Middag-Humsterland. Ontdek de parels in een eeuwenoud landschap

Middag-Humsterland Ontdek de parels in schap een eeuwenoud land TO E R I S T I S C H E I N F O R M AT I E

Pittoreske borgen, kerkjes en musea Uitstapjes, natuurboerderijen en galeries Bijzonder tafelen en overnachtingen Inclusief fiets- en wandelroute

2010-2011 / Prijs: € 2,-

Welkom in het Middag-Humsterland Ontdek het Nationaal Landschap Middag-Humsterland In de nabijheid van de Wadden en het Nationaal Park Lauwersmeer, bevindt zich het Nationaal Landschap Middag-Humsterland, het oudste cultuurlandschap van Nederland. Het is een gebied voor de liefhebber van ruimte, rust en landschap. Kenmerkend voor het gebied is de fijnmazige verkavelingsstructuur, die is ontstaan door geulen en prielen van weleer, gave wierdendorpen met eeuwenoude kerkjes en smalle slingerende wegen en dijken. Maar ook groen grasland, grazend vee en stoere boerenschuren. Het landschap verhaalt de strijd tussen mens en water, tussen zoet en zout en tussen cultuur en natuur. Kortom een landschap om te koesteren! Reizen door het Middag-Humsterland betekent bijzondere parels ontdekken. Naar keuze te voet, op de fiets, per auto danwel via het water, ontdekt u de natuur, rust, ruimte en eeuwenoude plekken. In deze gids vindt u tips voor een bezoek aan en verblijf in het Nationaal Landschap Middag-Humsterland, een gebied dat zich uitstrekt binnen de gemeenten Winsum en Zuidhorn.

De ondernemende bewoners van het gebied hebben met de gemeentebesturen hun krachten gebundeld voor een gids met een compleet aanbod voor de bezoekers van dit unieke landschap. In dit landschap zijn de ondernemers herkenbaar aan de MiddagHumsterlandvlag. U kunt daardoor zien of de onderneming van de deelnemers open is voor bezoek. De ondernemers vertellen u graag meer over het gebied en de mogelijkheden. Wij wensen u veel plezier en een aangenaam verblijf in het Middag-Humsterland. De wethouders Recreatie en toerisme, Jan Oomkes Gemeente Zuidhorn

4

Johan Steen, Gemeente Winsum

Hoofdstuk 1 Middag-Humsterland: een rijke historie Rust en ruimte Het Middag-Humsterland, een ongerept boerenlandschap, gelegen onder de rook van de bruisende stad Groningen. Zodra je de nieuwbouwwijken van de stad Groningen uitrijdt en je van de hoofdweg afslaat, kom je opeens in het oudste cultuurlandschap van Nederland. De weg kronkelt door het landschap heen en je kunt mijlenver om je heen kijken. In de weilanden liggen, verheven boven het land, schitterende historische boerderijen, diverse borgen en kerken. Het licht lijkt hier anders dan in de stad. Geen wonder dat dit landschap een geliefd onderwerp was van de schilders van De Ploeg. Ver terug in de tijd Op hoger gelegen zandgronden van het huidige Drenthe kringelen rookpluimen aan de horizon. Hier leefden duizenden jaren geleden mens en dier in nederzettingen. In het Noorden is het land nog leeg. Ruim drieduizend jaar geleden was het Middag-Humsterland nog het Noord-Nederlandse kustgebied. Een gebied dat zich ongestoord ontwikkelde, steeds minder onder water kwam te staan en begroeid raakte. Dit bleef voor de bewoners van de Drentse zandgronden niet onopgemerkt. Het was en is een uitstekend weidegebied voor hun vee en de grond oogt vruchtbaar. De vroege pioniers speurden de horizon af naar natuurlijke verhogingen in het landschap. Want ook al was de zee rustig, er was geen enkele bescherming zoals dijken of duinen. De eerste bewoners bereikten het kustgebied door de rivieren te volgen die vanaf de Drentse zandgronden de zee in stroomden. Het huidige Reitdiep vindt haar oorsprong in deze oerstromen. Op een zeker moment sloegen de eerste pioniers hier hun eerste paal. Archeologische vondsten tonen aan dat dit zeker tweeënhalf duizend jaar geleden plaatsvond. Eeuwenoude dorpen De eerste nederzettingen waren aanvankelijk niet verhoogd. Het worden daarom ook vlaknederzettingen genoemd. De pioniers leefden tamelijk geïsoleerd. Hun nieuwe woongebied werd door onbegaanbare veenmoerassen van de Drentse zandgronden gescheiden. Tussen hen en de zee lag een uitgestrekt waddengebied dat er net zo uit moet hebben gezien als de huidige wadden. 3

