.353

70,2

Intel HD Graphics 4600

4218

5212

22,24

23,10

21,76

12

Intel Core i5-4210U

Haswell

43,2

2/4

1,70

2,70

22

15

512

3072

237

103

15.607

77,0

Intel HD Graphics 4400

4467

5821

25,19

25,44

23,19

13

Intel Core i3-4000M

Haswell

41,5

2/4

2,40

2,40

22

37

512

3072

240

94

9558

65,1

Intel HD Graphics 4600

4053

5025

21,50

22,20

17,03

14

Intel Core i3-3110M

Ivy Bridge

37,9

2/4

2,40

2,40

22

35

512

3072

214

82

12.721

48,8

Intel HD Graphics 4000

3179

3585

14,99

16,23

14,47

15

Intel Core i3-5010U

Broadwell

37,7

2/4

2,10

2,10

14

15

512

3072

217

87

8684

70,0

Intel HD Graphics 5500

4140

5193

22,20

22,90

22,13

16

Intel Core i3-5005U

Broadwell

36,1

2/4

2,00

2,00

14

15

512

3072

208

83

8302

67,8

Intel HD Graphics 5500

3940

4946

21,63

21,38

22,78

17

Intel Core i3-4158U Intel Core M-5Y10

19

Intel Core i3-4030U

20

Intel Core M-5Y71

21 22

Haswell

35,3

2/4

2,00

2,00

22

28

512

3072

201

72

12.365

65,5

Intel Iris Graphics 5100

3803

4806

20,38

21,44

21,71

Broadwell

34,1

2/4

0,80

2,00

14

4,5

512

4096

186

83

12.439

62,0

Intel HD Graphics 5300

3692

4487

20,74

18,42

20,68

Haswell

34,0

2/4

1,90

1,90

22

15

512

3072

191

75

11.670

64,0

Intel HD Graphics 4400

3638

4815

20,64

21,25

19,91

Broadwell

32,2

2/4

1,20

2,90

14

4,5

512

4096

177

68

13.897

57,5

Intel HD Graphics 5300

3451

4232

19,05

17,80

18,26

Intel Core i3-4010U

Haswell

30,9

2/4

1,70

1,70

22

15

512

3072

172

68

11.405

65,4

Intel HD Graphics 4400

3554

4996

21,40

22,06

20,26

Intel Core i3-4005U

Haswell

30,8

2/4

1,70

1,70

22

15

512

3072

171

68

11.548

62,1

Intel HD Graphics 4400

3411

4733

20,23

20,94

19,17

23

Intel Core i5-4202Y

Haswell

30,6

2/4

1,60

2,00

22

11,5

512

3072

168

68

12.564

55,4

Intel HD Graphics 4200

3182

4127

18,88

17,10

17,54

24

Intel Core M-5Y51

Broadwell

29,7

2/4

1,10

2,60

14

4,5

512

4096

161

66

13.229

67,8

Intel HD Graphics 5300

4033

5124

23,67

21,05

19,81

25

AMD A10-5745M

Richland

29,1

4/4

2,10

2,90

32

25

4096

–

175

61

4587

70,2

AMD Radeon HD 8610G

3738

5299

21,91

24,29

22,80

26

AMD A8-6410

Beema

27,6

4/4

2,00

2,40

28

15

2048

–

167

49

6352

46,7

AMD Radeon R5 Graphics

2881

3277

13,87

14,65

16,67

27

Intel Core M-5Y70

Broadwell

27,5

2/4

1,10

2,60

14

4,5

512

4096

151

59

11.936

46,8

Intel HD Graphics 5300

2648

3177

14,49

13,2

19,17

28

Intel Pentium N3540

Bay Trail-M

26,3

4/4

2,16

2,66

22

7,5

2048

–

159

43

7079

21,8

Intel HD Graphics

1595

1532

6,69

6,63

6,54

29

Intel Celeron N2930

Bay Trail-M

21,2

4/4

1,83

2,16

22

7,5

2048

–

127

35

6493

20,7

Intel HD Graphics

1499

1491

6,49

6,47

5,90

30

Intel Celeron 2961Y

Haswell

16,2

2/2

1,10

1,10

22

6

512

2048

82

43

8329

37,6

Intel HD Graphics

1783

2884

12,46

12,62

12,64

E

AP

OU

CIN

1

18

R CO

HIC

D

S

T TES

TE GA

EB

C EN

GR

HR

1(

AP

15

FP

HIC OP

S)

S

T TES

G EN

L (F

2(

) PS

GPU'S

PL

TS AA

GR

IS AF

CH

EC

HIP VID

G EO

EH

EU

GE

N

-TY ) EN ( MB PR

IJS

PE

( €)

Z) ( MH

TD

PI

) NW

) HZ

) ( NM

) LJ .

( UIK

ME

IKE

56

A 08

1

AMD Radeon R9 295X2

2 x 4096 / GDDR5

770

100

53,1

1018

5000

2 x 512

2 x 2816

28

2 x 6200

500

8009

12.935

55,58

156,17

135,80

2

nVidia GeForce GTX 980 Ti

6144 / GDDR5

770

98,9

52,5

1102

7010

384

2816

28

8000

250

7477

12.489

69,13

166,24

119,60 124,20

3

nVidia GeForce GTX Titan Z

2 x 6144 / GDDR5

2350

96,9

16,9

706

7010

2 x 384

2 x 2880

28

2 x 7100

375

7488

11.808

68,77

152,94

4

nVidia GeForce GTX Titan X

12.288 / GDDR5

1100

95,4

35,5

1000

7012

384

3072

28

8000

250

7224

12.176

65,60

160,87

115,00

5

AMD Radeon R9 Fury X

4096 / HBM

700

87,9

51,3

1050

1000

4096

4096

28

8900

275

6122

11.449

63,81

144,77

110,90 90,40

6

nVidia GeForce GTX 980

4096 / GDDR5

550

77,6

57,6

1127

7012

256

2048

28

5200

165

5633

10.091

48,38

151,67

7

AMD Radeon R9 390X

8192 / GDDR5

480

76,6

65,2

1055

6000

512

2816

28

6200

275

4853

10.075

53,85

142,75

98,00

8

nVidia GeForce GTX 970

4096 / GDDR5

360

68,5

77,8

1051

7010

256

1664

28

5200

145

4884

9004

43,75

139,49

75,60

9

AMD Radeon R9 290X

4096 / GDDR5

400

68,2

69,7

1030

5000

512

2816

28

6200

250

4600

8934

48,49

131,77

78,50

10

AMD Radeon R9 280X

3072 / GDDR5

260

57,2

89,9

1100

6400

384

2048

28

4313

190

3654

7678

38,73

112,06

69,60

11

nVidia GeForce GTX 770

2048 / GDDR5

330

50,4

62,4

1059

7012

256

1536

28

3540

230

3594

6666

34,61

96,45

55,30

12

AMD Radeon R9 285

2048 / GDDR5

220

48,1

89,3

918

5500

256

1792

28

5000

190

2829

6567

28,54

109,57

58,40

13

AMD Radeon R9 280

3072 / GDDR5

250

45,5

74,3

953

5000

384

1792

28

4313

200

2910

6308

31,23

92,32

49,80

14

nVidia GeForce GTX 960

2048 / GDDR5

200

44,0

89,9

1127

7010

128

1024

28

2940

120

3196

6213

27,79

93,89

39,40

AANRADER

15

nVidia GeForce GTX 760

2048 / GDDR5

190

43,2

92,9

1059

6212

256

1152

28

3540

170

2973

5619

29,62

86,04

48,90

AANRADER

16

AMD Radeon R9 270X

2048 / GDDR5

180

41,2

93,6

1070

5600

256

1280

28

2800

180

2506

5471

27,15

85,74

51,60

17

nVidia GeForce GTX 660

2048 / GDDR5

210

36,2

70,5

1072

6108

192

960

28

2540

140

2395

5235

23,92

69,43

39,30

18

AMD Radeon R9 270

2048 / GDDR5

180

34,3

77,9

900

5600

256

1280

28

2800

150

2171

4800

22,28

71,87

38,00

AANRADER

A(

19

AMD Radeon R7 265

2048 / GDDR5

160

32,3

82,4

925

5600

256

1024

28

2800

150

1929

4481

23,03

66,43

36,30

20

nVidia GeForce GTX 650 Ti Boost

2048 / GDDR5

120

29,4

100

1020

6008

192

768

28

2540

140

1949

3767

20,16

58,65

35,30

21

AMD Radeon R7 260X

2048 / GDDR5

130

27,4

86,2

1160

6600

128

896

28

2080

115

1737

3772

16,59

57,32

33,20

22

nVidia GeForce GTX 750 Ti

2048 / GDDR5

160

26,2

67,0

1046

5400

128

640

28

1870

60

1778

3841

16,22

52,97

26,90

23

AMD Radeon HD 7790

2048 / GDDR5

160

25,9

66,0

1050

6400

128

896

28

2080

85

1621

3563

16,00

53,00

32,00

24

nVidia GeForce GTX 750

1024 / GDDR5

120

23,4

79,8

1033

5010

128

512

28

1870

55

1568

3406

14,78

46,66

24,60

25

nVidia GeForce GTX 650 Ti

1024 / GDDR5

120

21,3

72,6

928

5400

128

768

28

2540

110

1449

3066

12,67

42,22

23,70

26

AMD Radeon R7 250X

1024 / GDDR5

110

17,6

65,4

1000

4500

128

640

28

1500

80

1239

2794

4,70

43,57

18,40

27

AMD Radeon R7 250

1024 / GDDR5

100

13,3

54,5

800

4500

128

512

28

1500

55

898

2097

4,07

30,96

15,50

28

nVidia GeForce GT 720

2048 / GDDR3

60

4,6

31,3

797

1600

64

192

28

1020

19

304

603

2,45

12,89

4,10

29

nVidia GeForce GT 620

2048 / GDDR3

80

4,3

22,0

700

1820

64

96

40

585

49

291

543

2,00

13,00

4,00

30

AMD Radeon R5 230

2048 / GDDR3

60

2,9

19,8

625

1334

64

160

40

370

19

164

327

1,61

12,81

1,00

Topklasse (90-100)

Bovenklasse (75-89)

FP

S)

0 92 K1 R ID ( I AR PS) S RB ES R D2 EM RE HE IT) I ( E M T R A C EX M A L T ( B T V E S ( A O E E D H X F D S 8 R E E C ( TA IN EI AD OM SN RH TE EP OR ES EN 11 90 11 FIR LH IESH EN ED RO WA AG 12 I ST N B DX NE /PR RK RK ST RE UG ED TAT IS NS RIC T 3 EAVE 16AF X. MA IFI SB IPS HE ES IJS MA YS A B R A E D N U R I R H R D R A G 3 M P P C B U F T 3 H D C IND

EX

Middenklasse (45-74)

E PIX

) LS

FP

4A

A

Instapklasse (0-44) Alle beoordelingen in punten (max. 100).

128/2015 61

S)

tESt & tECHNIEK Test powerbanks

Onderweg opladen Met een powerbank hoef je nooit meer bang te zijn voor een lege smartphone-accu. Maar wat is de beste powerbank? We hebben 40 recente modellen getest.

O

f het nu gaat om je smartphone, e-bookreader of je fitnesstracker: je hebt er helemaal niks meer aan als de accu leeg is. En juist op dat soort momenten is er geen stopcontact te bekennen. Gelukkig is daar een handige oplossing voor in de vorm van powerbanks, die je accu’s snel weer van wat energie voorzien. Deze slimme apparaten met een energievoorraad om je mobiele apparaten weer op te laden kun je overal gebruiken. We hebben 40 powerbanks tussen de 10 en 70 euro getest en kwamen ook nog een paar handige accessoires tegen. Het principe van een powerbank is simpel: het is een behuizing met daarin een accu met één usb-poort voor het opladen van de accu zelf en één of meer usb-poorten waarop je toestellen aansluit die je wilt opladen. Een belangrijk aspect is hoe krachtig ze zijn. Dit bepaalt 50 procent van de totaalscore in onze test. Daarnaast kijken we naar de capaciteit die van 1700 tot 20.800 mAh varieert. Maar dit zijn wel de waardes die de fabrikanten zelf opgeven. De daadwerkelijke

62 128/2015

capaciteit ligt gemiddeld 34 procent lager. De grootste afwijking komen we tegen bij de InLine USB Power Bank op plaats 20. In plaats van de beloofde 4000 mAh meten we slechts 2063 mAh: 48 procent minder dan de fabrikant aangeeft. Bij de testwinnaar RAVPower Deluxe RP-PB19 is de afwijking 31 procent. Van de opgegeven 16.000 mAh zijn er nog net geen 11.000 aanwezig. Hoe snel een powerbank een apparaat oplaadt, hangt behalve van de conditie en de grootte van de op te laden accu vooral af van de output (hoeveelheid ampère) van de powerbank. Op dit punt zijn de afwijkingen tussen de opgegeven en gemeten waardes minder groot. Vaak bieden de powerbanks zelfs meer ampère dan verwacht. De Anker Astro 3 2nd Gen (plaats 3) haalt met 4000 mA de beste waarde. Bij de Nokia DC18 (plaats 37) heb je het meeste geduld nodig, daar deze slechts 730 mA biedt. We hebben ook de zelfontlading van de powerbanks gemeten. Gemiddeld verliezen de volle powerbanks in twee weken 5,4 procent van hun lading. De

Foto: © Artur Marciniec/Fotolia

Door Benjamin Hartlmaier en Alieke van Sommeren

INFO Speciale features

Niet elke powerbank is hetzelfde: handige extra opties zoals een digitaal display en meerdere usb-poorten maken het opladen een stuk makkelijker.

Digitale weergave Als je precies wilt weten hoeveel power er nog in je powerbank zit, kijk dan eens bij PNY. De externe accu’s van deze fabrikant hebben een led-display dat het accuniveau tot op de procent nauwkeurig weergeeft.

Drie keer USB

Grote afwijkingen

Bij de capaciteit en output zijn er soms erg grote verschillen ten opzichte van de waardes die de fabrikanten opgeven. Hieronder zie je de apparaten die het minst en het meest afwijken: VERSCHIL IN CAPACITEIT ANSMANN POWERBANK 10.4 (1700-0028)

– 22 % (8126 mAh)

INLINE USB POWER BANK IPHONEFORM (01471)

– 48 % (2063 mAh)

VERSCHIL IN OUTPUT EQUINUX TIZI FLACHMANN

+ 104 % (2039 mA)

MAXELL POWER BANK 785805

– 36 % (1160 mA)

Voltcraft PB-13 (plaats 14) houdt bijna al zijn lading vast, de Xtorm Powerbank Xtreme 9000 van A-Solar (plaats 36) verliest daarentegen meer dan een kwart van zijn oorspronkelijke lading.

LICHt ZWAARGEWICHt Als je steeds een volle powerbank mee wilt nemen, heb je geen zin om een zwaar apparaat mee te sleuren. Daarom telt het gewicht voor 30 procent mee in onze beoordeling. De revolt Powerbank van Pearl (plaats 31) van 66 gram en de Nokia DC18 van 62 gram zijn zeer licht en handzaam. Het apparaat met de meeste energieopslag is ook het zwaarste: de Voltcraft PB-19 weegt 429 gram, gevolgd door de testwinnaar van 318 gram. Voor een mooi compromis tussen gewicht en de capaciteit is de energiedichtheid de bepalende factor. Hierbij gaat het om de hoeveelheid opgeslagen energie in relatie tot het gewicht. Op dit punt ligt de Voltcraft PB-19 op kop. De uitrusting telt voor 20 procent mee in de eindscore. We kijken bijvoorbeeld naar het aantal usb-poorten. 18 modellen hebben slechts één poort, 21 stuks hebben twee poorten. De Anker Astro 3 (2nd Gen) is de enige powerbank waar je zelfs drie apparaten op kunt aansluiten. Om op elk moment makkelijk te kunnen zien hoe vol de accu is, is het handig als een powerbank een display of een setje statusleds heeft. De topmodellen scoren bonuspunten met de optie om via een stroomadapter tegelijk de eigen reserves aan te vullen en de aangesloten apparatuur op te laden. [email protected] c

Als je veel energieslurpende apparaten bij je hebt, is de Astro3 met drie usb-poorten echt iets voor je. Geen enkele andere powerbank heeft zoveel oplaadpoorten.

Powerbank-accessoires

Een powerbank is al een aardig autonome energievoorziening voor je gadgets. Met de juiste extra’s kun je echt altijd en overal opladen: zelfs als er geen stopcontact in de buurt is.

Solar power De revolt Solar-Powerbank van Pearl (ong. 30 euro) wordt door de zon opgeladen, maar wel erg langzaam. De accu heeft een capaciteit van 5000 mAh en heeft een ingebouwde zaklamp.

Voor wereldreizigers Zoveel landen, zoveel stekkers: met de schuifjes op de Skross World Adapter Pro USB (ong. 20 euro) kun je stekkers samenstellen voor meer dan 150 landen. De adapter heeft twee usb-poorten om mobiele apparaten op te laden.

Past altijd Je smartphone is leeg, je powerbank vol, maar je kunt de juiste kabel niet meer vinden. De Multichargerkabel TCO5 van Daffodil (ong. 5 euro) lost dit probleem op. Deze verbindt mini-USB, microUSB en Apple Lightning via een usb-stekker.

128/2015 63

tESt & tECHNIEK Test powerbanks

Net geen 11.000 mAh aan opgeslagen energie en een rijke uitrusting, waaronder een lampje: de RAVPower Deluxe RP-PB19 is de testwinnaar.

tEStRESULtAtEN Sinds onze laatste test in juli zijn er 15 nieuwe powerbanks bijgekomen, waardoor de ranking er anders uitziet. Met RAVPower, Kanex en Intenso zijn er nu drie fabrikanten met twee apparaten in de top 10. De duidelijke winnaar is wederom RAVPower, die met de modellen RP-PB19 en RP-PB22 in de test plaats 1 en 2 inneemt.

TESTWINNAAR 128/2015

Als het om prestaties gaat, zet de Voltcraft PB-19 een nieuwe topscore neer: een gemeten capaciteit van meer dan 15.700 mAh en een energiedichtheid van 183 mWh/g: dat biedt geen enkele andere powerbank. De lichtgewicht van alle geteste apparaten is de DC18 van Nokia. Deze weegt slechts 62 gram en is de kleinste van allemaal. Maar veel energieopslag heeft hij niet. Winnaar qua uitrusting is de PNY Mobile Power 7800. Dit is de enige powerbank met een display, waarmee je zowel twee apparaten als de powerbank tegelijk kunt opladen.

PRIJSTIP 128/2015

De Intenso Powerbank 10400 voor 21 euro op de vijfde plaats toont aan dat veel extra power voor onderweg niet duur hoeft te zijn.

POWERBANKS

P

ATS LA

D RO

UC

T P

T UN

EN

TO

TAA

L

S RIJ

( CA

) N€

) 0%

) 0%

AC AP

I

T TEI

( MA

H) E CIT

I

MA T(

H) . AX

OU

U TP

T(

) MA

U .O

TP

( UT

) MA

EN

) A (2 (5 C M 0% AX NG LAD AP EN EN IES HT ( 3 TING T N M I TG A NC EV EV TAT IC TRUS E T E B - U L FO N ETE EG EG G M M G W ZE US GE P UI GE OP GE OP

.I

S RE

I ING

N1 A

GE

A 4D

E FM

TIN

N(

GE

%)

N

) ( MM G

I EW

CH

T(

G) E

R NE

GIE

DIC

HT

ID HE IN

H ( MW

) /G

E ATI DIC

AC

C

IV UN L

E

AU

D AA

TIJ

D(

U) G

J ELI

KT

24

P RAVPower Deluxe RP-PB19 RAVPower Deluxe RP-PB22 Anker Astro3 2nd gen Kanex GoPower Pack (KBY10) Intenso Powerbank 10400 Kanex GoPower Pack (KBY20) PNY Mobile Power 7800 (alu) V7 Dual USB Powerbank PB11000 Intenso Powerbank S4000 Samsung EB-PN915B Huawei Ultra-slim Mobile Power Supply AP006 Voltcraft PB-19 Lepow Moon Stone Voltcraft PB-13 ednet Power Bank 10000 Equinux tizi Flachmann Verbatim Dual USB Power Pack (97935) Intenso Powerbank 5200 PNY Mobile Power 2600 (Alu) InLine USB Power Bank Iphoneform (01471) InLine Powerbank 01472 Verbatim Ultra Slim Power Pack (98454) PNY Mobile Power 5200 (Alu) tP-Link tL-PB10400

25

Samsung EEB-EI1CWEGStD

64,4

50

56

76

69

9000

5532

1800

2266

1

3,5

94 × 65 × 23

188

147

4 leds (2-kleurig)

11:58

Q

Q

26

LogiLink Mobile Power Bank (PA0083) A-Solar Xtorm Powerbank Go 4000 (XB099) Innergie PocketCell Duo Anker Astro Mini Maxell Power Bank 785805 Pearl revolt Powerbank Verbatim Powerpack 97932 kwmobile Power Bank 2600 mAh mit Display Ansmann Powerbank 10.4 (1700-0028) Anker Astro A-Solar Xtorm Powerbank Xtreme 9000 (AL420) Nokia DC18 LogiLink Mobile Power Bank 8800 (PA0092) Innergie PocketCell Voltcraft PB-17

63,2

22

75

56

44

12.500

8317

2100

2497

2

0,5

150 × 62 × 23

296

140

4 leds

10:10

Q

Q

63,1

25

51

88

56

4000

2824

2500

2077

2

2,1

97 × 47 × 22

120

118

4 leds

04:13

62,7

70

56

86

44

6800

4168

2100

2300

2

3,4

93 × 42 × 23

131

159

5 leds

06:28

Q

Q

61,9

13

41

96

63

3000

1822

1000

1010

1

1,0

92 × 23 × 23

80

114

1 led

04:40

61,7

14

41

92

69

2800

1765

1800

1160

1

3,7

100 × 51 × 11

100

88

4 leds

04:09

61,5

10

37

98

69

2200

1183

1000

1096

1

7,2

96 × 24 × 22

66

90

1 led

02:43

61,1

11

37

97

69

2200

1379

1000

1210

1

8,8

77 × 32 × 45

74

93

4 leds

02:54

60,7

14

29

96

88

2600

1533

1000

1210

1

23,0

90 × 23 × 23

77

100

lcd (%)

03:26

59,6

45

74

55

31

10.400

8126

2100

2645

1

2,9

160 × 50 × 22

303

134

5 leds

10:22

59,5

20

49

88

44

5600

3571

1000

1090

1

4,7

93 × 43 × 22

123

145

4 leds

04:39

59,4

50

51

66

69

9000

5457

2100

2224

1

27,6

91 × 65 × 28

239

114

4 leds

06:58

59,2

13

32

99

69

1720

1107

600

730

1

11,3

57 × 57 × 15

62

89

4 leds

03:42

59,2

45

64

62

44

8800

6504

2100

2024

2

4,1

123 × 76 × 24

265

123

4 leds

08:10

58,8

40

47

97

31

3000

1730

2100

2170

1

2,3

91 × 30 × 21

71

122

4 leds

03:05

58,7

28

59

68

44

10.400

6787

2000

2363

2

4,5

109 × 74 × 23

228

149

4 leds

14:29

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40

Topklasse (90-100)

64 128/2015

Bovenklasse (75-89)

P

79,6

40

91

52

94

16.000

10.995

2400

2496

2

2,2

127 × 81 × 22

318

173

73,3

40

77

54

94

13.000

8680

2400

2702

2

2,0

127 × 81 × 22

309

71,4

40

74

56

88

12.000

7893

4000

4000

3

4,5

111 × 83 × 25

297

71,0

50

58

78

94

6000

4186

2100

2222

2

1,6

105 × 62 × 24

70,6

21

69

66

81

10.400

7392

2100

2447

2

2,0

70,1

70

69

57

94

11.000

8237

2100

2183

2

69,9

40

58

69

100

7800

5280

2400

2470

69,6

25

71

59

81

11.000

7295

2100

69,4

17

52

90

81

4000

2816

69,4

45

74

62

69

11.300

69,0

50

54

86

81

68,2

50

100

31

67,2

22

42

67,1

40

66,0

Q

Q

Q*

Q

4 leds

09:49

140

4 leds

11:06

133

10 leds

12:28

174

120

4 leds

05:38

89 × 44 × 44

242

153

4 leds

10:39

6,9

138 × 63 × 23

290

142

4 leds

11:09

2

3,7

103 × 64 × 23

224

118

display (%)

10:05

2349

2

1,9

140 × 64 × 23

278

131

4 leds

08:24

2100

2398

2

1,3

116 × 59 × 13

110

128

4 leds

04:33

8444

2000

2080

1

3,5

118 × 75 × 22

262

161

4 leds

09:43

4800

3453

2000

2142

1

1,7

120 × 71 × 10

131

132

4 leds

05:20

44

20.800

15.744

2100

2799

2

3,4

160 × 80 × 22

429

183

4 leds

22:00

91

94

3000

1783

1000

1170

2

0,8

80 × 80 × 22

103

87

4 leds

04:12

65

69

69

9000

5708

2100

2225

1

0,4

101 × 64 × 28

225

127

4 leds

06:57

25

64

59

81

10.000

6689

2100

2348

2

10,6

142 × 62 × 23

278

120

4 leds

07:52

65,7

35

50

90

69

4000

2848

1000

2039

1

4,2

116 × 69 × 7

109

131

4 leds

03:55

65,6

35

58

68

81

8400

6121

2100

2351

2

2,9

128 × 73 × 20

232

132

4 leds

13:07

65,3

12

50

88

69

5200

3549

1000

1321

1

4,0

93 × 43 × 22

121

147

4 leds

04:19

65,3

22

39

94

88

2600

1449

1000

1185

1

5,2

103 × 23 × 23

87

83

display (%)

03:28

65,3

27

40

88

94

4000

2063

2100

2120

2

11,2

123 × 59 × 9

123

84

4 leds

04:51

65,0

35

59

69

75

9600

5767

2100

3200

2

5,3

111 × 54 × 23

225

128

display (%)

11:27

64,9

26

48

90

69

4200

3065

2100

2435

1

9,0

108 × 67 × 9

109

141

4 leds

05:15

64,9

35

49

81

81

5200

3443

2400

2400

2

12,9

103 × 44 × 23

157

110

display (%)

03:34

64,6

22

67

67

56

10.400

7197

2000

1982

2

4,8

89 × 44 × 44

238

151

4 leds

09:15

Q

Middenklasse (45-74)

Niet aan te raden (0-44) Alle beoordelingen in punten (max. 100).

Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q

Q*

Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q

Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q

Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q

*Alleen met een volle powerbank Q Ja Q Nee

IJD

IG

G

D LA

T EÏN

EN

EG

O EN

RE

ER

PL

AD

ED DL

EN

LA

JE MP

Toplijsten teSt & techNiek

Overzicht hardware

Jaarlijks arriveren er meer dan 1500 apparaten in ons internationale testcentrum. Omdat we al die toestellen grondig testen, hebben we een reusachtige database met betrouwbare testgegevens. Zoals gebruikelijk rangschikken we de producten op een handige en overzichtelijke manier.

Nieuwkomers deze maand Meer dan 120 producten passeren elke maand de testbanken van het CHIP-testcentrum. De interessantste nieuwe producten staan op deze pagina.

MONitOreN BenQ SW2700pt

VideOkaarteN evga GeForce GtX 980 ti hybrid

Het beeld van deze monitor is helder en scherp en omdat hij 99 procent van de AdobeRGB-kleurruimte afdekt, is de natuurgetrouwheid van de kleuren voldoende voor iedere beeldbewerker en (semi-)professionele fotograaf.

Hoewel deze videokaart op een extreem hoog niveau presteert, blijft hij dankzij de waterkoeling koel en erg stil. Wil je hem overklokken, dan kan dat ook nog. Hij is wellicht niet zo snel als een Titan X, maar kost wel aanzienlijk minder.

