Gert Arts ‘Mindfulnesstrainingen’ zijn razend populair en
meteen al een duidelijk verband met NLP. Als we een
schieten als paddenstoelen uit de grond, mede
persoon vragen om zich in een positieve hulpbron te
omdat het zulke verbazingwekkende resultaten
verplaatsen, bedoelen we nu juist deze ‘enkelvoudige
heeft. Het is echter -net als NLP- niet uit een
aandacht’. Zit zij dan meteen in haar denkwereld dan
boek te leren. Om mindfulness effectief te kun-
weten we dat iets wezenlijks onvoldoende aandacht
nen toepassen, kun je het best een cursus volgen
krijgt. Fantasie is wel nodig, maar moet in de buurt
en het daarna vooral DOEN. De resultaten laten
van het onderwerp blijven en niet te veel naar alle
niet lang op zich wachten en zijn –als je het een-
kanten uitwaaieren. Effectief NLP vraagt per definitie
maal onder de knie hebt- doorgaans blijvend van
om ‘mindfulness’!
aard en hebben een afstraling op het hele scala van welzijn- en welbevindingsaspecten. Wat
Verstand als Nieuwlichter
mindfulness nu wel of niet te maken heeft met
Ieder mens ervaart voortdurend dat het verstand niet
eeuwenoude mystieke tradities, of door mindful-
alleen neutrale en nuttige, maar ook schadelijke
ness te beoefenen het fatalisme op de loer ligt en
gedachten en beelden produceert. Dat de verstandelij-
wat mindfulness nu wel of niet met NLP te maken
ke weergave van de wereld niet de wereld zelf is, heeft
heeft, zet Gert Arts (NLP-hypnosetrainer) in
naast evidente voordelen ook evidente nadelen.
onderstaand artikel voor je uiteen.
Iemand kan gevaren zien die er niet zijn, onbereikbare doelen nastreven enzovoort. Al die
Zo’n halve eeuw geleden begon in Europa en Amerika de belangstelling voor meditatie langzaam maar zeker toe te nemen. Die belangstelling richtte zich op allerlei vormen van meditatie: de Christelijke (zoals Meister Eckhart, Hildegard von Bingen), Islamitische (Sufi) Sjamanistische en Taoïstische. De meeste interesse ging echter uit naar de meditatievormen van de grote Aziatische tradities die hun oorsprong in India vinden:
Effectief NLP vraagt per definitie om Mindfulness!
Heilzame effecten van Klassieke Meditatie toegankelijk gemaakt 20
I N z i c h t
N a j a a r
2 0 1 1
feit dat de ratio als evolutionaire nieuwkomer ontwikkeld is om bepaalde praktische problemen beter op te lossen dan met de dierlijke vermogens (instinct en zo) mogelijk is. Maar nu het verstand er eenmaal is bemoeien het denken en de verbeeldingskracht zich met zaken waar ze maar beter van af kunnen blijven. Bijvoorbeeld: Een hond kan even schrikken en agressief worden, maar is daar snel weer over heen als het gevaar voorbij is.
Hindoeïsme en Boeddhisme. Die
Mindfulness & NLP
problemen zijn te herleiden tot het
voorkeur is te begrijpen. Het is immers overduidelijk
Bij een mens daarentegen, kunnen het verstand en de
dat hierin allerlei meditatieve methoden systematisch
fantasie zich meester maken van de schrikreactie en er
en diepgaand ontwikkeld zijn, met als plezierig gevolg
mee aan de haal gaan. Naast het reële gevaar doemen
een reusachtig reservoir van praktische ervaring. De
er allerlei imaginaire gevaren op enzovoort. Er worden
komst van al deze kennis naar het Westen is een mooi
conclusies getrokken over eigen capaciteiten in verge-
voorbeeld van omgekeerde ontwikkelingshulp.
lijking met die van anderen; het zelfbeeld krijgt een
De eerste vertalingen die verschenen waren in het
knauw of wordt juist buiten proportie uitvergroot.
Engels en het woord dat daar het meeste in opdook
De conclusie dringt zich op dat het verstand zich op
was ‘mindfulness’, want dat was de vertaling van de
een onbeholpen wijze bemoeit met ons dierlijke sub-
Sanskriet- en Paliwoorden voor het fundamentele pro-
straat omdat het daarvoor niet ontwikkeld is. Het moet
ces van alle meditatie: aandacht, en wel de eenvoudige
derhalve leren omgaan met heel die dierenwereld in
aandacht voor een object (visueel, geluid, geur of wat
ons. Dat kan alleen als we onderkennen en toegeven
dan ook) zonder erover na te gaan denken of te gaan
dat er zo’n jungle met al zijn bewoners in ons huist.
fantaseren. Nu is het zo dat onze hersenen volkomen
Om echt te kunnen toegeven dat iets bestaat is het
automatisch fantaseren. Ze genereren aan de lopende
niet voldoende om het even vluchtig waar te nemen
band gedachten en beelden (visueel, auditief, enzo-
om het vervolgens te negeren. Nee, het zal daarente-
voorts), dus betekent het advies ‘niet nadenken’ in de
gen vaker en langduriger rustige aandacht moeten krij-
praktijk ‘ga rustig terug naar je object als je merkt dat
gen.
jouw gedachten en fantasieën je op sleeptouw geno-
Toegeven dat er dingen in ons huizen waar we niet
men hebben’. Daarom is mijn Nederlandse vertaling
gelukkig mee zijn, is al een hele stap, maar nog niet
van mindfulness: ‘enkelvoudige aandacht’. Hier ligt
genoeg als we er minder last van willen hebben. De
D e
T i j d l i j n
v a n
N L P
21
volgende stap is acceptatie en het soort mindfulness
Wat we nodig hebben is een soepele balans tussen
slaap jou uitnodigt om in slaap te vallen. Je wordt
laten, gaat het onderwerp steeds helderder ervaren en
dat daarbij hoort is ‘vriendelijke aandacht’. En daarmee
enkelvoudige aandacht en denkwerk.