Vanuit hun houten of lemen onderkomens keken de vroegere bewoners uit over een gebied met een sterke dynamiek. Rivieren vertakten en verdeelden het land in meerdere eilanden. Twee van deze eilanden werden duizend jaar later in de middeleeuwen in schrift vastgelegd met de namen Midage en Hugmerchi. Van mid oog Hugmerchi naar Middag-Humsterland Ten noordwesten van de huidige stad Groningen liggen twee gebieden die zich onderscheiden van het omliggende land: Middag – Middag komt van Midage of mid oog en betekent middelste eiland – en Humsterland, genoemd naar de middeleeuwse stam Hugmerchi die er woonde. Hugmerchi is van oorsprong een ander woord voor kerspel. Een kerspel is te vergelijken met een huidige gemeente en was een gebied waarbinnen recht werd gesproken. Het Middag-Humsterland vormde tot ongeveer 800 na Chr. één geheel met het oude kwelderlandschap. Door een aantal zeearmen, die het gebied omspoelt, raakt ze van elkaar gescheiden. Een lange zeearm scheidde Middag van Humsterland. Zoet en zout Het ‘nieuwe’ woongebied van zo’n drieduizend jaar geleden vormde een soort overgangszone tussen het vaste land en de zee. Het natuurlijk milieu was brak of zelfs volledig zout. Gevonden resten van zoutplanten tonen aan dat lage delen nog regelmatig door zee werden overstroomd. Daarbij werd elke keer slib afgezet waardoor een volgende overstroming telkens minder ver kwam. Het land werd als het ware steeds vaster. De overgangszone wordt een kweldergebied genoemd. Op de hogere delen van de kwelder verbouwden de bewoners zomergewassen zoals gerst, vlas, haver en bonen. Het zoute milieu vormde daarbij geen belemmering. Overvloedige voorjaarsregens spoelden het teveel aan zout weg. Bij de inrichting van het gebied speelden natuurlijke waterlopen een belangrijke rol.

4

Hoogtijdagen De inspanningen van de eerste bewoners wierpen hun vruchten af. Het begin van onze jaartelling is een periode van economische bloei. De bevolking groeit en er wordt intensief handel gedreven. Maar aan het eind van de Romeinse tijd (12 voor Chr. – 400 na Chr.) keert het tij. Het begint vaker en heftiger te stormen. De zee rukt op. Op de kwelder en de oeverwallen is het niet meer veilig. Er worden heuvels opgeworpen. Hier ontstaan de voor het landschap zo karakteristieke terpen, die in het Gronings ‘wierden’ worden genoemd. Deze zijn niet alleen voor woningbouw bedoeld, ook de landbouw krijgt er zijn plek. De oprukkende zee maakt het verbouwen van gewassen in het onbeschermde, open gebied namelijk veel te riskant. Een overstroming in het groeiseizoen betekent vernietiging van de oogst. De percelen werden als taartpunten steeds breder en verder uitgebreid. Vandaag de dag is dit in bijvoorbeeld het dorp Niehove en het landbouwgebied eromheen nog steeds zichtbaar. Het is een bewijs dat het Middag-Humsterland het oudste cultuurlandschap van Nederland is. Beweging Het landschap blijft in beweging. Want dat niet alleen naar het behoud van bestaande wierden wordt gekeken, maar ook naar het aanvullen van afgegraven wierden, of zelfs naar het creëren van nieuwe wierden blijkt in de jaren 90. Om het verval van de wierden te voorkomen is binnen het project Wierden en Waarden vanaf 1996 gewerkt aan het herstel cq. aanvullen van bestaande wierden. Voorbeelden daarvan zijn de wierde aan het Aduarderdiep bij Feerwerd (1997), de wierde Englum (1999), de wierde Wierum bij Wierumerschouw (2008) en vanaf 2009 de realisatie van een nieuwe wierde bij Valcum (tussen Winsum en Sauwerd), weliswaar gelegen in het Reitdiepdal, maar toch van belang om te noemen. In deze projecten is aan baggerslib uit het Reitdiep, Winsumerdiep, Aduarderdiep en Boterdiep een nieuwe bestemming gegeven.

