migratie en de multiculturele samenleving:
SLAVERNIJ
M4 aardrijkskunde
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1
Wat is slavernij?
blz 3
Hoofdstuk 2
Waar kwam slavernij voor? 2.1 Grieken en Romeinen 2.2 Israël 2.3 Europa in de Middeleeuwen 2.4 Afrika 2.5 Indianen 2.6 Arabieren
blz 4 blz 4 blz 4 blz 4 blz 5 blz 8 blz 8
Hoofdstuk 3
Nederland en slavernij
blz 9
Hoofdstuk 4
Afschaffing slavernij
blz 10
Hoofdstuk 5
Moderne slavernij
blz 12
remake van een slavenschip 2
Hoofdstuk 1
Wat is slavernij?
Slavernij is een vorm van onvrijwillige dienst waarin een persoon wordt behandeld als het eigendom van een ander persoon. De persoon die het bezit is, wordt slaaf genoemd, naar het Balkanvolk (dit zijn de Slavische volkeren). Daar kwamen heel vroeger veel slaven vandaan. Slavernij komt nog op veel plekken in de wereld voor, hoewel het vrijwel overal illegaal is. Naar schatting 100 miljoen mensen leven nog in een situatie waarin ze gedwongen moeten werken. Een van de aspecten van slavernij is slavenhandel. Vaak bestaat er een bepaald beeld over slavernij. Het beeld dat alleen de Westerse landen misdadigers waren van de 16e tot de 19e eeuw klopt niet helemaal. Slavernij bestaat namelijk minstens zolang als de geschiedschrijving. Het Oude Egypte, Oude Griekenland, de Romeinen, maar ook Afrikaanse en Arabische culturen maakten en maken veel gebruik van slaven. Slavernij kwam ook in de Chinese, Indische en Amerikaanse indianenculturen voor. Er waren wel verschillen tussen de diverse vormen van slavernij. Slavernij kwam voor als op twee manieren: 1 gedwongen dienstverlening (huishoudelijk werk, dienst in het leger, zware arbeid) 2 straf (om bijvoorbeeld schulden af te lossen). Soms kregen slaven loon, soms kost en inwoning. Belangrijk is dat slavernij onvrijwillig is. Een slaaf werkte meestal vanaf zijn geboorte of gevangenneming tot aan zijn dood voor zijn 'eigenaar'.
vraag 1:
Waarom staat eigenaar tussen aanhalingstekens?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ In sommige culturen kon een slaaf zijn vrijheid wel verdienen of kopen. Een arbeider uit een vreemd land, die in een ander land tegen betaling werkt, wordt geen slaaf, maar gastarbeider genoemd.
vraag 2:
Wat is een gastarbeider?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________
3
Hoofdstuk 2 1
Waar kwam slavernij voor?
Grieken en Romeinen
Hoewel slavernij dus bij (vrijwel) alle culturen in de oudheid voorkwam, waren het vooral de Grieken en Romeinen die hier heel veel van gebruik maakten. Vooral na de vele oorlogen waar ze landen veroverd hadden, kwamen er een hoop slaven bij. Deze werden overal te werk gesteld waar veel mensen nodig waren, zoals in de landbouw, mijnbouw en grote constructiewerken.
vraag 3:
Waarom kwamen er na de veroveringsoorlogen ineens zoveel slaven bij?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2
Israël
De Bijbel verhaalt vaak en uitvoerig over slaven, slavernij en slavenhandel. Hieruit kunnen we afleiden dat hier vroeger gebruik werd gemaakt van slaven. Voorbeeld: De bijvrouw van Abraham, Hagar, was een Egyptische slavin die hem zijn eerste zoon, Ismaël, schonk. Zijn achterkleinzoon Jozef werd als slaaf naar Egypte gevoerd. Het hele Joodse volk was in slavernij in Egypte geraakt, waaraan het kon ontsnappen onder leiding van Mozes (en dit wordt nog steeds herdacht met het joodse paasfeest, Pascha). 3
Europa in de Middeleeuwen
Ook in Europa kwam vroeger slavernij voor. In de vroege Middeleeuwen vonden steeds meer mensen dat hun medechristenen geen volledige slaven meer mochten zijn. De slaven kwamen vooral uit Oost-Europa.
