Disclosure
Cognitieve klachten bij MS: een casusbespreking Er is geen sprake van belangenverstrengeling. Tim Vaessen Klinisch neuropsycholoog
4-10-2013
Overzicht
2
MS en cognitie - MS en cognitieve problemen -
- 43-70% - Aandacht, executief functioneren, mentaal tempo, geheugen
Cognitieve klachten Casus Diagnostiek Behandeling Evaluatie Conclusie
- Cognitieve klachten - Lage correlatie objectieve cognitieve problemen - Stemming, vermoeidheid, coping, persoonlijkheid
Casus - 40-jarige man - Gehuwd - 5 jaar eerder carrière verandering en nieuwe relatie - 5 jaar bekend met relapse remitting MS - Gebruikt Betaferon - Verwezen via revalidatie dagbehandeling voor diagnostiek en behandeling van cognitieve klachten
Klachten
• Tintelingen/verminderde kracht in armen/benen
• Trager reageren op vragen tijdens presentaties op werk
• Vermoeidheid
• Trager reageren in het verkeer
• Minder energie
• Sneller afgeleid door omgevingsgeluid • Informatie uit vergaderingen niet meer kunnen terughalen
• • • • • • •
Somber Nergens van genieten Geen eetlust Minder zelfvertrouwen Camoufleren problemen Weigert hulpmiddelen Geen energie voor hobby’s
• Spullen en afspraken vergeten • Vergeten wat net gelezen is • Voorbereide presentaties niet goed meer weten
1
Hetero-anamnese
Hulpvraag
• Geen cognitieve problemen
“Heb je geen training voor mijn geheugen zodat ik weer kan functioneren als vroeger?”
• Vermoeid, stil, humeurig • Zou vaker nee moeten zeggen op verzoeken van omgeving • Partner zegt regelmatig “niks moet”
Neuropsychologisch onderzoek
Holistische theorie
Multiple Sclerose
• Beperkingen inprenting verbaal en visueel materiaal • Geen beperkingen aandacht, mentaal tempo, executief functioneren • Depressieve klachten
Betaferongebruik
Geheugen beperking
Vermoeidheid
Verminderde belastbaarheid
Somberheid
Perfectionisme/ subassertiviteit
Overbelasting
Weinig bekrachtigende activiteiten
ICF
Behandelplan - Verbeteren cognitie middels compensatie strategietraining - Verbeteren vermoeidheid door verbetering balans belasting/belastbaarheid - Verbeteren stemming middels cognitieve gedragstherapie
“Psychoeducatief programma cognitieve klachten bij multiple sclerosis” ontwikkeld door drs. F. Cuiperi
2
Behandeldoelen - Goal attainment scaling (GAS) 1. 2. 3. 4.
Minder spullen vergeten Beter omgaan met tijdsdruk op het werk Meer ontspanning zoeken in mijn vrije tijd Minder in paniek raken wanneer er meerdere opdrachten tegelijk op me afkomen op mijn werk
GAS-1 Minder spullen vergeten -2 -1 0 +1 +2
Toelichting Elke week een boodschap in de supermarkt vergeten. Twee keer per maand een boodschap in de supermarkt vergeten. Geen boodschappen meer vergeten in de supermarkt. Geen boodschappen vergeten in de supermarkt en geen spullen meer vergeten mee te nemen naar de sportschool. Idem +1 en geen spullen meer op werk laten liggen.
12/19/2014
14
GAS-2 Beter omgaan met tijdsdruk op mijn werk. GAS-3 Meer ontspanning zoeken
Score -2 -1
Toelichting Slordig opdrachten uitvoeren als er meerdere opdracht op me afkomen. Rustig blijven als er meerdere opdrachten op me af komen.
0
Als er meerdere opdracht op me afkomen zelf de volgorde van de opdrachten bepalen.
+1
Opdrachten goed uitvoeren als er meerdere opdrachten op me afkomen. Een eigen invulling geven aan meerdere opdrachten die op me afkomen.
+2
12/19/2014
Score -2
Toelichting Een keer per week iets ontspannends doen.
-1 0
Drie keer per week iets ontspannends doen. Elke dag iets ontspannends doen.
+1
Elke dag iets ontspannends doen en je hier niet vervelend over voelen.
+2
Elke dag iets ontspannends doen en hier plezier aan beleven.
!
15
12/19/2014
16
Behandeling: cognitie - Psycho-educatie over cognitie - Psycho-educatie over compensatie strategieën
! GAS-4 Minder in paniek raken als er meerdere opdrachten op me afkomen. Score -2 -1 0 +1 +2
-
Toelichting Een gemaakte planning niet binnen de tijd afkrijgen. Een planning maken die alleen niet gehaald wordt bij onverwachte zaken. Een planning maken waardoor je je werk af kan krijgen ook bij onverwachte zaken. Idem 0 en tijd hebben voor ontspanning op werk. Idem +1 en thuis nog energie overhouden om ’s avonds thuis iets leuks te doen.
geheugenstrategieen zoals herhaling, aandacht of aantekeningen To-do lijsten Agenda Ruimte houden voor onvoorziene omstandigheden Stop-denk-doe methode Spullen op vaste plek leggen Activiteiten op vaste tijden uitvoeren
!