geabsorbeerd door het onderwerp, je gaat erin op. Kort
stabiliseert de geest. Deze aandacht zorgt ervoor dat
door de bocht geformuleerd: Concentratie wordt afge-
de flow van het creatieve proces geen chaos wordt. De
dacht aan de woede die je voelt als je kindjes in de
Denken moet ook nog om een heel andere reden. Een
dwongen, mindfulness wordt vriendelijk uitgenodigd.
wereld onnodig ziet verhongeren, of als je op straat in
eerlijk mens bekijkt zijn leven kritisch en ontdekt dan
elkaar geslagen bent, of als je onrechtvaardig behan-
vanzelf, door conclusies te trekken uit wat hij van zijn
Minfulness en creativiteit
deld wordt! Die vriendelijke aandacht is alleen mogelijk
eigen doen en laten waarneemt, dat de status van zijn
Naast het soort mindfulness dat zich vriendelijk op één
is heel wat gezegd. Geef maar eens vriendelijke aan-
enkelvoudige en de explorerende mindfulness zijn de twee polen waartussen de aandacht zich beweegt, de twee componenten van een waarlijk creatief proces.
Acceptatie: … Fatalisme?
als het verstand beseft dat woede ‘mag’. Heb je een
brein het hierboven gestelde is: denken is goed op
ding richt en even vriendelijk daarnaar terugkeert als
wereldbeeld waarin woede verboden is, dan is er nogal
bepaalde gebieden en desastreus op andere gebieden.
de geest wat is gaan rondzwerven -de hierboven gede-
In de gewone activiteiten van het dagelijkse leven
wat voor nodig om woede toe te laten en te accepteren
Aangezien die desastreuze denkactiviteit steeds auto-
finieerde ‘enkelvoudige aandacht’- is er ook een soort
bevat de aandacht die we aan allerlei zaken besteden vaak een component van ‘als het mij maar ten goede
dat de woede bij je hoort, van jou is en doodnormaal
matisch ontstaat, is de volgende conclusie: dat je
mindfulness die ik de ‘explorerende aandacht’ noem,
is. Woede hoort erbij, wat blijkt uit het feit dat woede
naast nadenken over dingen ook aandacht moet geven
die juist gebruik maakt van de uitstapjes die ons
komt’: Ik zie bijvoorbeeld twee verschillende prijzen
zeer noodzakelijk kan zijn om vastgelopen toestanden
aan geestelijke processen zonder er op dat moment
bewustzijn maakt.
voor één en hetzelfde artikel en besluit automatisch al
weer vlot te trekken. De definitie van ‘vriendelijk’ als
over na te denken.
Neem het voorbeeld van de vrouw die steeds een
dat ik het goedkoopste koop; ik ben in gezelschap en
‘aardig zijn’ is dus ontoereikend. Men helpt mensen
Kortom het eerlijke verstand ontdekt mindfulness en
onplezierig gevoel had als ze door vensterglas keek.
zorg er automatisch voor dat ik goed voor de dag kom
soms door niet zo aardig te zijn, door bijvoorbeeld
stelt vast dat die vorm van aandacht geoefend moet
Overdag waren de gordijnen dicht als ze alleen thuis
enzovoort. Dit is een volkomen natuurlijk en noodzake-
streng, woedend of ernstig te worden en zo ook tegen
worden. Het verstand trekt zich aan zijn eigen haren
was. Zelfs autorijden was in verband met het noodza-
lijk proces en verdient pas het label ‘egoïsme’ als het
hen te doen. In de context van dit artikel sluiten we
omhoog uit het moeras van mislukte denkoperaties. De
kelijke kijken door de voorruit niet mogelijk. Toen ze
overdreven wordt. Maar hoe natuurlijk ook, deze ik-
aan bij de Boeddhistische traditie en definiëren ‘vrien-
evolutionaire status van mindfulness lijkt op die van
vriendelijke enkelvoudige aandacht gaf aan dat verve-
gekleurde aandacht is niet altijd opportuun, sterker
delijk’ als ‘de evolutie bevorderend’, waarbij we met
het immuunsysteem: bedreigingen creëren een
lende ‘glasgevoel’, dat overal in haar lijf zat maar voor-
nog, is soms ongewenst, vooral wanneer we een helde-
evolutie bedoelen ‘in de richting van een ideaal (ver-
immuunsysteem waarin een vergif zijn tegengif
al in borst en keel, kwamen er vage beelden, in ver-
re blik op de realiteit nodig hebben. Dan hebben we
licht) mensbeeld’.
oproept. De ontdekking van mindfulness is een voor-
schillende kleuren en vormen, in haar op waar ze geen
behoefte aan de enkelvoudige aandacht van mindful-
beeld van de creativiteit die inherent is aan alle levens-
touw aan vast kon knopen, terwijl het glasgevoel ‘hui-
ness. Die wordt immers gekenmerkt door een niet-oor-
Tegengif van dolgedraaid denken
processen. Mindfulness, de enkelvoudige aandacht, is
leriger’ werd. Ze voelde zich klein worden als een baby,
Er zijn nogal wat systemen die de door het verstand
het tegengif van dolgedraaid denken.
en de vage vormen begonnen op twee mensen te lij-
Hoe ‘doe’ je mindfulness?
