Milieubeleidsovereenkomst afgedankte draagbare en industriële batterijen Evaluatierapport 2011

Milieubeleidsovereenkomst afgedankte draagbare en industriële batterijen – Evaluatierapport 2011

OVAM:

Afdeling Afval- en Materialenbeheer (AMB)

Dienst/cel:

Ketenbeheer en Bedrijven (KBB), Team EEA & metallurgie

Dossierbeheerder:

Marleen Dirckx (015 284 534, [email protected])

Documentdatum:

30 augustus 2012

Situatieschets

Criterium

Situatie

Looptijd MBO

31.12.2010 - 30.12.2015

− Brussel

− MBO in onderhandeling

− Wallonië

− MBO in onderhandeling

Inzameling

Inzamelpercentage van 56,8%.

Verwerking

Uniforme EUberekeningsmethode voor het recyclagepercentage wordt van kracht vanaf 1 januari 2014. Ontwerpberekeningen tonen aan dat de verwerkers de doelstellingen halen.

Financiën

− Balanstotaal: € 104.366.842 − Totale kosten: € 17.656.037

Samenwerking gemeenten

BEBAT heeft een overeenkomst met de containerparken voor de vergoeding van de kosten.

Inschatting

Toelichting

Geen intergewestelijke afstemming in timing. Gelet op nieuw wetgevend kader in Wallonie: ook inhoudelijke verschillen. Inzameldoelstelling van 45% voor draagbare batterijen wordt gehaald.

In vergelijking met de werkelijke kost is de milieubijdrage te hoog. De bijdrage is echter vastgelegd bij Koninklijk Besluit in het kader van de federale milieutakswetgeving. De vergoeding van de kosten is gebaseerd op het Ministerieel besluit van 18 juli 2005.

1/12

1

Achtergrondinformatie

1.1

Afkortingen − − − − − − − − − −

AEEA: afgedankte elektrische en elektronische apparatuur; FEE: Federatie van de Elektriciteit en de Elektronica v.z.w.; IPUP: Interregionaal Platform Uitgebreide Producentenverantwoordelijkheid; Li: lithium; MBO: milieubeleidsovereenkomst; NiCd: nikkelcadmium; NiMH: nikkelmetaalhydride; Pb: lood; VLAREA: Vlaams reglement inzake afvalvoorkoming en -beheer; VLAREMA: Vlaams reglement betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen; − ZnC: zinkkool.

1.2

Europese regelgeving Voor batterijen geldt de Europese Richtlijn 2006/66/EG1. Hieronder worden de belangrijkste bepalingen beschreven: − Er wordt een onderscheid gemaakt tussen drie types batterijen en accu’s: draagbare, industriële en autobatterijen en –accu’s. Voor elk type worden specifieke maatregelen voorzien. Zo is er een stort- en verbrandingsverbod voor industriële en autobatterijen en – accu’s. Daarnaast zullen 25% en 45% van de jaarlijks verkochte hoeveelheid draagbare batterijen moeten worden ingezameld tegen respectievelijk uiterlijk 26 september 2012 en 26 september 2016. − Lidstaten worden verplicht een uitgebreid netwerk van inzamelpunten uit te bouwen voor draagbare en autobatterijen en –accu’s, waar de consument gratis afgedankte batterijen en accu’s kan inleveren. Voor industriële batterijen en accu’s geldt een aanvaardingsplicht. − Voor loodzuurbatterijen en accu’s en NiCd batterijen en accu’s bedragen de recyclagedoelstellingen respectievelijk 65 en 75% van het gemiddelde gewicht van de ingezamelde batterijen en accu’s met een zo groot mogelijk recyclage van lood en cadmium voor zover technisch en economisch haalbaar. Voor andere batterijen en accu’s werd het recyclagepercentage op 50% van het gemiddelde gewicht van de ingezamelde batterijen en accu’s vastgelegd. − De richtlijn legt de verantwoordelijkheid voor de financiering van de inzameling, verwerking en recyclage volledig bij de producenten. Deze Europese Richtlijn werd in Vlaanderen omgezet in het VLAREA en werd van kracht op 1 mei 2009. Door middel van de beschikking 2009/603/EC van de Europese Commissie van 5 augustus 2009 werden voorschriften opgelegd voor de registratie van producenten van batterijen en accu’s. In de MBO is voorzien dat BEBAT, voor zijn deelnemers van het collectieve systeem, de noodzakelijke gegevens zal registreren zodat de OVAM correct kan rapporteren aan de Europese Commissie. Op 27 november 2009 volgde de publicatie van de beschikking 2009/851/EC van de Europese Commissie van 25 november 2009 tot vaststelling van een vragenlijst voor de verslagen van de lidstaten over de uitvoering van Richtlijn 2006/66/EG. Aan de hand van deze vragenlijst moeten de Lidstaten om de drie jaar aan de Europese Commissie rapporteren. Het eerste verslag moet uiterlijk op 26 juni 2013 aan de Commissie bezorgd worden.

1

De tekst van de richtlijn is te vinden op http://ec.europa.eu/environment/waste/batteries/index.htm. 2/12

1.3

Historiek Het beheersorganisme voor de MBO draagbare en industriële batterijen is BEBAT. BEBAT vzw werd reeds opgericht in 1995 naar aanleiding van de invoering van de (federale) milieutaks van 0,5 euro per batterij. Een vrijstelling van deze milieutaks is voorzien voor de batterijen waarvoor een ophaal- en recyclagesysteem wordt opgezet, gefinancierd door een inzamel- en recyclagebijdrage waarvan het bedrag in een koninklijk besluit werd vastgelegd op 0,1239 euro per batterij. De eerste MBO afvalbatterijen was geldig van 28 november 2003 tot 28 november 2008. In 2007 heeft de OVAM de onderhandelingen voor een nieuwe MBO gestart. In maart 2009 werd een akkoord bereikt, en in april 2009 werd de officiële goedkeuringsprocedure gestart. De nieuwe MBO afgedankte draagbare en industriële batterijen en accu’s werd op 21 december 2010 gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. 10 dagen na publicatie is de MBO in werking getreden (op 31 december 2010). De MBO geldt voor een periode van 5 jaar.