+ Beeld- en kleurkwaliteit, ergono-

+ Prestaties, koeling,

- Te makkelijk om knoppen aan de

- Groot, past niet in elke

mie, aansluitmogelijkheden

zijkant per ongeluk in te drukken prijs (ca.) 750 euro

geluidsniveau

behuizing prijs (ca.) 835 euro

dSLr’S Olympus OM-d e-M10 Mark ii

SMartphONe Motorola Moto X play

Deze goede DSLM in retrolook heeft een moderne uitrusting met onder meer een beeldstabilisator, een elektronische zoeker en full hd-video. Hij maakt snelle burstfoto’s en zijn autofocus stelt snel scherp. Accuduur en fotoscherpte laten te wensen over.

De Motorola Moto X Play scoort punten vanwege zijn zeer goede accuduur en de 21megapixelcamera die natuurlijke en gedetailleerde foto’s maak. Het full hd-scherm is zeer helder en heeft een goed contrast.

+ Handzame magnesium

body, goede beeldkwaliteit, snelle autofocus

+ Helder en contrastrijk display,

- Foto’s mogen scherper zijn,

- Accu niet vervangbaar, relatief

accuduur prijs (ca.) 600 euro

accuduur, fotokwaliteit

zwaar (170 g) prijs (ca.) 380 euro

128/2015 65

TEST & TECHNIEK Toplijsten

TABLETS

P

ATS LA

O PR

DU

CT P

Apple iPad Air 2 LTE 128GB (MH1G2FD/A) Samsung Galaxy TAB S2 8.0 LTE (SM-T715) Apple iPad mini 3 LTE 128GB (MGJ22FD/A) Dell Venue 8 (7840) HTC Google Nexus 9 16GB WiFi Apple iPad mini Retina WiFi + 4G 128GB Apple iPad Air 128GB 4G Sony Xperia Z4 Tablet LTE 32GB Apple iPad mini 64GB 4G Samsung Galaxy Tab S 8.4 16GB LTE (SM-T705)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

T UN

EN

TO

TA

AL P

S RIJ

( €)

N HA

ING

(5

P DIS

LAY

(2

) 0% B MO

ILI

TEI

T(

2

R UIT

US

TIN

G(

1

) 0% U CC

A

DU

UR

IN

TE

E RN

TTE

N(

U)

P DIS

88,9

820

100

96

60

78

5:31

9,7

88,6

500

93

89

84

74

5:16

8,0

87,4

700

99

84

68

73

6:32

7,9

87,1

385

89

89

94

60

9:49

8,4

86,9

360

95

100

64

67

7:21

8,9

86,8

600

99

85

68

70

6:41

7,9

86,3

680

99

89

59

70

6:05

9,7

85,1

725

92

98

59

80

5:56

10,1

84,4

380

100

68

72

63

5:59

7,9

84,4

400

88

86

80

73

7:19

8,4

Apple iPad Air 2 WiFi + LTE 128 GB

LAY

FO

R

( AT MA

De iPad Air 2 valt op door een slank en licht design, een uitstekende Retina-display en vooral het gemak waarmee je het apparaat gebruikt. De 4G-module en de grote hoeveelheid opslagruimte maken hem helemaal af.

Dankzij de Tegra K1 Denver-chip van nVidia presteert de Google Nexus 9 uitstekend. Met zijn display haalt hij zelfs de hoogst mogelijke score. Helaas is dat voor de toppositie niet genoeg, want de accuduur en de uitrusting komen niet boven de middelmaat uit.

+ Slank en licht, veel intern geheu-

+ Display, Tegra-K1 met Denver-kern,

- Geen SD-kaartslot, alleen met

- Middelmatige accu, beperkte

Lightning-poort www.apple.com/nl/ ca. 820 euro

H)

5

HTC Google Nexus 9 16 GB WiFi

gen, 4G-module, handling

INC

TECHNISCHE GEGEVENS

BEOORDELINGEN

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 92 tests.

1

DL

) 0%

) 0%

handling, Android 5.0 (Lollipop)

uitrusting www.htc.com/nl/ ca. 360 euro

WINNAAR

PRIJSTIP

128/2015

128/2015

SMARTPHONES VANAF € 350

P 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ATS LA

O PR

DU

CT P

Samsung Galaxy S6 Edge 32GB Samsung Galaxy S6 32GB LG G4 Samsung Galaxy S6 Edge Plus 32GB Samsung Galaxy Note 4 Sony Xperia Z3 compact HTC One M9 OnePlus Two 64GB Sony Xperia Z3+ Samsung Galaxy Note Edge

T UN

T

P

S RIJ

( €) P

S RE

IE TAT

SE

E NB

D

R UIT

US

G(

TIN

G

30

%)

%) ( 20 U CC

(1

) 5%

A

P DIS

LAY

(1

) 5% C

E AM

RA

(1

) 0% EF TEL

OO

N

EN

LU GE

ID

( 10

P DIS

%)

LAY

(

H) INC A

U CC

DU

U

U) R( C

E AM

RA

G ( ME

AP

670

99

90

91

96

98

97

5,1

8:05

15,9

ac/n

95,4

560

100

90

94

96

98

91

5,1

8:34

15,9

ac/n

93,8

490

94

95

87

94

99

95

5,5

8:14

15,9

ac/n

93,4

800

98

89

84

99

100

90

5,7

7:26

15,9

ac/n

93,3

570

94

96

89

92

90

97

5,7

7:55

15,9

ac/n

92,7

400

96

95

88

92

85

96

4,6

8:23

20,7

ac/n

92,1

580

95

95

79

96

87

97

5,0

6:30

20,2

ac/n

91,7

400

94

88

86

94

90

100

5,5

7:55

13,0

ac/n

91,4

570

96

100

77

96

79

90

5,2

6:25

20,7

ac/n

91,2

800

92

98

84

92

90

86

5,6

7:03

15,9

ac/n

BEOORDELINGEN

Samsung Galaxy S6 Edge 32GB

Sony Xperia Z3 compact

+ Design, afwerking, display,

+ Behuizing, display, snelheid, accu-

- Geen microSD-slot, geen vervangbare

- Camera valt tegen bij zwak licht

66 128/2015

Bovenklasse (75-89)

2.1

1)

duur, NFC, microSD-slot www.sony.nl ca. 400 euro

WINNAAR 128/2015

Topklasse (90-100)

( 80

6

De Sony Xperia Z3 Compact is momenteel de beste compacte smartphone in onze lijst. Hij is hoogwaardig afgewerkt, heeft een lange accuduur en een stralend heldere display. In combinatie met veel extra hard- en softwarefeatures levert dat een zesde plaats op.

accu, prijs www.samsung.nl ca. 670 euro

L)

TECHNISCHE GEGEVENS

De enige minpunten van de S6 Edge zijn het ontbreken van een microSD-slot en het feit dat je de accu niet kunt vervangen. De snelheid, behuizing, camera en accuduur zijn uitstekend, evenals de uitrusting. TouchWiz is aanzienlijk afgeslankt en het scherm is megagroot. prestaties, accuduur, camera, NFC

IXE

FI WI

95,5

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 85 tests.

1

EN

A OT

AL

IN IEN

Middenklasse (45-74)

PRIJSTIP 128/2015

Instapklasse (0-44) Alle beoordelingen in punten (max. 100). De testgegevens zijn afkomstig uit de internationale testdatabase van CHIP.

FITNESSARMBANDEN

PL

TS AA

PR

U OD

CT PU

Garmin Vivoactive Fitbit Surge Garmin Vivofit 2 Samsung Gear Fit SM-R350 Garmin Vivosmart Polar A300 Asus VivoWatch Huawei TalkBand B2 Garmin Vivofit Fitbit Charge HR

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

N

TEN

TO

TAA

L PR

( IJS

€)

UIT

100,0

230

100

94,8

230

94

90,5

90

87

90,5

115

80

89,1

130

87,9

95

86,9

S RU

TIN

G U

NA

UR

IGH

EID ER

100

G

O ON

MI

E DIS

AY PL

GE

100

∫

38,0

94

97

-

52,0

100

86

∫

27,0

100

96

-

25,0

94

78

95

∫

19,0

91

85

86

∫

30,0

160

79

92

93

∫

25,5

84,2

170

80

96

78

-

26,0

84,0

80

84

89

80

∫

49,0

83,1

140

80

89

82

-

36,0

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 27 tests.

1

E WK

T(

GR

) AM

TECHNISCHE GEGEVENS

Garmin Vivoactive

3

Garmin Vivofit 2

+ Zeer nauwkeurige metingen,

De Vivofit 2 is een ongeveer een tientje duurder dan zijn voorganger, die het goedkoopste in de test is. Maar voor dat beetje extra krijg je veel meer functionaliteit. Deze fitnessarmband is een stuk lichter dan de testwinnaar en heeft een gewone micro-usb-aansluiting.

- Geen geïntegreerde

- Slecht leesbaar bij veel licht,

De Garmin Vivoactive heeft een magisch puntentotaal van 100 procent. Dankzij zijn prima uitrusting, ergonomie en nauwkeurigheid is het de ideale, maar niet echt goedkope, fitness-armband. Hij heeft geen hartslagmeter.

+ Zeer nauwkeurig, verlicht scherm, automatische

smartwatch-features, waterdicht, accuduur, gps

hartslagmeter www.garmin.com/nl ca. 230 euro

CH WI

synchronisatie

geen wekker of hartslagmeter www.garmin.com/nl ca. 90 euro

WINNAAR

PRIJSTIP

128/2015

128/2015

SMARTWATCHES

PL 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TS AA

PR

O

DU

CT PU

Apple Watch Sport 42mm Sony SmartWatch 3 Pebble Time Apple Watch Sport 38mm Asus ZenWatch LG G Watch R Pebble Steel Samsung Gear S Alcatel Onetouch Watch Motorola Moto 360

N

TE

O NT

TAA

L PR

IJS

( €)

BE

94

100

88,0

160

91

86,6

250

82

85,9

419

85,5

N DIE

ING

( 35

%) AC

C

30 U(

%) SC

H

M ER

( IN

) CH AC

C

U UD

UR

( U) GP

S

HA

75

1,5

20:14

94

77

1,6

80

100

1,3

90

97

69

170

86

93

84,0

260

81

82,2

200

79

81,5

330

100

73

70

2,0

15:47

∫

∫

80,5

130

64

91

87

1,2

25:07

-

∫

78,1

200

87

92

52

1,5

7:27

-

∫

Supermakkelijk te bedienen en prachtig uitgevoerd in aluminium en gorilla glass. De Apple Watch is een smartwatch pur sang met weinig nadelen. Maar ook wat prijs betreft steekt hij met kop en schouders boven de rest uit. De Watch heeft bovendien niet zo’n sterke accuduur. uiterlijk

%)

470

Apple Watch Sport 42mm

+ Zeer goede bediening en prachtig

( 35

90,1

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 13 tests.

1

UIT

S RU

G TIN

-

∫

18:59

∫

-

76:13

-

-

1,3

16:42

-

∫

76

1,6

20:27

-

∫

88

83

1,3

22:40

-

∫

76

94

1,3

40:32

-

-

R

L TS

AG

TECHNISCHE GEGEVENS

BEOORDELINGEN

9

Alcatel Onetouch Watch Dit horloge van Alcatel Onetouch is na de Pebble het enige horloge dat zowel met iOS als Android werkt. Het apparaatje is bovendien fraai afwerkt. Onder iOS zitten er wel wat haken en ogen aan de functionaliteit van de Alcatel.

+ Mooi ontwerp, ondersteunt iOS en Android

- Bediening onder iOS wat stroef,

- Accuduur, prijs

functies niet uitbreidbaar www.alcatelonetouch.us ca. 130 euro

www.apple.nl ca. 470 euro WINNAAR 128/2015

PRIJSTIP 128/2015

128/2015 67

SE

NS

OR

TEST & TECHNIEK Toplijsten

EXTERNE HARDE SCHIJVEN (TOT 2,5 INCH)

PL

TS AA

PR

OD

UC

T PU

Verbatim Store ‘n’ Go 2TB (53177) Seagate Backup Plus 4TB (STDR4000200) Freecom Mobile Drive XXS Leather 500GB (56056) Toshiba Canvio Connect II 500GB (HDTC805EK3AA) Adata DashDrive Elite HE720 500GB Toshiba Stor.E Slim 1TB (HDTD210EK3EA) Freecom Mobile Drive XXS Leather 1TB (56152) Verbatim Store ‘n’ Go Ultra Slim 500GB Toshiba Canvio Basics 3TB (HDTB330EK3CA) Seagate Backup Plus Slim 2TB (STDR2000203)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

NT

EN

T

A OT

AL PR

IJS

( €)

MO

BIL

ITE

I

3 T(

) 0% PR

ES

IE TAT

GE

LU

IDS

N

IVE

( AU

20

%)

ST

RO

OM

V

B ER

IK RU

( 20

%)

TR

87,9

110

93

75

94

93

103

87,3

215

79

79

100

100

107

85,4

85

97

61

97

94

83

85,3

65

94

65

92

96

89

85,3

70

97

64

93

92

88

85,2

75

94

70

94

86

96

84,1

95

97

62

90

93

83

83,1

65

97

61

94

85

82

82,8

160

82

75

83

96

103

82,7

110

93

72

89

76

99

AN

FE

R

TE RA

( MB

) /S

BEOORDELINGEN

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 54 tests.

1

S

%) ( 30

Verbatim Store ‘n’ Go 2TB

4

Toshiba Canvio Connect II 500 GB Natuurlijk lever je op prestaties en opslagruimte in als je minder betaalt. Maar de Canvio Connect II is nog altijd een goed en vlot schijfje. Hij is stil, gebruikt weinig stroom en blijft lekker draagbaar. Als je het met 500 GB af kunt, is dit een prima keuze.

Deze externe schijf is de grootste die we tot nu toe hebben getest. En de 2 TB opslagcapaciteit is niet zijn enige sterke punt, want de Store ‘n’ Go 2TB is momenteel ook de snelste externe HDD in onze top tien. Hij is wel wat groter dan zijn concurrenten.

+ Snel, veel opslag - Relatief groot

+ Zeer klein, stil - Iets mindere

www.verbatimeurope.com ca. 110 euro

prestaties www.toshiba.nl ca. 60 euro

WINNAAR

PRIJSTIP

128/2015

128/2015

EXTERNE HARDE SCHIJVEN (TOT 3,5 INCH)

PL 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TS AA

PR

OD

U

CT

Freecom Hard Drive Quattro 3.0 3TB Freecom Hard Drive Quattro 3.0 2TB Freecom Hard Drive Quattro 3.0 4TB Transcend StoreJet 35T3 3TB (TS3TSJ35T3) Toshiba Stor.E Canvio 3TB Freecom Hard Drive Sq 2TB (56157) Freecom Hard Drive Quattro 3.0 1TB (56066) Verbatim Store ‘n’ Save 2TB Verbatim Store ‘n’ Save 4TB Toshiba Canvio Desk 4TB

PU

NT

EN

TAA TO

L PR

IJS

( €)

PR

E

S TIE STA

(3

) 0% GE

LU

ID

IV SN

%)

EA

UIT

RU

S

G TIN

%) ( 20 ST

RO

O

E MV

RB

IK RU

( 10

%)

MO

BIL

I

T TEI

( 10

%) TR

79,4

170

66

99

100

33

67

78,4

145

59

100

100

40

67

113

77,3

250

69

97

93

18

71

131 177

77,3

135

100

71

53

79

74

105

82

79

47

100

88

149

73,6

125

58

94

60

60

100

108

72,8

130

47

95

100

37

66

84

70,6

100

57

87

53

89

77

109

70,5

140

82

82

47

51

67

155

70,3

140

84

77

53

26

88

160

Toshiba Stor.E Canvio 3 TB

Deze harde schijf van Freecom heeft niet alleen USB, maar is ook voorzien van Firewire- en eSATA-aansluitingen. Hij scoort daardoor heel hoog op uitrusting. Hij is bovendien muisstil en daarom ideaal om naast een mediacenter te gebruiken. De prestaties zijn wat lager dan bij andere modellen.

Deze Toshiba laat betere prestaties zien dan de testwinnaar. Hij is zuiniger met stroom, relatief stil en redelijk draagbaar. Helaas zijn de aansluitingen zeer summier. De Toshiba is iets duurder dan de goedkoopste in de test maar levert meer waar voor je geld.

+ Stil, veel opslag,

+ Prestaties in

- Geen toppres-

- Aansluitingen

taties, niet zuinig in verbruik www.freecom.nl ca. 170 euro Topklasse (90-100)

68 128/2015

FE

( MB

) /S

BEOORDELINGEN

Freecom Quattro 3.0 3 TB

aansluitingen

AN

ATE RR

126

76,5

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 13 tests.

1

30 U(

5

orde, zeer zuinig www.toshiba.nl ca. 105 euro

WINNAAR 128/2015

Bovenklasse (75-89)

Middenklasse (45-74)

PRIJSTIP 128/2015

Instapklasse (0-44) Alle beoordelingen in punten (max. 100). De testgegevens zijn afkomstig uit de internationale testdatabase van CHIP.

MICROSD-KAARTEN

PL

TS AA

PR

OD

U

CT PU

SanDisk microSDXC Extreme PRO 64GB (SDSDQXP-064G-G46A) SanDisk microSDHC Extreme PRO 32GB (SDSDQXP-032G-G46A) SanDisk microSDHC Extreme PRO 16GB (SDSDQXP-016G-X46) Kingston microSDHC UHS-I U3 32GB (SDCA3/32GB) Samsung microSDXC PRO 64GB (MB-MG64D) Kingston microSDXC UHS-I U3 64GB (SDCA3/64GB) Toshiba microSDXC Exceria 64GB (SD-CX64UHS1(6) Transcend microSDXC Ultimate 64GB (TS64GUSDU3) Kingston microSDXC 64GB (SDCA10/64GB) SanDisk microSDHC Extreme 32GB (SDSDQXL-032G-GA4A)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

NT

E

NT

AA OT

L PR

IJS

( €)

SN

EG

AN

( 15

%)

GE

M.

L

EES

E SN

LH

EID

( IN

GE

M.

S

CH

F RIJ

SN

ELH

EI

GE

MB

M.

) /S

TO

EG

G AN

ST

IJD

(

E LEZ

G

100

97

98,0

91,4

0,6

1,7

92,1

40

94

81

98,1

90,3

0,5

3,5

85,6

35

85

83

92,0

80,0

1,1

2,6

84,7

25

89

58

96,1

87,3

0,5

10,2

81,9

60

87

50

89,6

80,1

0,8

15,6

77,1

45

77

71

97,0

81,6

0,4

5,5

75,4

55

72

89

97,1

59,0

0,3

2,6

74,9

50

81

34

94,8

81,9

0,7

50,5

73,2

40

73

63

97,0

76,7

0,4

7,7

69,3

30

64

90

74,9

53,9

0,8

2,1

BEOORDELINGEN

N,

IN

) MS

D ) TIJ MS GS IN AN VEN, G E J . TO H R I EM ( SC

70

SanDisk microSDXC Extreme PRO 64GB

TECHNISCHE GEGEVENS

9

Kingston microSDXC 64GB Voor 63 cent per per gigabyte koop je een 64GB grote MicroSDkaart die bijna net zo snel leest als de winnaar, maar wel een stuk trager schrijft. Qua toegangstijd draait deze geheugenkaart van Kingston in de middenmoot mee.

Vanwege zijn zeer hoge doorvoersnelheden heeft de SanDisk microSDXC Extreme PRO 64GB in onze test de beste score voor de prestaties. Een ander highlight is de levenslange garantie die de fabrikant geeft.

+ Zeer hoge transferrates,

+ Leessnelheid, prijs per gigabyte - Schrijfsnelheid

levenslange garantie

- Geen nadelen www.sandisk.nl ca. 70 euro

TO

GS

D TIJ

IN D(

99,5

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 59 tests.

1

ELH

EID

%) ( 80

) /S MB

www.kingston.com ca. 40 euro

WINNAAR

PRIJSTIP

128/2015

128/2015

USB-STICKS

PL 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TS AA

PR

OD

U

CT

PU

Patriot Supersonic Rage 2 128GB SanDisk Extreme Pro 128GB SanDisk Extreme 64GB Lexar JumpDrive P10 128GB Kingston DataTraveler HyperX Predator 3.0 512GB Kingston DataTraveler HyperX 3.0 64GB Lexar JumpDrive P10 64GB Lexar JumpDrive P10 32GB SanDisk Cruzer Extreme 3.0 64GB Lexar JumpDrive M10 Secure 128GB

NT

E

NT

AA OT

L PR

IJS

( €)

PR

IJS

PR

E

TIE STA

80 S(

UIT

RU

S

TIN

20 G(

GE

MI

D

L DE

L DE

EES

SN

EL

GE

369,3

D

CH

RIJ

FS

N

GE

M.

0,5

T

G OE

) /S

G AN

ST

IJD G

(

E LEZ

NI

NM

110

128

0,86

98

88

265,0

226,6

0,4

0,5

95,3

45

64

0,70

97

88

266,8

169,7

0,4

0,6

94,0

220

128

1,72

97

82

248,7

249,6

0,2

532,3

93,2

400

512

0,78

95

88

241,9

165,6

0,3

36,3

93,2

55

64

0,86

99

71

280,1

190,0

0,3

15,4

93,0

65

64

1,02

96

82

237.0

246,7

0,2

147,6

93,0

40

32

1,25

96

82

236,3

247,7

0,2

147,9

92,1

50

64

0,78

90

100

199,1

163,8

0,4

3,1

91,9

85

128

0,66

91

94

220,8

139,8

1,5

189,9

2478,6

TECHNISCHE GEGEVENS

3

SanDisk Extreme 64GB De SanDisk Extreme met 64 GB blinkt in onze test uit vanwege zijn uitstekende prijs/prestatieverhouding en zeer goede transferrates. De uitrusting inclusief gegevensversleuteling en wachtwoordbescherming is eveneens top.

+ Zeer hoge prestaties, prijs/ prestatieverhouding, versleuteling

klein formaat

- Gemiddelde toegangstijd

- Geen minpunten WINNAAR 128/2015

www.sandisk.nl ca. 45 euro

S)

IJD S) ST M NG IN GA IJVEN E . TO H R EM ( SC

96,1

BEOORDELINGEN

327,6

MI

L DE

S DE

( MB

0,78

+ Prestaties, capaciteit,

82

%)

ID

128

Deze usb-stick laat zien wat er met USB 3.0 mogelijk is. Met een leessnelheid van 369,3 MB/s en een schrijfsnelheid van 327,6 MB/s staat hij bovenaan in onze toplijst. Op sommige testonderdelen is deze stick zelfs meer dan dertig procent sneller dan de snelste concurrent.

100

%)

E ELH

100

Patriot Supersonic Rage 2 128GB

voor het schrijven www.patriotmemory.com ca. 100 euro

C PA

/GB

( €)

) /S

96,5

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 42 tests.

1

CA

I ITE

) GB T(

I HE

MB D(

PRIJSTIP 128/2015

128/2015 69

TEST & TECHNIEK Toplijsten

SSD’S VAN 128 GB TOT 256 GB

PL

TS AA

P

D RO

UC

T P

Samsung 850 EVO 250GB (MZ-75E250B) Plextor M6V 256GB (PX-256M6V) Plextor M6 Pro 256GB (PX-256M6Pro) Samsung 850 PRO 256GB (MZ-7KE256) Adata Premier SP610 256GB (ASP610SS-256GM) Intel 730 Series 240GB (SSDSC2BP240G4) Samsung 840 EVO 250GB (MZ-7TE250BW) GoodRAM Iridium Pro (SSDPR-IRIDPRO-240) Crucial MX100 256GB (CT256MX100SSD1) Plextor M5 Pro 256GB (PX-256M5P)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

T UN

EN

TO

TAA

L P

S RIJ

( €)

TR

FE

RR

AT

%)

TO

A EG

NG

ST

IJ

25 D(

%)

P

K RA

TIJ

KT

ES

25 T(

%) ST

O RO

MV

ER

BR

UIK

( 10

%)

TE IJ RA HR ER SC SF ZEN/ N A TR ( LE

95,3

100

95

91

99

96

541 / 359

94,8

100

94

92

97

100

553 / 355

93,8

150

97

86

99

84

543 / 495

91,5

145

97

78

100

83

538 / 513

90,6

100

89

84

96

100

537 / 297

90,1

160

90

100

96

50

544 / 286

88,9

150

95

74

97

81

544 / 329

87,3

155

100

57

97

87

554 / 537

85,6

120

90

77

97

61

531 / 346

85,4

155

92

66

98

79

507 / 437

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 29 tests.

1

S AN

40 E(

BEOORDELINGEN

Samsung 850 EVO 250 GB

IN

TECHNISCHE GEGEVENS

2

Plextor M6V 256 GB

Er zijn SSD’s die snellere transferrates of kortere toegangstijden hebben, maar die presteren weer lager in andere categorieën. De 850 EVO van Samsung vertoont de beste combinatie van hoge overdrachtssnelheden én korte toegangstijden.

De prestaties van de Plextor M6V en de Samsung 850 EVO zijn vrijwel gelijk. Op transferrate scoort de eerste een fractie minder, maar op toegangstijd juist een fractie beter. Eigenlijk zijn de Plextor en de Samsung gewoon allebei testwinnaar én prijstip.

+ Snel, korte toegangs-

+ Snel, korte toegangs-

- Geen echte nadelen

- Geen echte nadelen

www.samsung.nl ca. 100 euro

www.plextor.com ca. 100 euro

tijden, zuinig

N VE

tijden, zuinig

WINNAAR

PRIJSTIP

128/2015

128/2015

SSD’S BOVEN 256 GB

PL 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TS AA

PR

U OD

CT PU

Samsung 850 EVO 2TB (MZ-75E2T0) Samsung 840 EVO 1TB (MZ-7TE1T0BW) Samsung 850 PRO 1TB (MZ-7KE1T0) Samsung 850 EVO 500GB (MZ-75E500B) Samsung 850 PRO 512GB (MZ-7KE512) Samsung 850 EVO 1TB (MZ-75E1T0B) Samsung 840 EVO 500GB (MZ-7TE500BW) Samsung 840 Pro 512GB (MZ-7PD512) Adata Premier SP610 512GB (ASP610SS-512GM) OCZ Vector 180 480GB (VTR180-25SAT3-480G)

EN NT

TO

TAA

L P

RR

AT

TO

A EG

NG

ST

IJ

PR

T AK

IJK

TES

T

( 25

%) ST

O RO

MV

ER

BR

UIK

( 10

%) TE IJ RA HR ER SC SF ZEN/ N A TR ( LE

100

100

84

96,0

440

97

97

98

86

527 / 511

95,7

460

99

92

100

81

546 / 522

94,4

180

98

83

99

96

540 / 520

93,8

260

100

82

100

85

551 / 526

92,9

370

99

84

99

76

543 / 524

91,9

280

97

84

98

78

537 / 462

91,8

340

96

75

100

97

518 / 470

91,4

190

94

79

96

100

537 / 441

90,3

253

98

79

96

72

+ Hoge transfer, korte

BEOORDELINGEN

N VE

IN

MB

) /S

548 / 525

542 / 521 TECHNISCHE GEGEVENS

Samsung 850 EVO 500 GB

34

Als je niet zoveel opslagcapaciteit nodig hebt, schaf je een goedkopere SSD aan zoals deze 500 GB-versie van de 850 EVO. De toegangstijden zijn langer, maar verder heb je dezelfde topprestaties van Samsung met een wat lager stroomverbruik

+ Hoge transfer, zuiniger - Langere toegangstijden

toegangstijden

- Peperduur www.samsung.com ca. 750 euro

www.samsung.com ca. 200 euro

WINNAAR

PRIJSTIP

128/2015

70 128/2015

FE

%)

99

Enorm groot en razendsnel, dat zijn twee termen die op deze Samsung-SSD van toepassing zijn. Dat kun je overigens over meer modellen zeggen, maar dit exemplaar spant de kroon. Je moet er alleen een flinke duit voor over hebben. Dat is eigenlijk het enige nadeel.

