Migratie en de welvaartsstaat: is er sprake van aanzuigeffecten? Bart Meuleman (
[email protected])
Inleiding • Onderliggende assumptie gemaakt door aantal beleidsmakers: “Sociaal beleid mag niet te genereus zijn, anders trekken we te grote migratiestromen aan” • Drie grote vraagtekens: – Kent België disproportioneel sterke immigratiestromen? – Creëert een genereus sociaal beleid ook effectief aanzuigeffecten? – Neemt een strenger beleid t.a.v. immigranten (extreem-)rechts de wind uit de zeilen?
2
Migratie naar België • Niet enkel het aantal, maar ook het karakter van immigratie naar België en Europa is veranderd (White 1993)
1. Eerste golf (1945-1975): arbeidsmigranten & migranten uit (voormalige) kolonies 2. Tweede golf (na 1975): familiehereniging 3. Derde golf (sinds 1990s): post-industriële migratie: asielzoekers, mensen zonder papieren, hoogopgeleide executives
3
Migratie naar België • Netto-migratie naar België, 1960-2009 (bron: Eurostat) 80000 60000 40000 20000 0 -20000 -40000
20 08
20 05
20 02
19 99
19 96
19 93
19 90
19 87
19 84
19 81
19 78
19 75
19 72
19 69
19 66
19 63
19 60
-60000 4
Po la nd Fr an Hu ce ng a Sl r y ov ak P o ia rtu ga l Fi nl an d It De a ly Ne nm th ark er la n Un Ge d s ite r m a d Ki ny ng do Be m lg iu Cz Sw m ec ed h Re en pu bl i Au c st ri No a Sw rw it z a y er la nd Sp ai n Ire Lu l xe an d m bo ur g
Migratie naar België
• Instroom van buitenlandse migranten, 2007, per 1000 inw. (bron: OECD) 35
30
25
20
15
10
5
0
5
Migratie naar België • Asielaanvragen in België, 1990-2009 (bron: CGVS) 60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
Aantal dossiers 10.000
Equivalent personen Erkenningen
19 90 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09
0
6
Malta
Cyprus
Zweden
Oostenrijk
België
Griekenland
Finland
Luxemburg
Nederland
Denemarken
Frankrijk
Ierland
erenigd Koninkrijk
Hongarije
Duitsland
Italië
Polen
Slovakije
Tsjechië
Bulgarije
Slovenië
Spanje
Litouwen
Roemenië
Estland
Letland
Portugal
Migratie naar België
• Ingediende asieldossiers per 10.000 inwoners, 2009 (bron: Fedasil) 70
60
50
40
30
20
10
0
7
Aanzuigeffecten? • Idee van aanzuigeffecten: gebaseerd op rational choice perspectief van neo-klassieke economen – Beslissingen om te migreren kan je zien als een calculatie van kosten en baten – Als de verwachte monetaire netto-opbrengst positief, dan zal het individu migreren
– Beleid heeft een effect op deze berekening 8
Aanzuigeffecten? • Kritiek: reductionistische visie op een maatschappelijk heel complex fenomeen – Perfecte informatie? – Vrij keuze om te migreren? – Geen aandacht voor sociale en politieke context
• Meer complete visies op migratieprocessen: – Wereldsysteemtheorie (Wallerstein)
– Netwerk theorie
9
Aanzuigeffecten? • Aanzuigeffecten: wat zegt de praktijk? – Beleidsmakers geloven graag dat hun beslissingen effect hebben op migratiestromen. Maar is dat ook zo? – Vb. Sterke daling na 2000 in België. Gevolg van strenger Belgisch beleid?
10
Aanzuigeffecten? • Nee! Het gaat om een Europese trend
11
Aanzuigeffecten? • Wat dan wel? Conflictsituaties in de wereld Herkomstlanden 1999 Serbia and Montenegro
Herkomstlanden 2007 13065
Russian Federation
1495
1270
Romania
1705
Serbia
Armenia
1470
Iraq
860
Russian Federation
1375
Congo
745
Ukraine
1345
Afghanistan
725
Slovak Republic
1175
Guinea
550
Albania
1010
Iran
430
Rwanda
1005
Slovak Republic
380
Bulgaria
885
Armenia
355
Georgia
885
Rwanda
335 12
Aanzuigeffecten? • Wat zegt wetenschappelijk onderzoek? – Hooghe, Trappers, Meuleman & Reeskens (2008) in International Migration Review, 42(2) • Migratiestromen tussen 1980 en 2004 onderzocht in 21 Europese landen • “social expenditure” hangt niet samen met de instroom van migranten
13
Aanzuigeffecten? • Andere onderzoeken bevestigen dit in grote lijnen: – Menz, G. (2004). Migration and the European Social Model. • 15 landen, immigratie tussen 1970 en 2000 • Geen relatie met type welvaartsstaat, noch met uitgaven voor sociale zekerheid
– Soroka, Banting & Johnston (2006). Immigration and redistribution in a global era • Geen relatie tussen immigratie en omvang van de welvaartsstaat
– De Giorgi & Pellizari (2004). Welfare Magnets in Europe and the Costs of a Harmonised Social Assistance • Studie over migratie van nieuwe EU landen naar oude EU landen • Significant maar klein effect 14
Politieke implicaties • Neemt een streng immigratie- en integratie beleid extreemrechts de wind uit de zeilen? – Nee, integendeel – Beleid kan de publieke opinie beïnvloeden
– Vb. European Social Survey 2008, Belgische data (percentages) Uitkeringen en sociale diensten moeten mensen uit het buitenland aan om naar België te komen. Helemaal oneens
4
Oneens
21
Noch eens, noch oneens Eens
15
40
Helemaal eens
19 15
Politieke implicaties
16
Conclusies & discussie • Vergeleken met de buurlanden kent België geen disproportioneel sterke instroom van migranten • Er is geen wetenschappelijke basis om te besluiten dat genereus beleid een noemenswaardig aanzuigeffect heeft • Streng beleid kan de publieke opinie t.a.v. immigratie in negatieve zin beïnvloeden, en daarmee het draagvlak voor extreem-rechts vergroten
17