Sinds de tweede helft van 2010 is de automatische sorteerinstallatie Sortbat nv operationeel. Sortbat nv werd door BEBAT opgericht als afzonderlijke onderneming voor de sortering van de afgedankte batterijen en accu’s. 99,9% van de aandelen van Sortbat zijn in handen van BEBAT. Eén aandeel is eigendom van FEE omdat BEBAT niet de volledige eigenaar mag zijn van een nv. In België is dit de eerste keer dat een beheersorganisme (via een dochteronderneming) operationele taken met betrekking tot de inzameling en verwerking zelf uitvoert.

1.4

Belangrijkste ontwikkelingen in 2011 Nieuwe MBO afgedankte draagbare en industriële batterijen en accu’s Zoals voorzien in de nieuwe MBO heeft BEBAT in 2011 verschillende strategische documenten zoals het beheersplan voor de looptijd van de MBO, het financieel plan, het preventieplan, het jaarlijks uitvoeringsplan en de lastenboeken ter goedkeuring voorgelegd aan de OVAM. Na aanpassingen werden deze documenten goedgekeurd. De procedures voor de toewijzing van de contracten voor inzameling en verwerking werden doorlopen. De contracten werden toegekend, met uitzondering van het contract voor de verwerking van Li-ion batterijen. Omdat er onduidelijkheden zijn bij de verwerkingswijze van de door BEBAT voorgestelde verwerker, heeft de OVAM in afwachting van bijkomende informatie ongunstig geadviseerd. Europees Op Europees niveau werd een eenvormige berekeningsmethode voor het recyclagepercentage voor afgedankte batterijen opgesteld, waarvoor het Vlaamse gewest zijn input heeft gegeven. Op 12 juni 2012 is de berekeningsmethode onder de vorm van de Europese verordening 493/2012 gepubliceerd. De berekeningsmethode wordt van toepassing vanaf 1 januari 2014.

1.5

Intergewestelijke afstemming BEBAT organiseert 3 à 4 maandelijks een Begeleidingscommissie voor de opvolging van de MBO, waarop de 3 gewesten worden uitgenodigd. Tijdens deze begeleidingscommissies kunnen onder andere de noodzakelijke afspraken gemaakt worden met betrekking tot intergewestelijke afstemming. Aangezien het inzamelsysteem BEBAT actief is in de 3 gewesten, is een goede intergewestelijke afstemming belangrijk voor de goede werking van BEBAT. De nieuwe MBO werd met de 3 gewesten gezamenlijk voorbereid en onderhandeld in de periode van 2007-2009. Na het bereiken van een akkoord over een finaal tekstvoorstel, heeft Vlaanderen onmiddellijk de goedkeuringsprocedure gestart. We stellen vast dat de goedkeuringsprocedure in de andere gewesten niet werd opgestart. In Wallonië werd gewacht op een nieuw wetgevend kader over de terugnameplicht. Dit werd goedgekeurd op 23 september 2010 en gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 9 november 2010. In tegenstelling met de Vlaamse regelgeving kent dit besluit een relatief grote bevoegdheid toe aan de gemeentes en intercommunales en dus een beperkte verantwoordelijkheid aan de producenten en invoerders. De producenten en invoerders zijn niet akkoord met de basisprincipes van het besluit en hebben klacht ingediend bij de Raad van State. Ook de rol en positie van Sortbat vormen een discussiepunt tussen de producenten en de andere gewesten wat het bereiken van een MBO bemoeilijkt. 3/12

De huidige situatie (enkel nieuwe Vlaamse MBO) brengt BEBAT in een moeilijke situatie. VLAREA voorziet immers dat strategische documenten zoals het beheersplan en de lastenboeken binnen de vastgelegde termijn ter goedkeuring moeten worden voorgelegd aan het Gewest. Gelet op het feit dat BEBAT voor zijn activiteiten georganiseerd is over de 3 gewesten, handelen deze documenten bij voorkeur over de activiteiten in heel België. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Waalse Gewest hebben zich geëngageerd om in de mate van het mogelijke deze documenten mee te behandelen. Gelet op het gewijzigd wetgevend kader in Wallonië zal dit niet eenvoudig zijn.

1.6

Toekomstige veranderingen Op Europees niveau In het kader van de Europese batterijenrichtlijn 2006/66/EG worden onderstaande bepalingen verder uitgewerkt: − De berekeningsmethode voor de recyclagepercentages overeenkomstig de Europese verordening 493/2012 (gepubliceerd op 12 juni 2012) zal van toepassing worden vanaf 1 januari 2014. − Er worden criteria voor de export van afgedankte batterijen en accu’s naar bestemmingen buiten de Europese Gemeenschap uitgewerkt, zodat recyclage van batterijen en accu’s gebeurt onder voorwaarden die gelijkwaardig zijn met de eisen van de batterijenrichtlijn 2006/66/EG. Op Vlaams niveau BEBAT werkt momenteel, naast het reeds bestaande inzamelsysteem voor afgedankte batterijen via de BEBAT-inzamelpunten en containerparken, aan een alternatief systeem voor gegevensinzameling over afgedankte batterijen die niet via de BEBAT-inzamelpunten worden ingezameld. Het is de bedoeling om via dit alternatief systeem van gegevensinzameling een beter beeld te krijgen van de totale ingezamelde hoeveelheden afgedankte batterijen. Vooral ontdoeners van batterijen met een positieve marktwaarde (bv. loodbatterijen) leveren afgedankte batterijen vaak rechtstreeks in bij erkende overbrengers of vergunde verwerkers, zonder tussenkomst van BEBAT. Reden hiervoor is dat erkende overbrengers en vergunde verwerkers een vergoeding geven voor de batterijen met een positieve marktwaarde, terwijl het BEBAT systeem gratis en zonder vergoeding werkt. In 2011 en 2012 wordt door BEBAT onderzocht wat de mogelijkheden zijn voor de inzameling van gegevens (in eerste instantie voor industriële loodbatterijen).