vader en moeder en die willen me niet vasthouden’. Ze
veroorzaakte problemen willen oplossen door het denken buiten spel te zetten, te minachten of zelfs te ver-
ken. Opeens barstte ze in snikken uit en zei: ‘Dat zijn
bieden. In een variant van spiritueel woordgebruik: Het
Mindfulness in de strikte zin is: aandacht geven zonder
had het nog niet gezegd of het snikken hield abrupt op
denken moet overstegen worden en vervangen worden
meer, zonder in allerlei geassocieerde en niet-geasso-
en de volwassen vrouw, die drie seconden geleden nog
door ‘hoger’ bewustzijn of door iets ‘diepers’, de oer-
cieerde gedachten en beelden verstrikt te raken, wat je
een baby was, riep uit met ongeloof in haar stem: ‘Ik
bron, intuïtie of zo. Nu ben ik er heilig van overtuigd
zuivere of eenvoudige aandacht zou kunnen noemen,
lig in een couveuse, en mijn ouders willen me
dat er vormen van bewustzijn bestaan die verder rei-
maar wat ik in dit artikel ‘enkelvoudige aandacht’ noem
knuffelen maar kunnen dat niet!’ Wederom verschenen
ken dan waar we nu vertrouwd mee zijn, maar ik ben
om te benadrukken dat één onderwerp in het centrum
er tranen, maar nu van vreugde! Even later vertelde ze
er even heilig van overtuigd dat we ons uitsluitend zo
van de aandacht staat. Natuurlijk zullen allerlei aflei-
me dat ze niet wist dat ze na haar geboorte in een
ver kunnen ontwikkelen, als we alles wat er nu in ons
dende gedachten en beelden opduiken, maar als we
couveuse had gelegen en dat ze haar moeder daarover
huist onvoorwaardelijk accepterende aandacht geven.
dat in de gaten krijgen nodigen we de aandacht vrien-
ging bellen. En ja hoor: ze had in een couveuse gele-
Natuurlijk is niet alles even belangrijk, natuurlijk ver-
delijk uit om terug te gaan naar het onderwerp van
gen. Later vertelde ze me dat ze de volgende dag in een auto van Roermond naar haar moeder in
dienen sommige zaken niet veel aandacht, maar de
keuze. ‘Vriendelijk’ is hier het kernwoord. We hebben
enige manier om daar achter te komen is beginnen bij
niets tegen afleidende gedachten, beelden, geluiden,
Rotterdam was gereden zonder enige spoor van ‘glas-
het begin: aandacht voor alles.
geuren enzovoort, omdat die volkomen natuurlijk zijn,
angst’.
Na al dit sombere gepraat over het verstand is het
maar beseffen dat we er iets zinnigs mee moeten.
Uit dit ene voorbeeld is duidelijk hoe belangrijk deze
goed om nog eens duidelijk te stellen dat denken niet
Dit is ook het verschil met wat we in het gewone
explorerende vorm van mindfulness kan zijn. Door op deze wijze aandacht te geven aan wat zich spontaan
alleen mag, maar ook moet. Denken is even belangrijk
spraakgebruik concentratie noemen. Daarbij zijn we op
als niet-denken, maar alles op zijn tijd. Als ik in slaap
één ding gericht zijn met uitsluiting van de rest, en die
voordoet stellen we het systeem in staat om zich te
wil vallen is denken meestal niet bevorderlijk. Als ik
rest mag er op dat moment niet zijn. Zeker als mensen
reorganiseren en al doende problemen op te lossen.
mijn fiscale zaken in mijn voordeel wil regelen is
te horen krijgen, zoals leerlingen op school vaak over-
Door het denken op te schorten en de onderliggende
‘mindful’ waarnemen van de cijfers op mijn computer-
komt, dat zij zich niet kunnen concentreren, zullen ze
processen vriendelijk te bejegenen geven we de
scherm zo ongeveer het stomste dat ik kan doen: Ik
al helemaal hun aandacht met geweld op de onderha-
natuurlijke creativiteit vrij baan. Dit is dan ook het
zal dan eerder ‘thoughtful’ moeten zijn dan ‘mindful’.
vige zaak proberen te richten en te houden, zich erge-
soort aandacht dat een kunstenaar gebruikt als hij in
Toch schuilt hier een addertje onder het gras: Als ik op
ren als het niet lukt en tenslotte moedeloos worden.
de ‘flow’ van het creatieve proces zit.
zijn minst niet af en toe gedachteloze aandacht geef
Het is een verloren strijd. Je kunt aandacht evenmin
De enkelvoudige mindfulness die de aandacht steeds
aan mijn gevoel bij al die cijfers, verlies ik het contact
afdwingen als in slaap vallen. Je kunt je wel door iets
vriendelijk terugbrengt naar het gekozen onderwerp,
met de reden waarom ik het allemaal doe. Kortom:
uit laten nodigen om het aandacht te geven, zoals de
wederom zonder er de drukte van het denken op los te
22
I N z i c h t
N a j a a r
2 0 1 1
D e
T i j d l i j n
v a n
N L P
23
•
fatalisme met zich mee. Het moge duidelijk zijn dat
te algemeen is, en daarmee ook het onzinnige ‘aan-
geestelijke ontwikkeling, terwijl meditatietechnieken
de mildere vormen van deze godsdiensten nave-
dacht-schenker’.
steeds op doelen gericht zijn die aan één voorwaarde
nant minder last hebben van fatalisme.