Bovenklasse (75-89)

TR

S AN

25 D(

750

Samsung 850 EVO 2TB

Topklasse (90-100)

( €)

%)

98,1

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 19 tests.

1 1

S RIJ

40 E(

128/2015

Middenklasse (45-74)

Instapklasse (0-44) Alle beoordelingen in punten (max. 100). De testgegevens zijn afkomstig uit de internationale testdatabase van CHIP.

MB

) /S

3,5-INCH SATA HARDE SCHIJVEN VAN 1 TB OF MEER

PL 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TS AA

PR

OD

UC

T PU

Seagate Desktop SSHD 2TB (ST2000DX001) HGST Ultrastar He8 8TB (HUH728080ALE600) HGST Deskstar NAS 5TB (0S03836) Seagate Enterprise Capacity 3.5 HDD v4 6TB WD Green 6TB (WD60EZRX) WD Purple 6TB (WD60PURX) Seagate Barracuda 7200.14 3TB (ST3000DM001) HGST Ultrastar 7K3000 3TB (HUA723030ALA640) WD Red Pro 2TB (WD2001FFSX) WD Red 1TB (WD10EFRX)

NT

EN

T

L AA OT PR

IJS

( €)

TR

AN

SF

ER

%)

GE

LU

U(

IDS

N

A IVE

30

%)

TO

EG

AN

GS

D TIJ

( 15

%)

AP

PL

TI ICA

S ETE

T(

15

%)

TR

77,8

110

89

77

48

100

165,5

600

88

95

69

36

163,1

71,5

240

88

79

72

39

163,6

71,3

420

100

65

70

46

185,7

69,3

240

73

91

49

30

134,8

69,0

270

79

93

44

29

145,8

68,6

100

85

78

50

41

157,0

68,5

270

80

66

100

40

148,1

68,2

150

68

89

64

39

126,4

68,1

70

66

100

40

17

SF

ER

( MB

) /S

121,7

Western Digital WD Red 1TB

Doordat deze harde schijf een SSD-cache van acht gigabyte heeft, behaalt hij geweldige prestaties en zijn de transferrates en benchmarkscores hoger dan bij de meeste concurrenten. Net als andere snelle schijven is hij niet erg stil.

AN

TE RA

TECHNISCHE GEGEVENS

BEOORDELINGEN

Seagate Desktop SSHD

+ Hoge transferrates,

( 30

76,9

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 36 tests.

1

TE RA

10

De WD Red van 1 TB is een van de voordeligste harde schijven op de markt. Hij is, omgerekend naar een prijs per gigabyte, niet de goedkoopste en ook niet de snelste, maar hij is wel veruit de stilste van alle harde schijven die we hebben getest. Perfect voor een computer (of NAS) in je woonkamer.

+ Uitermate stil - Lange toegangstijd,

zeer snel

- Luidruchtig www.seagate.com ca. 110 euro WINNAAR

niet zo snel www.wdc.com/nl/ ca. 70 euro

128/2015

PRIJSTIP 128/2015

PRIJSVRAAG: WIN EEN

DOMOTICA-SYSTEEM! Maak kans op een compleet domotica-systeem van devolo ter waarde van ruim zeshonderd euro.

In de vorige uitgave van CHIP hebben we het domotica-systeem Home Control van devolo getest. Wil je zelf ook aan de slag met domotica, dan is dit je kans. Stuur ons een mail en laat ons weten hoe je in jouw situatie domotica wilt gaan toepassen. De redactie beloont de twee leukste of interessantste inzendingen met mooie prijzen.

WIN!

EERSTE PRIJS: Een compleet domotica-pakket ter waarde van ruim 600 euro! Dit pakket omvat de devolo Home Control Starter Kit (centrale, deur-/venstercontact en stopcontact), intelligente schakelaar, rookdetector, afstandsbediening, bewegingsmelder, kamerthermostaat en radiatorthermostaat. TWEEDE PRIJS: Een devolo Home Control Starter Kit, bestaande uit de centrale, een deur-/venstercontact en een intelligent stopcontact ter waarde van 220 euro.

Stuur je mail uiterlijk 13 december 2015 naar [email protected]. Vergeet niet je naamen adresgegevens te vermelden.

TEST & TECHNIEK iOS9

Nieuwe functies van iOS9 IOS 9 heeft op het eerste oog niet zo veel opvallende nieuwe functies als zijn voorgangers. Toch valt er genoeg leuks te ontdekken en laten wij zien hoe je de belangrijkste nieuwe snufjes van iOS 9 optimaal benut. Door Daan Jeuken en Jos Heijmans

U

pdates van iOS zijn grofweg in twee categorieën onder te verdelen: functie-updates en prestatie-updates. De ene keer brengt Apple een hoop nieuwe functies, de andere keer zorgt de update ervoor dat het hele systeem en alle apps een stuk beter en efficiënter werken. iOS 9 is zo’n typische prestatie-update. Van de meeste verbeteringen merk je op het eerste oog helemaal niets, maar er zijn ook prestatie-updates waar je wel degelijk wat van merkt. Zo heeft het toetsenbord een aantal duidelijke veranderingen ondergaan. Allereerst tonen de letters van het toetsenbord kleine of hoofdletters, zodat je direct ziet wat je gaat typen. Daarnaast heeft het toetsenbord op de iPad een extra balk gekregen, waarmee je snel kunt kopiëren, knippen en plakken, ongedaan kunt maken en app-afhankelijke

functies kunt gebruiken, zoals het toevoegen van een foto of bijlage. Tot slot biedt het toetsenbord van de iPad een nieuwe manier om tekst te selecteren. De andere prestatieverbeteringen zijn, net als de speciale toetsenbordfuncties, voorbehouden aan de iPad. Je kunt vanaf iOS 9 namelijk twee apps naast elkaar tonen. Daarmee kruipt de iPad weer een stukje richting de MacBook. Op de iPad Air 2, iPad mini 4 en iPad Pro functioneren beide apps volledig, op oudere iPads zie je een uitgeklede versie van de app. Nog zo’n leuke multitaskfunctie is het beeld-in-beeld venster: als je een filmpje bekijkt, kun je in de tussentijd gewoon doorwerken. Dit klinkt als een hoop ingewikkelde functies, maar we leggen ze in driemaal drie stappen aan je uit.

Nieuw toetsenbord en lettertype

1

Het toetsenbord

Het toetsenbord is in iOS 9 behoorlijk verbeterd. Ten eerste toont het hoofd- en kleine letters, zodat je meteen weet wat je gaat typen. Daarboven staat op de iPad een extra balk met onder meer knoppen voor de opmaak, om te kopiëren en te plakken en extra opties die per app verschillen.

72 128/2015

2

SELECTEREN

Ook het navigeren door tekst is verbeterd. Veeg met twee vingers over het iPad-toetsenbord om de cursor te verplaatsen. Dubbeltik en veeg dan met twee vingers om tekst te selecteren. Deze nieuwe manier werkt veel handiger dan de pre-iOS 9-methode.

3

EXTERN TOETSENBORD

Als je via bluetooth een extra toetsenbord aansluit, heeft dat ook extra functies. Met een Mac-toetsenbord kun je de functietoetsen gebruiken; als je bijvoorbeeld [Cmd] ingedrukt houdt, zie je alle sneltoetsen. Met [Cmd]+[Tab] kun je zelfs tussen apps schakelen zoals op een Mac.

Gebruiksgemak

1

NAAST ELKAAR

Je kunt op de iPad twee apps naast elkaar gebruiken. Open een app en veeg over de rechterrand van het scherm. Kies een andere app en hij wordt in de zijbalk geopend. Veeg over de rand van boven naar beneden en je kiest een andere app.

2

TWEE VOLLEDIGE APPS

2

TEKENEN

Apps die je in deze weergave opent, bieden soms niet alle functies. Alleen op de nieuwste iPads kun je twee volledige apps tegelijk openen door de scheidingslijn naar het midden te slepen. Sleep hem naar rechts om het tweede scherm te sluiten.

3

BEELD-IN-BEELD

3

VANUIT ANDERE APP

Kijk je op een website een filmpje of ben je aan het facetimen en druk je op de thuisknop, dan verkleint het videovenster naar de rechterbenedenhoek. Je kunt blijven kijken en in de tussentijd andere apps gebruiken.

Notities

1

OPSOMMING

Zodra je een notitie aanmaakt, zie je het nieuwe toetsenbord van iOS 9. Tik daarboven op de knop »Aa« om opmaakelementen zoals opsommingen met puntjes, streepjes of nummers toe te voegen.

Met de cameraknop boven het toetsenbord voeg je foto’s toe. De knop daarnaast onthult een tekenvel. Kies onderin het gereedschap waarmee je wilt tekenen en selecteer een kleur – veeg over de kleuren voor meer opties.

Je kunt vanuit allerlei apps zaken in Notities zetten. Tik in bijvoorbeeld Safari of Kaarten op de Deel-knop en kies »Notitie«. Je kunt de bijlage toevoegen aan elke notitie of een nieuwe aanmaken.

Andere (noemensw)aardige functies

iCloud Drive-app

Miniaturen van foto’s

Meer printopties

Zodra je iOS 9 hebt geïnstalleerd en geopend, krijg je de vraag of je de iCloud Drive-app op je beginscherm wilt zetten. Heb je toen op »Niet nu« getikt, activeer hem dan via »Instellingen | iCloud | iCloudDrive | Op beginscherm«.

Blader je in Foto’s door je gemaakte afbeeldingen, dan verschijnen onder in beeld de miniaturen van je andere foto’s. Hierin kun je razendsnel zoeken naar andere foto’s uit je bibliotheek.

Hoewel printen al behoorlijk op zijn retour is, waren de AirPrint-opties in iOS wel erg basaal. In iOS 9 is het printmenu uitgebreid en kun je onder meer een voorvertoning bekijken en zwart-wit printen. Beter laat dan nooit ...

128/2015 73

TEST & TECHNIEK Mobiele telefonie

Motorola DynaTAC 8000X

De eerste mobiele telefoon Smartphones vallen erbij in het niet, maar zo’n dertig jaar geleden woog een mobiele telefoon nog bijna één kilogram en bedroeg het aantal functies welgeteld één. Door Caren Stella Geiger en Fred van Lierop

W

e staan er eigenlijk nauwelijks bij stil, maar de ontwikkeling van high-end smartphones zoals de iPhone van Apple en de Galaxy-reeks van Samsung begon in de jaren zeventig van de vorige eeuw met de uitvinding van de eerste mobiele telefoon. Nog eerder, in de jaren veertig, bestonden er weliswaar al mobiele radiozenders, de zogenoemde walky-talkies, die voor militaire doeleinden werden ingezet, maar de patentaanvraag voor ‘s werelds eerste mobiele telefoon werd pas in 1973 ingediend. Daarna duurde het nog tien jaar voordat Motorola

op 21 september 1983 met de DynaTAC 8000X een model op de markt bracht dat op grote schaal reproduceerbaar was. Met bijna 800 gram was deze ‘brick’ geen lichtgewicht, maar het betekende destijds wel een revolutie voor de mobiele telefonie. Bijna 4000 dollar kostte het apparaat. Het had een standby-tijd van ongeveer een uur en je kon er dertig minuten mee bellen. Daarna moest het tien uur aan het stopcontact om op te laden. Het apparaat had een klein display waarop alleen de cijfers van het gekozen nummer oplichtten, meer functionaliteit zat er niet op. Wie

April 1973 Introductie

Oktober 1973 Martin Cooper met de DynaTAQ 8000X (in 2007)

Eerste patentaanvraag: 17 oktober 1973. Verkoopstart: 21 september 1983. Model: Motorola DynaTAC 8000X Gewicht: 800 gram Prijs: 3995 dollar

74 128/2015

Oktober 1973 Patentaanvraag Cooper dient de patentaanvraag voor een mobiele telefoon in en deze wordt na twee jaar toegewezen.

Foto’s v.l.n.r: Wikipedia/Rico Shen/CC by-SA 3.0; Wikimedia Commons; Wikipedia/Redrum0486/CC by-SA 3.0; 20th Century Fox uit “Wall Street“ (verkrijgbaar op blu-ray); Nokia; IBM; Samsung

John F. Mitchell, de vicepresident van Motorola belooft uiterlijk in 1976 een goed functionerend gsm-netwerk te bieden.

zich met gsm-telefonie als een serieuze concurrent. Nog zich zo’n telefoon kon veroorloven, kwam op een wachtin 1992 verscheen de Nokia 1011, die ongeveer 1300 dollar lijst. Het duurde dan wel een jaar voordat je eindelijk zo’n moest kosten. Deze Nokia was de eerste candy-bar-achtige apparaat in je hand kon houden. Veel kopers hadden dat mobiele telefoon en dit model geldt tot op heden als de er wel voor over, want het mobiele toestel werd een grote meest populaire vormfactor voor mobiele telefoons. Helaas hit. Achter het idee van de mobiele telefoon stond vooral slaagden beide fabrikanten er niet in de aansluiting met de Martin Cooper, een medewerker van de ontwikkelingsafdehuidige smartphonemarkt te ling van Motorola die toen al vinden. Nokia werd door Microjaren bezig was met het testen soft overgenomen en Motorola van de techniek voor mobiele is intussen een onderdeel van telefonie. Zijn volharding werd Lenovo. Tegenwoordig bestaan beloond, want Motorola werd er wereldwijd meer dan zes mil‘s werelds grootste fabrikant jard aansluitingen voor mobiele van mobiele telefoons. Precies telefoons en zijn er méér dan op tijd voor de start van de OMGEREKEND NAAR DE HUIDIGE MAATSTAVEN KOSTTE DE MOTOROLA DYNATAX 8000X DESTIJDS ONGEVEER 8500 EURO. één miljard smartphones met mobiele GSM-netwerken verduidelijk meerdere functies. scheen in 1992 het volgende Nochtans toont Cooper zich model, de DynaTAC Internatioverrast dat die vooruitgang in slechts ongeveer dertig jaar nal 3200. Met een gewicht van 500 gram was dat model zijn beslag kreeg: “Ik wist dat op een dag iedereen een al een stuk lichter en met maximale gesprekstijd van 150 mobiele telefoon zou hebben, maar het was moeilijk om mij minuten per acculading stelde het zijn voorganger in de voor te stellen dat dit nog tijdens mijn leven zou gebeuren.” schaduw. Toch was dit apparaat met ruim 1700 dollar nog [email protected] c steeds fiks aan de prijs. Later dat jaar ontpopte ook Nokia

Eerste mobiele telefoon voor 3995 dollar

1987

Sprong naar Hollywood In de Oscar-winnende film “Wall Street” wordt de DynaTAC als een stijlicoon voor de rijke elite gepresenteerd.

November 1992 Nokia 1011 In het nieuwe gsmnetwerk krijgt Motorola sterke concurrentie van voormalig bandenfabrikant Nokia.

1994 Simon IBM brengt met Simon de eerste smartphone met touchscreen op de markt.

2015

Smartphones Mobiele telefoons worden ingehaald door smartphones. Behalve een telefoonfunctie hebben ze ook games, een agenda, e-mail en nog veel meer functies aan boord.

September 1983 Eerste mobiele telefoon van Motorola De DynaTAC 8000X wordt als eerste commerciële mobiele telefoon op de markt toegelaten.

128/2015 75

tESt & tECHNIEK DirectX 12

Meer game-power voor Windows 10

DirectX 12 is er alleen voor Windows 10. Microsoft heeft deze grafische bibliotheek geoptimaliseerd voor betere prestaties en zelfs oude videokaarten profiteren ervan. Door Markus Mandau en Mark van Sommeren

D

e desktop-pc is het toestel voor échte gamers. Zo’n 55 procent van de gamers speelt nog steeds op de pc, 42 procent speelt op de notebook en maar 39 procent speelt op de smartphone. Geheel in lijn met deze getallen heeft Microsoft de grafische bibliotheek DirectX voor Windows 10 volledig herzien en geüpdatet naar versie 12. Het bedrijf heeft veel aandacht besteed aan het verbeteren van de prestaties, maar in tegenstelling tot vorige versies van DirectX hoef je geen nieuwe videokaart te hebben om van deze prestatiewinst te genieten. DirectX 12 is voornamelijk een software-optimalisatie, waarvan zelfs vijf jaar oude hardware nog profiteert. Althans, als je naar Windows 10 overstapt, want dat is de enige Windows-versie waarop het nieuwe DirectX draait. De code van vorige DirectX-versies was niet geoptimaliseerd voor multicore-processors. Daarbij nam één kern of thread altijd het merendeel van de taken voor zijn rekening die niet door de videokaart, maar door de processor werden uitgevoerd. De andere kernen en de videokaart hadden dan pauze – hun rekenkracht werd niet benut. DirectX 12 is wel geoptimaliseerd voor multicore-processors. AMD pakte deze flessenhals twee jaar geleden aan met Mantle, een interface à la DirectX, die twee tot vier kernen van een processor goed belast. Mantle werkt met alle game-engines, maar alleen met AMD-videokaarten. Ondanks het gebrek aan succes dwong AMD Microsoft hiermee wel om de prestaties van DirectX te verbeteren.

WindoWs 10 Wordt een gaMeconsole Microsoft heeft de rol van de stuurprogramma’s in het nieuwe Windows Display Driver Model 2.0 (WDDM 2.0) kleiner gemaakt, opdat game-ontwikkelaars de hardwareresources net zoals bij gameconsoles beter kunnen benutten. Zo draaien de drivers tijdens het gamen in de user-modus en worden de afgeschermde drivers voor de kernel-modus zo weinig mogelijk gebruikt. Hierdoor heeft de game-engine direct toegang tot de hardware en kan die de belasting voor de processor, het geheugen en de videokaart beter beheren. WDDM 2.0 heeft een aaneengesloten virtuele ruimte van geheugenadressen waarin het de resources kan opslaan. Deze geheugenruimte strekt zich uit van het videogeheugen op de grafische kaart tot het werkgeheugen in de pc. Hierdoor kan de gpu zonder tussenkomst van de drivers van de videokaart rechtstreeks inhoud die hij tijdelijk niet nodig heeft opslaan in het tragere werkgeheugen van de pc. De game-engine in DirectX 12 is ook verantwoordelijk voor het gelijkmatig belasten van alle cpu-kernen, doordat hij aangeeft wat er met de command-buffers moet gebeuren. Dat zijn stukjes geheugen die de processor reserveert om aanstaande

76 128/2015

rekentaken te verwerken. In DirectX 11 werd dat nog door de drivers gedaan, maar die mochten de buffer niet over meerdere kernen of threads verdelen. Dat is nu in DirectX 12 wel toegestaan. Bij deze taken gaat het vooral om draw calls. Dat zijn opdrachten die de cpu naar de gpu stuurt en informatie bevatten over de kleur, het formaat en de positie van een object dat de gpu moet creëren. Door de taak over meerdere threads te verdelen, kan DirectX 12 een groter aantal draw calls per frame berekenen. Dat is gunstig voor games die veel objecten per frame moeten renderen. Op dit onderdeel presteert zelfs oudere hardware beter met DirectX 12, maar niet voor bestaande spellen waarvan de engine DirectX 12 niet ondersteunt.

alle hardWare-resources benutten Door een andere verbetering worden frames sneller gerenderd. In DirectX doorloopt elk object een pipeline met meerdere stappen waarin na elkaar zijn belichting, textures en positie berekend worden. In versie 11 moest deze pipeline telkens per frame en object opnieuw worden gemaakt. In versie 12 worden alle stappen in Pipeline State Objects opgeslagen. Als er in het volgende frame niets verandert, hoeft er niets opnieuw berekend te worden en kan een object meteen worden gebruikt. Met de multi-adaptermodus van DirectX 12 kunnen alle grafische resources van de pc gecombineerd worden. De videokaart kan bijvoorbeeld het grootste deel van een frame renderen en de rest overlaten aan de grafische eenheid in de processor. Dat is goed nieuws voor gamers die meerdere videokaarten in hun computer hebben. Tot DirectX 12 renderden die de frames om de beurt, wat niet altijd vloeiend ging. Nu kunnen de kaarten samen aan dezelfde frames werken. Hoewel oude videokaarten van DirectX 12 profiteren, ondersteunen ze niet alle Feature Levels. Daaronder vallen renderingfuncties die meer details tonen of effecten sneller uitvoeren. De drivers van een videokaart laten het systeem weten welke Feature Levels deze ondersteunt. Levels 11_0 en 11_1 waren er al in DirectX 11 en zijn het minimum voor DirectX 12-kaarten. De nieuwe Levels 12_0 en 12_1 bevatten vooral features die games er mooier laten uitzien, zoals Conservative Rasterization Tier 1 voor een nauwkeurigere weergave van schaduwen. De eerste games die daarvoor uitkomen, verschijnen begin volgend jaar. Hoeveel beter oude videokaarten uiteindelijk met DirectX 12 presteren, hangt voornamelijk af van de programmeurs. Zij hebben nu namelijk net zo’n directe toegang tot de hardware als dat op gameconsoles het geval is en hierdoor kunnen ze de prestaties van een game nog beter beïnvloeden. [email protected] c

DirectX 12 op speed

Vijf jaar na DirectX 11 heeft Microsoft zijn grafische interface geüpdatet, verbeterd en afgestemd op multicore-pc’s. Het resultaat hiervan zijn betere grafische prestaties, zelfs op oude hardware. De eerste games voor DirectX 12, zoals Deus Ex: Mankind Divided, verschijnen begin volgend jaar.

Meer frames per seconde dankzij multicore-optimalisatie

Hieronder zie je hoe verschillend DirectX 11 en 12 een frame in een spel renderen. DirectX 12 is sneller klaar omdat het de berekeningen gelijkmatig over meerdere threads verdeelt. Dat is mogelijk door het nieuwe drivermodel van DirectX 12, dat de restrictieve kernel-modus bijna niet meer gebruikt.

Game Engine DirectX User-modus-drivers Windows Kernel Kernel-modus-drivers Output

DirectX 11 0 ms

2,5 ms

DirectX 12

5,0 ms

7,5 ms

0 ms

Thread 0

Thread 0

Thread 1

Thread 1

Thread 2

Thread 2

Thread 3

Thread 3

2,5 ms

5,0 ms

7,5 ms

benchmarks: directX 12 is het snelst

Omdat DirectX niet geoptimaliseerd is voor multicore-processors, is het erg traag wanneer er veel tekentaken (draw calls) uitgevoerd moeten wordt. In 3DMark scoort DirectX 12 aanzienlijk hoger dan zijn voorbeeld Mantle, dat AMD al in 2013 introduceerde.

DRAW CALLS PER FRAME MET NVIDIA GTX 980 TI DIRECTX 11 SINGLETHREAD

49.152

DIRECTX 11 MULTITHREAD

49.152

DIRECTX 12

331.776

DRAW CALLS PER FRAME MET RADEON R9 390X DIRECTX 11 SINGLETHREAD

30.720

DIRECTX 11 MULTITHREAD

24.576

MANTLE

368.640

DIRECTX 12

442.368

ondersteunde videokaarten en drivers

Drivers voor DirectX 12 ondersteunen ook oude videokaarten die daardoor profiteren van de snelheidswinst van de multicore-processing in het nieuwe Windows Display Driver Model 2.0. De oudere videokaarten ondersteunen echter niet de nieuwe Feature Levels 12_0 en 12_1, die betere renderingtechnieken toepassen. Ch ip -a rc hi te ct uu r

GP USe rie n

Fe Fe Fe Fe at at at at ur ur ur ur eL eL eL eL ev ev ev ev el el e el l 1 11 12 12 1 2. _1 _0 _0 _1 0

W DD M

nVidia Fermi* nVidia Kepler nVidia Maxwell 1. Gen. nVidia Maxwell 2. Gen.

nVidia GeForce GTX 400 en 500 nVidia GeForce GTX 600 en 700 nVidia GeForce GTX 745 en 750 nVidia GeForce GTX 900, Titan

q q q q

q q q q

q q q q

q q q q

q q q q

AMD GCN 1.0

HD 7700–7900, HD 8000, Rx 240–290, Rx 300

q

q

q

q

q

AMD GCN 1.1

q

q

q

q

q

AMD GCN 1.2

Xbox One, HD 7790, 8770, R7 260, R9 290, R9 295X2 R9 285, 380, 390, Fury

q

q

q

q

q

Intel Haswell Intel Broadwell Intel Skylake

Intel HD Graphics 4200–5200 Intel HD Graphics 5300–6300 Intel HD Graphics 510–530

q q q

q q q

q q q

q q q

q q q

* DRIVERS AANGEKONDIGD, NOG NIET BESCHIKBAAR

Q JA Q NEE

Met de Windows-tool DXDiag zie je welke Feature Levels de videokaart in je computer ondersteunt.

128/2015 77

PRAKTIJK Gegevensbeveiliging

Weg met de back-upchaos Met een goede back-upstrategie hoef je nooit bang te zijn voor gegevensverlies. Aan de hand van verschillende back-upscenario’s laten we zien hoe je het veiligstellen van gegevens het best aanpakt. Benjamin Hartlmaier en Fred van Lierop

G

egevensverlies kan heel vervelend uitpakken, juist omdat zoiets gewoonlijk zonder voorafgaande waarschuwing plaatsvindt. Of dat nu komt door een defecte harde schijf, stroomuitval, een kwaadaardig virus of iets anders, als de computer het laat afweten ben je blij wanneer alle belangrijke gegevens ook elders veilig zijn opgeslagen. In het algemeen geldt dat je back-ups op een externe harde schijf, NAS of een flinke usb-stick moet opslaan. Hierdoor heb je altijd nog reservekopieën van

Opeengestapelde gegevensberg Bij het opruimen van ons archief stelden we vast dat we een slimme back-upstrategie kunnen gebruiken. We troffen daar back-ups aan met de drukkersbestanden voor oude magazines van onze uitgeverij, opgeslagen op ontelbare cd’s en dvd’s. Daar doen we niets meer mee, maar die chaos heeft ons tot dit artikel geïnspireerd.

78 128/2015

je bestanden als de computer niet meer opstart. Om het overzichtelijk te houden, is het verstandig om alle backups bij voorkeur met één programma te maken. Voor dit artikel gebruiken we Todo Backup Home van EaseUS, een betrouwbaar, 29 dollar kostend programma waarvan je op todo-backup.com een gratis 30-dagen probeerversie kunt downloaden. Daarnaast geven we op elke pagina tips voor gratis extra programma’s met speciale functies. [email protected] c

Totale back-up voor Windows Het hele besturingssysteem veiligstellen is de moeite waard als je het naar een nieuwe harde schijf wilt overzetten of als je de pc wilt redden wanneer die helemaal niets meer doet.

1

emergencY-disk maken

2

sYsteem-image Opslaan

Met Todo Backup maak je een complete reservekopie van je systeem. Daarvoor maak je na de activering eerst een emergency-medium aan via »Tools | Create Emergency Disk«. Kies »Create WinPE emergency disk« en handhaaf het vinkje bij »Compatibility mode«. Bepaal vervolgens of je het herstelmedium op een usb-stick of een dvd wilt plaatsen. In het geval je geen van tweeën bij de hand hebt, kun je ook een iso-bestand maken en dit later op een usb-stick of dvd zetten. Mocht de usb-optie inactief zijn, sluit dan een usb-stick aan en ga voor een emergency-disk nogmaals naar het menu »Tools«.