vraag 4:
Wat heeft dit te maken met de naam van het woord 'slaaf'?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________
4
4
Afrika
In Afrika bestaat slavernij en slavenhandel duizenden jaren, tot op de dag van vandaag. De slaven kwamen vooral uit de landen in West-Afrika. Bijvoorbeeld in het rijk Senegambia (Senegal en Gambia) was een derde van de bevolking slaaf tussen 1300 en 1900. Rond 1660 ontstond een tekort aan arbeiders in de VS. Boeren uit Nieuw Carolina en Virginia waren de eersten die Afrikaanse slaven gingen gebruiken voor de tabaksoogst. Virginia was ook de eerste staat die haar wetten veranderde: zwarten die in hun geboorteland geen christen waren werden als slaven beschouwd. Men ging op grote schaal slaven importeren uit Afrika, waar stamhoofden graag krijgsgevangenen, misdadigers, ongehoorzame slaven en dergelijke voor een goede prijs van de hand deden. De slaven werden vooral ingezet bij de teelt en verwerking van suikerriet. Het leven van deze slaven was zeer hard. Ze werden met een terreurregime onder de duim gehouden. Het sterftecijfer op de plantages overtrof over het algemeen in aanzienlijke mate het geboortecijfer. Toen de Engelsen, Nederlanders en Fransen zich in de 17e eeuw meester maakten van een groot deel der Caribische eilanden en Suriname, begonnen zij ook daar suikerrietplantages aan te leggen, met zwarte slaven. De levensomstandigheden op de plantages waren over het algemeen verschrikkelijk. Tussen ongeveer 1500 en 1850 werden omstreeks 11 miljoen Afrikanen als slaaf over de Atlantische Oceaan getransporteerd. Gemiddeld stierf zo'n 15% van de slaven tijdens het transport, vergelijkbaar met de sterfte onder de bemanning. Nederland nam met rond de 550.000 slaven 5% van de totale slavenhandel voor zijn rekening.
vraag 5:
Waar ligt het Caribisch gebied?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 5
vraag 6:
Noem 4 landen in het Caribisch gebied waar nu nog veel voormalig slaven wonen.
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ In de 18e eeuw begon de slavernij zich ook te ontwikkelen in de Engelse kolonies langs de kust van Noord-Amerika, de Oostkust van de latere Verenigde Staten. Hier was het sterftecijfer onder de slaven over het algemeen lager dan het geboortecijfer, misschien dankzij een iets betere behandeling, of door het minder tropische klimaat, waardoor het gemakkelijker was ziekten onder controle te houden. Werkelijk goed waren de levensomstandigheden van de zwarte slaven hier evenmin.
vraag 7:
Waar in Afrika kwamen de meeste slaven vandaan? Noem 8 landen.
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________
6
Gambia als voorbeeld: James eiland als handelsstation James Island ter hoogte van het dorp Albreda werd door de Europeanen gebruikt als een belangrijk tussenstation in de slavenhandel. De Europeanen hadden een aantal handelsstations opgezet langs de kust van de Gambia rivier. De bekendste daarvan was James Island. De voordelen van een eiland waren natuurlijk groot. Het was veilig want het was makkelijk te verdedigen en de slaven die er waren opgeslagen konden niet ontsnappen. Het was dus in hun voordeel om de slaven direct van de tussenhandelaars te kopen en de slaven op te slaan in hun eigen kerkers in afwachting van de boten van de moeder-maatschappijen. De slaven werden gekocht met luxe goederen uit Europa: kleding en stoffen, koper, glazen kralen, kaarsen, ijzeren staven en alcohol.
