Bij alle overheidslagen is er sprake van een

thema Rechtspositie en ontslag


arbeidsmarkt onder druk

Publieke sector in spagaat Er komen geen vrolijke tijden aan in ambtenarenland. ‘Het zal er gaan stuiven,’ zoals onze Zuiderburen het zo treffend f ormuleren. Krimpende budgetten en een kleine – pardon: compacte – o verheid betekenen dat de komende jaren veel werknemers van Rijk, provincie en gemeente hun professionele heil elders zullen moeten zoeken.

We gingen te rade bij de VNG om te kijken hoe gemeenten omgaan met gedwongen ontslagen. Want dat ze daaraan niet ontkomen is vrijwel zeker. Duizenden banen staan vanwege de bezuinigingen op de tocht. De hoge kosten die ontslag met zich meebrengt, hebben tot gevolg dat het schrikbeeld van de artikel 12-status voor sommige gemeenten weer kan opdoemen.

STATUS

Tekst redactie illustratie yvonne kroese

18

B

ij alle overheidslagen is er sprake van een spagaat: enerzijds zijn ze genoodzaakt het aantal medewerkers te verminderen, anderzijds moet de deur niet op slot gaan voor nieuwe mensen, want die zijn over een paar jaar weer hard nodig. Dat betekent koorddansen voor de afdelingen P&O om te zorgen dat er een goede balans blijft tussen jonge honden en oude rotten. Want, zoals Paul du Bois van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) het formuleert: ‘Je hebt jongeren nodig én je moet ervoor zorgen dat die zich senang voelen in de organisatie.’ De grootscheepse reorganisaties die de publieke sector vanwege de bezuinigingen staan te wachten, zijn voor PM reden aandacht te besteden aan de arbeidsvoorwaarden van ambtenaren en de arbeidsverhoudingen bij de overheid. In september deden we onderzoek naar salaris en arbeidsvoorwaarden (zie ook www.pm.nl/arbeidsvoorwaarden). In deze editie deel II over rechtspositie en ontslag.

Een andere kwestie die de rechtspositie van ambtenaren raakt, is het al dan niet afschaffen van de ambtenarenstatus. Voor het eerst is in het regeerakkoord opgenomen dat het ambtenarenrecht gelijk getrokken moet worden met het arbeidsrecht zodat, bijvoorbeeld, de arbeidsmobiliteit toeneemt. Ook het imago van ambtenaren zou verbeteren als zij niet langer een aparte status genieten. De meningen hierover zijn overigens zeer verdeeld. De ambtenarenstatus is ‘niet meer van deze tijd’ (Eric van Zelm van Hay Group) en bovendien inefficiënt om in stand te houden (ABD-adviseur Roel Bekker). Ze vinden hoogleraar Frits van der Meer tegenover zich, die afschaffing hooguit een kwestie van ‘juridisch estheticisme’ vindt waar niemand veel mee opschiet. Het initiatiefwetsvoorstel van Tweede Kamerleden Fatma Koser Kaya (D66) en Eddy van Hijum (CDA), dat moet leiden tot een normalisering van de rechtspositie van ambtenaren wacht momenteel op behandeling door het p arlement. Tot slot hebben we onder het motto ‘Ontslagen, wat nu?’ wat praktische tips & tricks op een rij gezet voor degene die de pech heeft dat hij of zij inderdaad moet opstappen. Een loopbaancoach geeft vijf adviezen om er het beste van te maken. ‘Blijf op dinsdagavond vooral naar de sportschool gaan, als u gewend bent dat te doen.’

˚

19



Duizenden arbeidsplaatsen verdwijnen

Hoofdbrekens voor gemeenten Gemeenten ontkomen niet aan gedwongen ontslagen, zo verwachten betrokkenen. Dat drijft ze flink in het nauw, de kosten aan ontslagvergoedingen zijn fors. Bovendien verandert het takenpakket voor gemeenten en daarmee ook de competenties die ze nodig hebben. ‘Dat kun je niet met de huidige bezetting doen, niet iedereen is overal inzetbaar.’

Tekst Maurits van den Toorn illustratie Yvonne Kroese

B

ij de gemeenten zullen de komende jaren duizenden arbeidsplaatsen verdwijnen. Het afgelopen jaar is dat al een beetje begonnen, de uitstroom was groter dan de instroom, aldus de Personeelsmonitor gemeenten 2010. De komende jaren zal het harder gaan, Rotterdam gaat uit van 1.000 fte minder, maar zelfs het aantal van 2.500 wordt al genoemd. Den Haag: 1.500 fte minder. Utrecht: 660 fte minder. Nijmegen: 190 fte minder. Vlaardingen:

‘de ambtelijke regelingen bevatten een perverse prikkel’ ruim 100 fte minder. Het A+O fonds Gemeenten komt in de personeelsmonitor tot een schatting van een verlies van 11.000 arbeidsplaatsen bij alle gemeenten gezamenlijk als gevolg van de bezuinigingen.

20

In veel gevallen wordt erbij gezegd dat de vermindering kan plaatsvinden ‘via natuurlijk verloop’, maar zo langzamerhand gaat het om zulke grote aantallen dat het nog maar de vraag is of dat inderdaad zal lukken. Daarbij moet niet worden vergeten dat het elders op de arbeidsmarkt (ook) niet zo best gaat. De bereidheid – en de mogelijkheid – om uit vrije wil op te stappen neemt daardoor af. Het is een weinig opwekkend beeld. Het is bovendien de vraag wat al die ontslagen in financieel opzicht voor de gemeenten gaan betekenen. Gemeenten zijn voor het betalen van WW eigenrisicodrager. Dat betekent dat ze voor de kosten hiervan niet verzekerd zijn bij het UWV, maar de volle mep zelf moeten opbrengen. Zoiets is een goed idee zolang je betrekkelijk weinig te maken hebt met ontslag of arbeidsongeschiktheid (en gemeenteambtenaar is niet een extreem zwaar of riskant beroep), maar de zaak komt bij dergelijke aantallen ontslagen anders te liggen. En bovendien zijn gemeenten sowieso duur uit, omdat er nog een bovenwettelijke uitkering bovenop de WW komt, en eventueel ook nog een nawettelijke uitkering. Daar staat dan weer tegenover dat de kantonrechtersformule nadrukkelijk niet geldt bij het beëindigen van ambtelijke aanstellingen, zo bepaalde de Centrale Raad van Beroep als hoogste ambtenarenrechter vorig jaar. Er is dus geen concrete formule voor het berekenen van een ontslagvergoeding. Dat vormt ongetwijfeld mede een verklaring voor de gretigheid waarmee advocaten en ontslagspecialisten zich op internet presenteren met hun aanbiedingen aan ambtenaren. De woordcombinatie ‘ontslagvergoeding + ambtenaar’ levert ruim 26.000 hits op. Uit een onderzoek naar ontslagkosten van het Hugo Sinzheimer Instituut van de Universiteit van Amsterdam