5

Slingerend reliëf Door de vruchtbare klei van het kweldergebied kronkelen, lang geleden en ook nu nog, talloze natuurlijke waterlopen grillig richting zee. Op de wierden weten de bewoners de zee te trotseren. Toch blijft het wispelturige karakter van het zoute water de bewoners tarten. Onverwachte overstromingen vernietigen veel. Er zijn kleine wierden ontdekt die helemaal met klei zijn bedekt; in de middeleeuwen grijpt de mens in. Een horizon die enkel werd onderbroken door de silhouetten van wierdendorpen krijgt er een dimensie bij: de eerste dijken worden aangelegd. En zo worden, als twee eilanden die dicht bij het vaste land liggen, Middage en Hugmerchi als eerste omdijkt. Het eiland Middage lag toen oostelijk van de Hugmerchi en aanvankelijk werden deze gescheiden door een inham waar de getijden het water heen en weer bewogen. Rond Humsterland had de dijk een lengte van twintig kilometer, die van Middag was zelfs dertig kilometer lang. Om het dijkonderhoud te verminderen werden beide eilanden samengevoegd en tussen Saaksum en Ezinge werd de inham afgesloten. Zo ontstond Middag-Humsterland. Zijlen Met de dijkaanleg verstevigden de bewoners hun greep op het land. De zee werd buitengesloten, maar het hemelwater kon nu niet meer vrijelijk naar zee stromen. Het kwam tegen de dijk tot stilstand. Om het te lozen plaatsten de bewoners een holle boomstam in de dijk. Daarin zat een klep die bij eb vanzelf werd geopend door het water dat zich binnendijks had verzameld. Kwam de vloed op, dan sloot de druk van het zeewater op haar beurt de klep. Het was een simpele en doeltreffende vorm van waterbeheer. In latere vorm werd de boomstam vervangen door een sluis, die in het Noorden ‘zijl’ wordt genoemd. In onder andere Noordpolderzijl is het resultaat hiervan te bewonderen. Landbouw, kerken en kloosters Vanaf 500 voor Chr. is het Middag-Humsterland onafgebroken bewoond geweest. Sinds het begin van onze jaartelling bewerken