2

De rapportage

2.1

Preventie en sensibilisering

2.1.1

Acties van het beheersorganisme BEBAT heeft, met toestemming van de 3 gewesten, in de scholen een educatieve brochure verdeeld over het goed gebruik van primaire en herlaadbare batterijen en accu's. Deze brochure werd in de voornaamste inzamelpunten, via huis-aan-huis bedeling, via de website en aan alle bezoekers van “Villa Pila” bedeeld. Het centrale thema van de mediacampagne in 2011 was: “BEBAT geeft alle batterijen en zaklampen een tweede leven”. De campagne heeft als doel om het publiek te informeren, motiveren en op te roepen om actief deel te nemen aan het recyclageproces door alle gebruikte batterijen naar één van de meer dan 22 000 BEBAT-inzamelpunten te brengen. In 2011 werden de campagnes via verschillende soorten media gecommuniceerd: − TV campagnes in 4 tijdsgolven om een zo breed mogelijk publiek te bereiken; − Radiospot uitgezonden in de periode juni tot december 2011, in 7 tijdsgolven; − 354 affiches van 2 m² die in 3 tijdsgolven werden getoond op parkings van de HyperCarrefour in België (in het kader van de BEBAT roadshow: zie onderstaande paragraaf); − vanaf 1 juni 2011 werd de nieuwe website van BEBAT gelanceerd. 4/12

Naast de bovenvermelde mediacampagnes voert BEBAT een permanent activeringsbeleid, met als doel de inzameling te stimuleren en het inzamelen van batterijen en zaklampen te faciliteren. Hieronder enkele belangrijke acties: − V erdelen van papieren inzamelzakjes: In 2011 werden in 2 huis-aan-huis bedelingen 4,5 miljoen inzamelzakjes verdeeld. Bij de tweede bedeling werd zowel een inzamelzakje, een inzamelkubus en een sensibiliserende info folder aan huis bezorgd. Daarnaast werden nog ongeveer 3 miljoen inzamelzakjes ter beschikking gesteld via de inzamelpunten. − Scholenspaargramma: scholen die batterijen inzamelen werden beloond met punten, toegekend per gewicht ingezamelde batterijen. Deze punten kunnen de scholen inruilen voor educatief materiaal en sportuitrusting. Via “dubbele punten” acties worden de scholen extra gestimuleerd. − In het gebouw van BEBAT in Tienen bevindt zich het educatief bezoekerscentrum “Villa Pila”, waar scholen een voorlichting krijgen omtrent energie en de levenscyclus van batterijen. Er wordt ook een bezoek gebracht aan de sorteerinstallatie voor afgedankte batterijen (Sortbat), dat zich in hetzelfde gebouw bevindt. Het centrum kent een groot succes en ontvangt elke dag een groep van 40 leerlingen (uitgezonderd op woensdag). − Roadshow: Aan de hand van een mobiele BEBAT stand met o.a. grote info panelen over de recyclageprocessen geeft BEBAT personeel uitleg over de inzameling en recyclage van afgedankte batterijen. Er werden ook infofolders, inzamelzakjes en een klein aandenken voor de consumenten die dag batterijen inleveren, verdeeld. − Actie Limburg.net: In samenwerking met Limburg.net (de afvalintercommunale van Limburg en Diest) werd de provincie Limburg en de stad Diest uitgedaagd om op 1 maand tijd 20 000 kg afgedankte batterijen in te zamelen. Wegens het grote succes van de actie werden uiteindelijk 44 948 kg afgedankte batterijen ingezameld. Omdat de uitdaging werd gehaald schenkt BEBAT 20 000 bomen en plantgoed aan Nationaal Park Hoge Kempen. 2.1.2

Communicatie door de producenten De invoerders/producenten van batterijen en accu’s hebben de consumenten geïnformeerd over de types van batterijen en accu’s die binnen hun gamma het meest geschikt zijn voor bepaalde toepassingen, door middel van bijvoorbeeld pictogrammen op de verpakkingen van de batterijen of door informatie ter beschikking te stellen op hun website.

2.1.3

Indicatoren Overeenkomstig het preventieplan worden volgende indicatoren in het kader van preventie opgevolgd: − De producenten streven naar de vervanging van ZnC-batterijen door alkaline- en lithiumbatterijen, omdat de levensduur en de capaciteit van deze batterijen hoger is. In 2011 is het marktaandeel van de ZnC-batterijen binnen de markt van de primaire batterijen gedaald naar 16,8% (ten opzichte van 18,3% in 2010). − Door de kwaliteit van de batterijen steeds te verbeteren, kunnen de producenten streven naar een miniaturisatie van de batterijen. Een gelijke hoeveelheid energie kan geleverd worden door een kleinere batterij. In 2011 verminderde het gemiddelde gewicht van de primaire draagbare batterijen tot 21,97 g per stuk (ten opzichte van 22,41 g in 2010).