blijkt dat een werkgever in het bedrijfsleven gemiddeld 17.000 euro kwijt is aan het ontslag van een werknemer, maar dat het ontslaan van een ambtenaar gemiddeld 33.000 euro kost. De 11.000 afvloeiers die het A+O-fonds verwacht zouden de gemeenten dus 360 miljoen euro kunnen gaan kosten – en dat in een tijd van krimpende budgetten. Bij zo’n bedrag doemt het schrikbeeld van de artikel 12-status voor veel gemeenten op. Toegegeven: dit uit de losse pols geschatte bedrag is (veel) te hoog, want er zal ondanks alles sprake blijven van natuurlijk verloop en op basis van de leeftijdsopbouw is te voorzien dat er tot 2013 zo’n 13.000 ambtenaren met pensioen zullen gaan. Bovendien stamt het onderzoek alweer uit 2007; sindsdien zijn de ontslagprocedures bij gemeenten herzien en – dat is althans de bedoeling – goedkoper

geworden. Jammer genoeg is er nooit een update van dat onderzoek uitgevoerd, maar desondanks lijkt een ‘gemeentelijk’ ontslag nog steeds relatief duur.

Pervers ‘De gemiddelde ontslagkosten die het instituut berekent zullen wel zo ongeveer kloppen. Of er inderdaad 11.000 mensen afvloeien zal de toekomst uitwijzen,’ reageert Paul du Bois, senior beleidsmedewerker van het College voor Arbeidszaken van de VNG. ‘Zowel in de private sector als bij de overheid zijn er ontslagvergoedingen, mensen willen en krijgen een vorm van genoegdoening op basis van dienstjaren, loyaliteit aan de zaak, enzovoort. Alleen krijg je bij de overheid niet één zak met geld, maar wordt dat geld in maandelijkse porties uitbetaald in de vorm van bo-

21



venwettelijke en nawettelijke uitkeringen. Naarmate mensen langer werkloos zijn, krijgen ze meer geld. De ambtelijke regelingen bevatten door die perverse prikkel een bonus op passiviteit. Tegen die achtergrond kan een ambtelijk ontslag inderdaad duurder uitpakken, mede doordat er jarenlange bezwaar- en beroepsprocedures mogelijk zijn. Maar anderzijds zijn zulke lange procedures uitzonderlijk, ik verwacht eigenlijk dat de kosten elkaar in de praktijk niet zoveel ontlopen.’ Toch registreerde de Centrale Raad van Beroep al in 2008 een toename van het aantal procedures, en die trend zal zich wel doorzetten naarmate het aantal ontslagen toeneemt. Du Bois: ‘Dat kan, zeker als het gaat om reorganisatieontslagen. Ambtenaren kunnen bezwaar en beroep aantekenen tegen beslissingen die hun belang raken. Ze moeten dat volgens de systemathiek van het ambtena-

beuren. Daar worden duidelijke keuzes gemaakt. Voor de mensen is dat niet plezierig, maar voor de organisatie is het goed. Gemeenten zitten in een lastige situatie, er komt aardig wat druk op de ketel doordat ze tegelijk moeten bezuinigen en meer taken erbij krijgen. Dat betekent dat ook zij keuzes moeten maken, anders heeft straks de helft van de gemeenten de artikel 12-status.’ De ontslagkosten zullen een lastig punt zijn, denkt ook Du Bois. ‘Er zijn erg vergrijsde gemeenten die de komende jaren het voordeel hebben dat ze weinig of geen mensen hoeven te ontslaan, maar daar staat tegenover dat andere gemeenten een ernstig probleem zullen hebben. En de vakbonden zullen zeker niet toestaan dat rechten op dit punt – re-integratie, de bovenwettelijke uitkering – worden aangetast.’

Vaardigheden

‘de overheid zal de moed moeten hebben om tot gedwongen ontslagen over te gaan’ renrecht zelfs doen om niet het risico te lopen dat, als een reorganisatie in een later stadium hun eigen positie raakt, ze hun recht op bezwaar en beroep hebben verspeeld.’

Vakbonden Lastig, maar gedwongen ontslagen zullen hoe dan ook onvermijdelijk zijn, verwacht Eric van Zelm, directeur Publieke Sector bij Hay Group. Gemeenten zullen de komende tijd harde beslissingen moeten nemen, stelt hij. ‘Er wordt al dertig jaar over gepraat, maar er is nog nooit sprake geweest van krimp van het overheidsapparaat. Aan dat pappen en nathouden moet een eind komen, en dat zal betekenen dat de overheid de moed zal moeten hebben om tot gedwongen ontslagen over te gaan.’ Desondanks is ‘gewoon’ doorgaan geen optie, waarschuwt hij. ‘Het betekent ook dat overheden taken zullen moeten afstoten, zoals dat nu bij Defensie lijkt te gaan ge-