We zijn derhalve gedwongen om het woord ‘mediteren’
moeten voldoen willen ze legitieme meditatiedoelen
Creatieve acceptatie: Heeft iemand daarentegen
niet alleen te gebruiken voor alle geestelijke processen
zijn: Ze zullen moeten vallen onder één overkoepelend
vertrouwen in haar natuurlijke creativiteit, dan zal
die voortbouwen op de basis van mindfulness, maar
doel, namelijk dat de mediterende zich ontwikkelt in de
ze geïnteresseerd naar de wereld kijken, de wereld
ook voor mindfulness in strikte zin. Voor de meditaties
richting van een ideaal mensbeeld, dat verder moet
waarnemen zoals die is en het waargenomene
die zich met bepaalde thema’s bezig houden om speci-
gaan dan ‘als ik maar lekker ga’. De enige geschikte
accepteren. Ik gebruik hier niet voor niets de uit-
fieke doelen te bereiken gebruik ik hier de term ‘the-
term voor het ideale mensbeeld van meditatie is ‘spiri-
drukking ‘natuurlijke creativiteit’. In alle culturen
mameditatie’; En hiermee wordt dit verhaal interessant
tueel mensbeeld’. Hoezeer het woord spiritualiteit ook
zien wij dat kinderen, als ze niet te zeer onderdrukt
voor de NLP’er, want die gebruikt specifieke technieken
verwaterd is, het is het enige woord dat de connotatie
worden, de wereld met nieuwsgierig enthousiasme
om specifieke doelen te bereiken. Zo krijgen we de
‘verlichting’ in zich meedraagt.
tegemoet treden, zich met volle onbevooroordeelde
aardige formule ‘mindfulness + NLP = meditatie’, waar-
Mindfulness en trance
overgave op de dingen storten en ermee gaan spe-
in de meditatie op een specifiek doel gericht is: thema-
len, kortom mindful en niet-oordelend de wereld
meditatie.
In het hele mindfulness-circuit (literatuur, cursussen)
accepteren. Deze spontane acceptatie op basis van
In de literatuur komt men de afkortingen MM en CM
wordt niet of amper over trance gesproken, terwijl het soort aandacht geven van mindfulness vaak tot trance
mindfulness is de startmotor van de natuurlijke
tegen, die staan voor mindfulness meditatie en concen-
creativiteit die spelenderwijs problemen oplost. Dat
tratie meditatie. Deze laatste term dekt ongeveer
leidt. Dat is ook niet gek, want de mindfulness instruc-
delende houding, en niet oordelen impliceert accepte-
is wel even wat anders dan bij de pakken neer
dezelfde lading als mijn term themameditatie. Die
tie om vriendelijk aandacht aan iets te geven zonder
ren. Maar met dat accepteren is het raar gesteld. Je
gaan zitten! Het viel dus ook te verwachten dat
gebruik ik hiervoor liever omdat men zeer intensief
erover na te denken, is een bekende hypnosestrategie
kunt van dieren zeggen dat ze klaarblijkelijk alles
wetenschappelijk onderzoek de weldadige effecten
met een onderwerp bezig kan zijn zonder er de aan-
die geregeld diepe trances oproept.
accepteren, of liever, dat het begrip ‘accepteren’ op
van de beoefening van mindfulness zou aan gaan
dacht al concentrerend op vast te pinnen, maar wél
Sommige mindfulness-goeroes beweren dat het ont-
hen niet van toepassing is. Je kunt iets alleen maar
tonen. Voor alle duidelijkheid: weldadig in de zin
met de hierboven beschreven explorerende variant van
staan van trancetoestand in mindfulness-meditaties
accepteren als je je er voldoende bewust van bent, en
van probleemoplossend met de erbij horende ont-
mindfulness.
vermeden moet worden. Men zou te zeer wegsukkelen.
dieren zijn zich voor zover we weten slecht minimaal
spanning van de creatieve ‘flow’, en niet in de zin
De onderwerpen van meditatie zijn legio en hebben
Een mindfulness-toestand moet ‘helder’ en bewust zijn,
van dingen bewust. Een mens kan bewust of onbewust
een van passieve ontspanning die leidt tot een
uiteraard allemaal te maken met de doelen die de
is hun idee. Ze hebben in zoverre gelijk dat slaperig
zijn ogen sluiten voor een bepaalde realiteit, veelal een
lethargische wegsukkelen.
mediterende nastreeft. Zoals er zijn:
worden op de loer ligt als je moe bent en op de losse
ongewenste realiteit. Pas als men een realiteit min of
Bracht ik zoeven sommige geloofssystemen in verband
•
eenvoudige fysieke ontspanning
niet-dwingende manier van mindfulness ergens aan-
meer bewust waarneemt, laat men haar toe. Dit toela-
met het fatalistische accepteren, dan moet ik nu wel
•
het kalmeren van het denken
dacht aan geeft. Indutten is niet de bedoeling. Maar
ten kan schoorvoetend gebeuren of van harte. Pas als
stellen dat het Boeddhisme in zijn zuivere vorm geen
•
trance, extase
trance is geen slaperig wegdommelen. Er is hier, zoals
dit laatste het geval is spreken we van accepteren. Nu
geloofssysteem en dus ook geen religie is, omdat het
•
inzicht in eigen functioneren
vaker, een misvatting over trance in het spel. Alles
wordt nogal eens gesteld dat accepteren van een onge-
de natuurlijke spontane enkelvoudige aandacht voor de
•
bevordering van het algehele psychische en fysieke
draait om een juist begrip van trance, en daar is het
wenste situatie uit den boze is omdat men dan bij de
dingen (mindfulness) centraal stelt, met de uitdrukke-
pakken neer zou gaan zitten, in de zin van ‘zo is het
lijke bedoeling om de realiteit helder onder ogen te
nu eenmaal, daar kunnen we niets aan doen’, een fata-
zien, volledig te accepteren en zodoende de optimale
listische houding van laat maar waaien. Tegelijk zagen
voorwaarden voor verbetering te scheppen.
we hierboven dat accepteren noodzakelijk is om de fei-
welzijn
laatste woord nog niet over gezegd, ook al omdat er
•
het accepteren van problemen
vele soorten trance zijn. Gelukkig begint het weten-
•
het oplossen van problemen op basis van accepta-
schappelijk onderzoek meer oog voor trance te krijgen
tie
en mogen we hopen dat ons begrip ervan toe zal
het ontwikkelen van vermogens en vaardigheden
nemen.