fort op James Island, gebouwd door Nederlanders
vraag 8:
Is het gek dat het fort gebouwd is door Nederlanders? Waarom wel/niet?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ Daarnaast zorgden de Europeanen voor de materialen die nodig waren om de handel goed te laten verlopen: geweren, zwaarden, kettingen, ballen en hals- en voetringen. De slaven werden hier ook al zoveel mogelijk gescheiden van elkaar. Families en mensen van dezelfde bevolkingsgroep of die dezelfde taal spraken werden uit elkaar gehouden om het risico van opstanden te verminderen. Meestal kregen de slaven voor ze aan boord werden gebracht een brandmerk op hun schouder of borst met de naam van de maatschappij die ze vervoerde. Nederlandse officieren hadden dat brandmerk in een speciaal doosje bij zich met daarbij de instructie om de huid eerst in te smeren met wat olie of kaarsvet en het ijzer niet heter te maken dan wanneer het een rode afdruk op papier maakte. Op die manier zou het ongemak voor de slaven tot een minimum beperkt worden. Of dit was uit compassie met de slaven of om de schade aan de koopwaar te beperken staat er niet bij vermeld. Eenmaal aan boord was er vaak een speciale slavenpakker die zich gespecialiseerd had in het vervoeren van menselijke waar en die de slaven hun plaats wees.
7
5
Indianen
In de Spaanse en Portugese koloniën in Zuid- en Midden-Amerika stierf de autochtone bevolking, die gedwongen werd als slaaf op de plantages te werken, massaal doordat zij in het geheel geen resistentie had tegen ziekten als pokken en pest. In sommige gebieden was de inheemse bevolking bovendien al vóór de epidemieën erg schaars geweest.
vraag 9:
Welke koloniën worden bedoeld in bovenstaand stuk?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6
Arabieren
De Arabische Afrikaanse slavenhandel is ouder dan de Europese en heeft eveneens een zeer grote omvang gekend. De Arabisch Afrikaanse slavenhandel startte rond de 6e eeuw n. Chr. en eindigde in de 20e eeuw. Exacte cijfers over het aantal gevangengenomen Afrikanen zijn niet voorhanden, schattingen liggen tussen de 15 en 28 miljoen mensen. De Arabieren haalden hun Afrikaanse slaven uit Noord- en Oost-Afrika. Slaven werden breed ingezet in irrigatie, mijnbouw, werk op het land en in het leger. Het was in de Arabische wereld gebruikelijk dat bij rivaliserende stammen die met elkaar in conflict raakten de ‘winnaar’ de mannen doodde en de vrouwen en kinderen tot bezit maakten. Dat was in conflicten tussen Arabieren en Afrikanen niet anders. De buitgemaakte vrouwen en kinderen werden per schip of middels een karavaan (lopend) naar de Arabische wereld gebracht. Zo'n 60 procent van de door de Arabieren veroverde Afrikaanse slaven stierf tijdens dit transport. Waar de Westerlingen zich concentreerden op mannelijke slaven (voor arbeid), richtten de Arabieren zich op vrouwen, de Arabieren importeerden ongeveer 65% vrouwen tegen 35% mannen - deze vrouwen kwamen veelal in harems terecht. De mannen werden vooral ingezet in het leger.
vraag 10:
Wat is het belangrijkste verschil in slavernij tussen Arabieren en de Westerlingen?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ Na de Eerste Wereldoorlog, werd slavernij in moslimlanden geleidelijk verboden en onmogelijk gemaakt, voornamelijk onder druk van Westerse mogendheden als Engeland en Frankrijk.