Ook de overheveling van taken door het Rijk naar provincies en gemeenten zal consequenties hebben voor de personeelsformatie. Gemeenten krijgen meer beleidsmatige taken en dat betekent dat er andere competenties nodig zijn. Van Zelm: ‘Dat kun je waarschijnlijk niet met de huidige bezetting doen, niet iedereen is overal inzetbaar. Ik denk dat de komende ontslagrondes daarom dan ook sneller zullen moeten gaan dan het natuurlijk verloop.’ Du Bois is op dit punt wat optimistischer dan Van Zelm: ‘Zeker, het takenpakket verandert en er zijn andere competenties nodig. Het gaat niet alleen meer om vakinhoudelijke kennis, maar ook om de vaardigheid als een soort regisseur samen te werken met private partijen, bijvoorbeeld bij de uitvoering van de Wmo. Niet iedereen heeft dat in zich, maar mensen kunnen zich nieuwe vaardigheden eigen maken, daar heb je opleidingen voor. En bij het aannemen van nieuwe mensen kijk je natuurlijk ook naar dit aspect.’ Bij het aannemen van nieuwe mensen zou de ambtenarenstatus moeten worden aangepakt, vindt Van Zelm. Al is het, gezien het gespannen arbeidsklimaat, nu niet echt het moment voor de werkgever om hier een punt van te

Eervol ontslag De komende jaren zal er vooral sprake zijn van ontslag wegens reorganisatie, wat in de arbeidsvoorwaardenregeling voor gemeenteambtenaren wordt omschreven als ‘de verandering van inrichting van het dienstonderdeel waar de ambtenaar werkt (of een ander onderdeel) die leidt tot opheffing van de betrekking’ en ‘verminderde behoefte aan arbeidskrachten die leidt tot overtolligheid van de ambtenaar’. Als het dan zover komt, dan staat sinds de wijziging van de ontslagprocedure in 2008 re-integratie centraal. Werkgever en werknemer spannen zich samen in om een nieuwe baan te vinden. De duur van de re-integratiefase is afhankelijk van de ont-

22

slaggrond en de duur van het dienstverband. Voor de duidelijkheid: het gaat bij reorganisatieontslag altijd om eervol ontslag. Een ambtenaar kan alleen oneervol worden ontslagen als er sprake is van plichtsverzuim. ‘Dat is een omschrijving waar veel onder kan vallen, de lat ligt voor ambtenaren hoger dan voor werknemers in het bedrijfsleven,’ zegt Paul du Bois, senior beleidsmedewerker van het College voor Arbeidszaken van de VNG. ‘Een politieagent die z’n vrouw slaat gedraagt zich “kreukbaar”, oftewel niet in overeenstemming met de aard van zijn functie, en kan daarom oneervol worden ontslagen.’

maken. ‘Maar het is niet meer van deze tijd dat we nog steeds werken met eenzijdige aanstellingen die veel meer gericht zijn op de arbeidsprocessen dan op de prestaties. Daar moet verandering in komen, mede om de mobiliteit tussen verschillende sectoren van de arbeidsmarkt te vergroten.’ Wat betreft dat laatste heeft hij nóg een advies: ‘De overheid betaalt al vanaf schaal 12 minder dan het bedrijfsleven. Ook al moet je bezuinigen, ga niet teveel omlaag met je arbeidsvoorwaarden, want dan dreigt de overheid leeg te lopen wanneer er ooit weer krapte op de arbeidsmarkt ontstaat. Dat is in een tijd waarin je moet bezuinigen geen fijne boodschap, maar voor de langere termijn van groot belang.’ Die concurrentie speelt zelfs al op een lager niveau, merkt Du Bois op. ‘In de meeste gemeenten doen de problemen zich al voor bij functies in schaal 9 of 10, daar is er al sprake van forse concurrentie met bijvoorbeeld zorginstellingen. Gemeenten moeten inderdaad goed op hun concurrentiekracht letten.’

Spagaat Daarmee vestigt Du Bois de aandacht op de spagaat waar gemeenten in zitten: op korte termijn hebben ze te maken met bezuinigingen en personeelsreducties, maar op langere termijn is er juist weer behoefte aan nieuwe mensen. ‘Duidelijk is in ieder geval dat je de mensen die je straks nodig hebt nu moet zien te houden en ongewenst verloop moet voorkomen. Je moet dus je stinkende best doen om een

aantrekkelijke werkgever te zijn met ontwikkelmogelijk heden voor je mensen. Denk aan opleidingen, maar ook aan uitwisselingsprojecten, het rouleren van mensen binnen de organisatie. Mensen die gaan voor de inhoud van het werk, die “civil service-minded” zijn, kun je zo behouden. Mensen die voor het grote geld gaan houd je toch niet binnen, de polsstok van de overheid is op dat punt nu eenmaal niet zo lang.’ Du Bois eindigt met een advies voor het binnenhouden én werven van mensen: ‘Wat bij de hele discussie over ontslagen en vermindering van het aantal medewerkers niet vergeten moet worden, en wij wijzen onze leden daar ook

‘Net als bij Defensie zullen ook gemeenten taken moeten afstoten’ op: je moet actief blijven op de arbeidsmarkt. Gooi de tent niet dicht, je hebt jongeren nodig en je moet ook zorgen dat die zich senang voelen in de organisatie. Dat betekent dat je niet alleen maar veertigers en vijftigers in dienst moet hebben. En als je tijdelijk geen mensen in vaste dienst kunt nemen, dan heb je nog altijd ZZP-contracten, detachering of ziektevervanging. Je zorgt op die manier voor een flexibele schil om je organisatie heen, en voor de mensen in die schil kan dat uiteindelijk leiden tot een vast contract. Als iemand goed bevalt ga je toch niet naar een ander zoeken?’

˚

advertentie



Facts & figures

Ontslagvergoeding verstopt Een ambtenaar van de gemeente Velsen heeft vorig jaar een ontslagvergoeding gekregen van 267.150 euro. De gouden handdruk zat verstopt in de jaarstukken van de gemeente in de post ‘frictiekosten en opleidingen voor het management’, zo meldde het Haarlems Dagblad in mei dit jaar. Het bedrag bestaat uit doorbetaald salaris tot augustus 2012 en een ‘aanvullende vergoeding’ van 82.000 euro. De gemeente gaf pas openheid van zaken nadat de krant een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur had gedaan.