2.2

Op de markt gebrachte batterijen en accu’s In 2011 is het totale gewicht van de op de markt gebrachte batterijen verder gestegen van 13 517 ton (in 2010) naar 15 641 ton. Voornamelijk het gewicht van de op de markt gebrachte herlaadbare batterijen is gestegen met 18,6% (1994 ton). Het gewicht van de op de markt gebrachte primaire batterijen kende een stijging van 4,6% (129 ton). In België in verbruik gebrachte batterijen (ton) 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Primaire batterijen 3078 2848 2796 2887 2794 2922

Herlaadbare batterijen 1864 2205 1890 2323 10 724 12 718

Totaal 4942 5053 4686 5210 13 517 15 641

Tabel 1: Evolutie op de markt gebrachte batterijen en accu’s. 5/12

Zinkkool Alkaline Zilveroxide Zink-lucht Lithium Totaal primair Nikkelcadmium Nikkelhydride Lithiumherlaadbaar Lood Totaal herlaadbaar Totaal

Draagbare batterijen (in kg) 2011 2010 % 455 146 482 748 94,3% 2 254 404 2 140 234 105,3% 5 056 8 100 62,4% 5 125 33 049 15,5% 83 419 66 089 126,2%

Industriële batterijen (in kg) 2011 2010 % 233 2 11661,5% 3 3 88,3% 118 171 62 964 187,7% 934 339 275,1%

2 803 151

2 730 219

102,7%

119 341

63 308

188,5%

401 219

405 399

99,0%

26 548

95 855

27,7%

295 880

335 113

88,3%

17 451

5 442

320,6%

803 592

750 939

107,0%

77 588

37 404

207,4%

97 588

159 605

61,1%

10 998 277

8 934 104

123,1%

1 598 278

1 651 056

96,8%

11 119 864

9 072 806

122,6%

4 401 429

4 381 276

100,5%

11 239 205

9 136 114

123,0%

Tabel 2: Op de markt gebrachte batterijen en accu’s (opgedeeld per type).

Binnen de niet herlaadbare batterijen zijn het voornamelijk de alkaline (5,3%), zink lucht (28,4%) en lithium mangaan batterijen (27%) die stijgen. Zinkkool en zilveroxide batterijen dalen met respectievelijk 5,7% en 37,6%. De opvallende stijging voor herlaadbare batterijen en accu’s in 2010 was vooral te wijten aan een stijging van het gewicht in loodbatterijen en -accu’s van 8125 ton ten opzichte van 2009. De reden hiervoor was de toetreding van een 10-tal nieuwe leden die voornamelijk actief zijn in de verkoop van (relatief zware) loodbatterijen en -accu’s. Tot voor 2010 waren niet alle producenten/invoerders van loodbatterijen en -accu’s (vb. producenten/invoerders van heftrucks, rolstoelen, poetsmachines,…) zich ervan bewust dat de aanvaardingsplicht voor afgedankte batterijen en accu’s ook voor hen van toepassing is. Mede door gerichte controles van de OVAM hebben deze bedrijven zich in regel gesteld. In 2011 waren er eveneens nog nieuwe toetredingen uit de sector van de heftrucks en andere elektrische bedrijfsvoertuigen (stijging loodaccu’s 22%, van 9094 naar 11 096 ton). Verder is er een stijging van de Li herlaadbare batterijen (11,8%, van 788 naar 881 ton) gebruikt in vb. GSM’s, foto- en videocamera’s, computers, draadloze gereedschappen. Herlaadbare Li batterijen en accu’s zijn veruit het snelst groeiende type herlaadbare batterijen en accu’s. Voor NiMH batterijen wordt er een daling vastgesteld van 8% (van 341 naar 313 ton). Na implementatie van de EU-richtlijn (die o.a. een verbod oplegt voor het in de handel brengen van draagbare batterijen en accu’s met meer dan 0,002 gewichts% Cd, met uitzondering van batterijen bestemd voor nood- en alarmsystemen, medische apparatuur en draadloze elektrische gereedschappen) is de rol van NiCd batterijen en accu’s grotendeels overgenomen door NiMH batterijen en accu’s voor de losverkochte batterijen en accu’s, en door herlaadbare Li batterijen en accu’s voor batterijen die bij of in het toestel geleverd worden. Herlaadbare NiCd batterijen zijn gedaald met 14,7% (van 501 ton naar 428 ton). Herlaadbare batterijen en accu’s worden pas na een lange periode (5-20 jaar) beschikbaar voor inzameling. Bovendien hebben de sterkst stijgende herlaadbare batterijen en accu’s (loodbatterijen en -accu’s en Li-ion batterijen en accu’s) een positieve economische waarde en komen ze hierdoor slechts in beperkte mate in het (gratis) inzamelsysteem van BEBAT terecht. BEBAT verwacht een blijvende stijging van het aandeel herlaadbare batterijen, wat het steeds moeilijker maakt om de inzameldoelstelling te halen.

2.3

Inzameling In 2011 werden in Vlaanderen 1 627 868 kg afgedankte draagbare en industriële batterijen en accu’s ingezameld. Dit is een lichte daling van 3% tegenover 2010.

6/12

Ingezamelde batterijen (ton) 2006 2007 2008 2009 2010 2011

België 2 474 2 627 2 498 2 597 2 608 2 592

Vlaanderen 1 593 1 655 1 511 1 641 1 681 1 628

Tabel 3: Evolutie van de ingezamelde hoeveelheid batterijen en accu’s

Ingezamelde batterijen (kg) Distributie Industrie Containerparken Scholen Andere2 Gewesten3 Ontmantelingscentra Totaal