6

boeren het land. Dat het landschap er, ondanks de vele veranderingen, nog zo mooi en authentiek uitziet, is te danken aan de boeren. Dat is niet vanzelfsprekend. Waardevolle landschappelijke elementen in het Nationaal landschap, zoals sloten en reliëf, staan door de schaalvergroting van de landbouw onder druk. Want een rechte akker met rechte sloten is natuurlijk veel efficiënter te bewerken. Toch werken de boeren samen met de overheid graag mee aan het behoud van het landschap, omdat ook zij vinden dat zij in een bijzondere en waardevolle omgeving wonen. Dit particuliere zorgvuldige landschapsbeheer wordt financieel wel steeds moeilijker. Een op maat gemaakt systeem van ‘diensten’ voor landschapsbeheer door boeren, met bijbehorende vergoedingen, kan het behoud van landschappelijke elementen makkelijker maken. Kloosterlingen Net als de boeren kozen in het verleden ook uitgekiende kloosterlingen voor het Middag-Humsterland. Zij stichtten in het Middag-Humsterland kerken, waarvan er nu nog dankzij de Stichting Groninger Kerken een aantal te bewonderen is. Deze stichting organiseert sfeervolle activiteiten in de kerken. Sinds 1192 bewoonden kloosterlingen het Cisterciënzer klooster in Aduard. Dit klooster groeide uit tot het grootste en invloedrijkste van de Ommelanden. In het Kloostermuseum en de nabij gelegen voormalige ziekenzaal van het klooster, dat nu in gebruik is als kerk in Aduard, proeft u deze historie. Geliefde woonplek Tegenwoordig liggen veel dorpen als beschermd dorpsgezicht goed geconserveerd in het prachtige landschap. De wierdendorpen zijn geliefde woonplekken om het drukke, hectische bestaan dat de stad kenmerkt te ontvluchten. Er is veel te genieten van en ontdekken bij de kleinschalige initiatieven van de huidige bewoners. Dat is wat het Middag-Humsterland vandaag de dag extra bijzonder maakt.

7

Niehove

8

9

Streekproducten In Groningen worden steeds meer streekproducten gemaakt. Boeren, slagers, bakkers, hobbyisten, kunstenaars en musici maken van de plaatselijke ‘ingrediënten’ smaakvolle, mooie en vaak bijzondere producten. Ook in het Middag-Humsterland zijn deze Groninger ‘streek’ondernemers te vinden. Zij bieden een keur aan plaatselijke en regionale producten aan. Deze producten bestaan voor het grootste deel uit Groninger ingrediënten. Ze zijn herkenbaar ‘Gegarandeerd Groningen’ en staan voor echte smaak, versheid, kwaliteit en korte lijnen met de leverancier en producent. De schapenkaas en melk van de Oldehoofster kaasboerderij Vergeer en de Speltproducten van molen Joeswert in Feerwerd voldoen hier bijvoorbeeld aan. Andere streekproducten uit het Middag-Humsterland zijn de appels van Fruitschuur Oudebosch en de overheerlijke Groninger koeken, verkrijgbaar bij de meeste bakkerijen in het gebied. Meer informatie vindt u op www.streekproductengroningen.nl en www.vriendenvanhetplatteland.nl.

“Het ‘landschap’ in het Middag-Humsterland is de lucht en die is elke dag anders, zelfs als je’t vergelijkt met de zee.”

10

De mooiste luchten Het Middag-Humsterland vindt zijn oorsprong in de kwelder. Dit is duidelijk te herkennen aan de grote afwisseling van laagten en hoogten. Er zijn maar weinig vlakke weilanden in het gebied. Aan het eind van de dag, als de zon bijvoorbeeld in Fransum achter de horizon zakt, wordt het reliëf in de omringende weilanden uitgelicht. Op zo’n moment acteren schaduwen als verlengstuk van lange, lage stralen, in een verrassend schimmenspel. De schilders van De Ploeg deden in de vorige eeuw in dit gebied hun inspiratie op. Zij zochten naar inspirerende plekken in de grote open ruimtes van het Hoge Land. Net als zij kunt u genieten van het schouwspel van schitterende zonsopgangen, regenbogen en -buien, die u in de verte verschijnen en aan u voorbij trekken. Steenuilen Natuurboerderij Lammerburen aan het Reitdiep is één van deze bijzondere plekken. Niet alleen omdat de huidige bewoners, de familie Haack, veel tijd en energie stoppen om de flora en fauna te verrijken op hun bedrijf. Op de door hen speciaal ingezaaide bloeiende ‘bloemendijk’ en rietkragen in de waterkant vind je van het vroege voorjaar tot najaar een grote variatie aan vlinders, libellen en bijzondere vogels zoals de bruine kiekendief en zelfs steenuilen.