•
telijke stand van zaken waar te nemen.
Mindfulness +NLP = meditatie
Om specifieke doelen te bereiken zijn hele systemen
Hier stuiten we op het feit dat het woord ‘acceptatie’
De woorden mindfulness en meditatie worden vaak
ontwikkeld. Om er een paar te noemen: Bhakti yoga
twee diametraal tegenover elkaar staande betekenis-
door elkaar gebruikt, en dat kan ook wel omdat ze in
(meditaties op liefde en toewijding), Kundalini yoga
sen heeft, afhankelijk van de erachter schuilgaande
het algemene gebruik ruwweg hetzelfde betekenen.
(meditaties op het innerlijke vuur), Kriya yoga (medita-
levensfilosofie:
Voor het doel van dit artikel is het zinvol om de ver-
ties op de levensenergie), Vipassana (inzicht-medita-
•
24
Fatalistische acceptatie: Als iemand het gevoel
schillende betekenisspectra van beide termen toe te
ties), Zen (het passeren van de ratio), enzovoort. Hoe
heeft en gelooft dat zij toch geen invloed op de
lichten. Het normale gebruik van het woord ‘meditatie’
interessant ook, hierop ingaan voert nu te ver. Wél
gebeurtenissen kan uitoefenen dan moet accepte-
omvat een heel scala aan technieken die variëren van
kunnen we stellen dat alle NLP-technieken in de diver-
ren wel betekenen dat je bij de pakken neer gaat
mindfulness in de strikte zin (zoals we het hierboven
se tradities terug te vinden zijn. Ik ben tenminste nog
zitten, en ligt fatalisme op de loer. Een dergelijk
gedefinieerd hebben) tot zeer omvangrijke procedures
geen NLP-techniek tegengekomen (en ik houd me hier
gebrek aan vertrouwen vindt vaak zijn oorsprong in
die op het fundament van mindfulness bepaalde
toch al lang mee bezig) die ik niet ogenblikkelijk aan
ongelukkige gebeurtenissen, waaronder opvoeding,
gedachten, beelden en gevoelens oproepen om bepaal-
een traditionele meditatievorm kan verbinden. Er zijn
in het individuele leven van de persoon, maar ook
de doelen te bereiken. Er bestaan in het Nederlands
natuurlijk verschillen, niet alleen in de details, maar
een hele cultuur kan behept zijn met zo’n ontmoe-
geen woorden voor ‘mindfulness beoefenen’ en ‘beoe-
vooral in de grote lijn. Het is perfect mogelijk om een
digende levenshouding. Zo brengen de extreme
fenaar van mindfulness’ of het zouden de gedrochten
NLP-techniek (herkaderen, fobietechniek, swish, enzo-
varianten van sommige religies, waarin men gelooft
‘mindfulnessen’ en ‘mindfulnesser’ moeten zijn.
voort) in te zetten om iemands probleem op te lossen
in een hogere macht die alles voorbestemd heeft,
‘Aandacht schenken’ valt ook af omdat zijn betekenis
zonder verder aandacht te besteden aan haar totale
I N z i c h t
N a j a a r
2 0 1 1
D e
T i j d l i j n
v a n
N L P
25
Lessen voor NLP
Zelfs de meest verwaterde vormen ervan, die we
hij ze na kon doen en er vervolgens zijn geavanceerde
Leessuggesties Nederlands (origineel en vertaald):
Als we alleen al de Vedische en Boeddhistische tradities
tegenwoordig als paddenstoelen uit de grond zien
oplossingscapaciteit op los kon laten, op zo’n manier
• Shamash Alidina (2010). Mindfulness voor Dummies +
nemen, die zich op zijn minst al 3000 jaar hiermee
schieten blijven op de een of andere manier die aura
dat die de eigen creativiteit van de mediterenden simu-
intensief bezighouden, hebben we een ongelofelijk uit-
uitstralen. Het is het hierboven besproken begrip ‘ver-
leerde.
• Thich Nhat Hanh (2010). Mindfulness voor een gelukkig
Het modelleren van mindfulness is erg interessant
• Kabat-Zinn (2009). Handboek meditatief ontspannen,
gebreide en diepgaande kennis en ervaring in handen.
lichting’ met het erbij horende evolutionaire wereld-
Men zou kunnen denken dat wijsheid van 3000 jaar
beeld, dat hier het verschil maakt. Dit traditionele ide-
CD. Pearson Education Benelux leven. BBNC Uitgevers
geleden er nu niet meer toe doet, maar zolang dezelf-
aalbeeld van menselijke evolutie is beslist een verrij-
omdat je kunt vaststellen dat de uiterlijk waarneemba-
effectief programma voor het bestrijden van pijn en
de problemen toen en nu op dezelfde manier in taal
king van de logische niveaus zoals Dilts die, voortbor-
re dingen er niet toe doen. Je wekt geen mindfulness
stress. Becht's Uitgeversmaatschappij
(ook zo’n constante factor) beschreven worden, valt
durend op Bateson, in NLP geïntroduceerd heeft.
op door al modellerend langzaam te gaan ademen, op
dat wel mee.