8
Hoofdstuk 3
Nederland en slavernij
In de 17e eeuw had Nederland een voortrekkersrol in de slavenhandel die in de 18e eeuw over werd genomen door Engeland. In Nederland was de slavenhandel in handen van met name de West-Indische Compagnie, hoewel pogingen in Nederland zelf slaven op de markt te brengen op weerstand stuitten. De WIC besloot slaven uit Afrika te halen. Er werden wapens/nijverheidsproducten uit Nederland mee gebracht, en verruild tegen slaven in Afrika. De slavenhandel van de WIC was een zogenaamde driehoekshandel (afbeelding onderaan). De schepen voeren met handelswaar naar Afrika, kochten daar slaven en voeren vanuit Zuid-Amerika en het Caribische gebied met goederen, weer naar Nederland. In totaal verscheepte Nederland, dat wil zeggen de WIC en diverse particulieren rond de 450.000 slaven vanaf de Afrikaanse kust, op een totaal van naar schatting 10 tot 11 miljoen slaven.
vraag 11:
Heeft Nederland ook veel winst gemaakt met de slavenhandel? Hoe wel/niet?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________
9
Hoofdstuk 4
Afschaffing slavernij
Frankrijk schafte tijdens de revolutie in 1794 de slavernij af, maar Napoleon I draaide dat snel weer terug. Denemarken was het eerste Europese land dat slavernij afschafte, en wel in 1803. In 1807 verbood het Verenigd Koninkrijk de slavenhandel en in 1833 de slavernij. In 1838 werd in de Britse koloniën de laatste binding tussen voormalige eigenaars en slaven ontbonden. In 1848 werd de heringevoerde slavernij in Franse koloniën verboden.
In 1859 schafte Nederland de slavernij in de onder direct bestuur staande delen van Oost-Indië af. Nog vier jaar later, op 1 juli 1863, schafte Nederland de slavernij in de West-Indische koloniën (Suriname en de Nederlandse Antillen) af. Nederland was een van de laatste Europese landen die de slavernij afschaften (op Portugal en Spanje na).
vraag 12:
Wanneer werd de slavernij afgeschaft in Nederland?
_____________________________________________________________________
10
De Verenigde Staten kwamen in september 1862 met de Emancipatieproclamatie van president Lincoln, toen afschaffing van de slavernij als een van de oorlogsdoelen tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog onvermijdelijk was geworden. Op 1 januari 1863 werd de afschaffing in de noordelijke staten van kracht. In Brazilië ondertekende Prinses Isabella in 1888 tijdens de afwezigheid van de Keizer de Lei de Aurea waarmee de slavernij werd afgeschaft. In bepaalde delen van Azië en Afrika, onder andere in Arabië, Liberia en Ethiopië, heeft de officiële slavernij nog bestaan tot in de twintigste eeuw. In Ethiopië werd de slavernij in 1931 afgeschaft. Als laatste land ter wereld schafte Mauritanië de slavernij af, in 1980.
vraag 13:
Bekijk de afbeelding. Leg uit waar dit beeld voor staat. Aan welke dingen zie je dit?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________
11
Hoofdstuk 5
Moderne slavernij
Nog steeds komt er in de wereld slavernij voor, met name in ontwikkelingslanden! De organisatie Anti-Slavery International strijdt tegen moderne vormen van slavernij. Naar schatting tien miljoen kinderen werken als slaaf, hoewel ook wel schattingen van 100 miljoen worden gehoord. Enkele voorbeelden van kinderslavernij: 1 Kindsoldaten in Colombia en Afrika. Kinderen worden vaak ontvoerd en worden verplicht mee te vechten in de oorlog. 2 Kinderen die moeten werken. (bijvoorbeeld als slaaf in steengroeven, in de tapijtindustrie in India, en op cacaoplantages in Ivoorkust. Op Haïti werken ten minste 400 duizend kinderen als slaaf, restaveks genoemd. Ook werken veel kinderen in arme landen onder dwang in de prostitutie, met name in Zuidoost-Azië.
vraag 14:
Is het werken van kinderen in bijvoorbeeld de kledingindustrie ook een vorm van slavernij? Waarom wel/niet?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________
vraag 15:
Wat is erg opvallend aan de moderne slavernij?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________
filmpjes terugkijken? http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/?project=237637 http://player.omroep.nl/?aflID=13128266
12