11

Inspiratie Op de natuurboerderij Lammerburen deed ook schilder Johan Dijkstra van kunstenaarskring De Ploeg inspiratie op voor twee van zijn werken. De schilders van De Ploeg, met grote namen als Jan Alting, Hendrik Werkman en Jan Jordens, zijn de uitvinders van het ‘Groningse Expressionisme’ dat vanaf de jaren ’20 van de vorige eeuw een nieuwe weg insloeg van de schilderkunst. Tot dan toe was de stijl van de Haagse School de belangrijkste kunststroming. De Groninger schilders zochten toen vooral naar idyllische plekjes aan de oostkant van Groningen en Drenthe. In het Groninger Museum is een omvangrijke collectie van hun werk te zien. Een aantal van deze werken is geschilderd in het Middag-Humsterland. Authentiek Opvallend is dat het landschap zoals De Ploeg dat schilderde nog steeds onveranderd terug te vinden is. Dat is wat dit Nationaal Landschap zo bijzonder maakt. Het is het best bewaard gebleven cultuurhistorische landschap van Nederland. De schilderijen van De Ploeg bevestigen dat, maar je kunt het ook beleven als je er ‘zomaar’ wandelt of fietst. “Het Middag-Humsterland is een bijzonder gebied voor wie er oog voor heeft” Bovenstaande tekst is grotendeels overgenomen uit een bijzondere uitgave van het tijdschrift Noorderbreedte met de naam ‘Middag-Humsterland, fietsen langs kromme lijnen’ van auteur Roland Bleijenberg, eindredactie Jan Abrahamse. Daarnaast zijn in deze tekst onderdelen uit een gids van het Nationaal Landschap over het Middag-Humsterland verwerkt.

12

Hoofdstuk 2 Actief in de natuur Actief genieten in het Middag-Humsterland of de daarin gelegen natuurgebieden van Staatsbosbeheer kan op vele manieren. U kunt er heel wat kilometers afleggen, want er zijn uitstekende wandel- en fietspaden en prachtige routes. U gaat door het weidse landschap met slingerende waterlopen en geulen. U kunt mijlenver zien, ontdekt de cultuurhistorie in het landschap en de karakteristieke wierdendorpjes. U geniet onderweg van het goede boerenleven en ontdekt verrassende plekjes. In de avond kunt u de kleurrijke hemel bewonderen, gezeten op het zadel van uw fiets of nagenietend op een terras onder het genot van een heerlijk streekdrankje of glas wijn. Wandelen, fietsen, skaten Kiest u voor het uitgebreide netwerk aan fiets- en wandelpaden? In dit boekje vindt u alvast een prachtige fietsroute met wandeluitstapjes. Alle routes in het gebied zijn voorzien van routeborden. Routeboekjes, wandel- en fietskaarten kunt u onder andere verkrijgen bij Hotel Restaurant Aduard in Aduard, de VVV NL shop Winsum en het Museum Wierdenland in Ezinge. Wilt u echt het ontstaan van het landschap door zee en mens fysiek in het gebied leren zien en ‘lezen’? Samen met een gids kunt u erop uittrekken. Informatie over de beschikbaarheid van een gids krijgt u via Natuurboerderij Lammerburen en Museum Wierdenland. Fietsen kunt u huren bij Hotel Restaurant Aduard of de plaatselijke rijwielhandelaar.