Vlaanderen 2011 278 515 461 288 29 6 52 1628

Vlaanderen 2010 276 617 416 287 29 6 50 1681

Tabel 4: Ingezamelde hoeveelheid batterijen en accu’s, per inzamelkanaal

In België zijn er meer dan 22 000 actieve inzamelpunten waar afgedankte batterijen en accu’s gratis kunnen gedeponeerd worden. Het gaat onder meer om duizenden hyper- en supermarkten, winkels, talrijke scholen, industriële bedrijven en gemeentelijke containerparken. Uit de inzamelgegevens blijkt dat de “industrie” het belangrijkste inzamelkanaal is, gevolgd door de containerparken, de scholen en de distributie. Er wordt vooral een daling vastgesteld bij het inzamelkanaal “industrie”. Dit is te verklaren door het feit dat vele bedrijven de afgedankte batterijen met een positieve waarde (vb. loodbatterijen en Li-ion batterijen) rechtstreeks aan erkende overbrengers of vergunde verwerkers overdragen, zonder tussenkomst van BEBAT. Vanaf 1 mei 2009 werd de Europese batterijenrichtlijn omgezet in Vlaamse wetgeving, en wordt het inzamelpercentage berekend door het gewicht van de draagbare afgedankte batterijen en accu’s die zijn ingezameld, te delen door het gemiddelde gewicht van de draagbare batterijen en accu’s die producenten op de markt hebben gebracht, gedurende dat kalenderjaar en de voorafgaande twee kalenderjaren (batterijen en accu’s in toestellen inbegrepen). Met de omzetting van de batterijenrichtlijn werden volgende definities geïntroduceerd: − draagbare batterij of accu: iedere batterij, knoopcel, batterijpak of accu waarvoor tegelijk geldt dat ze: − afgedicht zijn; − met de hand kunnen worden gedragen; − geen industriële batterij of accu, noch een autobatterij of -accu zijn; − industriële batterij of accu : batterij of accu die uitsluitend voor gebruik voor industriële of professionele doeleinden is ontworpen of in elk type elektrisch voertuig wordt gebruikt; − autobatterij of -accu : batterij of accu die gebruikt wordt voor het starten, voor de verlichting of het ontstekingsvermogen van een voertuig. Vanaf 1 januari 2010 heeft BEBAT bij de registratie van de hoeveelheid batterijen die op de markt worden gebracht, de hoeveelheden draagbare en industriële batterijen en accu’s afzonderlijk geregistreerd. De derde categorie (autobatterijen) valt buiten het toepassingsgebied van deze MBO. In de onderstaande tabel wordt de ingezamelde hoeveelheid draagbare batterijen weergegeven voor België en Vlaanderen, alsook het gemiddelde gewicht van de op de markt gebrachte draagbare batterijen. Met deze gegevens wordt het inzamelpercentage berekend.

2

Het inzamelkanaal “andere” zijn vb. inzamelpunten bij NMBS, ziekenhuizen, verenigingen,… Het inzamelkanaal “gewesten” is een forfaitaire aangifte voor de kleinere inzamelpunten die anders buiten de statistiek vallen. 7/12

3

Gewicht op de markt gebrachte draagbare batterijen (in kg) Gewicht ingezamelde draagbare batterijen (in kg) Inzamelpercentage

België 4 281 080

Vlaanderen 2 465 397

2 228 863

1 399 999

52,1%

56,8%

Tabel 5: Berekening inzamelpercentage draagbare batterijen en accu’s in 2011

Volgens deze (nieuwe) berekeningswijze werd in 2011 in Vlaanderen voor draagbare batterijen een inzamelpercentage van 56,8% gehaald (52,1% voor België). De inzameldoelstelling van 45% wordt bijgevolg gehaald. Onderstaande tabel geeft de evolutie van het Belgische inzamelpercentage weer sinds 2000. Hieruit blijkt dat vanaf 2003 een dalend tendens wordt vastgesteld. Jaartal 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Inzamelpercentage 64,4 % 63,4 % 64,3 % 64,5 % 60,8 % 57,6 % 54,0 % 55,7 % 53,1 % 54,4 % 54,3 % 52,1%

Tabel 6: Simulatie van het inzamelpercentage4 (cijfers België)

Verschillende factoren kunnen de daling van het inzamelpercentage verklaren: − door een stijging van de metaalprijzen worden steeds grotere hoeveelheden (voornamelijk herlaadbare) batterijen niet via het gratis inzamelsysteem van BEBAT ingezameld, maar worden afgedankte batterijen tegen een vergoeding afgeleverd bij erkende overbrengers of vergunde verwerkers. Typische voorbeelden zijn de batterijen van mobiele telefoons (herlaadbare Li-ion batterijen), herlaadbare loodbatterijen en zilverbatterijen. − toename van de verkoop van herlaadbare batterijen: de gemiddelde levensduur van een herlaadbare batterij bedraagt 5 tot 20 jaar. In vergelijking met een levensduur van 2 tot 3 jaar voor primaire batterijen, worden herlaadbare batterijen bijgevolg pas jaren later beschikbaar voor inzameling en verwerking. − lange tijd thuis stockeren van afgedankte batterijen door de gebruikers; − toename van de kwaliteit en levensduur van batterijen; − export van tweedehandsproducten die (al dan niet gebruikte) batterijen bevatten. Op basis van voormelde gegevens wordt er geen beduidende stijging van het inzamelpercentage in de toekomst meer verwacht. Het huidige inzamelpercentage bedraagt 56,8% in Vlaanderen (52,1% voor België). Dit wil echter niet zeggen dat de overige afgedankte batterijen en accu’s in de vuilnisbak verdwijnen. Het percentage ingezamelde batterijen en accu’s wordt immers berekend ten opzichte van het gemiddelde gewicht van de draagbare batterijen en accu’s die producenten op de markt hebben gebracht, gedurende dat kalenderjaar en de voorafgaande twee kalenderjaren. Gezien de langere levensduur van herlaadbare batterijen en accu’s (5 tot 20 jaar), is het niet mogelijk om deze batterijen en accu’s binnen een termijn van 3 jaren in te zamelen. Zoals hierboven reeds vermeld, spelen ook andere factoren mee zoals het thuis stockeren van batterijen en accu’s, verkoop van afgedankte batterijen omwille van de positieve economische waarde, export,…

4

De cijfers in tabel 5 zijn indicatief omdat BEBAT de berekening van het percentage heeft uitgevoerd aan de hand van een simulatie. Bij de declaraties van de batterijen die op de markt worden gebracht, wordt immers pas vanaf 1 januari 2010 een onderscheid gemaakt tussen draagbare en industriële batterijen en accu’s. De simulatie werd uitgevoerd volgens een verdeelsleutel gebaseerd op de declaratiegegevens van 2010. 8/12