Om een snapshot van je besturingssysteem inclusief alle geïnstalleerde bestanden te maken, klik je in het hoofdmenu op »System Backup«. Selecteer de locatie waar je de image wilt opslaan – dus bij voorkeur een externe harde schijf of NAS. Met een klik op »Proceed« begint dan het kopieerproces dat afhankelijk van de hardware en de systeemgrootte wel een poosje kan duren.

3

1

2

windOws in geval van nOOd herstellen

Mocht je computer ooit niet meer opstarten, dan start je deze op vanaf het emergency-medium. Na de opstartprocedure verschijnt het Todo Backup-menu, waarin jouw back-up moet zijn aangegeven. Zo niet, dan klik je op »Browse to Recover« en selecteer je handmatig het back-upbestand. Voordat de back-up wordt teruggezet, krijg je eerst de back-uppartitie te zien en daarna de mogelijke doelschijven. Wanneer meerdere doelschijven zijn aangesloten (zie afbeelding), kies je de harde schijf waarop je defecte Windows-systeem staat.

3

Windows overzetten met Clonezilla Met de gratis live-distributie Clonezilla maak je een exacte kopie van de volledige harde schijf, inclusief alle partities, bestanden en natuurlijk Windows zelf. De hardeschijfkloon pak je vervolgens uit op een nieuwe harde schijf, waarna je gewoon weer verder kunt werken. Om die reden is Clonezilla uitermate geschikt voor het overzetten van een systeem naar een nieuwe harde schijf. Het image-bestand – dat je kunt downloaden via clonezilla.org – moet je eerst op een dvd of usb-stick zetten. Daarna start je de computer vanaf die dvd of usb-stick op om Clonezilla te starten. Zorg er wel voor dat je een versie gebruikt die bij je systeem past: voor oudere computers gebruik je de BIOS-versie en op nieuwere de UEFI-variant. Let ook op de juiste keuze tussen 32- en 64 bit.

Clonezilla maakt een image van alle gegevens op je harde schijf, inclusief het besturingssysteem, zodat je alles gemakkelijk op een andere schijf kunt overzetten.

128/2015 79

PRAKTIJK Gegevensbeveiliging

Mappen en bestanden

Je dagelijkse werkzaamheden moet je regelmatig veiligstellen. EaseUS Todo Backup Home bespaart je een hoop stress met tijdschema's voor automatische back-ups.

1

bestanden en mappen selecteren

2

back-up-Opties instellen

Om met EaseUS Todo Backup Home periodiek bestanden en mappen te back-uppen, klik je in het hoofdmenu op »File Backup«. Er opent een Verkennervenster waarin je de bestanden en mappen selecteert waarvan je een reservekopie wilt maken. Daarna geef je onder »Destination« de plaats op waar je de back-ups veilig wilt opslaan.

Om speciale opties voor je back-up vast te leggen, klik je op »Backup options«. Om opslagruimte te besparen, stel je onder »Space« de mate van compressie in. Daar kun je ook de opdeling van back-upgegevens in cd- of dvd-compatibele groottes vastleggen – dit voor het geval je ze later op een schijf wilt branden. Als je tijdens het uitvoeren van je dagelijkse werkzaamheden niet door de back-up gestoord wilt worden, kies je een lage waarde onder »Performance«. De back-up duurt dan weliswaar wat langer, maar hij verbruikt dan maar weinig pc-resources.

3

1

2

tiJdschema en back-upmethOde bepalen

Klik in de Verkenner voor back-ups van bestanden op »Schedule: Off« om een periodieke back-up van je gegevens te plannen. In het eerste uitklapmenu kun je kiezen tussen meerdere intervallen, bijvoorbeeld »Daily« of »Weekly«. Heb je de gewenste optie gekozen, dan moet je de juiste back-upmethode nog bepalen door deze in het bijbehorende uitklapmenu te kiezen. Een volledige back-up vereist de meeste opslagruimte, aangezien deze bij elke doorloop alle gekozen bestanden veiligstelt. Daarom raden we je de differentiële of incrementele methode aan die minder opslagruimte vereisen, omdat ze alleen gegevens back-uppen die sinds de laatste keer zijn gewijzigd.

3

Back-ups met FTP-upload Met SyncBackFree van 2brightsparks.com vervaardig je met een paar klikken back-ups van mappen of complete harde schijven. Je back-upt de gegevens naar een andere map of harde schijf, in een zip-bestand, op dvd of naar een ftp-server. Je kunt je gegevens zelfs via een netwerk synchroniseren, bijvoorbeeld om je desktop-pc en je laptop voortdurend up-to-date te houden. SyncBackFree biedt bovendien handige extra functies, zoals de filterinstellingen waarmee je bij het back-uppen bepaalde bestanden, bestandsformaten of mappen kunt in- of uitsluiten. De uitgebreidere betaalversie SyncBackPro biedt tevens een koppeling met cloudopslag van bijvoorbeeld Dropbox, OneDrive of Google Drive.

80 128/2015

SyncBackFree biedt talloze filterinstellingen en aanvullende functies, bijvoorbeeld voor het uploaden van je back-up via ftp.

Mailclients en browsers

Ongeacht of je Outlook of Thunderbird, dan wel Chrome of Firefox gebruikt: met de juiste tools stel je het profiel van je belangrijkste programma veilig.

1

OutlOOk vOlledig back-uppen

2

thunderbird en webmail back-uppen

1

Met EaseUS Todo Backup Home kun je ook e-mails, contacten en agenda-items uit Outlook back-uppen. Daarvoor klik je in het hoofdmenu op »Mail Backup«. Er wordt een bestandsverkenner geopend waarin je het Outlook-profiel kiest dat je wilt veiligstellen. Je kunt naar wens alle bijbehorende gegevens of alleen enkele categorieën, zoals e-mails, contacten of agenda’s, back-uppen.

Wanneer je als e-mailclient Thunderbird of zelfs helemaal geen lokale e-mailclient gebruikt, kies je het best voor de gratis back-uptool MailStore Home van mailstore.com. Deze tool kan ook e-mails uit een puur webmailprofiel lokaal opslaan. Kies daarvoor op de startpagina »E-mails archiveren«. Om Thunderbird te back-uppen, klik je in het onderdeel »Profiel maken« op het Thunderbird-pictogram. In de pop-up houd je het profiel »default« aan en klik je op »Volgende«. Vervolgens leg je na een klik op het pictogram met de drie punten vast welke mappen uit Thunderbird je wilt back-uppen. Via »Beëindigen« sla je het Thunderbird-profiel op. Dubbelklik op het item in de profielenlijst om het back-uppen te starten. Wanneer je een webmailprofiel wilt veiligstellen, voer je onder »Profiel maken« je e-mailadres in, klik je op »Start« en volg je de aanwijzingen op. De back-ups staan daarna in de zijbalk onder »Persoonlijk archief«.

3

mOzilla-sOftware back-uppen

Ben jij iemand die met Mozilla-software zoals Firefox, Thunderbird of SeaMonkey werkt, dan kun je eigenlijk niet om de gratis tool MozBackup heen. Deze tool én het bijbehorende Nederlandse taalbestand vind je op mozbackup.nl. Je kunt hiermee ook portable versies van Firefox et cetera veiligstellen. Sluit eerst het programma dat je wilt veiligstellen en start dan MozBackup. Kies of je een back-up wilt maken of een back-up wilt terugzetten, selecteer het gewenste programma in de lijst en klik op »Volgende«. Indien je een portable versie wilt veiligstellen, klik je op »Portable« en ga je op je usb-stick in de bijbehorende map (bijvoorbeeld »FirefoxPortable«) naar de submap »/data/profile«. Wil je een desktopversie van Firefox of Thunderbird herstellen, handhaaf dan de instelling »default«. Na een klik op »Volgende« kun je dan een wachtwoord opgeven. Vervolgens geef je nog aan of je alles wilt back-uppen of alleen delen van het profiel, zoals tabbladen en favorieten.

4

brOwser-instellingen back-uppen

FavBackup van favbackup.nl.softonic.com is de juiste keuze voor iedereen die meer dan één browser gebruikt. Deze

2

3

4 tool stelt profielen veilig van allerlei courante browsers zoals Firefox, Chrome, Opera of Safari. Alleen Edge, de nieuwe browser van Windows 10 wordt op het moment van schrijven nog niet ondersteund. Om het uiterst eenvoudige FavBackup te starten, hoef je niets te installeren: het volstaat om het exebestand uit te voeren. Kies de browser die je wilt veiligstellen evenals een opslaglocatie voor de back-up en klik op »Next«.

128/2015 81

PRAKTIJK Gegevensbeveiliging

Android back-uppen

Met MyPhoneExplorer kun je je smartphone vanaf de pc beheren en er back-ups van maken.

1

smartphOne en pc kOppelen

Download de desktopsoftware MyPhoneExplorer van fosshub.com en installeer het programma op de pc. Download ook de app MyPhoneExplorer Client uit de Play Store en installeer deze op je smartphone. Om een wifi-verbinding te maken, moeten het mobiele apparaat en de pc via dezelfde router verbonden zijn. Start nu eerst de app (1a) en daarna MyPhoneExplorer op de pc. Vervolgens kies je op de pc »Bestand | Opties« en selecteer je in het venster Instellingen onder »Verbinding« als telefoontype de optie »Telefoon met Google Android OS«. Onder »Verbindt via« selecteer je de optie »Automatisch detecteren«. Bevestig je instellingen met »OK« en druk op [F1] om een verbinding tot stand te brengen. Wanneer je de telefoon daarentegen via usb aansluit, moet je via »Opties voor ontwikkelaars« eerst »USB-foutopsporing« activeren (1b). Daarna sluit je je telefoon aan op de pc. Aansluitend installeer je de ADB-driver voor de telefoon op je computer. Deze vind je ofwel op de smartphone zelf of als download op de webpagina van de fabrikant. Tot slot start je MyPhoneExplorer op de pc en voer je de hierboven beschreven verbindingsinstellingen uit.

2

1a

1b

2a

backup met mYphOneeXplOrer starten

Om een back-up te maken, klik je in de desktopsoftware op »Extra | Maak veiligheidskopie« (2a) en kies je een opslaglocatie voor je back-up. Standaard maakt MyPhoneExplorer een back-up van je contacten, telefoonoproeplijsten, afspraken, notities en sms’jes. Wanneer je tevens bestanden en apps wilt veiligstellen die op je telefoon zijn opgeslagen, moet je op de betreffende tabbladen een vinkje plaatsen (2b). Voor bestanden uit de systeemopslag en de geheugenkaarten maakt MyPhoneExplorer in de doelmap eigen submappen aan. Apps worden als losse APK-bestanden opgeslagen. Let op: de back-up kan veel tijd kosten: 10 GB vergde meer dan drie uur!

2b

Back-up voor je iPhone EaseUS MobiSaver 5.0 Free is een eenvoudige tool die contacten, foto’s, video’s en notities van je iPhone, iPod touch of iPad op de pc opslaat. Wanneer je daarvan iets wilt terugzetten, leidt een wizard je in eenvoudige stappen door het proces. Nadat je gekozen hebt welk soort bestanden je wilt herstellen, sluit je je Apple-apparaat aan. Na een scan toont MobiSaver alle gevonden bestanden, die het programma vervolgens in één keer op je pc veiligstelt. Om deze gegevens weer terug op je toestel te zetten, is overigens een gratis registratie vereist. Bovendien moet de actuele versie van iTunes op je computer staan.

82 128/2015

EaseUS MobiSaver helpt je op een eenvoudige manier met het herstellen van belangrijke gegevens die op je iPhone staan.

SPPE ECCIA I ALLS NOG MEER KENNIS MET

DE VOLGENDE SPECIALS:

€9,95

€9,95

116 pagina’s

Linux Beginnen en overstappen

Hoe kun je makkelijk overstappen van Windows XP, 7, 8, naar Linux? Deze gids legt je dat uit. Daarnaast geeft deze gids ook nog tips bij het kiezen van de juiste Linux-distributie en het overzetten van je Microsoft Office-documenten.

Google Tips & Trucs 2016

Leer om een expert te worden in programma’s als Gmail, Google Chrome en Google Maps. Google Tips & Trucs is de ideale Google-gids om nog meer te doen met de beste gratis programma’s ter wereld. Nu met de Google cardboard gids inbegrepen.

€12,95

In deze uitgave lees je alles wat je moet weten om met de Raspberry Pi aan de slag te gaan. Van de verschillende modellen, tot het aansluiten van de Pi. Ook ga je aan de slag met het installeren van de software. De Raspberry Pi 2 is veel krachtiger dan zijn voorgangers A, B en B+.

148 pagina’s

De complete gids voor Windows 10

Windows 10 is gratis te downloaden voor alle gebruikers van Windows 7 en 8! Om te zorgen dat je optimaal gebruik kunt maken van Windows 10 is er nu een speciale, extra dikke uitgave die compleet gewijd is aan het nieuwe besturingssysteem.

€12,95

164 pagina’s

Raspberry Pi 2

€9,95

164 pagina’s

€12,95

164 pagina’s

Cloud Computing

Veel programma’s draaien niet meer op je eigen computer, tablet of telefoon, maar in de Cloud. In deze handige Cloud Computing gids lees je hier alles over. Niet alleen leggen we uit wat Cloud Computing precies inhoudt, maar ook hoe je er zelf gebruik van kunt maken.

148 pagina’s

Handboek Joomla!

Handboek Joomla! vertelt je alles over het populaire cms Joomla. Dit speciale boekwerk is samengesteld en geschreven door de Nederlandse Joomla-community. In 148 pagina’s krijg je de beste tips, trucs en technieken om je site optimaal in te richten.

BESTEL NU OP WWW.FNL.NL

PRAKTIJK Tips & tricks

1

Usb-sticks onder de loep Heeft je usb-stick wel de hoeveelheid opslag die de fabrikant opgeeft? Hoeveel geheugencellen zijn defect? Met speciale tools kom je daar snel genoeg achter. Door Markus Hermannsdorfer en Alieke van Sommeren

AAN DE SLAG

1

Start cHeck flaSH

2

De ecHte HoeveelHeiD oPSlag acHterHalen

Steek je usb-stick in je pc en sla indien nodig alle bestanden veilig op. Ga naar mikelab.kiev.ua en zet de taal om naar Engels door linksboven op »EN« te klikken. Kies »Programs | Check Flash« en download het zip-bestand. Pak het bestand uit en start de tool op door te dubbelklikken op »English«.

Kies in Check Flash onder »Drive« je usb-stick uit de lijst en kies onder »Access type« de optie »As physical drive (NT-based systems only)«. Kies dan onder »Action type« voor »Write and read test« en »Full pattern set«. Kies daarna bij »Test length« de instelling »One full pass«. Nu kun je op

84 128/2015

»Start!« klikken en bevestig je de melding dat alle bestanden op de usb-stick worden gewist met een klik op »Ja«. Als de stick minder opslagruimte heeft dan wordt vermeld, treden er na verloop van tijd fouten op.

3

De SnelHeiD van De USB-Stick meten

4

Defecte flaSHcellen oPSPoren

5

De USB-Stick formatteren

Selecteer in het hoofdvenster van Check Flash je usbstick en kies onder »Access type« voor de instelling »Use temporary file«. Onder »Test length« kies je »One full pass«. Hierna kun je op »Start!« klikken. Aan de rechterkant zie je een grafische weergave van de voortgang van de test. Onder het kopje »Information« toont de tool de snelheid. Onder »Read speed« lees je de leessnelheid af, onder »Write speed« de schrijfsnelheid.

Selecteer in het hoofdvenster van Check Flash je usbstick en kies onder »Access type« de instelling »As logical drive (NT-based systems only)«. Activeer onder »Action type« de functie »Write and read test« en selecteer »Full pattern set«. Klik nu op »Start!« en bevestig de waarschuwing dat alle bestanden op de stick worden gewist met »Ja«. Kies na de test aan de rechterkant voor de tab »Log«. Als de tool daar veel geheugenfouten toont, kun je beter geen belangrijke bestanden meer op de stick opslaan. Of beter nog: de stick in de prullenbak gooien.

Aangezien Check Flash op verschillende plekken bestan-

Foto: ©Brian Jackson/Fotolia

Z

odra je je nieuwe usb-stick uit de verpakking haalt, moet je hem meteen aan een reeks tests onderwerpen. Vooral bij de goedkope modellen krijg je zelden datgene wat op de verpakking staat. Goedkope controllerchips kunnen vaak niet alle beschikbare opslag aanspreken en ook de schrijf- en leessnelheid kunnen in de realiteit verschillen van datgene wat met grote letters op de verpakking staat. Met speciale tools kun je achterhalen hoe je stickje precies in elkaar steekt. Maar voordat je met die hulpmiddelen aan de slag gaat: maak wel eerst even een back-up, want bij sommige tests (stap 2, 4 en 5) gaan bestanden verloren doordat de stick geformatteerd wordt. Hier heb je bij nieuwe sticks natuurlijk geen last van.

2

3

4

5

den naar de stick wegschrijft, moet je deze nu formatteren. Sluit de tool af en klik in de Verkenner met de rechtermuisknop op de usb-stick. Kies »Formatteren« in het contextmenu en volg de aanwijzingen op.

6

USBDeview: geDetailleerDe informatie

Download USBDeview via nirsoft.net/utils/usb_devices_view.html. Als je het programma in het Nederlands wilt gebruiken, kun je via de website een Nederlands taalbestand downloaden. Als je het taalbestand downloadt en in de USBDeview-map opslaat krijg je de Nederlandse interface te zien zodra je dubbelklikt op USBDeview. Via deze tool kun je ook de serienummers van usb-sticks achterhalen. Zorg via »Beeld | Kolommen instellen« dat de kolom »Serienummer» staat aangevinkt. Dit serienummer mag wereldwijd slechts één keer voorkomen. Bij goedkope usb-sticks komt het echter voor dat een enkel serienummer voor meerdere usb-sticks wordt gebruikt. Als er twee usbsticks met hetzelfde serienummer op je pc worden aangesloten, kan het gebeuren dat Windows crasht.

7

6a

StroomverBrUik van De Stick weergeven

Open in USBDeview wederom het venster »Kolommen instellen«. Haal alle vinkjes weg, behalve die bij de instellingen »Apparaatnaam«, »Omschrijving«, »Apparaattype«, »Actief«, »Stationsletter« en »Power«. Bevestig je keuze met »OK«. In het menu »Opties« deactiveer je alles behalve »USB-Power-/versie-informatie laden« en eventueel »Apparaten zonder poort- of serienummer tonen«. Je ziet nu alleen nog de aangesloten usb-apparaten en de eerder geselecteerde informatie. In de kolom »Power« kun je zien hoe veel energie een apparaat vraagt. [email protected] c

6b

7 128/2015 85

NDERDEL O - SSD, HD & videokaart

EN

PC

praktijk PC-onderdelen

Deel 3

3D-power en opslagmedia voor je pc Snellere,grotere opslagmedia en mooiere 3D-beelden: met een harde schijf, ssd en videokaart completeer je de zelfbouw-pc. We laten je de beste componenten zien. Door Mark van Sommeren en Christoph Schmidt

A

lles wat je met de computer doet, staat in eerste instantie op een harde schijf of een ssd. Of dat nu programma’s zijn die je installeert en configureert of foto’s, films en muziek die je zelf gemaakt of gekocht hebt. Daarom moet die drive betrouwbaar werken en genoeg opslagruimte bieden. Aan de andere kant moet de computer snel opstarten en reageren en moeten zijn grafische prestaties voldoende zijn voor het spelen van 3D-games. Voor het eerste heb je een ssd nodig en voor het tweede een krachtige videokaart. We leggen uit hoe je deze componenten zodanig uitkiest dat ze het beste bij je eisen aansluiten. Bij de ssd sta je al meteen voor de keuze of je een exemplaar met de universele sata-aansluiting wilt of een nog snellere met een PCIe-interface. Ook intern zitten er verschillen tussen de ssd’s. De fabrikanten gebruiken verschillende technieken om de opslagdichtheid, de capaciteit en de prestaties te verbeteren. Het liefst natuurlijk tegen zo laag mogelijke kosten, wat z’n effect heeft op de verwachte levensduur. Heel simpel de structuurbreedte kleiner maken en triple-

86 128/2015

layer-cells gebruiken, hebben daar een negatieve invloed op en grotere structuurbreedtes en het slim stapelen van de geheugencellen hebben juist een positief effect. Hoewel magnetische harde schijven al decennia oud zijn, staat hun ontwikkeling niet stil. Want door nieuwe schrijfmethodes en doordat ze met helium gevuld zijn, hebben ze een grotere opslagcapaciteit. Verder doen hybride exemplaren qua snelheid nauwelijks onder voor ssd’s. We leggen uit welke hdd’s het beste bij je eisen passen en hoe je drives vindt die je gegevens betrouwbaar bewaren. Bij de videokaarten moet je goed voor ogen hebben waarvoor je die daadwerkelijk nodig hebt. Je hebt heel veel keuze, van een eenvoudige kaart van dertig euro met een monitoruitgang tot een multicore-gamingmonster van 2000 euro. In de vorige twee uitgaven van CHIP hebben we behuizing, voeding, processor, moederbord en werkgeheugen behandeld en in de volgende CHIP gaan we in op de monitor, het toetsenbord en de muis. [email protected] c

Snelle ssd Zelfs voor eenvoudige pc’s raden we een ssd aan, want de snelheidswinst ten opzichte van een magnetische schijf merk je bij wijze van spreken bij elke muisklik. Er zijn ondertussen ssd’s met een capaciteit van twee terabyte, maar vanwege de kosten is een combinatie van een kleine ssd (vanaf 120 GB voor 70 euro) voor het besturingssysteem met een magnetische harde schijf van bijvoorbeeld één terabyte (vanaf 60 euro) voor programma's en data het zinvolst.

Info Sata of M.2: groot of klein Ssd’s met dezelfde formfactor en SATA-aansluitingen als een 2,5-inch harde schijf zijn gebruikelijk 1 . De vormfactor M.2 duidt op een kleine insteekmodule voor notebooks die je zonder kabels direct in het moederbord steekt 2 . Deze kunnen via SATA of het snellere PCIe aangesloten worden. 1 2

UNiVErSELE Sata OF SNELLE pCiE Sata-ssd’s zijn zo gebouwd dat ze een 2,5-inch schijf in een notebook kunnen vervangen. Natuurlijk passen ze ook in een desktop-pc, waar je ze met sata-kabels op de voeding en het moederbord aansluit. Behuizingen zoals de Fractal Design Define R5-behuizing die we in CHIP 126 aanraadden, hebben al één of meerdere bays voor het aansluiten van ssd’s. Als je kast die niet heeft, heb je een bracket van 3,5 naar 2,5 inch nodig en kun je de ssd op de plek van een harde schijf inbouwen. De nieuwe M.2-vormfactor werd oorspronkelijk als oplossing voor compacte ultrabooks ontwikkeld. Daarbij zitten de geheugenchips en de controller op een insteekmodule van doorgaans 80 × 22 millimeter. Als je een M.2-ssd aansluit, scheelt dat weer twee kabels en wat ruimte in de behuizing. Hoewel M.2ssd’s eenvoudiger in elkaar zitten dan sata-ssd’s met dezelfde capaciteit en van hetzelfde type zijn ze meestal een paar euro duurder. Voor de prestaties maakt het geen verschil, want de meeste M.2-ssd’s gebruiken intern een sata 6Gbit/s-interface. Er zijn ook M.2-ssd’s met een supersnelle PCIe-aansluiting, maar daar zijn nog niet zoveel moederborden voor.

CapaCitEit, FaBrikaNt EN CONtrOLLEr De bovenste plaatsen in onze top 10 zijn stevig in handen van Samsung. Deze fabrikant heeft met zijn moderne 3D VNANDflashgeheugen en controllers die hij zelf ontwikkelt en fabriceert een technologische voorsprong op zijn concurrenten. Van de huidige 850-serie raden we de mainstream ‘Evo’ aan voor thuisgebruikers, omdat die gelijk geprijsde ssd’s van gerenommeerde fabrikanten zoals Crucial, Intel, Kingston, OCZ, Plextor en SanDisk verslaat qua prestaties, garantietermijn en een langere theoretische levensduur (‘Total Bytes Written’). Wanneer je alleen Windows en wat kleine programma’s op de ssd installeert, is een capaciteit van 120 gigabyte voldoende. Maar installeer je er grotere programma’s en spellen op, dan is zo’n ssd snel vol. Wanneer je met een tot de nok toe gevulde ssd werkt, heeft dat een negatief effect op de prestaties en levensduur. In dat geval is een maatje grotere ssd van 240 of 256 gigabyte een veel betere keuze. Grotere ssd’s hebben sowieso nog extra voordelen ten opzichte van kleinere. Ze slaan de data tegelijkertijd op meerdere flashmodules op, waar grotere ssd’s er vanzelfsprekend meer van hebben. Bij de SSD 850 van Samsung heeft een 128GB module acht flashchips die intern lezen met een snelheid van 150 MB/s. De kleinste 120GB ssd heeft maar één module, de 2TB

De tool AS SSD Benchmark meet de transferrates, die meestal rond de sata-limiet van 500 MB/s liggen, en de toegangstijden die nog belangrijker zijn voor het alledaagse gebruik.

Grotere ssd’s met snelheidsvoordelen Omdat grote ssd’s meer flashchips tegelijkertijd gebruiken, zijn ze sneller dan kleinere. Dat zie je het duidelijkst aan het aantal I/O-operaties per seconde (IOPS).

PERFORMANCE SAMSUNG SSD 850 (gem. transferrate in MB/s) 120 GB

471,5

2T

521,3

PERFORMANCE SAMSUNG SSD 850 SATA (gem. I/O-operations/s met 512 bytes) 120 GB

30.608

2 TB

36.968

De acht geheugenmodules op de dubbelzijdige printplaat van de Samsung SSD 850 Evo 1 TB worden tegelijk gebruikt, waardoor die sneller is en kortere toegangstijden heeft dan de kleinere modellen.

128/2015 87

praktijk PC-onderdelen

versie heeft er 16. Bij sata-ssd’s beperkt de sata-interface de doorvoersnelheid tot ongeveer 550 MB/s. De 120- en 250GB ssd halen deze snelheid echter kortstondig. Want na ongeveer vijf seconden is hun cache van drie gigabyte vol en zakt de schrijfsnelheid van het 120GB-model terug naar ongeveer 150 MB/s en van de 250GB naar circa 300 MB/s. De ssd’s van 500 gigabyte en groter halen een constante schrijfsnelheid van 550 MB/s. Alleen PCIe-ssd’s halen bijna de maximale snelheid uit het flashgeheugen, maar dergelijke schijven worden pas fatsoenlijk ondersteunt door Intels nieuwe Skylake-generatie. Omdat het flashgeheugen van ssd’s door elke schrijfactie wat verslijt, geven de fabrikanten een te verwachten levensduur voor hun ssd’s aan. Deze hangt af van de geheugentechniek, de structuurbreedte en compensatiemaatregelen zoals wear leveling en over provisioning. In tests waarin ssd’s continue beschreven worden totdat ze defect zijn, hebben de drives de theoretische waarde meestal duidelijk overschreden. Samsungs 850 Evo-modellen hebben vanwege hun 3D VNAND-geheugen met een relatief grote structuurbreedte een voordeel ten opzichte van gangbaar NANDflash. Samsung claimt dat de 850 EVO-drives tot 250 GB een levensduur van 75 terabyte hebben en dat de drives vanaf 500 GB een levensduur van 150 terabyte hebben.