Verlichting speelt zich in ieder geval af op het hoogste
een bepaalde manier te gaan zitten, je ogen te sluiten,
Mindfulness staat tegenwoordig zeer in de belangstel-
niveau, dat van zingeving en missie, maar ik zou zelfs
een ontspannen gezichtsuitdrukking, al dan niet met
ling van therapeuten van diverse pluimage. Een
willen zeggen dat het nog een niveau hoger is. De ver-
Boeddha-glimlach, te produceren en oogbewegingen na
Mindfulness en bevrijding van depressie, voorbij chroni-
belangrijke reden daarvoor is dat er de laatste decen-
lichte persoon functioneert namelijk buiten het domein
te doen. De mindfulness-vaardigheden zitten op een
sche ongelukkigheid. Nieuwezijds
nia veel wetenschappelijk onderzoek naar meditatie en
van zingeving en missie omdat zij haar ultieme levens-
hersenniveau dat amper te beïnvloeden is door bewust
mindfulness verricht is, dat onomstotelijk de therapeu-
doel bereikt heeft en dus geen zin meer hoeft te geven
gekopieerd fysiek gedrag. Mindfulness kan dus alleen
tische waarde ervan laat zien. Terwijl dit onderzoek
aan haar leven en geen levensmissie meer hoeft te
maar gemodelleerd worden door de mediterende te
zich voornamelijk richtte, en nog richt, op het gunstige
volbrengen.
bevragen. Als dat gebeurt door een buitenstaander zal
effect van meditatie op het therapieverloop van de
die dat effectiever doen als hij enig idee van en vooral
• Kornfield (2009). Na het feest komt de afwas, wijsheid voor het hart op het spirituele pad. Uitgeverij Panta Rhei • Mark Williams & John Teasdale & Zindel Segal (2007).
• David Dewulf (2009). Mindfulness, een pad van vrijheid. Uitgeverij Acco • David Dewulf (2009). Mindfulness werkboek, de kracht om te leven in het nu. Kosmos Uitgevers • Edel Maex (2009). Mindfulness in de maalstroom van je
cliënt, blijken steeds meer therapeuten te ervaren dat
Meditatie en Mindfulness modelleren
ervaring met verwante geestelijke processen heeft. Om
ze zelf ook beter functioneren als ze regelmatig medi-
Als we ervan overtuigd zijn geraakt dat een 'mindful
Anneke Meijer en Jaap Hollander in de vorige INzicht-
Engels: • Christopher K. Germer, Ronald D. Siegel, Paul R. Fulton
teren. ‘Regelmatig’ is hier het belangrijke woord. ‘Eens
functioneren' van ons bewustzijn erg wenselijk is, kun-
editie te citeren:
een keertje proberen om erover mee te kunnen praten’
nen we besluiten om het te leren. Als een NLP’er iets
‘Maar de basis, het observeren van innerlijke strate-
zet geen zoden aan de dijk.
echt goed wil leren denkt ze aan modelleren en gaat
gieën, wordt buiten NLP bijna nooit toegepast. Weten
Wat voor therapeuten in het algemeen opgaat, zal ook
op zoek naar goede modelleringen van de gewenste
hoe iemand iets innerlijk tot stand brengt, vraagt ook
wel opgaan voor NLP’ers: Een mediterende NLP’er gaat
vaardigheid, en als die ontoereikend zijn krijgt zij mis-
net iets meer. Meer observatievermogen (onder andere
statistisch gezien dus lekkerder dan een niet-medite-
schien zin om zelf eens experts in die vaardigheid te
het opmerken van de relevante oogbewegingen), meer
rende, zowel persoonlijk als professioneel. Maar heb-
modelleren. Onder de titel ‘Hoe doe je mindfulness?’ in
vaardigheid in het afstemmen en leiden (zoals het lei-
ben wij NLP’ers die hele mindfulness eigenlijk wel
het voorafgaande werd al in grote lijnen geschetst hoe
den naar geassocieerde beleving op de juiste momen-
nodig? De gereedschapskist van NLP bevat immers
je de gewenste vormen van aandacht oproept. Er is
ten) en meer vermogen om de juiste vragen te stellen
meer dan genoeg om onszelf te optimaliseren! Dat is
veel traditionele literatuur, en een snel groeiende hoe-
(o.a. het stellen van specificatievragen en het uitzoe-
inderdaad waar, en hetzelfde geldt voor hypnose en
veelheid moderne literatuur, die verfijningen aanbrengt
ken van submodaliteiten)…’
zelfhypnose.
in de hier gegeven basale beschrijving van meditatieve
De mediterende kan ook zichzelf bevragen. Vooral als
Ik denk dat de grote aantrekkingskracht van mindful-
processen. Hoe dan ook, het fundamentele proces van
zij merkt dat er gewenste effecten uit oefenen zijn
ness is dat er zo’n geweldige traditie achter schuilgaat.
alle echte meditatie blijft mindfulness, en op dat solide
voortgekomen of als er spontaan betekenisvolle erva-
"Holding on to anger is like grasping a hot coal with the intent of throwing it at someone else; you are the one who gets burned." Siddhartha Gautama Buddha
26
fundament zijn in de loop der eeuwen eindeloos veel
ringen opdoemen (zie in dit verband ook het artikel
technieken ontwikkeld.