Naar een normale rechtspositie

Tweede Kamerleden Fatma Koser Kaya (D66) en Eddy van Hijum (CDA) hebben november vorig jaar een initiatiefwetsvoorstel ingediend om de rechtspositie van ambtenaren gelijk te trekken met die van werknemers met een arbeidsovereenkomst naar burgerlijk recht. Momenteel wacht deze Wet normalisering rechtspositie ambtenaren op behandeling door het parlement. Dit voorjaar publiceerde de Raad van State een zeer kritisch advies. De Raad stelt vragen bij het begrip normalisering. ‘Dit begrip gaat eraan voorbij dat

werkgever en werknemer bij de overheid dienstbaar en daarmee ondergeschikt zijn aan het algemeen belang,’ aldus het advies. ‘Alleen de overheid mag geweld gebruiken, vrijheden van burgers beperken en hen verplichten belasting te betalen. Zij kan haar taak niet verzaken, zoals een bedrijf wel zijn bedrijfsactiviteiten kan staken.’

Gouden handdruk 75.000 euro en geen cent meer In het regeerakkoord heeft het kabinet vastgelegd de ontslagvergoeding voor topfunctionarissen in de publieke sector te maximeren op 75.000 euro. Minister Donner heeft deze bepaling opgenomen in het wetsvoorstel Normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT). Dit voorstel wacht op behandeling door de Tweede Kamer, wat naar alle waarschijnlijkheid dit najaar plaatsvindt.

Roel Bekker en Frits van der Meer in debat over het afschaffen van de ambtenarenstatus: zie pagina 26.

Terugkeergarantie Rijksambtenaren kunnen na één termijn in de Tweede Kamer of het Europees Parlement terugkeren naar het ministerie. Blijft iemand na deze termijn parlementslid, dan krijgt hij of zij eervol ontslag. Het beperken van de terugkeerregeling tot één termijn geldt pas sinds 2010. De deze zomer in opspraak geraakte Mariko Peters (GroenLinks) zou dus kunnen terugkeren naar Buitenlandse Zaken (waar ze tot 2006 werkte), hoewel dit haar tweede termijn in de Kamer is. Hetzelfde geldt voor Madeleine van Toorenburg (CDA), die een terugkeergarantie heeft naar de Dienst Justitiële Inrichtingen van het ministerie van Veiligheid en Justitie. Voordat ze in 2007 in de Kamer kwam, was de CDA-politica werkzaam als locatiemanager van jeugdinrichting De Leij te Vught.

Ruim een miljoen resultaten De zoekterm ‘ambtenaren+ontslag’ levert in Google hits op

1.410.000

Beroep en bezwaar G e e n p r o ef t i jd

De Centrale Raad van Beroep – de hoogste ambtenarenrechter – heeft in 2010 uitgesproken dat de kantonrechtersformule niet geldt voor ambtenaren (TAR 2010, 8). Dat betekent niet dat ambtenaren geen aanspraak kunnen maken op een ontslagvergoeding, maar een standaardformule, zoals in het arbeidsrecht gebruikelijk is, ontbreekt.

24

WW

Kantonrechtersformule

Eigen risico

Alle sectoren binnnen de overheid en het onderwijs zijn van rechtswege eigenrisicodrager als het gaat om WW, zij betalen dus geen WW-premie. Dit betekent dat het UWV het recht, de hoogte en duur van de WW-uitkering bepaalt en deze uitbetaalt. Vervolgens verhaalt het UWV deze uitkering op de voormalige overheids- of onderwijswerkgever.

WW

Een proeftijd zoals in het reguliere arbeidsrecht komt binnen het ambtenarenrecht niet voor. Een ambtenaar kan wel worden aangesteld, bij wijze van proef, voor de duur van een bepaalde periode (meestal zes tot twaalf maanden).

In 2010 zijn bij het Expertisecentrum Arbeidsjuridisch (ECAJ), dat managers en P&O-adviseurs bij het Rijk ondersteunt op arbeidsjuridisch gebied, bezwaarschriften tegen personele beslissingen ingediend. Het aantal zaken waarvoor een beroepsprocedure is ingesteld bedroeg . Bij de Belastingdienst, die niet bij het ECAJ is aangesloten, zijn in 2010 bezwaarschriften ingediend en beroepszaken ingesteld. Veel bezwaren hebben te maken met zaken rondom taakstelling en reorganisaties.

874

201

101

587

Eenzijdige aanstelling Ambtenaren krijgen geen arbeidsovereenkomst, zoals bij ‘gewone werknemers’ het geval is, maar zij hebben een eenzijdige aanstelling. Ze kunnen dus ook eenzijdig door de werkgever worden ontslagen, toestemming van het UWV of een kantonrechter is daarvoor niet vereist. Uiteraard moeten werkgevers zich wel beroepen op een ontslaggrond (zie pagina 29).

Bezwaarschriften tegen personele beslissingen van rijksambtenaren ingediend bij het Expertisecentrum Arbeidsjuridisch inclusief Belastingdienst (bron: Sociaal Jaarverslag Rijk 2009 en 2010)

25



ambtenarenstatus Het kabinet is voornemens het ambtenarenrecht gelijk te trekken met het arbeidsrecht, zodat onder meer de arbeidsmobiliteit toeneemt en het imago van ambtenaren verbetert. Daarmee verdwijnt de aparte status

VOOR

Afschaffen? die ambtenaren genieten. Roel Bekker juicht dit besluit toe, maar Frits van der Meer vindt het een onverstandige exercitie. Twee visies. Tekst Cindy Castricum Beeld Welmer Keesmaat

tegen

‘Eén systeem is veel efficiënter’

‘Het kost meer dan het oplevert’

Roel Bekker is hoogleraar bijzondere arbeidsverhoudingen bij de overheid (Albeda Leerstoel van de Universiteit Leiden en het CAOP). Hij is voormalig SG en op dit moment nog bijzonder adviseur van de Algemene Bestuursdienst.