Grote hdd Wanneer je om wat voor reden dan ook geen ssd in je pc wilt, moet je op zijn minst een hybride harde schijf met een ssdcache overwegen. De Seagate Desktop SSHD 2TB (ca. 105 euro; 1 TB ca. 80 euro) is momenteel de nummer 1 van onze top tien en koppelt zijn grote capaciteit aan ssd-snelheid – althans, bij typische taken zoals het opstarten van het systeem en programma’s. Wanneer je systeem van een ssd opstart en de magnetische harde schijf alleen als opslagmedium voor je eigen data gebruikt, presteren de meeste huidige 3,5-inch schijven goed genoeg. Maar als je vaak met grote bestanden werkt, zoals bij videobewerken, kies je een 7200rpm-schijf met een grote capaciteit. Want vanwege de hogere gegevensdichtheid – de data staat dichter op elkaar – zijn de toegangstijden lager en de doorvoersnelheden hoger. De grootste hogesnelheidsschijf, de HGST Ultrastar He8 (8 terabyte, ca. 675 euro), is met helium gevuld. Hierdoor neemt de luchtweerstand af en passen er dunnere en dus meer platters in de schijf. Dat resulteert in een zeer snelle 8TB-schijf die toch met de gebruikelijke technieken gelezen en beschreven wordt. Heb je geen programma’s of werkzaamheden die veel van de harde schijf vragen, dan voldoet een model met een lager toerental van 5400 of 5900 rpm. De Archive-HDD’s van Seagate zijn een apart geval. Vanwege hun SMR-techniek bieden ze grote capaciteiten voor een gunstige prijs en lezen ze snel. Maar omdat ze veel trager schrijven, zijn ze inderdaad alleen geschikt voor het opslaan van back-ups. Wanneer je online naar schijven gaat zoeken, raden we je aan om in ieder geval te filteren op een garantieduur van minimaal

88 128/2015

Info 2,5 GB/s met pCie 3.0 x4-aansluiting In de praktijk remt sata 6 Gbit/s ssd’s af tot 550 MB/s. Met de PCIe 3.0 x4-interface is 4 GB/s haalbaar. Intels SSD 750 1 voor een PCIe-slot haalt 2,5 GB/s en Samsungs SM951 2 voor het compacte M.2-slot haalt altijd nog 1,3 GB/s. 1

2

Een stille en goedkope NAS-hd zoals de HGST Deskstar NAS 5 of 6 TB heeft een lange levensduur en is geschikt als grote dataschijf in je pc.

SMr-techniek voor nog grotere magnetische hdd’s Een 8TB hdd voor 270 euro – dat bereikt Seagates Archive HDD door de SMR-techniek (zie hieronder). HGST haalt deze capaciteit ook, maar alleen met een zeer dure vulling van helium.

ingekort dataspoor leeskop schrijfkop

Bij Shingled Magnetic Recording (SMR) overschrijft de brede schrijfkop het vorige spoor voor de helft. De half zo brede leeskop kan toch beide sporen lezen. Nadeel: tijdens het overschrijven moeten de data opnieuw georganiseerd worden, wat veel tijd kost.

drie jaren en dat ze continu (24/7) gebruikt kunnen worden. Daarmee verklein je al het risico op ergerlijke defecten. Daarna zoek je naar modellen met een lage prijs per gigabyte, waarna meestal schijven overblijven die voor NAS’en zijn bedoeld.

Videokaart Voordat Intel met zijn Core i-processors kwam, was het raadzaam om altijd een losse videokaart in de computer te bouwen, omdat je daarmee niet de processor belastte en meer werkgeheugen overhield. De huidige Haswell-generatie heeft echter een Intel HD grafische chip die alle 2D-taken en het decoderen en coderen van veel videoformaten van de processor overneemt. Natuurlijk gebruikt deze grafische chip zo’n 512 MB werkgeheugen, maar daarvan merk je niets als er acht gigabyte in je computer zit (wat we aanraden). De geïntegreerde gpu is krachtig genoeg voor 3D-games die niet zo veeleisend zijn, zoals Sims 4. Je hebt alleen een losse videokaart nodig wanneer je zware 3D-spellen of CAD-applicaties gebruikt of een processor zonder grafische chip hebt.

Info Welk gpu voor welk spel? Het hangt van de games en de gewenste resolutie af welke gpu je nodig hebt. De GTX-kaarten hebben een nVidia GeForce-chip, de R7/R9-chips zijn de equivalenten uit AMD’s Radeon-serie. Spel

Full HD 1920 × 1080

WQHD 2560 × 1440

4K 3840 × 2160

GTX 750 Ti R7 260X

GTX 760 Ti R7 270X

GTX 970 R9 290

Gemiddeld bv. Bioshock Infinite

GTX 760 R9 270X

GTX 960 R9 280

GTX 770 R9 280X

Veeleisend bv. Metro: Last Light

GTX 980 R9 390X

GTX 980 R9 390X

GTX 980 Ti R9 Fury

Simpel bv. Tomb Raider

LEt Op MODErNE aaNSLUitiNGEN Wanneer de grafische kaart alleen nodig is om het beeld van een systeem zonder geïntegreerde gpu op de monitor weer te geven, is een goedkope kaart voldoende. Maar let er dan op dat die moderne digitale aansluitingen heeft, dus DVI met DualLink, HDMI 1.4 en/of DisplayPort 1.2. Dat is bijvoorbeeld het geval bij videokaarten met een nVidia GeForce GT 720 (vanaf 30 euro) of een AMD Radeon HD 6450 (vanaf 35 euro). Koop je een kaart met oudere aansluitingen, dan loop je het risico dat je voor je volgende monitor een nieuwe kaart moet kopen. De 3D-prestaties van deze kaarten zijn verwaarloosbaar, maar voor desktopprogramma’s functioneren ze probleemloos met een digitaal aangesloten monitor en omdat ze passief gekoeld zijn, werken ze geluidloos. Wil je moderne 3D-games spelen, dan moet je minstens 130 euro uitgeven. Daarvoor krijg je een kaart met een nVidia GeForce GTX 750 Ti of een AMD Radeon R7 260 X en twee gigabyte geheugen. Daarmee draaien wat oudere en ‘lichtere’ spellen zoals Tomb Raider en Counter-Strike: Go nog vloeiend in full hd. Omdat deze zuinige gpu’s genoegen nemen met een kleine 300W-voeding, zijn ze bijzonder geschikt om een simpele pc met weinig moeite geschikt te maken voor games. Met de middenklasse (vanaf ca. 230 euro) – nVidia GTX 960 en AMD Radeon R9 280 – draaien de meeste moderne games in een WQHD-resolutie van 2560 × 1440. Voor de middenklasse heb je minimaal een 500W-voeding nodig. Als je een veeleisende 3D-shooter zoals Metro: Last Light speelt, voldoet de middenklasse niet meer en heb je een highend videokaart zoals de GeForce GTX 980 Ti of de Radeon R9 Fury X nodig. Wil je in een 4K-resolutie gamen, dan moet je twee van deze snelle kaarten koppelen in een nVidia-SLI- of AMD-Crossfire-configuratie. Nadat je een geschikte grafische chip hebt gevonden, ga je naar een online winkel of prijsvergelijker en selecteer je de modellen met die chip. Daarna filter je op andere vereiste eigenschappen, zoals specifieke aansluitingen of het formaat van de kaart, wanneer je bijvoorbeeld een kleine behuizing hebt. Tot slot filter je op de prijs. Bij videokaarten hoef je niet per se een kaart van een grote fabrikant te kopen, omdat je de drivers toch het best van de nVidia- of AMD-site downloadt.

Asus GeForce GTX 980 Ti STRIX OC Edition voor 4K-resolutie Prijs: ca. 800 euro

MSI GeForce GTX 960 OC 2GB tot 2560 × 1440 Prijs: ca. 210 euro

KFA2 GTX750TI EXOC voor Full HD Prijs: ca. 125 euro

3

1

2

Wanneer je een videokaart koopt, moet je erop letten dat die moderne aansluitingen hebben zoals DisplayPort 1.2 1 , HDMI 2.0 2 of DVI-Dual-Link 3 , die hoge resolutie zoals WQHD of 4K ondersteunen.

Metro: Last Light gebruikt lichteffecten, tesselation voor ronde objecten (helm) en effecten zoals bewegingsonscherpte, waarmee de WQHD-resolutie al bijna te zwaar is voor moderne 3D-kaarten.

128/2015 89

Beveilig je baby- en beveiligingscamera’s Heel veel IP-camera’s zijn zo slecht beveiligd dat iedereen de beelden ervan op het internet kan bekijken. Met een VPN-verbinding naar je camera voorkom je dat. Door Mark van Sommeren

I

P-camera’s zijn – op misschien je buren na – de beste manier om je huis in de gaten te houden wanneer je niet thuis bent. Je kunt ze gebruiken als beveiligingscamera, als moderne babyfoon of gewoon om te zien wat je kat tijdens jouw afwezigheid uitspookt. Omdat de meeste camera’s een geïntegreerde webserver en API-interface hebben, kun je ze overal met een browser of smartphone benaderen. Het probleem bij een groot deel van deze camera’s is dat de verbinding niet versleuteld is of dat de toegang met een standaard wachtwoord is beveiligd. Wanneer vreemden daarmee inloggen, kunnen ze de camera bedienen. Als mensen met slechte bedoelingen je zo enige tijd gadeslaan, herkennen ze je gedragspatronen en weten ze precies wanneer je niet thuis bent en dus wanneer ze met minder risico bij je kunnen inbreken. Trouwens, je wilt toch sowieso niet dat vreemden via het internet zien wat je thuis doet? De Russische website insecam.org scant wereldwijd naar camera’s die ‘open staan’ en zet de beelden daarvan online. Klik daar maar eens op »Netherlands« en check of jouw camera ertussen staat. Bij elke gevonden camera staan het merk, het land en de locatie vermeld. Cameramerken die erbij staan, zijn onder andere Panasonic, Linksys, Foscam en Axis. Ook in babycamera’s zitten lekken, waardoor vreemden via het internet kunnen meekijken en in het ergste geval de camera volledig via een Telnet-sessie kunnen overnemen. Het betreft onder meer toestellen van iBaby, Philips, Summer Baby, Lens Laboratories, Gynoii en Trendnet.

90 128/2015

TEGENMAATREGELEN TREFFEN Hackers kijken op een lijstje van standaardwachtwoorden en daarmee is inloggen voor hen een fluitje van een cent. Als je nog zo’n makkelijk wachtwoord gebruikt, wijzig dat dan en vul je eigen wachtwoord in. De beste maatregel die je kunt nemen om te voorkomen dat beelden van je camera op het internet zichtbaar zijn, is om je camera niet op het internet aan te sluiten. Zet geen poorten in je router open of blokkeer de camera in de firewall. Maar dan kun je zelf ook niet meer van buitenaf op je smartphone zien wat er voor de lens van de camera gebeurt en daarvoor heb je natuurlijk geen beveiligingscamera gekocht.

VIRTUAL PRIVATE NETWORK Gelukkig zijn er methodes waarbij je geen poorten naar het openbare internet open hoeft te zetten. Een daarvan is dat je een Virtual Private Network (VPN) gebruikt. Voor je externe apparaat is het dan alsof het bij je thuis op het thuisnetwerk is ingelogd. Het krijgt een lokaal IP-adres en daardoor heb je toegang tot alle apparaten, waaronder IP-camera’s en je NAS, bij je thuis. Doordat je een VPN-verbinding gebruikt, zijn de data en videobeelden versleuteld. In deze workshop leggen we aan de hand van een Asus RT-N66U-router uit, hoe je een VPN configureert en gebruikt. Zodra je doorhebt hoe het principe werkt, is het heel eenvoudig om VPN op je eigen router in te schakelen - vooropgesteld dat die de feature ondersteunt.

Foto: ©Paulista/Fotolia

PRAKTIJK IP-camera

VPN INSCHAKELEN EN CONFIGUREN Log in op de webinterface van de router. Klik daarna in het linkerdeel van het scherm onder »Advanced Settings« op »VPN«. Op het tabblad VPN Server heb je de keuze tussen »PPTP« en »OpenVPN«. Omdat het point-to-point tunneling protocol oud is en veiligheidslekken bevat, kies je het nieuwe en veilige »OpenVPN«. Klik op de schuifknop naast 'Enable VPN Server' om de server in te schakelen en daarna op »Apply« om de instelling op te slaan. Om met een smartphone of tablet op de VPN-server in te loggen, heeft de client-app configuratiegegevens nodig, zoals het externe IP-adres van jouw thuisnetwerk en de poort van de server. Die staan in een persoonsgebonden certificaat dat je genereert door naast 'Export OpenVPN configuration file' op »Export« te klikken. Sla dit bestand »client.ovpn« op en mail het als bijlage naar een adres dat je in een mail-app op je toestel kunt openen. Wil je van buitenaf via VPN toegang krijgen tot je netwerk, dan moet je vanaf je toestel inloggen met een account. Dat moet je eerst instellen op de VPN-server. Ga weer naar »VPN | VPN Server | OpenVPN« in de webinterface van de router en typ onder aan de pagina een gebruikersnaam en een wachtwoord in. Klik daarna op het plus-teken om dat account toe te voegen en druk op »Apply« om de instellingen op te slaan. Je mag maximaal zestien accounts toevoegen. Als je daarmee klaar bent, ga je verder op je mobiele toestel.

Op insecam.org zie je de videobeelden van duizenden onbeveiligde camera’s.

INLOGGEN MET ANDROID EN IOS Onder Android open je de mail-app en sla je het bestand »client. ovpn« op. Download en installeer de app OpenVPN Connect uit de Play Store. Open de app en tik daarna rechtsboven in het scherm op de drie puntjes om een menu te openen. Tik op »Import« en dan op »Import Profile from SD Card«. Blader in het volgende scherm naar de map waarin je het ovpn-bestand hebt opgeslagen, tik daar met je vinger op en tik op »Select«. In het volgende scherm vul je de gegevens van het account in dat je in de vorige stap hebt gemaakt. Zet je een vinkje voor »Save«, dan hoef je dat de volgende keer niet meer te doen. Tik op »Connect« om een verbinding met je thuisnetwerk te maken. Linksboven in het scherm verschijnt het pictogram van OpenVPN Connect dat aangeeft dat je een actieve connectie hebt. Rechtsboven zie je een het pictogram van een sleutel, dat aangeeft dat de verbinding beveiligd is. Onder iOS zijn de stappen grotendeels hetzelfde. Installeer de app OpenVPN Connect uit de App Store. Open de mailclient, tik in de mail op de bijlage en daarna op »Kopieer naar OpenVPN«. Tik dan in de app op het groene plus-pictogram om het profiel te importeren.

In de webinterface van de router schakel je de VPN-server in en maak je accounts.

VERBINDING VERBREKEN Je kunt nu alles met je smartphone doen alsof je op je op je thuisnetwerk bent aangesloten. Houd er rekening mee dat er veel data over de internetverbinding gaat. Daarom is het verstandig om via wifi in bijvoorbeeld je hotel of bij een hotspot verbinding te maken, want anders ga je snel door je databundel heen. Ben je klaar, dan tik je op »Disconnect«. [email protected] c

Na het invullen van de accountgegevens en een tik op »Connect« ben je direct verbonden met je thuisnetwerk.

128/2015 91

PRAKTIJK Media weergeven op tv

Maak je televisie smarter Met een moderne mediaspeler of -hub in je woonkamer maak je elke televisie ‘smart’ en kijk je televisie zoals jij het wilt. Door Mark van Sommeren

S

teek je hand omhoog als je de volgende situatie kent: je wilt een sportwedstrijd bekijken die niet op tv wordt uitgezonden en ook niet via een app beschikbaar is. De enige manier waarop je toch op dat moment van de wedstrijd kunt genieten, is een webpagina openen. Als je deze uitzending liever op de grote flatscreen in de huiskamer bekijkt, dan sleep je de laptop ernaast en sluit je die via een hdmi-kabel aan. Niets staat dan het kijkgenot in de weg. Behalve misschien huisgenoten die de computer nodig hebben voor het maken van hun huiswerk, om te skypen of iets anders. Dit moet dus anders kunnen. Wil je jouw tv-kijk-belevenis smart(er) maken, dan kan dat heel makkelijk met een mediaspeler. Daarmee bedoelen we niet de ouderwetse mediaspelers die content lokaal of vanaf je thuisnetwerk op je televisie afspelen, maar slimmere apparaten die naast het

SHUTTLE NC01U PRIJS (CA.)€ 505

+ Veelzijdigheid - Prijs

92 128/2015

streamen van media ook YouTube-, Netflix- of NPO-apps ondersteunen, online media in de browser streamen of het scherm van je smartphone of tablet op de televisie weergeven. In dit artikel testen we zeven toestellen die grofweg verdeeld zijn in drie categorieën, namelijk Windows 10-pc’s, Android-players en de zogenaamde ‘casters’: apparaten die content vanuit een app naar de tv streamen. Het zevende apparaat, de Raspberry Pi 2B is de vreemde eend in de bijt, want je bepaalt zelf welk OS je erop wilt draaien. Wij zetten de Pi in als mediastreamer.

WINDOWS 10: SHUTTLE XPC NANO NC01U

van de voor de hand liggende functionaliteit voor het afspelen van multimedia-content, biedt een mini-pc zoals deze Deze Shuttle valt vanwege zijn afmetingen in de categorie ook het gemak van een pc in je woonkamer, voor als je even mini-pc’s. Als je daar meer over wilt lezen, kun je terecht je mail wilt checken, internetten, skypen, tekstverwerken et bij onze test die op s56 begint. De nieuwe serie van Shutcetera. tle bestaat uit vier modellen. In de NC01U zit een Celeron 3205U, die het afspelen van films met een maximale resolutie van 1920 × 1080 ondersteunt. In de duurdere NC01U3, WINDOWS 10: NEXXT PC-STICK U5 en U7 zit een Broadwell Core i3, i5 of i7-cpu met een Intel Met deze hdmi-stick verander je de televisie in een pc en HD 5500 gpu en daarmee is 4k mogelijk. omdat er Windows 10 op staat, kan die meer dan een smartDeze mini-pc heeft USB 3.0- en 2.0-poorten, een sdtv of een Android-stick. In de kleine behuizing zit een 1,33 kaartlezer, ac-wifi, een hdmi-, een mini-DisplayPort- en een GHz quadcore Atom Z3735F-processor. De stick is karig ethernetaansluiting. Onder op het apparaat zit een naar buiuitgerust. Twee gigabyte werkgeheugen is voldoende voor ten doorgevoerde PCIe-aansluiting waarop je toekomstige internetten, maar veel te weiuitbreidingen zoals een grafische kaart, extra opslagmedia nig om meerdere moderne of meer interfaces kunt aansluiten. Na de initiële installatie applicaties tegeen configuratie van Windows 10 is de bediening hetzelfde als lijk te draaien van elke willekeurige pc. Als je een computer in je woonkamer naast de televisie wilt zetten, dan is de Shuttle NC01U een goede keuze. We bedienen hem met een draadloos toetsenbord van Medion met een ingebouwde trackball en dat werkt lekker. Het apparaatje speelt alles af NEXXT wat we hem voorschotelen, of dat nu full PC-STICK hd-films zijn of streams in de browser PRIJS (CA.) € 160 – maar zoals gezegd geen 4k. Van alle + Windows 10, formaat geteste apparaten maakt die, samen met - Prijs, rekenkracht de Nexxt pc-stick, het makkelijkst contact met een nas in je thuisnetwerk. Afgezien

128/2015 93

PRAKTIJK Media weergeven op tv

en met een geïnstalleerde Windows blijven er van de 32 gigabyte flashgeheugen maar 20 over voor je films, muziek en programma’s. Dat geheugen kun je uitbreiden met een microSD-kaartje. Hoewel we testen met een 4k-scherm, kunnen we de resolutie niet hoger instellen dan 1920 × 1920. Omdat de Nexxt pc-stick maar één USB 2.0-aansluiting heeft, heb je er een usb-hub bij nodig als je ook nog een muis, toetsenbord en een usb-schijf wilt aansluiten. Voor het geval het rond de hdmi-poort van de televisie te krap is om de stick te kunnen plaatsen, levert Nexxt een handige female-naarfemale hdmi-stekker mee. Daarmee sluit je de stick op een hdmi-kabel aan en kun je die bevestigen zoals je wilt. De stick heeft geen ethernetaansluiting, je verbindt hem via n-wifi met je draadloze netwerk. Dat is te traag wanneer je full hd-content vanaf een nas wilt streamen. Dat gaat wél zonder haperingen als de film lokaal of op een usb-medium staat. De stick ondersteunt geen 4k-resolutie, maar toen we een 4k-film in mp4-formaat afspeelden in de app ‘Film en tv’ van Windows 10, werd die probleemloos omlaag geschaald naar 1080p. VLC mediaspeler liet bij dezelfde film een trage diashow zien. Omdat er Windows 10 op staat, bedien je deze pc-stick net zoals een grotere pc met een toetsenbord en muis en kun je er mediaspelers naar keuze op installeren, zoals Kodi of het eerder genoemde VLC. Het besturingssysteem ondersteunt touchscreens, maar die functionaliteit hebben we niet getest. We testen sites zoals NPO.nl en RTL XL met verschillende browsers, die daar vanzelfsprekend geen problemen mee hebben.

ANDROID: COOD-E Om deze kleine streamer te installeren, hoef je er alleen een hdmi-kabel, voeding en eventueel een netwerkkabel op aan te sluiten. Met het aansluiten van de voeding zet je de Cood-e aan – er zit geen powerknop op. Als je bij het instellen »Dutch« als taal kiest, krijg je een mengelmoes van Nederlands en Engels, waardoor we achteraf liever bij Engels als taal waren gebleven. Voordat we aan de slag gaan, updaten we de firmware van v1.1.0, via v1.1.2 en v1.2.0 naar v.1.2.1. De felblauwe led is uit te zetten of alleen 30 seconden na het opstarten aan te laten. Bij meerdere instellingen staat

dat je met [Return] terug kunt naar de instellingen, maar niet hoe je weer naar het hoofdscherm komt. Met een usbtoetsenbord gaat dat met [Esc], wat bij Kodi gebruikelijk is. Het aangepaste menu is fraai, maar komt uiteindelijk toch bij de standaard Kodi-instellingen uit, zij het met minder opties. In dit ratjetoe van stijlen blijkt het instellingsniveau nog op ‘Standaard’ te staan nadat we de Easy-modus naar Expert-modus hadden gewijzigd. Dat veranderen we door in de systeeminstellingen op de linkerknop van de afstandsbediening te drukken. Tijdens het afspelen van onze testfilm met 5.1-geluid zijn de audio- en videobuffers voor ongeveer 70 procent gevuld. Het beeld heeft last van drop-outs en een onrustig full hdbeeld. Dezelfde film heeft op de Raspberry Pi 2 een buffer van 100%, geen drop-outs en het volledige PCM-audiosignaal. De Cortex-A5-processor van de Cood-e kan dat blijkbaar niet aan, terwijl de de Raspberry Pi 2 daar met zijn Cortex-A7 geen problemen mee heeft. De kleine afstandsbediening reageert snel genoeg en het navigeren door de menu’s voelt vertrouwd aan. Met de aanuitknop zet je de Cood-e stand-by of aan, helemaal uit gaat hij nooit. Omdat het toestel maar één usb-poort heeft, moet je een usb-hub gebruiken als je meerdere apparaten extern wilt aansluiten. Er zit Bluetooth op, maar verbindingen daarmee worden meteen verbroken. De Kodi-versie van Cood-e draait op Android 4.4.2, maar omdat je geen toegang tot dat besturingssysteem hebt, kun je er niet de extra functionaliteiten van gebruiken. Daarmee wordt de Cood-e wat kunstmatig beperkt in zijn mogelijkheden en dat is jammer, gezien de streamingmogelijkheden die te wensen overlaten.

ANDROID: MINIX NEO X8-H PLUS

Door de volwaardige Android 4.4 op deze mediahub maak je van elke tv een echte smart-tv. Tijdens het aansluiten moet je niet vergeten om de usb-receiver van de afstandsbediening erin te stoppen. De wat meer permanente aansluitingen zitten aan de achterkant, de dingen waar je vaker bij moet zijn, zoals koptelefoon, microfoon, usb voor extern device, sd-kaart en USB-OTG, zitten aan de zijkant. Je kunt bij het opstarten kiezen voor de Android-launcher of de Metro-interface van Minix. De app XBMC for MINIX start de aangepaste XBMC-versie 13.3. Je kunt Kodi 15.2 via de Play Store installeren, maar omdat die de hardwareversnelling niet efficiënt gebruikt, hapert het beeld soms in hogere resoluties. Bovendien krijg je dan te maken met de verschillende schillen waar het beeld en geluid doorheen moeten: de audio-instellingen van Kodi en Minix kunnen elkaar in de weg zitten, zodat je uiteindelijk niets hoort. De XBMC for MINIX heeft dan ook de voorkeur. COOD-E De kwaliteit van videostreams via de XBMC-app PRIJS (CA.)€ 100 is vaak niet geweldig, maar dan heb je gelukkig de + Kodi, bediening Android-kant nog. Als je de browser Google Chrome - Software is niet ‘af’, for Android installeert, kun je online streams vaak in trage wifi een hogere resolutie bekijken dan met een Kodi-app.

94 128/2015

ken’ aan de behuizing van de Chromecast waarin metaal zit. MINIX NEO Het configureren van de Chromecast X8-H PLUS is een fluitje van een cent. Je installeert PRIJS (CA.)€ 170 de app Chromecast op je Android- of iOS+ Android én Kodi, 4k apparaat en maakt daarna verbinding via - Beeldkwaliteit wifi. Hierna stel je het draadloze netwerk in waarin je de Chromecast wilt integreren. Dat gaat snel met enkele klikken en het intypen van het wifi-wachtwoord. Eventueel geef je de Chromecast een eigen naam. Ons testmodel voerde nog een software-update uit, maar na een herstart was hij meteen gebruiksklaar. Dankzij de feature ‘Fast Play’ worden diverse laadtijBehalve als de site Flash gebruikt, want dat ondersteunt den stukken korter. De app van Netflix die Google demonAndroid niet. De X8-H ondersteunt 4k en H.265 HEVC, zodat streerde tijdens de introductie van de Chromecast2, maakt je in combinatie met 802.11ac-wifi en Gigabit-ethernet helebijvoorbeeld al tijdens het opstarten verbinding met de maal bij de tijd bent. Voor het afspelen van 4k-films die op de Chromecast en als je dan op het cast-pictogram klikt, verspeler of op een usb-medium staan, kun je de app 4K Movie schijnt de gewenste film meteen op het tv-scherm. BovenPlayer gebruiken. dien probeert de Netflix-app te voorspellen welke content Met de afstandsbediening kun je de X8-H uit en aan zetje wilt streamen en wordt die alvast gedownload. ‘Fast Play’ ten, maar dat kan ook met het knopje aan de zijkant. Even komt volgende jaar beschikbaar voor de nieuwe en de oude indrukken voor het in- of uitschakelen van stand-by en wat Chromecast. Behalve Netflix zijn er nog veel meer apps met langer indrukken voor helemaal uit. Op de ene kant van de geïntegreerde Chromecast-ondersteuning zoals Plex en Neo A2 Lite-afstandsbediening zitten de gebruikelijke naviYouTube, diverse mediatheken (NPO), Google Play Movies gatieknoppen en op de andere zit een qwerty-toetsenbordje. of ES File Explorer met de Chromecast plugin. Je kunt hem ook als virtuele muis gebruiken waarmee je een De Chromecast is niet helemaal klaar voor de toekomst. pointer over het scherm beweegt en met de middelste knop Misschien moeten we wachten op versie 3, maar het nieuwe een muisklik simuleert. Dat werkt zowel bij Android als bij apparaatje ondersteunt geen 4k-televisie. Voorlopig houdt Kodi, al is het bij die laatste wel even oefenen om de muis op het op bij full hd- of 1080p-streaming, wat de Chromecast de juiste plek te krijgen. Aan de Android-kant is het handig netjes en zonder haperingen doet. Heel soms valt de verbinom met het toetsenbordje een url of app-naam in te typen, ding tussen de Chromecast en de smartphone weg en moet maar je blijft er dan wel mee heen en weer draaien. je weer opnieuw verbinding maken. Tijdens het luisteren naar muziek of het kijken naar films is het lastig dat je dan CASTER: GOOGLE CHROMECAST 2 moet opzoeken waar je gebleven was. Wanneer je de verDe Chromecast heeft wat technische verbeteringen onderbinding tijdens het gamen verliest, is het ronduit vervelend, gaan en ziet er aantrekkelijker uit, maar aan de eigenlijke omdat je dan waarschijnlijk een leven of het spel verliest. functionaliteit is niets veranderd. De wifi-module ondersteunt nu de ac-standaard op 2,4 en 5 GHz en doordat hij meerdere antennes heeft, maakt de dongle automatisch verbinding met het beste signaal. Je moet het apparaatje aansluiten op de meegeleverde voeding, omdat een usb-poort van de televisie te weinig stroom levert om de Chromecast goed te laten werken. Je sluit de Chromecast met een korte hdmi-kabel aan op je televisie. De hdmi-stekker is GOOGLE magnetisch en blijft daardoor ‘plak-

CHROMECAST 2 PRIJS (CA.)€ 39

Games casten

-

+ Compact, installatiegemak Niet echt veel verschil t.o.v. Chromecast

Door zijn krachtigere processor is de Chromecast 2 in staat om games van je smartphone via wifi naar de televisie te sturen. Je blijft het spel daarbij gewoon via de smartphone bedienen. Het is zelfs mogelijk om multiplayer games met twee smartphones op de televisie te spelen.