12/19/2014
17
3
Huiswerk cognitie -
Agenda aanschaffen en leren gebruiken Registreren geheugenmissers en strategieën bedenken Dagplanning maken To-do lijsten gebruiken Complexe activiteiten opsplitsen in deelactiviteiten en plannen
Wil geen agenda • Leven plannen gaat ten koste van spontaniteit • Bang overprikkeld te raken door agenda • Ik wil altijd klaarstaan voor onverwachte verzoeken -> stress
• • •
Behandeling: vermoeidheid - Uitleg verlaagde belastbaarheid MS - Drie principes om belastbaarheid te verbeteren 1. 2. 3.
-
Rust en activiteit afwisselen Mentale en fysieke inspanning afwisselen Spreiden van activiteiten overdag
Spullen thuis beter organiseren en op vaste plekken leggen Agenda gebruiken Dagplanning met ruimte voor onvoorziene omstandigheden
Huiswerk vermoeidheid - In agenda dagplanning maken volgens drie principes - Regelmatige bedtijden hanteren - Dagregistratie vermoeidheid
Voorkom pieken en dalen in belasting Algemene tips: -
vermijdt drukke omgevingen zorg voor fysieke inspanning regelmatig slaappatroon
Activiteit
Geen vermoeidheid (geel)
Matige vermoeidheid (oranje)
Grote vermoeidheid (rood)
6.00 - 6.30 6.30 – 7.00 7.00 - 7.30 7.30 – 8.00 8.00 - 8.30 8.30 – 9.00 9.00 - 9.30 9.30 – 10.00 10.00 - 10.30 10.30 – 11.00 11.00 - 11.30 11.30 – 12.00 12.00 – 12.30 12.30 – 13.00 13.00 – 13.30 13.30 – 14.00 14.00 – 14.30 14.30 – 15.00 15.00 – 15.30 15.30 – 16.00 16.00 – 16.30 16.30 – 17.00 17.00 – 17.30 17.30 – 18.00 18.00 – 18.30 18.30 – 19.00 19.00 – 19.30 19.30 – 20.00 20.00 – 20.30 20.30 – 21.00 21.00 – 21.30 21.30 – 22.00 22.00 – 22.30 22.30 – 23.00 23.00 – 23.30 23.30 – 0.00 Opmerkingen:
Behandeling stemming
Gaat vaak over grenzen door onverwachte verzoeken omgeving Hij wil mensen niet teleurstellen
- Uitleg hoe gedachtes, stemming en gedrag samengaan - Uitleg verschil verstorende en helpende gedachtes - Uitleg belangrijkste denkfouten
Gebeurtenis / Situatie
Gedachten Automatisch
Cameracontrole Wie? Wat? Waar? Wanneer?
Rationeel Is het waar wat ik denk? Helpt het wat ik denk? Zie ik iets over het hoofd? Maak ik denkfouten? Wat is waar? Wat helpt? Wat zie ik over het hoofd?
Gevoel (Boos, bang, blij, bedroefd)
Wat zou ik met rationeel denken voelen?
Gedrag
Hoe wil ik mij gedragen? Wat is gedrag dat mij op de langere termijn helpt? Wat kan ik doen om mijzelf te helpen mij zo te gedragen?
4
Evaluatie behandelonderwerp.
• Herkennen denkfouten • Helpende gedachtes bedenken
• Inzicht: • Ik denk voor anderen • Ik ben bang anderen teleur te stellen • Als anderen een probleem hebben hebben zij daar zelf ook een verantwoordelijkheid in • Nee zeggen zonder zich verantwoordelijk te voelen voor negatieve reacties die dit oproept • Meer zelfvertrouwen • G-schema’s gebruiken om emoties te reguleren.
Evaluatie
GAS
GAS-1 GAS-2 GAS-3 GAS-4 Cognitie CFQ IG /frequentie /ernst IGS /frequentie /kwaliteit Vermoeidheid VMI-20 Stemming BDI-II-NL
T0 -2 -2 -1.5 -1 65/100
T1 +1 0 +1 0
T2 +1 +1 +1 0.5
T3 +2 +1 +1 +1 35/100
45/90 21/60
24/90 3/60
33/70 4.86/10 82/100 30/63
40/70 5.71/10 67/100 7/63
9/63
T0= voorafgaand aan de behandeling T1= halverwege de behandeling T2= Na afloop van de behandeling T3= Follow-up na vier maanden
Take home message Meer interesse omgeving Minder somber Meer zelfvertrouwen Minder prikkelbaar Kan genieten van kleine dingen Niet voor anderen denken Eerder zijn mening geven Minder moeilijk doen bij problemen Cognitieve klachten ervaart hij niet meer als probleem • Minder chaos in zijn leven • • • • • • • • •
• Kan ziekte nog niet volledig accepteren • Gaat nog regelmatig over grenzen • Denkt werk weer volledig op te kunnen pakken
- Geef cognitieve problemen een kader waarin ook de invloed van stemming, vermoeidheid en coping benoemd worden - Met name wanneer cognitie ook als probleem wordt ervaren is de kans groot dat stemming, vermoeidheid en coping een rol spelen bij de klachten - Verleid patiënt tot een bredere kijk op zijn cognitieve klachten en sluit hierbij aan bij de beleving van patiënt - Verleid patiënt om te experimenteren met nieuwe gedrag
Vaessen, T.J.A., & van Balen, H.G.G. (2014). Cognitieve klachten als ingang voor psychologische behandeling. Tijdschrift voor neuropsychologie, 9(1), 43-55.
5