‘H

et is anno 2011 naar mijn mening niet meer zinvol en gewenst dat ambtenaren een aparte rechtspositie hebben. Daarmee wordt een verkeerd signaal afgegeven. Ambtenaren worden kwetsbaar door die betere rechtspositie: ze moeten dan ook niet zeuren dat de samenleving over hen klaagt. Wil je als ambtenaar als gewone werknemer worden beschouwd, dan moeten de arbeidsverhoudingen worden aangepast. Het is meteen een mooie gelegenheid om de Ambtenarenwet te moderniseren, want die stamt al uit 1929 en is hoognodig aan herziening toe. Mijn belangrijkste argument om het ambtenarenrecht gelijk te trekken met het arbeidsrecht is dat het inefficiënt is om twee systemen in stand te houden. Je hebt alles dubbel nodig: dubbele rechtspraak, dubbele advocaten, dubbele hoogleraren. Integreer het particulier werknemerschap en het ambtenaarschap. Neem the best of both worlds, daar wordt iedereen beter van. Zo komt er ook een einde aan allerlei onlogische zaken. Het valt toch niet uit te leggen dat een verpleegster die in het academisch ziekenhuis van Leiden werkt ambtenaar is en haar collega in het VU medisch centrum een particuliere werknemer? Zij hebben ook helemaal niet met politieke willekeur te maken, een van de redenen waarom ambtenaren een aparte status zouden moeten genieten. De

26

bescherming tegen deze politieke willekeur is overigens niet meer van deze tijd. In landen als Denemarken, Zweden en Zwitserland is de rechtspositie van ambtenaren al genormaliseerd. Dit zijn echt geen bananenrepublieken. Ik kan me best voorstellen dat er voor bepaalde groepen uitzonderingen worden gemaakt. Maar ga eerst over naar één systeem voor iedereen en bekijk vervolgens voor welke functies specifieke afspraken worden gemaakt. Misschien moet de Topmanagementgroep daar wel bij horen. De topambtenaren bij het Rijk hebben immers een wat

‘In een aanstelling staat niet eens wat er van een ambtenaar wordt verwacht’ aparte positie met een benoemingstermijn van maximaal zeven jaar en het feit dat ze al hun nevenfuncties moeten openbaren. Hetzelfde zou je kunnen zeggen over gemeentesecretarissen. Hier kunnen we een discussie over voeren. Ik heb in mijn ambtelijke loopbaan nooit een contract getekend. Natuurlijk heb ik onderhandeld over mijn arbeidsvoorwaarden, maar er hebben nooit afspraken op papier gestaan. Je maakt wel werkafspraken met je werkgever, maar die zijn boterzacht. Geef

Frits van der Meer is hoogleraar comparative public sector and civil service reform, een initiatief van de Universiteit Leiden en het CAOP. Daarnaast is hij universitair hoofddocent vergelijkende bestuurskunde en publieke sector hervormingen en directeur van het Centre for Public Sector Reform te Leiden.

mij maar een duidelijk contract. Een overeenkomst is een veel mooiere vorm van een arbeidsverhouding dan een eenzijdige aanstelling zoals ambtenaren die kennen. Het civiele recht heeft mijn voorkeur, dat is eenvoudiger en sneller en de rechten en plichten zijn veel meer in evenwicht. In een aanstelling staat niet eens wat er van een ambtenaar wordt verwacht. Dat is toch vreemd. Dat men zich nu voor het eerst in het regeerakkoord heeft uitgesproken voor het afschaffen van de ambtenarenstatus is winst. Maar dit betekent niet dat het ook echt gaat gebeuren. VVD en CDA hebben, ook samen met D66, nog geen meerderheid. In de bijlage van het regeerakkoord wordt overigens gesteld dat het gelijktrekken van het arbeidsrechtelijke regime van ambtenaren met de marktsector nodig is om op korte termijn besparingen op leveren. Dat is een hele domme alinea en een foute insteek. Op korte termijn levert dit natuurlijk geen enkele besparing op, het kost alleen maar geld. Maar op termijn zal één systeem efficiënter en effectiever zijn, daar moeten we ons aan vasthouden.’

˚

‘I

k zie er niets in om de ambtenarenstatus af te schaffen. De opbrengst van de hele operatie is veel te gering als je het vergelijkt met de inspanning die geleverd moet worden. Wat lossen we er uiteindelijk mee op? Juridisch estheticisme – wat is het mooi om één stelsel te hebben – kan geen doel zijn. De inhoud moet voorop staan. Er zullen altijd uitzonderingen zijn voor bijvoorbeeld militairen en rechters, die daarmee een systeem binnen het systeem vormen. Dat het imago van ambtenaren verbetert als je de aparte status afschaft, is niet juist. Uit bestuurskundig onderzoek blijkt dat hier helemaal geen sprake van is. Bijna nergens ter wereld bestaat er een positief imago van ambtenaren. Zelfs niet in landen waar ze geen publiekrechtelijke ambtenarenstatus hebben, zoals de Verenigde Staten of Italië. Ambtenaren zijn, ook daar, mensen die belasting innen of besluiten nemen waar burgers niet op zitten te wachten. Dat imago poets je niet op door hun formele status aan te passen. Een ander argument dat er vaak

met de haren wordt bijgesleept, is het mobieler worden van de arbeidsmarkt, dus dat mensen makkelijker van baan zullen wisselen als er geen ambtenarenstatus zou bestaan. Er is geen reden om aan te nemen dat het verschil in status een barrière voor mobiliteit vormt. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat niet alleen de mobiliteit tussen overheid en bedrijfsleven laag is, maar ook tussen bestuurslagen onderling. En wat denk je van een bedrijf als Shell? Ook daar blijven mensen lang hangen. Hoe groter de organisatie, des te hoger de interne mobiliteit. Dat heeft dus niets met een aparte status te maken.

‘Ook in landen zonder aparte status hebben ambtenaren geen positief imago’ D66 wil – en dat is haar goed recht – het arbeidsrecht flexibiliseren en begint met de ambtenaren. Dat heeft vooral een symbolische waarde, zoals je wel vaker bij politici ziet. Het opvallende is: als je het wetsvoorstel van Koser Kaya en Van Hijum (CDA) goed leest, dan zijn ze eigenlijk helemaal niet van plan de ambtenarenstatus volledig af te schaffen. Het gaat over de publiekrechtelijke aanstelling, ontslag en rechtsbescherming. Er staan nog steeds artikelen in over integriteit en politieke neutraliteit. Dat is ook