Om een idee te krijgen van de efficiëntie van het inzamelsysteem heeft BEBAT in 2011 een studie laten uitvoeren naar de hoeveelheid batterijen en accu’s die nog worden aangetroffen in het huisvuil (RDC, december 2011). Een hoeveelheid van 22 750 kg huisvuil (2715 zakken) afkomstig uit Vlaanderen werd nauwkeurig onderzocht. Per ton huisvuil werden gemiddeld 12 batterijen gevonden, met een gemiddeld gewicht van 26 g/batterij (= 0,33 kg batterijen/ton huisvuil). Op basis hiervan wordt de efficiëntie van de selectieve inzameling berekend op 87% voor Vlaanderen (= verhouding “selectief ingezamelde batterijen”/”selectief ingezamelde batterijen” + “batterijen in huisvuil”). Het merendeel van de batterijen die werden aangetroffen in het huisvuil zijn alkaline batterijen. De gemiddelde ouderdom van de batterijen in het huisvuil bedraagt 4 à 5 jaar. 23% van de teruggevonden batterijen bevond zich in een afgedankt elektrisch toestel.

2.4

Verwerking De ingezamelde batterijen en accu’s worden gesorteerd alvorens te worden verwerkt. Sinds augustus 2010 worden de batterijen met behulp van een automatische sorteerinstallatie gesorteerd door Sortbat nv te Tienen (opgericht door BEBAT: zie ook paragraaf 1.3). In 2011 werden 1954 ton batterijen door Sortbat gesorteerd. De automatische sortering heeft als voordeel een hogere zuiverheid van de gesorteerde stromen. De sortering in Tienen gebeurt manueel (vb. uithalen van de inzamelzakjes, uithalen van zaklampen en verontreiniging die geen batterijen zijn, uithalen van grotere batterijpacks), mechanisch en elektronisch. Door middel van o.a. sortering op grootte (met behulp van fotocellen wordt een lengte- en diktemeting uitgevoerd), magnetische eigenschappen en andere specifieke eigenschappen (zoals gewicht, verstoring magnetisch veld) worden de batterijen en accu’s gesorteerd in volgende fracties: knoopcellen, NiCd, NiMH, herlaadbare Li, Li-AA primaire batterijen, Pb, alkaline, ZnC en overige batterijen. De gesorteerde fracties worden afgevoerd naar gespecialiseerde vergunde verwerkers. Sinds 1 mei 2009 gelden volgende recyclagedoelstellingen voor afgedankte batterijen en accu’s: − recycling van 75% van het gemiddelde gewicht van nikkel-cadmiumbatterijen en -accu's, met zo groot mogelijke recycling van het cadmiumgehalte als technisch haalbaar met vermijding van buitensporige kosten; − een zo groot mogelijke recycling van het kwikgehalte als technisch haalbaar met vermijding van buitensporige kosten; − een recyclingspercentage van 65% van het gemiddelde gewicht van loodzuurbatterijen en -accu's, − met een zo groot mogelijke recycling van het loodgehalte als technisch haalbaar met vermijding van buitensporige kosten; − met een volledige verwerking van de kunststoffen in een productieproces, hetzij voor het oorspronkelijke doel, hetzij voor een ander doel, maar met uitzondering van de terugwinning van energie; − een recyclingspercentage van 50% van het gemiddelde gewicht van andere afgedankte batterijen en accu's. Voor de berekening van de recyclagepercentages werd op 12 juni 2012 op Europees niveau een berekeningsmethode vastgelegd (zie paragraaf 1.6). De methode wordt van toepassing vanaf 1 januari 2014. In afwachting hiervan werd reeds een proefberekening uitgevoerd die gebaseerd is op de Europese berekeningsmethode. De proefberekeningen geven aan dat de verwerkers van BEBAT de recyclagedoelstellingen halen.

2.5

Financiën

2.5.1

BEBAT Onderstaande tabel geeft een overzicht van de financiële situatie van de vzw BEBAT. BEBAT organiseert zowel de inzameling van batterijen als van zaklampen. Onderstaande resultatenrekening heeft enkel betrekking op batterijen (voor zaklampen zie Evaluatierapport 2011 MBO afgedankte zaklampen). Voor de balans is het echter niet mogelijk deze opdeling te maken en wordt dus de globale situatie weergegeven. Dit geeft echter slechts een kleine 9/12

RESULTATENREKENING

BALANS

vertekening gezien de fractie zaklampen nog niet zo lang wordt ingezameld en slechts een zeer klein aandeel van de opbrengsten en kosten vertegenwoordigt. 2009

2010

Vaste activa Vorderingen Geldbeleggingen en liquide middelen Totaal activa

6.610.512 4.659.201 69.774.123 81.043.835

7.176.356 7.034.095 79.822.625 94.033.076

6.925.248 6.863315 90.578.280 104.336.842

Eigen vermogen Voorzieningen Schulden Totaal passiva

66.256.116 10.644.862 4.142.856 81.043.835

69.631.047 19.438.502 4.963.527 94.033.076

75.910.526 23.638.502 4.817.814 104.366.842

Omzet Andere opbrengsten Totaal opbrengsten

18.992.278 640.209 19.632.487

21.050.315 572.243 21.622.557

21.810.427 835.325 22.645.752

Marketing & Villa Pilla Verwerkingskosten Provisies Andere Totaal bedrijfskosten

4.512.766 2.705.907 2.533.705 2.992.354 12.744.732

4.074.670 2.377.222 8.660.856 5.751.578 20.864.325

4.768.638 3.281.666 4.136.160 5.415.404 17.601.869

Financieel resultaat

894.085

2.656.432

1.546.872

7.781.840

3.414.664

6.590.755

Winst/verlies

2011

Tabel 7: Overzicht van de financiële situatie van BEBAT voor de periode 2009-2011