128/2015 95

PRAKTIJK Media weergeven op tv

CASTER: APPLE TV (V3) Het installeren van deze elegante mediastreamer is heel eenvoudig. Je verbindt hem met een hdmi-kabel aan je tv en na het kiezen van de juiste hdmi-input verschijnt het hoofdscherm. Als je de Apple TV met een ethernetkabel aansluit, is hij direct klaar voor gebruik. Heb je dat niet, dan vraagt het kastje de eerste keer met welk wifi-netwerk je wilt verbinden. Kies het juiste uit de lijst, voer het wachtwoord in met de afstandsbediening en je bent verbonden. Daarna wordt dit netwerk altijd onthouden, dus je hebt er geen omkijken meer naar. Op de iPhone, iPad en iPod touch hoef je AirPlay maar te activeren en het beeld van je mobiele apparaat verschijnt op de Apple TV. Sinds OS X ‘El Capitan’ kun je elke video rechtstreeks naar de tv sturen. Zowel in QuickTime als in videovensters in webbrowser Safari (YouTube bijvoorbeeld) verschijnt het AirPlay-icoontje. Klik hierop, kies de Apple TV en de video wordt gestreamd. Met deze methode kun je de Mac gewoon blijven gebruiken terwijl de video wordt doorgestuurd. Als mediaserver is de Apple TV verbonden aan iTunes. Je kunt vanaf de tv in een eenvoudige interface door je iTunesbibliotheek bladeren waarin albumcovers en filmposters een grote visuele rol spelen. De enige voorwaarde hiervoor is dat je Mac of pc is ingeschakeld. Vanaf de Apple TV kun je in de iTunes Store films huren en kopen. TV-series zijn in de Nederlandse iTunes Store helaas niet beschikbaar. Om gedownloade content op de Apple TV te bekijken, moet je ze in iTunes zetten. Hiervoor moet je filmbestanden eerst met bijvoorbeeld HandBrake converteren naar mp4. Daarna sleep je ze in iTunes en geef je aan of het een film of serie is, geef je ze een logische titel en voeg je metadata toe. Je kunt mkv’s wel rechtstreeks streamen naar de Apple TV met een extern programma. Het enige nadeel hiervan is dat je de film of serie aanzet vanaf de computer en niet vanaf de tv. Als de stream eenmaal aan staat, kun je wel vanaf de bank de stream pauzeren en stoppen. De bediening van de Apple TV gaat via de minimalistische afstandsbediening met drie knoppen en vier pijltjestoetsen. De enige ‘verborgen’ functie is dat je de knop in het midden van de pijltjes even ingedrukt moet houden om extra opties te gebruiken, zoals ondertiteling, audio-output en het kiezen

van hoofdstukken. De Apple TV is ook te bedienen vanaf iOSapparaten, met de app Remote. Dan kun je het toetsenbord van je iOS-apparaat gebruiken om een zoekopdracht in te typen. De Apple TV heeft extra apps, bijvoorbeeld van YouTube, Netflix, HBO, Red Bull en Vevo.

RASPBERRY PI 2 De Raspberry Pi 2 is ontstaan uit een project voor informaticaonderwijs, maar is inmiddels zodanig doorontwikkeld dat hij voor veel toepassingen gebruikt kan worden. Het nadeel is dat je het besturingssysteem op omslachtige wijze op een microSD-kaartje moet installeren en dat enige kennis van Linux handig is. Er zijn meerdere besturingssystemen mogelijk, waaronder Ubuntu en Raspbian. Wanneer je er een dedicated systeem zoals OpenELEC op installeert, wordt de RPi2 een volwaardige Kodi-mediahub. OpenELEC is een aangepaste Kodi-versie en de eigenschappen die specifiek voor de Raspberry Pi zijn, staan netjes naast de systeeminstellingen in de Kodi-interface. Je moet bij het apparaat nog een behuizing en 5V/2A-voeding kopen, maar gelukkig zijn er kant-en-klare pakketten te koop met OpenELEC en een aantal addons op een microSDkaart. De totaalprijs komt dan op zo’n 80 euro. Het aansluiten is geen probleem, maar het is onhandig dat de usb-poorten en de netwerkpoort aan dezelfde kant zitten. Je kunt de RPi2 niet echt ergens inbouwen omdat je dan lastig bij de usb-poorten kunt. Bovendien steken de hdmi-kabel en de voedingsstekker er aan de zijkant uit. Ondanks zijn lage prijs is de Pi 2B een krachtige streamer en door zijn hardwareversnelling speelt die zo’n beetje alle soorten full hd-video’s af. OpenELEC op de Pi is met de reguliere Kodi-apps te bedienen. Hij reageert snel, en ook allerlei Windows-shares via SMB worden snel gevonden en gelezen. Het afspelen van een full hd 5.1-bluray is dan ook geen enkel probleem. Soms moet je even experimenteren met de varianten die aangeboden worden voor de hardwareversnelling, maar als je de juiste eenmaal gevonden hebt, hoef je je daar niet meer druk over te maken. Natuurlijk kun je Raspbian gebruiken en dan met een browser naar de verschillende videobronnen gaan, maar dan moet je er wel een andere microSD-kaart instoppen. In de praktijk is dat omslachtig en zul je dat niet zo gauw doen – al is daar in sommige gevallen niet aan te ontkomen als de kwaliteit van de door de Kodi-apps aangeboden bronnen te laag is. Dan kun je bijvoorbeeld beter met een browser naar een video van Uitzending Gemist kijken. Maar zoals gezegd, die switch zul je op de Raspberry Pi minder vaak maken.

APPLE TV (V3) PRIJS (CA.)€ 80

+ Installatiegemak, bediening, AirPlay

- Content delen via je eigen netwerk

96 128/2015

AirPlay of AirParrot AirPlay werkt op Macs vanaf 2011. Op oudere Macs heb je een extern programma zoals AirParrot nodig.

CONCLUSIE Welk toestel je uiteindelijk kiest, is afhankelijk van wat je ermee wilt doen en hoeveel geld je ervoor wilt uitgeven. In elke categorie is er wel een apparaat dat bij uitstek geschikt is voor een bepaald doel. Eén overkoepelende oplossing is er echter niet. De Apple TV is een combinatie van een caster en een player, met ietwat beperkte functionaliteit. Maar als je in een Apple-omgeving werkt, is de Apple TV de ideale compagnon om je media op tv af te spelen. De Cood-e mediastreamer heeft alles in zich om compact, makkelijk te bedienen en meteen werkend te kunnen zijn, maar dat komt er in de praktijk niet uit. De Minix Neo X8-H Plus is aan de ene kant een fijn apparaat om je tv smart mee te maken en aan de andere kant is het een prima mediastreamer die zo’n beetje alle bestanden online of in je netwerk afspeelt. Ben je alleen op zoek naar dat laatste, dan kun je voor de helft van de prijs ook toe met bijvoorbeeld een Raspberry Pi – als full hd voldoende is. Als je

RASPERRY PI 2 PRIJS (CA.)€ 80

+ Veelzijdigheid, snelheid, stroomverbruik

- Geen powerknop, leercurve

de Raspberry Pi 2 als universele mediaplayer wilt gebruiken, heb je daar zeker een goede koop aan die veel duurdere concurrenten het nakijken geeft wat kwaliteit en stabiliteit betreft. De Nexxt pc-stick is eigenlijk niet krachtig genoeg voor de meeste taken waarvoor we hem willen gebruiken. Zoek je een krachtigere pc waarmee je méér kunt dan videostreamen en -afspelen, zoals we hebben getest, dan ben je beter af met de Shuttle NC01U. Die prijst zich in dit testveld echter uit de markt, zeker als je een exemplaar wilt dat 4k ondersteunt. [email protected] c

MEDIASPELERS SHUTTLE XPC NANO NC01U

MINIX X8-H PLUS

COOD-E TV

NEXXT PC-STICK

RASPBERRY PI 2

APPLE TV (V3)

GOOGLE CHROMECAST 2

Prijs (ca. in euro) *

505

170

100

160

37

39

80

Uitrusting

++

++

-

-

+

+

+

Prestaties

++

++

-

-

+

++

+

Stroomverbruik

+

+

++

++

++

++

++

Geluidsniveau

+

++

++

++

++

++

++

TECHNISCHE GEGEVENS Processor

Intel Celeron 3205U

Amlogic S812 quadcore Cortex A9r4

Amlogic S805 Cortex-A5

Intel Atom Z3735F

quadcore ARM Cortex-A7

dual ARM Cortex-A7

Apple A5 (single core ARM Cortex-A9)

Grafische chip

Intel HD Graphics

Mali-450 octacore

Mali-450 quadcore

Intel HD Graphics

Broadcom VideoCore IV

Marvell Qdeo

Apple A5 (PowerVR SGX543MP2)

2 GB / 16 GB eMMC

1 GB / 8 GB

2 GB / 32 GB eMMC

1 GB / □

512 MB / 256 MB

512 MB / 8 GB

ROM/RAM-geheugen

nvt / 4 GB DDR3L

Harde schijf (type/ capaciteit)

M.2-SSD / 128 GB (1)

Besturingssysteem

Windows 10 Home

Android 4.4.2

Android 4.4.2 / Kodi 14.1

Windows 10

OpenELEC / Kodi 15.1

n.b.

Apple TV 7.2

USB-aansluitingen

2x USB 2.0, 2x USB 3.0

3x USB 2.0, miniUSB OTG

1x USB 2.0

1x USB 2.0, 1x microUSB

4x USB 2.0

1x microUSB 2.0

1x microUSB 2.0

□

□

Kaartslot

SD

SD

LAN

1000 Mbit/s

1000 Mbit/s

■/■

WLAN (802.11 n/ac)

□

□

microSD □

100 Mbit/s

■/■

■/□

■/□

Bluetooth

4.0

4.0

4.0

4.0

HDMI/DisplayPort

HDMI 1.4a / ■ (mini)

HDMI 1.4b / □

■/□

HDMI 1.4a / □

□

□

microSD

□

100 Mbit/s

□

□

■/■

□

□

HDMI 1.4 / □

HDMI 1.4a / □

□

□ 100 Mbit/s ■/□ □ HDMI 1.3 / □

VGA/DVI

□/□

□/□

□/□

□/□

□/□

□/□

□/□

Koptelefoon/Digital Audio S/PDIF

■/□

■/■

□/□

□/□

■/■

□/□

□/■

Afmetingen

141 × 141 × 29 mm

128 × 128 × 21mm

92 × 92 × 18 mm

111 × 39 × 12,5 mm

afh. van behuizing

51,9 × 51,9 × 13,5 mm 98 × 98 × 23 mm

Gewicht

360 g

340 g

600 g

75 g

afh. van behuizing

39 g

270 g

AFSPEELFORMATEN Full HD

■

■

■

■

■

■

■

4K

□

■

□

□

□

□

□

NPO (browser/app)

■

□/■

□/■

■ / nvt

■/■

■/■

■

RTL XL (browser/app)

■

■/■

■/■

■ / nvt

■/■

■/□

■

■/■

■ / ■ (2)

□/■

■/■

□/■

■/■

■/■

Silverlight

■

□

□

■

□

□

□

H.264

■

■

■

■

■

■

■

H.265

□

■

■

□

□ (3)

□

□

Netflix/Youtube

(1)

Met 2,5-inch 7mm hdd-support

(2)

Netflix geen Full HD

(3)

wel ondersteund, maar processor te langzaam

Q Ja Q Nee

128/2015 97

Een jaar lang CHIP in de bus!

GA NU SNEL NAAR:

ABO

NNE

€31,Exclusieve voordelen voor abonnees • Betaal slechts € 31,– voor een jaar lang CHIP in plaats van € 54,50 • Ontvang het tijdschrift thuis op je deurmat vóórdat het in de winkel ligt • Mis geen enkele uitgave • Exclusief voor abonnees: gratis digitale edities

WWW.FNL.NL/CHIPABO

T

SUPER DEAL

10 nummer voor slechtss

MEN

praktijk Wolfram Alpha

Data-analyse voor alledaagse vragen Hoeveel van mijn Facebook-vrienden hebben een relatie? Wat is de snelste auto? De zoekdienst Wolfram Alpha weet het antwoord. Door Markus Hermannsdorfer en Noud van Kruysbergen

O

m vragen uit de dagelijkse praktijk te kunnen beantwoorden, moet je vaak gegevens en resultaten met elkaar vergelijken. Een gewone zoekdienst zoals Google kan dat niet, die laat alleen de zoekresultaten zien zonder conclusies te trekken. De makers van de Engelstalige zoekdienst Wolfram Alpha hebben dat probleem onderkend en bouwden functies in die het mogelijk maken om feiten en datarecords te vergelijken en daar zelfs berekeningen op uit te voeren. Omdat het iets te ver gaat om al die functies in deze workshop te noemen, beperken we ons tot een paar verschillende die je alledaagse vragen beantwoorden en het leven makkelijker maken.

Het stellen van De juiste vraag Een mogelijk probleem bij het werken met Wolfram Alpha is de taal. Daarom noemen we bij stap 1 ook een paar diensten die eenheden omrekenen en Engelse termen vertalen. Bij de volgende stappen laten we aan de hand van een aantal voorbeelden zien hoe je Wolfram Alpha gebruikt om vaak gestelde vragen uit de alledaagse praktijk te beantwoorden of problemen op te lossen. Net als bij andere zoekmachines hoef je hier alleen maar te weten hoe je de juiste vragen stelt. Wolfram Alpha begrijpt hele zinnen en als je die in het Nederlands intypt en vertaalt, snapt de dienst meestal wel wat je bedoelt. Het samenvoegen van begrippen is ook mogelijk. Heb je eenmaal door hoe het werkt, dan zul je al snel niet meer zonder Wolfram Alpha kunnen.

100 128/2015

Zo werkt Het

1

Zoeken, vertalen en omrekenen

2

Bereken je Body mass Index

3

analyseer je eIgen FaceBook-proFIel

4

locatIe van het InternatIonal space statIon

Open drie nieuwe tabbladen in de browser. In het eerste ga je naar wolframalpha.com, in het tweede naar convertworld.com/nl, waarop je eenheden kunt omrekenen. Voor het vertalen van Engelse termen ga je in het derde tabblad naar bijvoorbeeld translate.google.nl.

Reken op ConvertWold je lengte om naar feet (ft) en het gewicht naar pounds (lb). Ga naar het tabblad met Wolfram Alpha en typ daar bijvoorbeeld ‘human, 6ft 1in, 189lb’ in. Dat leidt dan tot een BMI van 24,9. Het ideale lichaamsgewicht van die persoon is 78,2 kg (man) of 76,6 kg (vrouw).

Typ bij Wolfram Alpha de zoekterm ‘facebook report’ in en druk op [Enter]. Klik vervolgens op »Analyze My Facebook Data« en log in met je Facebook-account. Bevestig de mededeling dat er anoniem gegevens geanalyseerd worden met »Generate My Report«. Je krijgt dan informatie over alle onderlinge relaties van je Facebook-vrienden, vaak gebruikte woorden, hoe vaak je een bericht post en veel meer.

Typ je als zoekterm ‘international space station’ in, dan

2

4

3

5

laat Wolfram Alpha de locatie van het International Space Station van dit moment op een landkaart zien. Als je wilt weten wanneer je het ruimtestation vanaf je thuislocatie kunt zien, scrol je helemaal naar beneden. De zoekdienst noemt de datum en de tijd en het sterrenbeeld dat het ruimtestation op die dag doorkruist.

5

Welke sterrenBeelden ZIe Ik om 22 uur?

Als je wilt weten welke sterrenbeelden er op een bepaalde tijd boven je huis staan, typ je een vraag in de vorm ‘sky chart plaats, land, tijd’ in. Je moet daarbij wel de Amerikaanse schrijfwijze hanteren, bijvoorbeeld ‘sky chart utrecht, the netherlands, 10:00 pm’.

6

auto’s met elkaar vergelIjken

7

tIjd voor dataoverdracht Berekenen

8

BuItenlandse toetsenBordIndelIng tonen

6

Welke auto heeft meer pk's? Met de zoekparameter »and« kun je auto’s vergelijken. Als je bijvoorbeeld ‘BMW 7 and Porsche 911’ intypt, krijg je alle technische informatie te zien, foto’s van die auto’s en gegevens over het verbruik en de uitstoot. Bij het benzineverbruik en de prijs moet je weer ConvertWorld inschakelen omdat die gegevens in mpg (miles per gallon) en dollar zijn.

Hoe lang duurt het voordat ik met een 16-Mbit internetaansluiting een bestand van 10 GB verstuurd heb? Ook dat weet Wolfram Alpha. Typ in het zoekveld ‘data transfer 10GB, 16Mb/s’ in. Na een paar seconden kom je er dan achter dat dit ongeveer 83 minuten duurt.

Waar zit ook alweer het &-teken op een Frans toetsenbord? Met de zoekopdracht ‘french keyboard layout’ laat Wolfram Alpha de toetsenbordindeling met en zonder ingedrukte Shift-toets zien. Daaruit blijkt dat de @ niet boven de 7 zit, maar boven de 1. Je kunt van de afbeelding van het toetsenbord dan een screenshot maken.

7

8 128/2015 101

praktijk SlideShare

Presentaties delen met SlideShare

SlideShare wordt ook wel de “YouTube voor presentaties” genoemd. Deze verzamelplaats voor presentaties en infographics bestaat al sinds 2001, maar sinds SlideShare onderdeel is geworden van LinkedIn, is zijn populariteit enorm gegroeid. Door Jos Heijmans

D

e tijd dat je voor het maken van een diashow aangewezen was op PowerPoint ligt intussen ver achter ons. De mogelijkheden om dit online te doen zijn eindeloos. Op websites zoals Prezi of Sway kun je online presentaties vervaardigen. Wanneer je een goede presentatie hebt gemaakt kun je deze op verschillende manieren delen met anderen. Zo kun je je vrienden een link sturen naar een locatie in je Google Drive of OneDrive, maar daar moet de ontvanger vervolgens nog het een en ander voor doen. SlideShare is een platform waarop je presentaties met anderen kunt delen zoals je video’s deelt op YouTube. Het is dus niet zozeer een ontwerpsite voor presentaties, maar je kunt hem daarvoor wel gebruiken. SlideShare is vooral gericht op het vergaren en delen van kennis. Niet voor niets werd deze site in 2010 uitgeroepen tot één van de tien beste hulpmiddelen ten behoeve van onderwijs en e-learning. Dat wil trouwens niet zeggen dat je er geen presentaties op tegenkomt die enkel voor de ‘fun’ zijn gemaakt, maar het feit dat LinkedIn

102 128/2015

in 2012 eigenaar werd geeft aan dat het zwaartepunt op zakelijk gebruik ligt. Het meeste profijt heb je van SlideShare als je ook een account hebt op LinkeIn. Alles wat je publiceert met SlideShare wordt namelijk toegevoegd aan je Activiteiten op LinkedIn. Alle connecties in je netwerk krijgen dit vervolgens mee en kunnen makkelijk reageren. Zolang je nog bezig bent met het aanmaken van jouw presentatie, kun je de status ervan op ‘Privé’ zetten. Zo kun je je werk eenvoudig even onderbreken en er later verder aan werken, zonder dat andere mensen dit te zien krijgen. Je kunt SlideShare op grofweg drie manieren gebruiken. Bekijk presentaties van top-experts, die door de redactie van SlideShare zijn geselecteerd, ga zelf op zoek naar een categorie om meer van een specifiek onderwerp te weten te komen of doe actief mee en zet zelf een presentatie online. Dus, doe net als het Witte Huis, NASA, Hewlett-Packard en IBM: maak snel een account aan en word actief op SlideShare.

1

SlideS bekijken

3

laat je inSpireren

5

account aanmaken

Ga naar www.slideshare.net. Op de voorpagina tref je een aantal geselecteerde presentaties aan die je kunt bekijken. Boven in het menu staan de categorieën Technology en Education. Als je daarop klikt zie je alle presentaties over deze onderwerpen. Voor overige onderwerpen klik je op »More topics«.

Als je veel presentaties bekijkt, kom je er vanzelf achter wat tegenwoordig de do’s en don’ts zijn. Je ziet zelf snel genoeg of een presentatie je aanspreekt of niet. Op deze manier laat SlideShare je ook zien hoe je zelf een onderhoudende presentatie kunt maken.

Als je zelf actief wilt deelnemen aan SlideShare moet je eerst een account aanmaken of inloggen met je LinkedInaccount. Klik op »Login«. Heb je van beide nog geen account, klik dan op »Signup for a SlideShare account«.

2

kieS een categorie

4

FilterS toepaSSen

6

gegevenS invoeren

Tussen alle leerzame en inspirerende presentaties zitten ook slides ter vermaak. Nadat je op ‘More topics’ hebt geklikt scrol je naar het onderwerp ‘Entertainment and humor’. Klik erop en ga op zoek naar een leuke presentatie.

Je kunt zelf instellen waarnaar je op zoek bent. Klik in een categorie op »More filters« en maak je keuze. Om bijvoorbeeld alle Nederlandse bijdragen in de categorie ‘Education’ te zien, klik je op »Language«, kies je »Dutch« en in de kolom rechts daarnaast klik je op »All time«.

Voer de gevraagde gegevens (e-mailadres, gebruikersnaam en wachtwoord in. Bij het invoeren van een gebruikersnaam laat SlideShare zien of de door jou gewenste naam nog vrij is. Is dat niet het geval, kies dan een alternatief. Klik tot slot op »Signup«

128/2015 103

praktijk SlideShare

7

inloggen met linkedin

9

beStanden Selecteren

Als je al een account hebt op LinkedIn, klik je in het loginscherm op »Login with LinkedIn«. SlideShare vraagt toegang tot bepaalde informatie. Als je daarmee akkoord gaat, geef je in de daartoe bestemde vensters je loginnaam en wachtwoord van LinkedIn op. Klik op »Toegang toestaan«.

Sleep het beoogde document naar het grote vlak of klik op »Select files to upload« en kies het bestand vanaf de harde schijf. Je kunt ook bestanden selecteren die op een cloudopslagplaats staan. Klik daarvoor op de logo’s onder aan het uploadvenster, kies je opslagdienst en voer de inloggegevens in.

11

kieS een layout

In het ontwerpscherm kies je het uiterlijk van de presentatie en typ je de tekst die op de dia’s moet komen te staan. Afbeeldingen voeg je toe door deze van de harde schijf te selecteren of online te zoeken via het zoekvenster. Met een klik op »Fonts/Themes« selecteer je een ander lettertype.

104 128/2015

8

een preSentatie uploaden

Als je bent ingelogd, kun je je eigen presentaties uploaden naar SlideShare. De volgende bestanden worden door SlideShare geaccepteerd: Word- en OpenOffice-documenten, PowerPoint- en OpenOffice-presentaties en pdf-bestanden. Klik op »Upload«. Vul de gevraagde gegevens in en klik op »Publish«

10

ZelF een preSentatie maken

Als je geen kant-en-klare presentatie hebt, kun je er op SlideShare ook een maken. Klik in het uploadvenster op »Create a presentation«. Voor het maken van een presentatie wordt gebruikgemaakt van de diensten van het bedrijf HaikuDeck. Klik op »Accept« om door te gaan.

12

privacy-inStellingen

Als je een presentatie nog even voor jezelf wilt houden en niet wilt delen of vindbaar wilt maken voor zoekmachines, klik je op je profielfoto en daarna op »My Uploads«. Klik op het hangslotje om de status van de presentatie te wijzigen.

SPE HAAL ALLES UIT CIA GOOGLE MET DE NIEUWE L

GOOGLE TIPS & TRUCS Nu voor slechts

€9,95 Le er o m e e n expert t e w o rde n in p ro gra m m a 's a ls G m ail , G o o gl e C hro m e e n G o o gl e M a p s

gids De ide a le G o o g le tip s vo l m et truc s e n In c lusief de G o o g le c ard b o ard gid s

BESTEL DE GOOGLE TIPS & TRUCS NU OP:

www.fnl.nl/google2016

PRAKTIJK Linux

Installeer Linux op je oude pc Bij Linux denk je wellicht aan een besturingssysteem voor professionals en gevorderde hobbyisten, maar er zijn ook mooie en gebruiksvriendelijke varianten, zoals elementary OS. Door Eric Dingemanse

VOORBEREIDING Download elementary van elementary.io. Je moet eerst kiezen welk bedrag je wilt betalen voor het product. Om het gratis uit te proberen, klik je in het vak met »$ Aangepast« en typ je bij ‘Voer een bedrag in’ een nul. Klik daarna op de knop »Download Freya« om het programma gratis te downloaden. Het bestand is groot (909 MB), dus het downloaden kan enige tijd in beslag nemen. Om het programma op een usb-stick te

106 128/2015

installeren, heb je nog een klein hulpprogramma nodig, namelijk Rufus. Je vindt dit programma op rufus.akeo.ie. Klik onder het kopje ‘Downloaden’ op »Rufus 2.5«. Ten slotte heb je een usb-stick met een capaciteit van minstens een gigabyte nodig. Het is handiger om een wat groter exemplaar te pakken, want je hebt vrije ruimte nodig om programma’s te installeren. Het is ook belangrijk dat je een snelle usb-stick pakt, want anders is je systeem straks niet vooruit te branden. Overigens wordt alle inhoud van de stick gewist, dus kopieer alle belangrijke bestanden die op de stick staan naar een veilige locatie.

INSTALLATIE Wanneer je de benodigde bestanden binnen hebt, start je Rufus. Je hoeft dit programma niet te installeren, het werkt direct. Kies bij »Apparaat« voor de usb-stick. Let op! Alle gegevens op het apparaat worden gewist. Je moet dus zeker weten dat je het juiste station selecteert! Klik vervolgens in het uitvalmenu achter »Creëer een opstartbare disk met:« en

Foto: Wikimedia Commons/Snwh

H

eb je nog een oude pc staan en wil je graag wat experimenteren met Linux? Dan is elementary OS een leuke distributie. De bediening lijkt erg op Mac OS X en is erg eenvoudig, ook voor wie nog niet met Linux bekend is. De huidige versie van elementary OS heet Freya. Je kunt Freya installeren op je computer, maar het heeft wat voeten in de aarde om het te installeren en gebruiken naast Windows. Daarom kiezen we in dit artikel voor installatie op een usb-stick. Wanneer je genoeg hebt van elementary, start je opnieuw op zonder de stick en zit je weer gewoon in Windows.

kies »ISO image«. Klik op de knop achter het uitvalmenu en blader naar het iso-bestand dat je bij de voorbereiding hebt gedownload. Na een klik op »Start« vraagt het programma om bevestiging, daarna wordt de stick gemaakt. Het hele proces neemt enkele minuten in beslag. Start nu de computer opnieuw op. Het is de bedoeling dat de pc nu start van de usb-stick. Gebeurt dat niet, dan moet je de opstartvolgorde (»Boot Sequence« of »First Boot Device«) aanpassen in het BIOS en usb instellen als eerste optie.