niet zo gek, want het eigene van de overheid is heel belangrijk. Het gaat er niet om dat je een kloof creëert. Dat je het eigene van de overheid erkent, betekent niet dat je je verheven voelt boven de markt. Natuurlijk is de overheid ook een arbeidsmarktorganisatie en worden er diensten geleverd, maar toch is het anders. Ambtenaren zitten veel meer in een glazen huis, ze hebben met de politiek te maken én de kernonderdelen beschikken over eenzijdige bevoegdheden. Het is goed dat daar binnen het arbeidsrecht rekening mee gehouden wordt. De normalisering is eigenlijk wat achterhaald en ouderwets. Het past meer in het managementdenken van de jaren tachtig. In de ons omringende landen wordt veel meer op de inhoudelijke aspecten van de positie van de ambtenaar gewezen. Zie onder meer de introductie van de Britse ambtenarenwet in 2010. Het zou jammer zijn wanneer het Nederlands openbaar bestuur zich bezighoudt met gedateerde strijdpunten in plaats van zich te richten op een sterker inhoudelijk ambtelijk apparaat met de daarbij behorende formele status. Tot slot een praktisch bezwaar tegen het normaliseren van de arbeidsverhoudingen. De transitiekosten worden onderschat en de winsten overschat. Gezien de beoogde invoeringsdatum van 2015 betekent dit dat het huidige kabinet wel met de kosten te maken krijgt en niet met de veronderstelde baten. Dat lijkt me in deze tijden van crisis niet wenselijk en financieel riskant.’

˚

27



Vijf adviezen van een loopbaancoach

Het laatste zetje Veel mensen schamen zich voor het gedwongen verlies van hun baan. Onterecht, zegt loopbaancoach Caroline Harder. ‘Er heerst nog altijd een taboe, maar het kan iedereen overkomen.’ Ontslag is een vast onderdeel geworden in vrijwel iedere carrière, stelt zij. Vijf adviezen om het beste te halen uit uw ontslag.

Tekst Cindy Castricum en Rianne Waterval

1

Teken niets overhaast

‘Zorg dat u juridisch advies inschakelt, voordat u ingaat op het voorstel van ontslag zoals voorgesteld door de werkgever. Het is belangrijk dat u met een gevoel van “dit klopt en doet mij recht” de ontslagovereenkomst kan ondertekenen. U krijgt verschillende keuzes voorgelegd: neem niet te snel een besluit. Hoewel een mooie afkoopsom in tijden van economische crisis aanlokkelijk is, heeft u op de lange termijn vaak meer aan een begeleidingstraject Van Werk Naar Werk. Hierin maakt u een duurzame keuze voor een volgende loopbaanstap. ’

2

Denk goed na over uw afscheid

‘Hoe wilt u zelf deze periode in uw loopbaan afsluiten? Doe dat bewust en probeer een vorm te vinden die bij u past. Of het nu gaat om een etentje, een borrel, een klein cadeautje voor dierbare collega’s of juist geen uitgebreid vaarwel. Dit zorgt ervoor dat u beter met het ontslag kunt omgaan. Een baan vormt een vast onderdeel van uw leven. Na jaren in dienst te zijn geweest van een organisatie is het niet meer dan logisch dat u dit op een persoonlijke manier afrondt.’

28

‘Uw loopbaan is een weg die u bewandelt. Als u al jarenlang bij dezelfde organisatie zit waar tot voor kort uw bedje gespreid was, wordt u niet gedwongen over uw motivatie na te denken. Wat wil ik en wat kan ik? Waar word ik vrolijk van? Een ontslag is het moment om hier goed over na te denken en in kaart te brengen wat uw vaardigheden zijn. Probeer deze los te koppelen van de organisatie waarin u werkzaam was en denk na over hoe u deze kennis en ervaring kunt inzetten in een nieuwe werkomgeving. Ga proactief te werk en laat mensen weten dat u op zoek bent naar een nieuwe baan. Boor (nieuwe) netwerken aan, zorg dat u zichzelf goed kunt presenteren en neem initiatief. Wacht niet tot een vacature uw kant op komt.’

Caroline Harder schreef met Ciska Pittie, adviseurs bij Talent&Result, het boek Maak er werk van. Ontslag als stap in je loopbaan. Samen organiseren zij rondetafelgesprekken over het omgaan met ontslag en trainen zij managers om op een goede manier slechtnieuwsgesprekken te voeren. Kijk voor meer informatie op www.ontslag-maakerwerkvan.nl.

˚

Praktische tips voor de werknemer

Ontslagen, wat nu?

L

eidinggevenden brengen de boodschap soms weinig tactisch. Er zijn zelfs managers die hun medewerkers per mail laten weten niet langer van hun diensten gebruik te willen maken. ‘Tja, dat gebeurt,’ stelt Caroline Harder. ‘Als je als manager in een reorganisatie zit en een groot aantal mensen moet ontslaan, komt het wel eens voor dat je je emoties afsluit. Een manager realiseert zich niet altijd wat voor een effect het ontslag heeft op een medewerker.’ Om de leidinggevenden hierin een beter inzicht te geven, maar vooral ook om degenen die onlangs hun baan hebben verloren nieuw perspectief te bieden, schreef de loopbaancoach samen met haar collega Ciska Pittie een boek over het fenomeen ontslag. ‘Soms is het verlies van je baan net het laatste zetje dat nodig is om na te denken over wat je echt wilt.’ Harder geeft vijf adviezen om het beste uit uw ontslag te halen.

5

Zie het ontslag als kans

Uw leidinggevende nodigt u uit voor een gesprek. Als u zijn kantoor binnenloopt, blijkt dat het hoofd P&O ook aanwezig is. U voelt nattigheid en jawel, u krijgt te horen dat u wordt ontslagen. Wat moet u doen? Een aantal praktische tips op een rij.

3

Praat over uw gevoelens

‘Neem de tijd om uw primaire gevoelens te verwerken en stap er niet te makkelijk overheen. Iedereen reageert anders op een ontslag. Vaak heerst er nog een taboe, mensen schamen zich voor het feit dat ze hun baan hebben verloren, zelfs al heeft dit een economische reden en is dit niet op basis van persoonlijk functioneren. Benoem uw woede, frustratie of verdriet en praat hierover met mensen bij wie u zich veilig voelt. Als u hier niet mee aan de slag gaat en deze emoties onderhuids laat doorsudderen, kunnen ze op een ander tijdstip de kop opsteken. Bijvoorbeeld tijdens een nieuw sollicitatiegesprek waarin u zich negatief uitlaat over uw vorige werkgever.’