De jaarrekening van het boekjaar 2011 werd afgesloten met een balanstotaal van € 104.366.842. Dit is een stijging met 11% ten opzichte van 2010. Uit de actiefzijde blijkt dat de middelen vooral worden aangehouden onder de vorm van geldbeleggingen. De vaste activa omvatten hoofdzakelijk het eigen kantoor- en sorteergebouw. Aan de passiefzijde zien we een stijging van het eigen vermogen met € 6.279.479, zijnde de winst van het boekjaar (€ 6.590.755 voor batterijen - € 311.276 (verlies) voor zaklampen). De voorzieningen voor de toekomstige verwerkingskosten nemen verder toe met € 4,2 miljoen. De schulden blijven verwaarloosbaar in vergelijking met het eigen vermogen. Het balanstotaal en vooral het eigen vermogen vormen een méér dan voldoende financiële buffer om de werking van BEBAT te garanderen. Met betrekking tot de resultatenrekening heeft BEBAT enkele wijzigingen doorgevoerd in het toewijzen van inkomsten en kosten aan de verschillende posten. Dit maakt dat enige voorzichtigheid geboden is bij vergelijkingen met de vorige jaren. De resultatenrekening van het boekjaar 2011 sluit af met een winst van € 6.590.755. Dit is een opmerkelijke stijging ten opzichte van vorig boekjaar en ligt meer in lijn met de historische winstcijfers. De daling van de kosten levert de grootste bijdrage. De opbrengsten zijn vrij constant gezien de milieubijdrage al jaren € 0,1239 per batterij bedraagt. De andere opbrengsten bestaan vooral uit de ontvangsten voortkomend uit de verkoop van gerecupereerde materialen en uit de vergoeding van Sortbat aan BEBAT (bv. voor management en huur gebouw). Het financieel resultaat vertoont een scherpe daling die te wijten is aan de daling van de financiële opbrengsten. Dit heeft mede te maken met de boekhoudregel die verplicht om enkel effectief gerealiseerde meerwaarden te boeken. Gezien de beleggingstermijnen niet noodzakelijk samenvallen met de boekjaren, kan dit leiden tot aanzienlijke variaties over de jaren. De kosten dalen met een € 3,3 miljoen. Dit is de resultante van een kostendaling bij de provisies van € 4,5 miljoen enerzijds en een stijging van de verwerking- en marketingkosten met een € 1,5 miljoen anderzijds. De stijging van de marketingkosten vindt zijn oorsprong in het feit dat BEBAT in 2011 extra heeft geïnvesteerd om het grote publiek vertrouwd te maken met het nieuw logo en de vernieuwde missie en visie. Bovendien was Villa Pilla in 2011 voor het eerst een volledig jaar operationeel. Aan de basis van de stijging van de verwerkingskosten liggen verschillende oorzaken (o.a. toevoeging inzamelrecipiënten, hogere sorteerkosten, meer ingezamelde batterijen). Bovendien werden de inkomsten van de gerecupereerde materialen voorheen rechtstreeks in mindering gebracht van de verwerkingskosten. Nu worden deze apart als inkomst 10/12

geboekt bij de ander opbrengsten. De daling van de provisies was verwacht. De bijkomende aanleg ter waarde van € 4.136.160 is enkel het gevolg van een hoger ingeschatte verwerkingskost per batterij, niet van het feit dat voor meer batterijen een provisie is aangelegd. Zoals reeds meermaals aangegeven overstijgen de opbrengsten de kosten op structurele wijze. Het eigen vermogen van BEBAT is niet in verhouding tot haar maatschappelijk doel. De milieubijdrage op batterijen zou dan ook moeten dalen. De Vlaamse overheid noch BEBAT hebben hierover echter beslissingsbevoegdheid gezien de bijdrage is vastgelegd bij koninklijk besluit in het kader van de federale milieutakswetgeving. In het financieel plan dat BEBAT medio 2011 heeft ingediend wordt voor de periode 2011-2015 een gemiddelde jaarlijkse winst gebudgetteerd van een € 7 miljoen. Hierdoor zal het eigen vermogen tot boven de € 100 miljoen stijgen, wat volstaat om de werking van BEBAT voor ongeveer 6 jaar te financieren. Dit is een ongewoon hoge reserve. Het is ook in dit kader dat in 2011 opnieuw een initiatief werd genomen. Met de drie gewesten werd een gezamenlijke brief opgesteld, ondertekend door de bevoegde ministers, waarin wordt aangedrongen om overleg op te starten met de bevoegde federale minister. BEBAT ondersteunt dit initiatief en dringt zelf ook aan op een bijsturing van de federale milieutakswetgeving. 2.5.2

Sortbat Op 2 augustus 2010 is de NV Sortbat operationeel geworden. Sortbat is een dochteronderneming die voor 99,9% in handen is van BEBAT. Sortbat staat in voor de sortering van de door BEBAT ingezamelde batterijen. De eerste jaarrekening die door Sortbat werd uitgebracht heeft betrekking op de periode 2.08.2010 tot en met 31.12.2011. Sortbat heeft een balanstotaal van € 2.054.711. Het belangrijkste activa is de automatische sorteerinstallatie die is aangekocht voor een waarde van € 1,2 miljoen. Daarnaast bestaan de activa uit handelsvorderingen, liquide middelen en geldbeleggingen; elk voor ongeveer een derde. Deze activa werden voor het overgrote deel gefinancierd met de financiële inbreng van BEBAT (eigen vermogen van Sortbat). de

In de eerste boekperiode werd een omzet gerealiseerd van € 1,5 miljoen euro. Dit komt voor 2/3 voort uit de vergoeding die BEBAT betaalt voor de sortering van de batterijen en zaklampen. De andere inkomsten bestaan hoofdzakelijk uit de vergoeding van BEBAT aan Sortbat voor de ontvangst van de bezoekers aan Villa Pilla die ook worden rondgeleid langs de sorteerinstallatie. De grootste kostenposten van Sortbat zijn de personeelskosten (€ 381.649), afschrijvingen (€ 253.666), en de vergoeding van prestaties door derden (management door BEBAT) (€ 334.465). Er werd een winst gerealiseerd van € 69.385. Dit is, zoals vooropgesteld bij aanvang van het project, ongeveer 5% van de omzet.