AAN DE SLAG Na het opstarten verschijnt het bureaublad van elementary. Klik in de linkerkolom op »Nederlands« en kies »Try elementary«. Nu wordt de Nederlandstalige versie van elementary geladen. Helaas wordt hierbij ook de Nederlandse toetsenbordindeling geladen, met de leestekens op afwijkende plaatsen. Je moet dus eerst het juiste toetsenbord instellen. Klik op »Toepassingen«, »2« en »Systeeminstellingen«. Klik in het nieuwe venster op »Toetsenbord« en bovenaan op »Indeling«. Klik op het plusje om een nieuw toetsenbord toe te voegen. Kies bij ‘Taal:’ voor »English (US)« en bij ‘Indeling:’ voor »English (international AltGr dead keys)«. Klik op »Indeling toevoegen«. Selecteer de nieuwe indeling aan de linkerkant en klik vier keer op het pijltje omhoog om de indeling bovenaan de lijst te plaatsen. Nu werkt het toetsenbord naar behoren. Onderin het scherm zie je een dock, waarin de pictogrammen van de meest gebruikte programma's staan. Wanneer je een programma start, verschijnt dat pictogram aan de linkerkant in het rijtje, net als bij Mac OS X. Niet alle programma’s staan in de dock, om de andere apps te zien klik je linksboven

Om goed te kunnen typen, moet je handmatig een Engels toetsenbord toevoegen.

op »Toepassingen«. Hier vind je ook handige programma’s, zoals »Bestanden« om bestanden mee te bekijken. Je kunt programma’s vanuit dit menu direct starten, maar je kunt er ook met de rechtermuisknop op klikken en »Toevoegen aan dock« kiezen. Nu staat het programma ook onderaan het scherm, waar je er altijd gemakkelijk bij kunt.

SOFTWARE INSTALLEREN Wanneer je begint met elementary, is er al een aantal programma’s geïnstalleerd. Je wilt waarschijnlijk zelf ook programma’s installeren. Bij Linux kun je veel software uit een centrale plek installeren, vergelijk het een beetje met de appstore op een smartphone. Klik op »Toepassingen« en »Software Center«. Wil je bijvoorbeeld LibreOffice installeren, klik dan in de linkerkolom op »Office«. Om LibreOffice te vinden, blader je naar beneden in de lijst. Dubbelklik op »LibreOffice«, kies voor »Use This Source« en »Installeren«. Het programma wordt nu gedownload en geïnstalleerd, aan het balkje zie je de voortgang. Wanneer de installatie klaar is, verschijnen de pictogrammen bij »Toepassingen«. Op deze manier kun je (zolang er ruimte is op je usb-stick) net zo veel programma’s aan elementary toevoegen als je wilt. [email protected] c

elementary OS installeren

Om een opstartbare usb-stick te maken, gebruik je het programma Rufus.

Het is mogelijk om elementary naast Windows te installeren, zodat je bij het opstarten van je pc telkens kunt kiezen met welk systeem je wilt werken. Hiervoor moet echter de opstartroutine van je computer worden aangepast en dat is niet zonder risico. Om te voorkomen dat je met een pc blijft zitten die niet meer wil starten, adviseren we om te experimenteren met elementary op een oude pc of laptop, zodat het niet zo erg is als er iets verkeerd gaat. Klik op »elementary OS installeren« (de cd met het pijltje) om de installatie te starten. Je begint met enkele eenvoudige instellingen, zoals de taal, je naam, de computernaam en het instellen van een wachtwoord. In de vierde stap moet je kiezen waar je elementary wilt installeren. Bij de optie »Erase disk end install elemenatry« wordt de hele pc gewist en verloopt de installatie automatisch. Kies je »Install elementary alongside Windows Boot Manager«, dan wordt het nieuwe systeem naast Windows geïnstalleerd. Er moet dan natuurlijk wel genoeg ruimte zijn op je harde schijf om naast Windows ook Linux te installeren.

128/2015 107

praktijk Fotobewerking

Verwijder storende objecten uit foto’s

Soms heb je een mooie foto gemaakt, maar staat midden in de foto een toevallige voorbijganger die het prachtige uitzicht belemmert en je foto verknalt. Bijsnijden van de foto is dan geen optie, maar met het kloonstempel of het retoucheerpenseel los je dit probleem eenvoudig op. Door Piet-Jan Lentjes

I

emand uit een foto verwijderen lijkt een lastige klus, maar als je het op de juiste manier aanpakt heb je het zo voor elkaar. In Photoshop Elements heb je twee manieren om dit te doen. Met het ‘Snel retoucheerpenseel’ haal je kleine onvolkomenheden weg uit een foto, zoals een vlekje of een lelijke afvalbak. Je kunt hiermee ook personen uit een foto verwijderen, maar dan moet het wel te combineren zijn met de rest van de afbeelding. Iemand verwijderen uit een voornamelijk besneeuwd berglandschap of een grasveld is vaak geen probleem, maar uit een mensenmassa of drukke ach-

108 128/2015

tergrond is het een stuk lastiger. In zo’n geval gebruik je het ‘Kloonstempel’. In dit artikel laten we zien hoe je dit in Photoshop Elements 13 doet. Van dit programma is een proefversie te downloaden die je dertig dagen kunt uitproberen. Surf naar www.adobe.com/nl/downloads.html en klik op »Proberen« bij »Photoshop Elements 13«. Log in met je Adobe IDaccount of maak er een aan door te klikken op »Een Adobe ID ophalen«. Als je bent ingelogd klik je op het uitvalmenu en kies je voor »Nederlands«. Klik op »Downloaden« en installeer het programma. [email protected] c

Lagen insteLLen

1

Foto openen

3

Inzoomen

Start Photoshop Elements en klik op »Bestand« en »Openen...«. Selecteer de foto die je wilt bewerken en wacht tot de afbeelding op het scherm verschijnt.

Klik op het »Zoomen«-pictogram, dit is het vergrootglas in de linker balk onder ‘Weergeven’ (of druk op [Z]). Zoom in op de personen die je wilt verwijderen.

2

Instellen op expert

4

nIeuwe laag maken

2

kloonstempel Instellen

Voor het volgen van deze stappen moet je Photoshop Elements ingesteld hebben op de »Expert«-stand. Controleer boven in het venster of dit is ingesteld.

Klik op »Laag«, »Nieuw« en »Laag...«. Geef de nieuwe laag de naam 'Retoucheer' en klik op »OK«. De laag verschijnt in het venster rechts, boven de laag ‘Achtergrond’.

gebieden kLonen

1

kloonstempel selecteren

Klik links in het kader ‘Verbeteren’ op het »Kloonstempel« (of druk op de sneltoets [S]). Met deze functie ga je bepaalde gebieden van de foto kopiëren.

Onder de afbeelding zie je het kader met instellingen voor de geselecteerde functie. Stel de »Grootte« in op 15 px. De ‘Dekking’ laat je op 100% staan.

128/2015 109

praktijk Fotobewerking

3

alle lagen gebruIken

5

bronpIxels kopIëren

7

muur kopIëren

Zet in het kader onderaan een vinkje bij de optie »Monster van alle lagen«. Hierdoor hoef je straks niet tussen de verschillende lagen te wisselen.

Zet de muisaanwijzer op de personen die je wilt verwijderen. Klik op de linker muisknop en houdt hem ingedrukt. Sleep de muis om het leeg stuk gras erin te ‘tekenen’.

Het grasgedeelte is klaar. Houd de linker [Alt]-toets ingedrukt en klik met de linker muisknop op het gedeelte van de muur dat je als bron wilt gebruiken.

110 128/2015

4

gras kopIëren

6

bron aanpassen

8

muur maken

Selecteer de laag ‘Retoucheer’. Houd de linker [Alt]-toets ingedrukt en klik op het gedeelte dat je als bron wilt gebruiken. In dit voorbeeld een leeg stuk gras.

Om te voorkomen dat je veel dezelfde grote stukken kopieert, pas je de bronpixels aan. Pas eventueel ook de grootte van het penseel aan om nog meer variatie in het gras te creëren.

Klik en teken de muur op de nieuwe plek. Doe hetzelfde als bij het gras en pas regelmatig het stuk muur dat je als bron gebruikt aan.

9

struIken

Herhaal de stappen zeven en acht voor het kopiëren van de struiken. Probeer ook hier om verschillende stukken van de struik te gebruiken.

10

controle

Check voor de zekerheid of je niets vergeten bent en of alles netjes is weggehaald. Klik eventueel op het oogje bij de ‘Achtergrond’-laag om te zien wat je hebt getekend.

aFbeeLding beWaRen

1

een laag maken

Om de foto te bewaren klik je in het menu op »Laag« en »Eén laag maken«. Hiermee plak je de ‘Retoucheer’-laag op de oorspronkelijke foto.

2

Foto opslaan

Klik in het menu op »Bestand« en »Opslaan als...«. Geef de nieuwe foto een naam en klik op »Opslaan« om het bestand te bewaren.

Snel retoucheerpenseel

Bij foto’s met een uniforme achtergrond gebruik je het ‘Snel retoucheerpenseel’. Open de foto en klik op »Snel retoucheerpenseel« (of druk op [J]) en laat de standaardopties staan.

Plaats de muisaanwijzer op de persoon en teken met het penseel over hem heen. Herhaal deze stap een aantal keer om de laatste restjes te verwijderen.

128/2015 111

PRAKTIJK Tips & Trucs

TIPS & TRUCS

Met deze tips maak je computers nog sneller en beter! Bovendien: de beste trucs voor Office, Facebook, Photoshop, smartphones, andere hardware en nog veel meer.

HARDWARE 1

SMARTWATCH Hierop moet je letten

2

SMARTPHONE Oorzaak voor snel

3

GELUIDSKAART Problemen met

als je een smartwatch koopt

leegraken van accu oplossen

AV-versterker oplossen

WINDOWS 4

WINDOWS 8.1 ISO-bestanden met Windows op schijf branden

5

WINDOWS Het standaardlettertype van Plaknotities wijzigen

6

WINDOWS 7 Grote harde schijven formatteren in Fat32-indeling

7

WINDOWS 8 Het oorspronkelijke startscherm snel herstellen

8

WINDOWS 8 Het besturingssysteem terugzetten naar fabrieksinstellingen

9

WINDOWS 10 Google instellen als zoekmachine in Edge

OFFICE

10 WORD Maak met een paar klikken een indrukwekkend visitekaartje 11 EXCEL Foutmeldingen in een tabel met de functie ‘ISFOUT’ bewerken 12 OUTLOOK Berichten versturen via een zelfgemaakte distributielijst

FOTOGRAFIE

13 LIGHTROOM Objecten in een foto vrijstaand maken 14 INSTAGRAM Foto’s zonder smartphone vanaf je pc of Mac uploaden 15 PHOTOSHOP Zelfgetekende lijnen met twee filters gladmaken 16 PAINT.NET Gewenste afdrukgrootte instellen

SOCIAL MEDIA

17 FACEBOOK Gebruik Messenger in de browser 18 YOUNOW Maak je eigen livestream 19 SNAPCHAT Vertel een verhaal met beelden

MOBIEL

Zo werk je in de registereditor Om de registereditor te starten, typ je in Windows 7 »regedit« in het zoekveld van het Startmenu en druk je op [Enter]. In Win 8 en Win 10 ga je naar de bureaubladweergave en druk je [Ctrl]+[R] in. Hierna typ je »regedit« in en druk je op [Enter]. In de boomstructuur in het linkerdeel van het register staan de sleutels en subsleutels; rechts staan de sleutelwaardes met hun gegevens. Werken in het register is geheel op eigen risico! Maak daarom altijd eerst een back-up. Ga

112 128/2015

in de registereditor naar het menu »Bestand« en klik op »Exporteren«. Geef vervolgens een locatie en naam voor het bestand op. Let op In de programmacode worden programmaregels steeds door een grijze lijn van elkaar gescheiden. Voer dus altijd de complete opdrachtregel tot aan deze lijn zonder een [Enter] in. Let daarbij op spaties. Die worden in de code steeds met een rode punt (»•«) aangegeven.

20 IPHONE Maak een hartslagmeter van je telefoon 21 ANDROID Je telefoon terugzetten naar fabrieksinstellingen 22 ANDROID Dit doe je als een app niet meer start

HARDWARE

1

Let er bij aankoop van een smartwatch op dat die compatibel is met je eigen smartphone.

Apparaten weer goed laten werken en optimaal gebruiken HIEROP MOET JE LETTEN 1 SMARTWATCH ALS JE EEN SMARTWATCH KOOPT

Er zijn steeds meer mensen die een smartwatch kopen. In tegenstelling tot de oudere gsm-horloges, waarmee je alleen kunt telefoneren en sms’en, kun je met een smartwatch ook nog apps en het internet gebruiken. Maar dat werkt alleen wanneer die met een smartphone is verbonden. Omdat beide toestellen via bluetooth verbinding met elkaar maken, mogen ze niet verder dan tien meter van elkaar verwijderd zijn. Indien de smartwatch niet compatibel is met je smartphone, heb je er weinig aan. Daarom moet je voor de aankoop grondig controleren of beide apparaten de vereiste interface voor de verbinding hebben. Verder moet het horloge ook op het besturingssysteem van de smartphone draaien – de Apple Watch bijvoorbeeld werkt niet samen met Android-smartphones. Hoeveel een smartwatch mag kosten, hangt natuurlijk af van zijn mogelijkheden. Goedkopere modellen beginnen bij ongeveer 70 euro en voor een goede smartwatch van Sony of Samsung leg je zo’n 200 euro neer. De begerenswaardige Apple Watch kost dubbel zoveel.

OORZAAK VOOR SNEL LEEG2 SMARTPHONE RAKEN VAN ACCU OPLOSSEN

Als de accu van je Android-smartphone snel leeg is terwijl je het toestel nauwelijks gebruikt, komt dat misschien doordat de cpu niet in de zogenaamde Deep Sleep Mode wordt gezet. Daarin worden alle actieve taken van de processor gestopt zodra je de smartphone in de slaapstand zet door kort op de aan/uit-knop te drukken. Werkt die slaapstand niet, dan slurpt de processor inderdaad de accu leeg. Met de app CPU Spy Reborn zie je of de Deep Sleep Mode nog op je toestel wordt ingeschakeld. Deze app geeft aan hoe lang de processor met welke kloksnelheid werkte en hoe

lang die in de Deep Sleep Mode heeft verkeerd. Als die laatste waarde zeer laag is ondanks dat je de smartphone zelden gebruikt, installeer je de app Deep Sleep Battery Save en schakel je die in. Deze app zorgt er nu voor dat je smartphone weer in de slaapstand wordt gezet zodra je het scherm uitschakelt en daardoor gaat de accu weer langer mee.

PROBLEMEN MET 3 GELUIDSKAART AV-VERSTERKER OPLOSSEN

Wanneer je geen geluid uit de luidsprekers hoort nadat je de computer op je AV-versterker hebt aangesloten, zijn er een paar punten die je moet controleren. Kijk eerst in Windows of het volume niet op 0 of heel zacht staat. Dat gaat het makkelijkst door in het systeemvak op het luidsprekerpictogram te klikken. Op je AV-versterker moet je de juiste input kiezen en checken of het volume niet per ongeluk op 0 staat. Daarna check je de kabels. Zijn die nog heel, zitten de stekkers er nog goed op, wiebelen ze niet in de connector en heb je ze correct aangesloten? Je hebt een kabel nodig met aan de ene kant een rode en zwarte tulpstekker die je in een Line-In- of AUX-aansluiting van de versterker steekt en aan de andere kant een 3,5mm audiostekker die je in de groene Line-Out-aansluiting van de pc steekt. Het kan zijn dat de geluidskaart defect is. Om dat te testen, sluit je hem op een andere versterker aan of stop je een koptelefoon in de groene aansluiting en luister je of daar wel geluid uitkomt. Indien dat het geval is, hebben de kabels misschien een interne breuk of is er iets mis met je versterker. Het eerste check je met een andere kabel, het tweede check je door de pc aan te sluiten op een andere ingang van de versterker, waarvan je zeker weet dat die goed is. Leiden deze acties niet tot de oplossing van het probleem, dan is het verstandig om er een vakman naar te laten kijken, voordat je met een schroevendraaier begint te doe-het-zelven aan je versterker. Heb je het probleem kunnen herleiden naar een defecte geluidskaart, dan kun je die wel makkelijk vervangen – althans van een desktop-pc.

Foto’s ©: Samsung, Fotolia/blas

3

De app CPU Spy Reborn geeft aan hoe lang de processor op een bepaalde kloksnelheid heeft gedraaid.

2

Met een kabel zoals deze sluit je de pc op je AV-versterker aan.

128/2015 113

PRAKTIJK Tips & Trucs

4

Windows 8.1 heeft een interne tool voor het branden van schijfkopieën op gegevensdragers.

WINDOWS

Met deze tips haal je meer uit het besturingssysteem 8.1 ISO-BESTANDEN MET 4 WINDOWS WINDOWS OP SCHIJF BRANDEN

Om ISO-bestanden op een gegevensdrager te branden heb je geen extern programma nodig. Windows 8.1 heeft hiervoor een tool ingebouwd. Klik met de rechtermuisknop op een ISO-bestand, klik in het contextmenu op »Openen met«, kies »Standaardprogramma selecteren«, zorg dat er een vinkje staat bij »Deze app gebruiken voor alle .iso-bestanden« en selecteer »Windows Verkenner« (of »Windows Verkenner blijven gebruiken«). Navigeer nu met de rechtermuisknop naar het ISObestand en kies »Schijfkopiebestand branden« om de interne Windows-brandtool te openen. In het onderdeel »Cd/dvd-brander« klik je op de drive waarmee je gaat branden en waarin zich een lege cd of dvd bevindt. Je mag ook een vinkje plaatsen bij: »Schijf controleren na branden«. Een functietest verklaart dan of de image voor de gegevensdrager correct op de dvd is gebrand. Wanneer de integriteit van het ISO-bestand erg belangrijk is, moet je die functie in elk geval activeren. Tot slot start je met de knop »Branden« het brandproces.

5

WINDOWS HET STANDAARDLETTERTYPE VAN PLAKNOTITIES WIJZIGEN

Microsoft heeft in Plaknotities geen mogelijkheid opgenomen om het standaardlettertype Segoe Print te wijzigen. Maar niet iedereen vindt dat lettertype mooi. Gelukkig kun je het letterypte met een trucje in het register wel veranderen. Druk op [Win]+[R], voer »regedit« in en navigeer in het register naar »HKEY_LOCAL_MACHINE\SOFTWARE\Microsoft\ Windows NT\CurrentVersion\Fonts« om het lettertype Segoe Print aan te passen. Zoek naar de sleutel ‘Segoe Print (TrueType)’, dubbelklik erop en wijzig in het venster ‘Tekenreeks bewerken’ bij »Waardegegevens« de bestandsnaam in die van het lettertype dat je wilt gebruiken, bijvoorbeeld

5

Door de lettertypen van Segoe Print in het register een andere sleutelwaarde te geven, krijgen Plaknotities een ander lettertype.

114 128/2015

in »arial.ttf«. Vervolgens wijzig je ook de sleutelwaarde voor “Segoe Print Bold (TrueType)”, nu in »arialbd.ttf«. Na het herstarten van je computer zullen plaknotities – maar ook alle andere programma’s die het Segoe Print-lettertype gebruiken – in het nieuwe lettertype verschijnen. Met deze registerwijziging verander je het lettertype Segoe Print dus voor de hele computer. Onafhankelijk van het gebruikte lettertype kun je de tekst in Plaknotities bovendien naar wens opmaken. De toetscombinatie [Ctrl]+[B] maakt je tekst vet, met [Ctrl]+[U] onderstreept hem en met [Ctrl]+[T] streep je hem door. Met de drievoudige toetscombinatie [Ctrl]+[Shift]+[L] maak je een lijst. Meer sneltoetsen voor het opmaken van plaknotities vind je op windows.microsoft.com/nl-nl/windows7/UsingSticky-Notes.

7 GROTE HARDE SCHIJVEN 6 WINDOWS FORMATTEREN IN FAT32-INDELING

Onder Windows kun je in Fat32-indeling geen partities aanmaken die groter zijn dan 32 GB. Toch heb je die indeling soms nodig, omdat er apparaten zijn die geen andere indeling ondersteunen. Denk aan de Xbox 360, de PlayStation 3 en enkele hardware-mediaspelers. Om voor die apparaten grote harde schijven van één terabyte of meer te formatteren in een Fat32-indeling, kun je de gratis tool Fat32Formatter gebruiken. Deze download je via www.ridgecrop.demon.co.uk. Installeren is niet nodig: je hoeft alleen het ZIP-bestand uit te pakken en het daarin aanwezige programma te starten. In de lijst selecteer je vervolgens de te formatteren gegevensdrager. Staat daar al een partitie op, dan klik je erop. De kleur daarvan verandert dan van blauw naar groen. Controleer wel nauwkeurig of je echt de juiste partitie hebt gekozen, want bij het formatteren worden alle gegevens gewist. Pas als je helemaal zeker bent, klik je op »Delete Partition« en bevestig je die actie. Mocht het medium opgedeeld zijn in meerdere partities die je tot één grote wilt samenvoe-

6

De tool Fat32Formatter heft in Windows de groottebeperking voor Fat32indelingen op, zodat je ook opslagmedia van meer dan 32 GB kunt formatteren.

7

Door slechts twee bestanden te wissen, zet je het startscherm terug op de standaardinstelling waarmee het uit de fabriek kwam.

gen, herhaal dan het wissen totdat alle ruimte één groot blok vormt met de aanduiding »Not allocated«. Als laatste geef je de gegevensdrager een naam en klik je op »Start« om hem in Fat32-indeling te formatteren.

8 HET OORSPRONKELIJKE 7 WINDOWS STARTSCHERM SNEL HERSTELLEN

Wanneer je in de loop van tijd steeds meer programma´s en onderdelen op je startscherm hebt verzameld, lijkt het veel werk om weer naar het oorspronkelijke startscherm terug te keren. Toch hoef je maar twee bestanden te wissen om de standaardinstelling terug te zetten. Druk op [Win]+[R] om het venster »Uitvoeren« te openen. Typ het pad »%LocalAppData%\Microsoft\Windows\« in en bevestig dit met »OK«. Scrol helemaal naar beneden en wis daar de bestanden »appsFolder.itemdata-ms« en »appsFolder. itemdata-ms.bak«. Hierna start je Windows 8 opnieuw op en zul je zien dan het oorspronkelijke startscherm is hersteld.

8 HET BESTURINGSSYSTEEM 8 WINDOWS TERUGZETTEN OP FABRIEKSINSTELLINGEN

Als je je computer ooit wilt verkopen, dan is het raadzaam hem op de fabrieksinstellingen terug te zetten. Alle gegevens worden daarbij overschreven, zodat gewone gebruikers die niet meer kunnen terughalen. Druk op [Win]+[C] om de charmsbalk te openen. Klik onder in de balk op »Instellingen«. Klik daarna helemaal onderaan op de optie »Pc-instellingen wijzigen«. Ga nu in de zijbalk links naar »Bewerken en herstellen«, klik erop en kies »Systeemherstel«. In het volgende scherm ga je naar de functie in het midden: »Alles verwijderen en Windows opnieuw installeren«. Klik eronder op de knop »Aan de slag«. Bevestig de volgende controlevraag en ga verder. Indien je computer over een herstelpartitie beschikt, zal Windows die automatisch herkennen en hem gebruiken voor het terugzetten. Mocht zo’n partitie ontbreken, dat wordt je verzocht om de dvd van Windows 8 te plaatsen.

9

In de instellingen van Edge geef je aan met welke website de browser moet starten.

8

Via de instellingen van je pc kun je Windows 8 terugzetten op de fabrieksinstellingen.

Vervolgens krijg je de vraag welke harde schijven je wilt herstellen. Je kunt hier kiezen tussen de partitie waarop Windows is geïnstalleerd of gewoon alle partities. Om eerst je gegevens veilig te stellen, kun je ze bijvoorbeeld kopiëren naar de harde schijf of partitie waarop Windows niet is geïnstalleerd en dan alleen de Windows-partitie terugzetten. Kies voor een van beide mogelijkheden. Vervolgens wordt gevraagd of je het schijfstation volledig wilt opschonen. Door hier op »Alleen mijn bestanden verwijderen« te klikken, kan een ander deze later eventueel herstellen. Klik je daarentegen op »Het station volledig opschonen«, dan wordt alle inhoud overschreven en is deze niet meer terug te halen. Tot slot vraagt Windows of ze het proces echt mag uitvoeren. Bevestig dit en je computer wordt opnieuw opgestart. Het hele proces kan enkele minuten duren. Wanneer je dit proces op een laptop uitvoert, doe je er goed aan deze voor de zekerheid op de netspanning aan te sluiten – in enkele gevallen kan het namelijk veel meer tijd in beslag nemen.

10 GOOGLE INSTELLEN ALS 9 WINDOWS ZOEKMACHINE IN EDGE

Windows 10 heeft een nieuwe browser, genaamd Edge, die anders functioneert dan Internet Explorer. Standaard maakt Edge gebruik van de zoekmachine Bing, maar met de juiste aanpassingen kun je ook Google als standaardzoekmachine inzetten. Start Edge en klik rechtsboven op de knop met de drie puntjes. Kies »Instellingen« en scrol een stukje omlaag. Klik nu op »Geavanceerde instellingen weergeven« en zoek daar naar de optie »Zoeken in de adresbalk met«. Open het uitklapmenu van deze optie, klik op »« en selecteer de zoekmachine »www.google.nl«. Klik ten slotte op »Als standaard toevoegen«. De wijzigingen worden automatisch doorgevoerd. Wanneer je de standaardzoekmachine van Edge niet wilt wijzigen, kun je ook direct vanaf de start met Google zoeken door deze dienst als startpagina in te stellen. Hiervoor open je de browserinstellingen en kies je onder »Openen met« voor »Specifieke pagina of pagina’s«. Selecteer in het uitklapmenu eronder »Aangepast« en vervang de URL door https://www.google. nl. Klik vervolgens op het blauwe diskettesymbool naast het invoervak om de instelling op te slaan. De volgende keer dat je Edge start, kom je op de Google-zoekpagina terecht.

128/2015 115

PRAKTIJK Tips & Trucs

10

OFFICE

Tips en trucs om effectief met de kantoorsuite op je pc te werken MAAK MET EEN PAAR KLIKKEN 10 WORD EEN INDRUKWEKKEND VISITEKAARTJE

Word heeft diverse sjablonen voor visitekaartjes. Die kun je downloaden, waarna je op de kaartjes alleen maar je (bedrijfs)naam, logo en adresgegevens hoeft in te voeren. Start Word en kies »Bestand | Nieuw«. Hierdoor opent het hele assortiment aan beschikbare Office.com-sjablonen. Rechts in het venster vind je van elke sjabloon een vergrote voorbeeldweergave. Om snel alle sjablonen voor visitekaartjes te zien, voer je in de zoekbalk het begrip ‘visitekaartje’ in. Zodra je een geschikte sjabloon hebt gevonden, klik je erop. Klik op »Maken« om hem te downloaden. Daarna hoef je alleen nog maar je gegevens op het kaartje in te voeren. Selecteer de voorgedefinieerde tekst op het visitekaartje. Dit opent het tekstvak en nu kun je je naam, adres en verdere details aan het kaartje toevoegen, waarbij je de voorbeeldtekst door je eigen invoer vervangt. Vóór het afdrukken kun je in de afdrukinstellingen ook nog de grootte van en het aantal visitekaartjes opgeven.