4

beroep gaan. Tijdens een zitting voor de bestuursrechter mag u, maar ook uw werkgever, mondeling toelichting geven. Uiterlijk zes weken na de zitting ontvangt u de uitspraak van de rechter. Bent u het hiermee niet eens, dan kunt u nog in hoger beroep gaan.

Ga niet akkoord met het ontslagbesluit

Blijf beschikbaar

Leg een dossier aan

Denk goed na voordat u een akkoord tekent. Een voorstel kan heel gunstig lijken, maar de kans is groot dat u uzelf te kort doet. Als u te snel akkoord gaat, zou u uw rechten op een WW- en/of bovenwettelijke WW-uitkering kunnen verspelen.

Zorg dat u beschikbaar blijft om uw werk te doen, zodat u achteraf niets verweten kan worden. Verwijtbaar gedrag kan gevaar opleveren voor uw WW-uitkering. Ga ook niet akkoord met een schorsing of het voorstel om u op non-actief te stellen.

Verzamel zoveel mogelijk informatie over alles wat met uw ontslag te maken heeft. Verslagen van functioneringsgesprekken en relevante mailtjes kunnen u helpen bij uw bezwaar.

Vraag een schriftelijke bevestiging

Teken schriftelijk bezwaar aan

Laat de werkgever het besluit op papier zetten, daarmee heeft u iets concreets in handen. Over de inhoud van het ontslagbesluit kunnen dan geen misverstanden ontstaan. Bovendien biedt dit houvast voor de ontslagjurist.

Als u geen bezwaar maakt, dan wordt het besluit onaantastbaar. Om uw zaak voor een ambtenarenrechter te krijgen, moet u altijd binnen een termijn van zes weken bezwaar aantekenen. Wordt uw bezwaar ongegrond verklaard, dan moet u binnen zes weken in

Een advocaat die u aangeboden krijgt door uw werkgever kan te maken hebben met tegenstrijdige belangen. Ga daarom zelf op zoek naar een in het ambtenarenrecht gespecialiseerde advocaat.

Zoek hulp

˚

Ga door met wat u al deed

‘Mensen ervaren ontslag vaak als een zwart gat. Als u niet meer dagelijks naar uw werk gaat, valt een bepaald gedeelte van de structuur van de dag weg. Blijf op dinsdagavond vooral naar de sportschool gaan, als u gewend bent dat te doen. En als u iedere dag om half acht opstond, is het verstandig dat ritme aan te houden. Of zorg voor een nieuw ritme met een duidelijke structuur. Ben bewust bezig met uw lichamelijke en geestelijke gezondheid en voorkom dat u in een sociaal isolement terecht komt. Pak niet al te vaak dat extra wijntje ’s avonds omdat je de volgende ochtend toch niet aan het werk moet. Vaak laten mensen zich na een ontslag gaan, maar dit maakt de stap om te solliciteren alleen maar groter.’

Redenen voor ontslag

>

Reorganisatie

In deze tijden van bezuinigingen en het samenvoegen van, bijvoorbeeld, departementen wordt er nogal wat gereorganiseerd in overheidsland. Werknemers kunnen echter niet zomaar op straat worden gezet. De werkgever moet

eerst kijken of iemand binnen de overheidsinstelling herplaatst kan worden. Als de functie vervalt en er meer mensen dan functies overblijven, dan is er sprake van overtolligheid. Per leeftijdsgroep wordt er gekeken naar het aantal dienstjaren. Degene met de kortste werkduur vliegt er als eerste uit. De

herplaatsingsperiode duurt achttien maanden. Binnen die termijn moet er een passende functie gevonden worden. Niet alleen de werkgever moet hiervoor zijn best doen, de werknemer ook. Blijkt uiteindelijk dat er geen oplossingen zijn, dan wordt de ontslagprocedure gestart.

29


> >

Disfunctioneren

Bij ontslag wegens niet goed functioneren moet een werkgever aan bepaalde voorwaarden voldoen. Hij moet documenten kunnen laten zien waaruit blijkt dat de werknemer ongeschikt is voor de functie. Daarnaast moet de ambtenaar de kans hebben gehad zich te verbeteren. Hiervoor moet een redelijke periode worden uitgetrokken en er moet begeleiding plaatsvinden.

Arbeidsongeschikt

In geval van ziekte of gebreken mag iemand worden ontslagen (binnen het ambtenarenrecht bestaat geen opzegverbod wegens ziekte!), maar alleen in het geval van twee jaar aaneengesloten ziekte (bij gemeenten is deze termijn drie jaar), als herstel volgens de be-

drijfsarts niet binnen zes maanden daarna te verwachten is en er binnen de organisatie geen passende functie voorhanden is. Om ontslag wegens arbeidsongeschiktheid te voorkomen moet er een re-integratietraject opgestart worden. Werkgever en werknemer moeten hieraan meewerken.

>

Plichtsverzuim

De zwaarste sanctie op het zich schuldig maken aan ernstig plichtsverzuim is ontslag, en wordt ook wel disciplinair ontslag of strafontslag genoemd. Dit mag niet zomaar, er moet wel aan een aantal voorwaarden worden voldaan: het gedrag dat verweten wordt, moet ook daadwerkelijk aan de werknemer te wijten zijn en de werkgever moet dit kunnen aantonen. Bovendien moet de werkgever

aannemelijk maken dat strafontslag een gepaste straf is. Krijgt een ambtenaar hiermee te maken, dan heeft hij geen recht op een WW-uitkering. Is het de ambtenaar te verwijten dan vervalt ook nog eens de bovenwettelijke uitkering.

>

andere gronden

Als het ontslag niet onder een van bovenstaande redenen valt, dan kan de werkgever ‘ontslag wegens andere gronden’ gebruiken om een werknemer te ontslaan. Hiervan wordt vaak gebruik gemaakt bij arbeidsconflicten. Als een werkgever deze reden opgeeft, kunnen ambtenaren onderhandelen over een financiële regeling, die afhankelijk is van leeftijd, duur van het dienstverband en het aandeel in de verstoorde relatie.