Zelf-modelleren van Wassili Zafiris in de vorige Inzicht-
Tegelijkertijd schrijdt de evolutie voort. Er komen nieu-
editie). De interessante vraag is hier: leidt de medita-
we natuurtalenten die al op een verfijnder startniveau
tieve praktijk automatisch tot het soort inzicht dat de
van mindfulness zitten en dus verder zullen komen dan
juiste vragen kan stellen aan de bewustzijnsprocessen?
hun grote voorgangers. Dit zeg ik met een diepe bui-
Ik denk dat dat voor een stuk waar is, omdat het
ging naar natuurtalent prins Siddharta Gautama, de
beoefenen van meditatie bewust waarnemen veronder-
Boeddha, en de andere natuurtalenten die de menselij-
stelt. Toch zal het zeker zo zijn dat een blik die
ke evolutie heeft voorgebracht, in of buiten de traditio-
gescherpt is door NLP, hypnotherapie en kennis van de
nele systemen. Siddharta heeft zijn eigen ervaringen
tradities bijdraagt aan een preciezer modelleren. Het is
klaarblijkelijk zo goed gemodelleerd dat hij ze anderen
hier niet de plek om dit in concreto uit te werken. Daar
met succes heeft bij weten te brengen. Zo zijn de
is een compleet boek voor nodig.
grote Boeddhistische tradities aan zijn inzicht ontspro-
Zo zijn we aan het einde gekomen van deze sightse-
ten. Aangezien hij talloze mensen onderwezen heeft
eing tour door Mindfulness-country. We zijn langs veel
zullen hem de oren van zijn hoofd gevraagd zijn, zowel
mooie plekken gekomen, waar we langer hadden willen
door beginnende als gevorderde mediterenden die hem
vertoeven, maar de reisleiding had een strak program-
hun specifieke ervaringen en problemen voorlegden. Ik
ma. Geen nood, we weten nu waar die plekken zijn en
heb het vermoeden dat Siddharta dermate in hun huid
kunnen er altijd weer naar terugkeren en er zo lang
kroop; hun problemen zo nauwkeurig modelleerde, dat
blijven als we willen!
I N z i c h t
N a j a a r
2 0 1 1
D e
T i j d l i j n
v a n
N L P
leven. Lannoo
(2005). Mindfulness and Psychotherapy. Guilford Press • Ronald D. Siegel (2009). The Mindfulness Solution. Guilford Press • Christopher K. Germer (2009). The Mindful Path to Selfcompassion. Guilford Press • Bob Stahl (2010). A Mindfulness-Based Stress Reduction Workbook with CD Audio. New Harbinger Publications • Susan Blackmore (2011). Zen and the Art of Consciousness. Oneworld Publications
Gert Arts is praktiserend hypnotherapeut en docent Hypnotherapie/NLP met ruim 25 jaar ervaring. Hij is volkomen thuis in de mystieke tradities. Voor meer info en contact auteur:
[email protected]
Gert Arts
27
‘Westerse variant van meditatie’: oorsprong en wetenschappelijk onderzoek
Meetbare veranderingen hersengebieden in slechts 8 weken tijd! De toepassing van ‘Mindfulness’, mogelijk gemaakt door het volgen van een 8 weekse cursus, is oorspronkelijk in deze vorm ontwikkeld door de Amerikaan Jon Kabat-Zinn. Hij werkte in het academisch ziekenhuis van de Universiteit van Massachusetts, waar het hem opviel dat chronische patiënten die medisch gezien ‘uitbehandeld’ waren, vaak tussen wal en schip vielen. Zij kregen te horen dat ze maar moesten 'leren leven' met hun klachten, maar niemand kon hen uitleggen hoe. Kabat-Zinn is van oorsprong moleculair bioloog en daarnaast zeer geïnteresseerd en bedreven in meditatie en yoga. Met die ingrediënten ontwikkelde hij een nieuwe training met als doel patiënten middelen te geven waardoor ze zelf iets aan hun gezondheid en de beleving ervan konden (blijven) doen. Hij heeft hiertoe Mindfulness uit zijn oorspronkelijke boeddhistische context gehaald en de Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) training ontwikkeld. Binnen enkele jaren heeft Mindfulness en MBSR sterk in populariteit gewonnen en wordt met zeer veel succes toegepast, ook door professionals (artsen, psychiaters) binnen de reguliere GGZ. Centraal in zijn benadering staat het ontwikkelen van de kwaliteit van aandacht. In 1979 opende Kabat-Zinn bij het ziekenhuis van zijn universiteit de Stress Reduction Clinic (later Centre for Mindfulness genoemd). Zijn experimenten bleken succesvol. Het programma werd ook in andere ziekenhuizen aangeboden. Heel verschillende patiënten bleken baat te hebben bij deze benadering. Het wetenschappelijke onderzoek naar de resultaten van mindfulness (als derde generatie binnen de gedragstherapie) is hierdoor in het laatste decennium in een ware stroomversnelling gekomen. Een bloemlezing: ‘Het is fascinerend om te zien hoe plastisch ons brein is en dat we, door het beoefenen van mindfulness, zelf een actieve rol kunnen spelen in het veranderen van ons brein; en ons welbevinden en de kwaliteit van ons leven kunnen verbeteren’, stelt Britta Hölzel, eerste auteur van het onderzoek en onderzoeker bij het MGH en de Universiteit van Giessen in Duitsland. ‘Andere studies, met verschillende patiëntencategorieën, lieten al zien dat meditatie kan leiden tot significante verbeteringen van tal van klachten en symptomen. Nu onderzoeken we de onderliggende mechanismen in de hersenen die deze veranderingen veroorzaken.’