FOUTMELDINGEN IN EEN TABEL 11 EXCEL MET DE FUNCTIE ‘ISFOUT’ BEWERKEN

Fouten in een Excel-formule kunnen tal van oorzaken hebben. Om desondanks ongestoord te kunnen rekenen, kun je de functie ‘ISFOUT’ inzetten. We zullen dit toelichten aan de hand van een eenvoudig voorbeeld, waarbij we ervan uitgaan dat je een rittenboek bijhoudt om de te ontvangen reiskostenvergoedingen in het oog te houden. In je rittenboek gebruik je kolom ‘B’ voor de datum, kolom ‘C’ voor de dag van de week en kolom ‘D’ voor de gereden kilometers respectievelijk de reden waarom ze niet gereden zijn. In kolom ‘E’ geeft Excel dan voor elke dag het bijbehorende vergoedingsbedrag aan. Op dagen waarop niet werd gereden, zie je dan in kolom ‘E’ de foutmelding ‘#WAARDE!’. Dat is normaliter niet zo’n probleem, maar dat wordt het wel als je later met de waarden in kolom

11

Met de functie ‘ISFOUT’ onderdruk je foutmeldingen door in tabellen de aanduiding »#WAARDE« te vervangen door het cijfer nul.

116 128/2015

In de geopende Office-sjabloon voor een visitekaartje vervang je eenvoudigweg de voorbeeldtekst.

‘E’ het totaalbedrag per maand of per jaar wilt berekenen: met tekststrings in een formule kan Excel nu eenmaal niet rekenen. In zo’n situatie komt de functie ‘ISFOUT’ om de hoek kijken. Met die functie vervang je de foutmelding door een nul. Daarvoor voer je in de formulebalk voor cel ‘D4’ het volgende in: »=ALS(ISFOUT (D4*0,38);0;(D4*0,38))«, waarbij je ‘D4’ in voorkomende gevallen door een andere cel moet vervangen (klik op cel »D4« en sleep de rechterbenedenhoek omlaag). Je vertelt Excel hiermee het volgende: als in de formule een fout optreedt, voer dan in plaats van een foutmelding de waarde 0 uit en anders het berekende bedrag. Indien je daarna telkens de totaalbedragen door Excel wilt laten uitrekenen, is dat probleemloos mogelijk omdat alle #WAARDE!-strings door het cijfer nul zijn vervangen. Uiteraard kun je met de ISFOUT-functie ook veel complexere Excelformules maken of bijvoorbeeld hele foutdetecties verwerken.

BERICHTEN VERSTUREN VIA 12 OUTLOOK EEN ZELFGEMAAKTE DISTRIBUTIELIJST

Wanneer je regelmatig meerdere berichten naar verschillende personen wilt sturen, is het dikwijls de moeite waard om daarvoor een distributielijst aan te maken. Open Outlook en ga naar het tabblad »Start«. Klik linksonder in de menubalk op het symbool voor contactpersonen, zodat bovenaan het menu verandert. Kies hier in de categorie ‘Nieuw’ de optie »Nieuwe contactpersonengroep«. Er wordt een nieuw venster geopend. In het veld »Naam« geef je je distributielijst eerst een naam – bijvoorbeeld »Vrienden« of »Collega’s«. Ga nu naar de tab »Groep contactpersonen« en klik in de categorie »Leden« op »Leden toevoegen«. Maak hier een keuze tussen de opties »Uit Outlook-contactpersonen«, »Uit Adresboek« of »Nieuwe e-mailcontactpersoon«. Geef de namen of e-mailadressen van de contacten en klik op de knop »OK«. Klik linksboven in de categorie ‘Acties’ op »Opslaan en sluiten«. De distributielijst wordt nu onder de aangegeven naam opgeslagen. Bij het schrijven van een nieuw bericht, geef je in het adresveld voortaan de naam van de distributiegroep als ontvanger op.

12

Bij het schrijven van een e-mail kun je gewoon de naam van een distributielijst als geadresseerde invullen.

13

Eenvoudige objecten kun je isoleren met de ‘Uitsnijdbedekking’ of met het aanpassingspenseel.

FOTOGRAFIE De handigste tips voor al je fotografieavonturen

OBJECTEN IN EEN FOTO FOTO’S ZONDER SMART13 LIGHTROOM 14 INSTAGRAM VRIJSTAAND MAKEN PHONE VANAF JE PC OF MAC UPLOADEN In Adobe Lightroom kun je afzonderlijke objecten in je foto’s snel vrijstaand maken. De eerste methode is eenvoudigweg bijsnijden: open je foto in de modus »Ontwikkelen«. Roep met een druk op [R] de tool »Uitsnijdbedekking« op. Klik daarna op het slotsymbool om de beeldverhoudingen te ontgrendelen. Over de foto heen verschijnt dan een virtueel kader. Door met de muiswijzer de hoeken daarvan te verplaatsen, kun je de grootte van het kader veranderen en het plaatsen over het object dat je vrijstaand wilt maken. Zodra je op »Gereed« klikt, wordt de foto overeenkomstig bijgesneden. Eventueel kun je de beelduitsnede later nog wijzigen. Een andere methode is dat je het gewenste object vrijstaand maakt door het omliggende gebied flink donkerder of lichter te maken, Open de foto ook hiervoor in de modus »Ontwikkelen«. Roep vervolgens met [K] het aanpassingspenseel op. Al naar gelang je het bereik rondom het object lichter of donkerder wilt maken, schuif je de regelaar »Belichting« naar rechts of naar links. Beweeg daarna met de muiswijzer over het hele bereik rondom het object. Met de schuif »Grootte«, of met het scrolwiel boven op de muis, kun je de grootte van het penseel veranderen. Om de straal van de vage rand te veranderen, gebruik je de schuif »Doezelaar« of druk je vóór het scrollen de [Shift]toets in. Wanneer je met het penseel per ongeluk over het object hebt geschilderd, gebruik je de [Alt]-toets. Door hierop te drukken verandert de tool in een gum, waarmee je de penseelstreken weer kunt verwijderen. Wil je het gebied rondom het object helemaal wit of zwart tekenen, gebruik de penseeltool dan meermaals met maximale respectievelijk minimale belichting over elkaar heen.

14

Met de tool Gramblr kun je zonder smartphone foto’s vanaf je pc of Mac naar Instagram uploaden.

Met het gratis programmaatje Gramblr kun je foto’s direct vanaf je computer naar Instagram uploaden. Download en installeer deze tool van gramblr.com. Start de tool en meld je aan met je toegangsgegevens voor Instagram. Klik vervolgens op »Choose File« om een foto te uploaden. Die foto moet wel een resolutie hebben van 650 × 650 pixels. Na een klik op »Upload« kun je nog een beschrijving aan de foto toevoegen. Na bevestiging post Gramble de foto op Instagram.

ZELFGETEKENDE LIJNEN 15 PHOTOSHOP MET TWEE FILTERS GLADMAKEN

Het gladmaken van lijnen is iets dat vooral noodzakelijk is bij lijnen die je met de hand hebt getekend. Open in de menubalk van Photoshop het menu »Filter« en kies »Vervagen | Gaussiaans vervagen«. Experimenteer met dit filter om te bepalen welke waarde voor »Straal« voor jouw tekening het meest geschikt is. Bij een te hoge waarde wordt een lijn al gauw onscherp. In aansluiting daarop kun je in het menu »Filter« via »Verscherpen« de optie »Onscherp masker« kiezen. Wanneer je hier de waarde voor »Hoeveel« verhoogt, wordt het beeld steeds duidelijker en worden de lijnen gladder.

GEWENSTE AFDRUKGROOTTE 16 PAINT.NET INSTELLEN

Een probleem van de app Paint.net is dat het afbeeldingen niet op de gewenste grootte afdrukt. Dit kun je eenvoudig verhelpen. Kies »Afbeelding | Formaat wijzigen« of druk op [Ctrl]+[R]. Onder in het volgende venster geef je dan de afdrukgrootte aan. Voor een specifieke grootte verwijder je het vinkje bij »Verhoudingen behouden«. Klik daarna op »OK« en druk je afbeelding af.

15

Met het filter ‘Onscherp masker’ geef je vervaagde lijnen hun scherpte terug.

128/2015 117

PRAKTIJK Tips & Trucs

17

De Messengerchatdienst van Facebook is niet alleen beschikbaar als app, maar ook via een aparte site.

SOCIAL MEDIA

Netwerken met behoud van privacy

GEBRUIK MESSENGER IN 17 FACEBOOK DE BROWSER

De meeste mensen gebruiken de Messenger-chatdienst van Facebook via de site of als app op hun smartphone of tablet. Maar je kunt deze handige chatdient ook gebruiken in een browser zoals Chrome of Safari. Ga daarvoor naar de website messenger.com en log daar in met je gebruikelijke Facebook-accountgegevens. Als je op het moment dat je de Messenger-pagina bezoekt al bent ingelogd, detecteert Facebook dat en hoef je alleen te klikken op »Doorgaan als <Jouw Naam>«. Als je met een andere account wilt chatten klik je in plaats daarvan op »Wisselen van account«. Als je bent ingelogd, krijg je de volwaardige Facebook Messenger-webinterface te zien. Je kunt op deze site met je vrienden chatten, onafhankelijk van het daadwerkelijke sociale netwerk. De interface ziet er precies zo uit als het Messenger-menu rechts op de gewone site. Je contacten vind je nu aan de linkerkant, terwijl je rechts de nodige opties en gedeelde foto’s ziet staan. Zo heb je een mooi overzicht van je chatgeschiedenis met een bepaald contact.

18 YOUNOW MAAK JE EIGEN LIVESTREAM

Facebook en Twitter zijn voor de meeste jonge gebruikers gesneden koek. De laatste mode is om livestreams te maken. Daar zijn een aantal mooie sites voor, maar YouNow is momenteel één van de populairste. Het gebruik ervan is eigenlijk heel simpel en het werkt zowel via een smartphone- of tablet-app als via je pc. Op beide platforms is de bediening ongeveer hetzelfde. Je logt in in met je Facebook-, Twitter- of Google+-account. Daarna tik of klik je onderin op de »Now«-knop met het camerapictogram. Als je dit voor het eerst doet, moet je YouNow nog even toegang tot je camera en microfoon geven.

18

Je wilt natuurlijk wel dat je stream goed gevonden kan worden. Voorzie hem daarom van een passende hashtag (net als bij Twitter) die een idee geeft van het thema van je stream. Maak vervolgens een profielafbeelding aan en nodig, als je wilt, nog vrienden uit van andere sociale netwerken, zoals Facebook. Als je tevreden bent, klik je op »Go Live« om je livestream uit te zenden voor de kijkers. Rechts kun je altijd zien hoeveel mensen er live meekijken en links vind je de nodige extra instellingen. Overigens hoef je je echt geen zorgen te maken dat je geen kijkers trekt op YouNow. Tijdens een test waren wij weinig meer aan het doen dan een toetsenbord filmen en dát trok al tien toeschouwers. Overigens is het ook leuk om gewoon eens rond te kijken op YouNow, want er zijn best leuke streams te vinden van mensen die vermakelijke content afleveren.

VERTEL EEN VERHAAL MET 19 SNAPCHAT BEELDEN

Je kunt Snapchat gebruiken om leuke verhalen te vertellen met sequenties foto’s of video’s. Zo kun je een indruk geven van een mooie avond uit of van een bruiloft. Let wel op: de verhalen vervliegen na 24 uur, dus vertrouw niet op deze functie voor blijvende herinneringen. Open de app op je iPhone of Android-toestel en log in met je gebruikelijke gebruikersnaam en wachtwoord. Tik op de hoofdpagina midden onderin op de witte cirkel om een nieuwe foto te maken. Als je deze wilt toevoegen aan het verhaal dat je gaat vertellen, tik je op het pictogram van het witte vierkantje met een plusteken rechtsboven. Het kan zijn dat de app je vraagt of je de foto echt wilt toevoegen. Tik inderdaad op »Toevoegen« als je verder wilt gaan. Voor het gemak kun je aangeven dat de app dit in de toekomst niet meer hoeft te vragen. Je kunt zoveel foto’s toevoegen als je maar wilt. Je verhalen worden standaard gedeeld met je beste vrienden.

Of je nou zelf een groot publiek zoekt of gewoon graag kijkt naar wat anderen allemaal kunnen of vertellen maakt op YouNow niet uit.

118 128/2015

19

Je kunt Snapchat gebruiken om een mooie indruk te geven van een avond stappen of een concert.

20

MOBIEL

Meer gemak en minder problemen onderweg

MAAK EEN HARTSLAGMETER 20 IPHONE VAN JE TELEFOON

Als je jouw hartslag wilt meten met je telefoon, omdat je een activity tracker of een sporthorloge te duur vindt, zijn daar een aantal opties voor. Als je maar heel af en toe je hartslag wilt meten en niet per se grote nauwkeurigheid nodig hebt, installeer je de prima gratis app Runtastic Heart Rate. Een ander alternatief is Instant Heart Rate, dat eigenlijk net zo goed werkt. Beide appjes gebruiken de camera en de flitser van je iPhone om je hartslag vast te stellen. Start de app op en leg je wijsvinger op de camera en flitser. Na een paar seconden krijg je de uitslag. Zolang je de test goed uitvoert en er geen storing is door fel zonlicht, is die uitslag vrij nauwkeurig. Als je zeker wilt weten dat je geen vertekening in je meetresultaat hebt, doe je de test twee of drie keer. Als de resultaten dicht bij elkaar liggen, zit je goed. Als je een hoger budget hebt, kun je ook voor een externe hartslagmeter gaan. Deze zijn nauwkeuriger en kunnen ook een stuk handiger zijn omdat ze hun gegeven via bluetooth aan je telefoon doorgeven. Het bedrijf iHealth Labs bijvoorbeeld maakt mooie apparaatjes voor iOS- en Android-apparaten. Het metertje stelt je hartslag en het zuurstofgehalte van je bloed vast en stuurt de data naar de bijbehorende app. Dit soort bluetooth-hartslagmetertjes zijn vrij prijzig. De iHealth Wireless Pulse Oximeter bijvoorbeeld kost zo’n 70 euro.

JE TELEFOON TERUGZETTEN 21 ANDROID NAAR FABRIEKSINSTELLINGEN

Je kunt je telefoon terugzetten naar de fabrieksinstellingen als je een probleem hebt dat langs een andere weg niet meer te verhelpen valt. Maar dat is misschien wat makkelijker gezegd dan gedaan. Want hoe doe je dat precies? Open om te beginnen de »Instellingen« en zoek daar naar de cate-

21

Als niets de situatie meer kan herstellen, wordt het tijd om je telefoon terug te brengen naar zijn fabriekstoestand.

De gratis app Runtastic Heart Rate meet je hartslag met de camera en het flitslicht van je telefoon.

gorie ‘Persoonlijk’. Hier vind je de optie »Backup maken en opnieuw instellen«. Als je zonder backup de fabriekstinstellingen terugzet, ben je alle persoonlijke data op de telefoon kwijt. Als er geen vinkjes bij de backup-opties staan is het daarom tijd om die nu wel te zetten. Wacht vervolgens even af totdat je eerste backup gemaakt is. Als je klaar bent, klik je op de optie »Fabrieksinstellingen terug«. Lees de informatie die je nu krijgt even rustig door en klik daarna op de button met »Telefoon herstellen«.

DIT DOE JE ALS EEN APP 22 ANDROID NIET MEER START

Als je op jouw smartphone de melding ‘het proces com.android.phone is gestopt’ krijgt, kun je de op dat moment geopende app niet langer gebruiken of opnieuw opstarten. Om de boel weer recht te trekken, ga je eerst naar de »Instellingen« en dan naar »Apps« of het »Toepassingsbeheer«. Zoek hier naar de »LogsProvider«. Het kan zijn dat je daarvoor naar een overzicht van »Alle« apps moet vegen, omdat de standaardweergave alleen de gedownloade apps bevat. Tik op »LogsProvider« en dan op »Nu stoppen«, »Forceer stoppen« of een dergelijke optie. Scrol dan nog omlaag en haal de cache van de app leeg. Als het probleem hierna nog vaker voorkomt, ligt de oorzaak niet bij LogsProvider, maar bij de app die actief is tijdens de foutmelding. Zoek die app op in het hierboven beschreven Apps-overzicht en tik ook hier op »Nu stoppen« en »Cache wissen«. Als het probleem nu nóg steeds blijft terugkomen ligt de oorzaak dieper in je Android-systeem. In dat geval helpt alleen nog het herstellen van de fabrieksinstellingen. Maak wel van te voren een backup van je data, anders ben je die kwijt.

22

Sluit een app geforceerd af als hij na een foutmelding niet meer wil opstarten. Als dit niet helpt, ligt het probleem dieper.

128/2015 119

©ra2 studio/Fotolia

Het laatste woord

Eén digitale identiteit “De overheid en ict gaan niet samen”, is een veelgehoorde opmerking. Projecten zijn te versnipperd, foutgevoelig en onveilig. De overheid schijnt zich deze kritiek aan te trekken en werkt hard aan verbetering. Dit moet uitmonden in Idensys: één digitale identiteit voor al je online activiteiten. Het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) luidde onlangs andermaal de noodklok over DigiD. Door middel van phishing zijn de gegevens van de gebruiker veel te gemakkelijk te achterhalen. Daarom moet de beveiliging ervan beter dan nu het geval is. Niet alleen door phishing kunnen gebruikersgegevens in andermans handen vallen, ook een gewone vergissing kan leiden tot een flinke gegevensoogst. Toen duizenden mensen probeerden om met hun DigiD in te loggen op de website van het reclamebureau Digi-D uit Brabant, verzamelde dit bedrijf de gebruikersnamen en wachtwoorden. Overigens was het bedrijf wel zo kies om deze gegevens niet te misbruiken. Dit voorval maakt pijnlijk duidelijk dat het met de beveiliging van DigiD slecht gesteld is. Er bestaat de mogelijkheid om een extra beveiliging aan te brengen door middel van een sms-code, maar deze wordt niet door iedereen gebruikt. Volgens het CPB moet deze sms-verificatie dan ook verplicht worden. Ict-projecten van de overheid staan onder een slecht gesternte. Meer dan eens is er in het nieuws sprake van storingen, veiligheidslekken en budgetoverschrijdingen. Hierdoor ontstaat het beeld dat de BV Nederland zich maar beter verre kan houden van alles wat digitaal is. Deze voorbeelden ten spijt gaat het echter helemaal zo slecht nog niet met de digitale overheid. Een onderzoek van de EU laat zien dat Nederland qua digitaal vaardige burgers in de Top 4 staat en onze digitale overheidsdiensten scoren wereldwijd een vijfde plaats, zo heeft de VN laten weten.

120 128/2015

Wanneer we de (in veel gevallen terechte) negatieve berichten even opzij schuiven en sec kijken naar de diensten van de Nederlandse overheid aan haar burgers, dan is er de laatste jaren echt wel het een en ander gebeurd. Momenteel worden overheidsdiensten verspreid over verschillende portals en websites aangeboden, maar met de komst van mijn. overheid.nl worden veel van deze diensten gebundeld. Wanneer je bent ingelogd met je DigiD (denk eraan om sms-verificatie te gebruiken!) krijg je inzage in hoe je geregistreerd staat bij je gemeente, de WOZ-waarde van je woning en je pensioenoverzicht. In een speciale postbus (de Berichtenbox) ontvang je mailtjes van verschillende overheidsdiensten, waaronder de Belastingdienst en de RDW. Vanuit deze portal word je overigens nog steeds doorgestuurd naar de sites van de aangesloten diensten, maar je hoeft in veel gevallen niet nog eens in te loggen. Het is trouwens de bedoeling dat alle handelingen op de website van Mijn Overheid ondergebracht gaan worden. Momenteel zijn nog niet de gegevens van alle gemeenten opgenomen in deze website, maar dat is slechts een kwestie van tijd. Niet alleen het veiliger maken van de bestaande manier van inloggen bij de overheid behoeft aandacht. Het onderbrengen van alle persoonsgegevens onder één digitale identiteit is speerpunt van de overheid. Speciaal hiervoor is het project Idensys (idensys.nl) gestart. Idensys gaat nog een stapje verder dan DigiD, want het zorgt niet alleen voor contact tussen burger en overheid, maar ook voor het contact tussen consumenten en bedrijven. Uiteindelijk moet het ertoe leiden dat je geen 1001 gebruikersnamen en wachtwoorden meer nodig hebt om online goederen te kopen, een rijbewijs aan te vragen of een verzekering af te sluiten. Al met al, en ondanks de hobbels die er ongetwijfeld aan gaan komen, ziet de digitale toekomst er hoopvol uit. [email protected] c

Colofon

CHIP is een uitgave van

Business Publications BV in licentie van CHIP Holding München Uitgevers: Wien Feitz en Paul Lemmens Bezoekadres: Meijhorst 6010, 6537 KT, Nijmegen Postbus 31331, 6503 CH, Nijmegen Tel: 024 - 240 46 36, Fax: 024 - 240 46 30 Website: www.chip.nl

Hoofdredactie Patrick Smits

Redactiecoördinator Eric Dingemanse

Redactie

Jos Heijmans, Fred van Lierop, Peter Marinus, Mark van Sommeren

Website

Luc Kickken, Ravi Lautan e-mail: [email protected]

Met medewerking van

Caren Stella Geiger, Jörg Geiger, Benjamin Hartlmaier, Dominik Hayon, Herman Heringa, Markus Hermannsdorfer, Dennis van Houts, Fred Hubers, Daan Jeuken, Fabian von Keudell, Noud van Kruysbergen, Sven Lamers, PietJan Lentjes, Markus Mandau, Marcel van der Meer, Jan Mulder, Claudio Müller, Christoph Sackmann, Christoph Schmidt, Maurice Snijders, Alieke van Sommeren,Terry Stooker, Marco den Teuling

Nieuwsredactie/persberichten F&L Business Publications B.V. o.v.v. CHIP Adresgegevens: zie boven E-mail: [email protected]

Vragen aan de redactie

E-mail: [email protected]

ABONNEMENTEN SERVICE Kijk voor de actuele aanbieding op

www.fnl.nl/chipabo

Vormgeving

Els Jacobs, Patrick Maters, Mylène Nales

Druk

HaboDaCosta bv, Vianen

Abonnementenservice Tel: 0251 - 76 01 22 e-mail: [email protected]

Marketing

Marijn van Gelder Tel: 024 - 240 45 56, e-mail: [email protected]

Commercieel directeur Gerrit-Jan Bomhof

• Profiteer van kortingen • Abonnement met cadeau • Elke maand nieuwtjes, tests, reviews & workshops

• In huis nog voordat hij in de winkel ligt

Accountmanager

Thijs de Hoogh Tel: 024 - 240 46 41, e-mail: [email protected]

Traffic/backoffice

Marko Versteege Tel: 024 - 240 46 45, e-mail: [email protected] © Copyrights Het auteursrecht op deze uitgave en op de daarin verschenen artikelen wordt door de uitgever voorbehouden. Voor uit de Duitse CHIP overgenomen artikelen geldt, dat het inhoudsrecht daarvan bij het handelsmerk “CHIP” van CHIP Holding GmbH, 80336 Munich/Germany ligt. De vertaalrechten daarvan berusten bij F&L Business Publications B.V., Nijmegen/ Nederland. Het verlenen van toestemming tot publicatie in de gedrukte uitgave houdt in dat de auteur de uitgever, met uitsluiting van ieder ander, onherroepelijk machtigt de bij of krachtens de auteurswet door derden verschuldigde vergoedingen voor kopiëren te innen en dat de auteur alle rechten overdraagt aan de uitgever, tenzij anders bepaald. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, vermenigvuldigd of gekopieerd zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden die in deze uitgave voorkomen.

Klantenservice Nederland De klantenservice in Nederland is bereikbaar via [email protected] of via Postbus 20, 1910 AA Uitgeest t.a.v. Klantenservice CHIP. Telefonisch is de klantenservice bereikbaar op werkdagen van 9:00 tot 17:00 uur via telefoonnummer 0251-760122. Klantenservice België De klantenservice in België is bereikbaar via [email protected] of via Diependaalweg 6, 3020 Herent t.a.v. Klantenservice CHIP. Telefonisch is de klantenservice bereikbaar op werkdagen van 9:00 tot 17:00 uur via telefoonnummer 028-085523. Het afsluiten van een abonnement kan telefonisch of via www.bladenbox.be.

Abonnementsprijzen CHIP kost €5,49 per nummer. Een jaarabonnement op CHIP is vanaf editie 124-2015 €46,50 voor 10 nummers. Deze prijs is bij betaling via automatische incasso. Voor betaling per factuur geldt een toeslag van €2,50. Abonnementen worden na een jaar automatisch verlengd tegen het dan geldende standaardtarief. Het opzeggen van een abonnement kan schriftelijk per post of e-mail of via www.aboland.nl of www.aboland.be. Vermeld voor een spoedig antwoord duidelijk de abonnee- en adresgegevens (zie adresetiket). Algemene voorwaarden De algemene voorwaarden zijn te vinden op de website www.fnl.nl. Deze voorwaarden zijn ook schriftelijk op te vragen bij Abonnementenland, Postbus 20, 1910 AA Uitgeest.

128/2015 121

DE VOLGENDE CHIP

WORKSHOP

Bouw je eigen ad-blocker Wanneer je niet door advertenties op websites gestoord of gehinderd wilt worden, kun je een adblocker in de browser installeren. Maar je kunt ook een Raspberry Pi adblocking proxy met Privoxy bouwen die advertenties voor je gehele netwerk tegenhoudt.

PRAKTIJK

Windowstroubleshooting Wanneer Windows telkens weer vastloopt of standaardtaken heel traag uitvoert, is dat lastig. De oorzaken zijn vaak moeilijk te vinden en daarom leggen we uit hoe je systematisch te werk gaat met het opsporen en verhelpen van problemen.

TREND

Smartphone-stress Dankzij moderne communicatietechnieken zijn we altijd en overal bereikbaar. Op den duur is dat een belastende factor voor onze hersenen en deze stress kan ons ziek maken.

TEST

Foto: BillionPhotos.com/Fotolia

Triband-routers Wat betekent tri-band en wat heb je eraan in je eigen draadloze netwerk? Zijn ze makkelijk te configureren, waar moet je op letten en wat moet je zelf instellen? We onderwerpen de eerste modellen aan een praktijktest en checken o.a. hoeveel sneller je netwerk ermee wordt.

TREND

Ad-hoc mobiele netwerken

Met Wi-Fi Aware, Nearby en nog meer van dergelijke technieken koppel je mobiele apparaten aan elkaar zonder dat ze daarvoor op een thuisnetwerk of internet aangesloten hoeven te zijn. We geven een overzicht van deze ad-hoc netwerken.

122 128/2015

KLINKT ZOALS HIJ ERUIT ZIET Definion 3S De Definion 3S stereo luidspreker beschikt over een high end constructie en is uitgerust met de in eigen huis ontwikkelde coaxiaal driver met gepatenteerde SCA-technologie (Synchronized Coaxial Acoustics). Bij het luisteren naar muziek zorgt dit ervoor dat de individuele instrumenten ieder hun eigen natuurlijke karakter behouden, waardoor je daadwerkelijk het gevoel hebt live bij het optreden van de artiest of band aanwezig te zijn. Het unieke triple-bass-principe levert een extra krachtig basgeluid, waardoor je de muziek ook in de onderbuik voelt.

New

Home cinema

THX

Blu-ray

Soundbar

Stereo

Streamen

8 weken proberen. Tot 12 jaar garantie. Audiospecialist & fabrikant uit Berlijn. Online Only.

Bluetooth

Koptelefoon

PC

www.teufelaudio.nl