˚

Waar hebben ambtenaren recht op? WW-uitkering In het verleden kregen ambtenaren bij een niet-verwijtbaar ontslag wachtgeld. Tien jaar geleden is de wachtgeldregeling binnen de overheid afgeschaft en vallen ambtenaren, net als andere werknemers, onder de Werkloosheidswet. Ambtenaren hebben recht op een WW-uitkering als zij werkloos zijn én beschikbaar voor de arbeidsmarkt, het ontslag niet verwijtbaar is en zij minimaal een half jaar hebben gewerkt. Voor een korte uitkering van drie maanden geldt de wekeneis (in de 36 weken voorafgaand aan de eerste werkloosheidsdag moet er minimaal 26 weken in loondienst gewerkt zijn). Als er in vier van de vijf kalenderjaren voor de werkloosheid tenminste 52 dagen in loondienst is gewerkt, dan voldoet de jareneis en heeft de werknemer recht op een langer durende uitkering. De maximale duur is dan één maand per jaar arbeidsverleden met een maximum van 3 jaar en 2 maanden. De eerste twee maanden bedraagt de uitkering 75 procent van het laatstverdiende loon. Daarna wordt het verlaagd naar 70 procent. Er bestaat echter een bovengrens aan het salaris waarover het percentage wordt berekend, deze wordt bepaald door het maximum dagloon (het bedrag waarover maximaal WW-premie is betaald). Op dit moment is dat 190,32 euro bruto per dag. Dit bedrag wordt vastgesteld door het ministerie van SZW.

Bovenwettelijke WW-uitkering Naast de WW-uitkering kunnen ambtenaren recht hebben op een bovenwettelijke uitkering, wat een soort compensatie is voor

30

het verdwijnen van de wachtgeldregeling. Deze uitkering bestaat meestal uit een aanvullende en een aansluitende uitkering. De eerste is een aanvulling tijdens de WW-uitkering. De hoogte ervan verschilt per overheidssector en is afhankelijk van leeftijd en diensttijd. Na afloop van deze aanvullende uitkering kunnen ambtenaren nog in aanmerking komen voor een aansluitende uitkering. Er moet dan wel sprake zijn van recht op een WW-uitkering én een bepaalde ontslagreden. Sinds 2007 gaat het UWV niet meer over de uitvoering van de bovenwettelijke uitkering, maar is deze bij andere instanties ondergebracht (zoals Loyalis, Deloitte en KPMG). Op 1 januari 2012 verandert er het een en ander in het besluit bovenwettelijke uitkering. De uitkeringsduur wordt in de meest gevallen verkort.

Afkoopsom Ambtenaren kunnen hun uitkering ook afkopen. Zij krijgen het bedrag, de afkoopsom, in één keer uitgekeerd, waarmee het recht op uitbetaling per vier weken vervalt.

Ontslagvergoeding Een ontslagvergoeding of gouden handdruk komt bij de overheid minder vaak voor dan in het bedrijfsleven. De hoogte van een uitkering is vaak hoger dan die van een reguliere werknemer en de termijn waarover de bedragen worden uitgekeerd is meestal ook langer. Als het ontslag vooral te wijten is aan de werkgever dan lukt het vaak wel er een financiële vergoeding uit te slepen. Als er sprake is van ontslag ‘wegens andere gronden’ wordt er vaak onderhandeld over een ontslagvergoeding.

˚


Coaches gaan ambtenaren begeleiden naar nieuwe baan

UWV Werkbedrijf schiet nVWA te hulp De nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit (nVWA) en het UWV Werkbedrijf hebben een convenant ondertekend om personeel dat vanwege de fusie bij de nVWA vertrekken moet, snel aan een nieuwe baan te helpen. Dat deden ze op het congres Werkforce, vorige week op de Prinses Margriet Kazerne in het Gelderse Wezep. Tekst Rutger van den Dikkenberg

O

fficieel heeft het UWV geen taak bij de re-integratie van ambtenaren. Artikel 72a van de Werkloosheidswet (WW) bepaalt dat overheidswerkgevers zelf ‘de inschakeling in de arbeid’ moeten bevorderen van hun voormalige werknemers. ‘Het overheidsbedrijf krijgt daar ook geld voor vanuit de rijksbegroting,’ legt landelijk bedrijfsadviseur en accountmanager Overheid en Onderwijs Jan Alberts van het UWV Werkbedrijf uit. Ambtenaren hebben door die bepaling geen recht op ondersteuning door een werkcoach van het UWV als ze werkloos raken. Personeel in het bedrijfsleven heeft dat wel.

Tot tien jaar geleden hadden voormalig ambtenaren geen recht op WW, omdat ze in een wachtgeldregeling terechtkwamen. Bij de overstap van die regeling naar de reguliere WW bleven enkele uitzonderingen voor de overheid echter overeind. Daarmee werd voorkomen dat de overheidsinstellingen ineens voor een miljoen werknemers WWpremies moesten betalen. Zo krijgen werkloze ambtenaren wel een WW-uitkering van het UWV, maar de uitkeringsinstantie declareert die kosten bij de voormalig overheidswerkgever. Bij de nVWA worden het komende jaar

advertentie

zo’n 150 fte geschrapt vanwege de fusie tussen de Algemene Inspectiedienst (AID), de Plantenziektenkundige Dienst (PD) en de ‘oude’ VWA. De toezichthouder betaalt het UWV Werkbedrijf nu, zodat de toekomstige ex-werknemers wel ondersteuning kunnen krijgen van een werkcoach. Deze werkcoach begeleidt de voormalige ambtenaren door ze informatie te geven over nieuwe banen en door ze zogenoemde ‘evc-trajecten’ aan te bieden, zegt Alberts. Door deze erkenning van verworven competenties (evc’s) wordt de kennis die werknemers hebben opgedaan tijdens hun werk ook op papier vastgelegd. De ambtenaren die bij de nVWA moeten vertrekken, zijn veelal gespecialiseerde werknemers. Het is niet de eerste keer dat een overheidsorganisatie op deze manier gebruikmaakt van het netwerk van het UWV, zegt Alberts. De IND en het ministerie van Defensie gingen de nVWA voor.

˚

Bij alle overheidslagen is er sprake van een

Recommend Documents