2.6

De samenwerking met de gemeenten In 2011 werden in Vlaanderen 460 799 kg afgedankte batterijen en accu’s ingezameld via de gemeentelijke containerparken. Dit is +/- 28% van de totale hoeveelheid ingezamelde batterijen (zie tabel 3). Eind 2010 werd door BEBAT en VVSG een modelovereenkomst onderhandeld voor de inzameling van batterijen via de containerparken. In deze overeenkomst wordt o.a. de vergoeding van de containerparken geregeld.

3

Handhaving

3.1

Doelstellingen Sinds oktober 2001 voert de OVAM controles uit op de aanvaardingsplicht batterijen. Deze controles vallen voor een groot stuk samen met controles op de aanvaardingsplicht op afgedankte elektrische en elektronische apparaten (AEEA). Veel gecontroleerde bedrijven handelen zowel in AEEA als in batterijen. De bedoeling van deze controles is in de eerste plaats om na te gaan of invoerders, producenten of eindverkopers die rechtstreeks batterijen of apparaten met batterijen invoeren en op de Vlaamse markt brengen, aangesloten zijn bij BEBAT of een individueel afvalpreventie- en 11/12

afvalbeheerplan hebben ingediend. De producent en invoerder zijn verplicht aan te sluiten bij BEBAT, of een afvalpreventie- en afvalbeheerplan in te dienen bij de OVAM. Bedrijven die niet aansluiten, kunnen een financieel voordeel bekomen door zich niet in regel te stellen met de aanvaardingsplicht (bijvoorbeeld een milieubijdrage aanrekenen aan klanten, maar zelf geen milieubijdrage doorstorten aan BEBAT of een lagere verkoopprijs van hun producten dan de concurrentie door geen milieubijdrage te vragen) en hebben (in tegenstelling tot de leden van BEBAT) ook geen administratieve verplichtingen. Dit leidt tot concurrentievervalsing en het opsporen van die freeriders is dan ook nodig om dit te voorkomen.

3.2

Resultaten In 2011 is er prioriteit gegeven aan andere afvalstromen en is er maar beperkt gecontroleerd op de aanvaardingsplicht batterijen. Dit heeft geleid tot 43 controles bij bedrijven die in batterijen handelen. Hiervan waren er 10 invoerder van batterijen. Van deze 10 waren er 4 die nog moesten aansluiten bij BEBAT als invoerder van batterijen, of een individueel plan moesten indienen. Indien overtredingen worden vastgesteld is dit meestal bij invoerders van batterijen die zich in apparaten bevinden. Dit is bij veel toestellen het geval (GSM, Notebook, afstandsbediening TV…) en men is soms niet op de hoogte dat men voor batterijen in apparaten moet aansluiten bij BEBAT of een individueel plan moet indienen.

4

Conclusies In 2011 is het gewicht aan op de markt gebrachte batterijen opnieuw gestegen, van 13 517 ton in 2010 naar 15 641 ton in 2012. Deze stijging is vooral te wijten aan een verdere toename van het gewicht op de markt gebrachte herlaadbare batterijen (stijging van 10 724 naar 12 718 ton). Het gewicht aan primaire batterijen kende een beperkte stijging van 2794 naar 2922 ton. Het inzamelpercentage voor draagbare batterijen is sinds een aantal jaar stabiel. In 2011 werd voor Vlaanderen een inzamelpercentage van 56,8% gehaald (52,1% voor België). De inzameldoelstelling van 45% wordt bijgevolg gehaald. Rekening houdende met het feit dat het aandeel herlaadbare batterijen steeds toeneemt, en deze batterijen pas na 5 tot 20 jaar beschikbaar worden voor inzameling, wordt een beduidende stijging van het inzamelpercentage in de toekomst niet verwacht. De inzamelde batterijen worden in de automatische sorteerinstallatie van Sortbat gesorteerd per chemische samenstelling, en vervolgens overgebracht naar gespecialiseerde vergunde verwerkers. Voor de recycling van afgedankte batterijen gelden specifieke (Europese) recyclagedoelstellingen (zie paragraaf 2.4). De berekeningsmethode voor deze recyclagedoelstellingen werd op 12 juni 2012 op Europees niveau vastgelegd (zie paragraaf 1.6), en wordt van toepassing vanaf 1 januari 2014. In afwachting hiervan werd reeds een proefberekening uitgevoerd die gebaseerd is op de Europese berekeningsmethode. De proefberekeningen geven aan dat BEBAT met de huidige verwerkers de recyclagedoelstellingen haalt. Bij evaluatie van de financiële situatie van BEBAT blijft de vaststelling dat de milieubijdrage van 0,1239 EUR per batterij te hoog is. Er moet gestreefd worden naar een milieubijdrage per batterij die in overeenstemming is met de werkelijke kosten. De milieubijdrage is echter vastgelegd in een Koninklijk besluit in het kader van de federale milieutakswetgeving. In dit kader werd in 2011 opnieuw met de drie gewesten een gezamenlijke brief opgesteld, ondertekend door de bevoegde ministers, waarin wordt aangedrongen om overleg op te starten met de bevoegde federale minister. BEBAT ondersteunt dit initiatief en dringt zelf ook aan op een bijsturing van de federale milieutakswetgeving.

12/12