28
Jon Kabat Zinn
Wetenschappelijk onderzoek, geleid door het Massachusetts General Hospital, toont aan dat hersengebieden die geassocieerd worden met gewaarzijn, stress en empathie, in slechts 8 weken kunnen veranderen. Het deelnemen aan een 8-weeks programma mindfulness blijkt meetbare veranderingen in het brein te veroorzaken, in de gebieden die geassocieerd worden met geheugen, zelfbewustzijn, empathie en stress. In een studie die in het tijdschrift Psychiatry Research: Neuro imaging (30-01-’11) werd gepubliceerd, deden de onderzoekers (een team onder leiding van het Massachusetts General Hospital) verslag van de resultaten van hun studie: de eerste studie die veranderingen in de grijze stof van het brein ten gevolge van meditatie aantoont. ‘Hoewel het beoefenen van meditatie al heel lang geassocieerd wordt met een gevoel van rust en lichamelijke ontspanning, claimen beoefenaars ook vaak dat ze cognitieve en psychologische voordelen ervaren die gedurende de dag aanhouden’, verklaart Sara Lazar, arts en deelnemer aan het MGH Psychiatric Neuro imaging Onderzoeksprogramma, en eerste auteur van het onderzoek. ’Deze studie toont aan dat veranderingen in breinstructuur sommige van die ervaringen kunnen ver-
I N z i c h t
N a j a a r
2 0 1 1
klaren en dat mensen zich door meditatie mogelijk niet alleen beter voelen omdat ze zich ontspannen.’ In eerder onderzoek van Lazar, maar ook van andere onderzoekers, werden al verschillen gevonden in de structuur van de hersenen van ervaren meditatie-beoefenaren en mensen zonder deze ervaring, waaronder verdikking van de hersenschorsgebieden die geassocieerd worden met aandacht en emotionele stabiliteit. Maar deze onderzoeken konden niet aantonen dat de verschillen ook daadwerkelijk het gevolg zijn van het mediteren. In de huidige studie werden MR beelden van het brein gemaakt bij de 16 deelnemers, twee weken voor- én nadat zij deelnamen aan het 8-weekse Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) programma, aan het Centrum voor Mindfulness van de Universiteit van Massachusetts. Naast de wekelijkse bijeenkomsten waar de mindfulness oefeningen werden gedaan – oefeningen die zich richten op niet-oordelend gewaarzijn van sensaties, gevoelens en gedachten – ontvingen de deelnemers geluidsopnames met geleide meditatieoefeningen en werd hen gevraagd bij te houden hoeveel tijd per dag zij werkelijk oefenden. Er werd, met hetzelfde tijdsinterval, ook een serie MR scans gemaakt van een controlegroep van mensen die niet aan het programma deelnamen. Deelnemers aan de meditatie besteedden gemiddeld 27 minuten per dag aan het uitvoeren van de mindfulness oefeningen. Hun reacties op een mindfulness vragenlijst liet een significante verbetering zien, vergeleken met de antwoorden die vóór het onderzoek gegeven werden. De analyse van de MR beelden, die zich vooral richtten op de gebieden waar in eerdere studies al meditatiegerelateerde veranderingen waargenomen werden, lieten een toename van de dichtheid van grijze stof zien in de hippocampus, waarvan bekend is dat deze belangrijk is voor leren en het geheugen; én in hersenstructuren geassocieerd met zelfbewustzijn, compassie en introspectie. De door deelnemers gerapporteerde afname van stress kon ook gerelateerd worden aan een afname van de dichtheid van grijze stof in de amygdala, waarvan bekend is dat deze een belangrijke rol speelt in angst en stress. Er werd geen verandering waargenomen in de insula –een gebied dat verband heeft met zelfbewustzijn– iets dat wel in eerdere studies werd gevonden. De onderzoekers vermoeden dat dit verklaard kan worden, ze vermoeden dat een langer durende meditatiepraktijk nodig is om veranderingen in dit gebied te bewerkstelligen. Géén van de veranderingen werd waargenomen in de controlegroep, hetgeen suggereert dat de veranderingen niet het gevolg zijn van het verstrijken van de tijd.
D e
T i j d l i j n
v a n
N L P
Amishi Jha, arts en neuro-onderzoeker aan de Universiteit van Miami, onderzoekt het effect van mindfulnesstraining op individuen die blootstaan aan veel stress, zegt: ‘Deze resultaten werpen een nieuw licht op het werkingsmechanisme van de Mindfulnesstraining. Ze laten niet alleen zien dat de persoonsgebonden ervaring van stress verminderd kan worden in het 8-weekse mindfulnessprogramma, maar ook dat deze veranderingen in ervaring corresponderen met structurele veranderingen in de amygdala, een gegeven dat deuren opent naar veel mogelijkheden tot verder onderzoek naar het potentieel van MBSR om ons te beschermen tegen stressgerelateerde klachten en aandoeningen, zoals bijvoorbeeld posttraumatische stressklachten.’ Onderzoek laat zien dat mindfulness effectief is zowel in een ‘normale’ populatie als bij groepen in een therapeutische setting. Mindfulness zorgt voor een hogere kwaliteit van leven en brengt positieve veranderingen teweeg in cognitief en neurobiologisch functioneren. Tevens transformeert mindfulness de manier waarop iemand naar zichzelf en naar de wereld kijkt en daar vervolgens op reageert. Deze brede werkzaamheid zorgt ervoor dat mindfulness toepasbaar is bij een grote verscheidenheid aan problematiek. Verschillende onderzoeken tonen aan dat mindfulness positieve veranderingen teweeg brengt bij een grote hoeveelheid verschillende psychische stoornissen en medische condities. Mindfulness is bij de behandeling van bepaalde problematiek zelfs superieur aan andere behandelmethoden.
Voor een actueel overzicht van onderzoeksresultaten o.g.v. mindfulness-effectiviteit inzake: • Stress • Chronische depressie • Angststoornissen • Eetstoornissen • Persoonlijkheidsstoornissen • Psychoses • Middelenmisbruik • Slaapproblemen • Somatische klachten • Cognitief en neurobiologisch functioneren, enzovoort Zie onder andere: de PDF met een overzicht van actuele wetenschappelijke onderzoeksresultaten op de website: www.aandachtstraining.info onder de Researchbutton.
29