13

Waterpret Of kiest u liever voor water? U kunt kanovaren in Niezijl, fierljeppen in Grijpskerk (de enige plaats in Groningen waar het kan), varen of zwemmen in het Reitdiep of het overdekte zwembad in Zuidhorn en de openluchtbaden in Grijpskerk en Oldehove. Te paard Verruilt u uw stalen ros liever voor een echt paard? Dat kan in de maneges in Aduard en Grijpskerk. Bij het Tourist Information Zuidhorn zijn paarden- en menroutes verkrijgbaar. Wetenswaardigheden Langs de paden zijn vele picknickplaatsen en informatiepanelen aangebracht. Van belang is dat u de weidevogelterreinen van 15 maart tot 15 juli niet mag betreden. Loslopende honden kunnen de rust in de kwetsbare natuurgebieden verstoren, dus: HONDEN AAN DE LIJN. Droog Bij minder mooi weer bieden de musea, de winkels in Zuidhorn en het overdekte zwembad in Zuidhorn uitkomst. De ANWB heeft ook een aantal leuke bewegwijzerde autoroutes gemaakt. Dit zijn o.a. de Ommelandenroute, Noordenveldroute, Lauwerslandroute en de Wad- en Marenroute. Wilt u meer weten? De Toeristische informatiepunten en VVV’s helpen u graag op pad.

14

Hoofdstuk 3 Op pad in het Middag-Humsterland Het Middag-Humsterland kenmerkt zich door de rust en weidsheid in het landschap. Maar uiteraard zijn er ook volop mogelijkheden voor een dagje ontdekken! Wilt u even terug in de tijd in de uitgebreide musea en authentieke kerkjes? Misschien wilt u liever de heerlijke eigengemaakte kaas proeven. Of toch op pad naar informatiecentrum Lammerburen of museum Wierdenland om zo meer te weten te komen over het fascinerende leven in dit landschap? Misschien bent u wel benieuwd naar de kunst gemaakt over en door kunstenaars in het gebied. Dit is echter nog maar een kleine greep uit de vele mogelijkheden die het landschap Middag-Humsterland u biedt! Of het nu gaat om cultuur, natuur, gewoon lekker genieten of actief bezig zijn; u bent in het Middag-Humsterland helemaal op de juiste plaats! Op de volgende pagina’s vindt u meer informatie over de verschillende mogelijkheden. Kunst en cultuur: Ontdek de parels De eeuwige strijd tegen het water heeft ervoor gezorgd dat in het Middag-Humsterland creativiteit hoogtij viert. Telkens weer moesten er nieuwe mogelijkheden worden ontdekt om het water tegen te houden. Deze creativiteit heeft ook nu nog zijn sporen achtergelaten in het Middag-Humsterland. Vele galerieën en ateliers tonen het werk van kunstenaars in het gebied, die zich laten inspireren door het weidse landschap, de karakteristieke slootjes en de verschillende oude wierden. Hierna vindt u een overzicht van galerieën en ateliers.

15

Galerieën en ateliers Aduard Galerie Marianne Krizkovsky Abdijstraat 11 M 06-15516618 www.mariannekrizkovskyfotografie.nl

Noordhorn De Gouden Leeuw Langestraat 48 T 0594-503804 www.degoudenleeuw.nu

Kloostermuseum Sint Bernardushof Hofstraat 45 T 050-4032109 www.kloostermuseumaduard.nl

Saaxumhuizen Pronkkoamer Saaxumhuizerweg 2 T 0595-425078 www.pronkkoamer.nl

Ezinge Studio Mol Haven 18 T 0594-622057 www.studiomol.nl Atelier Jaap v.d. Dong Schoorsterweg 4 T 0594-621372 Bijouterie Ezinge Nieuwestreek 5 T 0594-621246 Feerwerd Atelier Zilver is Spreken Oosterweg 4 T 0594-769005 www.zilver-is-spreken.nl Galerie en beeldentuin De Verbeelding Aldringaweg 24 T 0594-622014 www.deverbeelding.info Niezijl Galerie Ruigewaert Rijksstraatweg 1 T 0594-213738 www.galerieruigewaert.com

16

Winsum Art du Nord Trekweg naar Onderdendam 14 T 0595-444908 www.artdunord.nl Ranta-Iso Trekweg naar Onderdendam 5b T 0595-444722 www.galerie-ranta-iso.nl ’t Voorend Hoofdstraat W 65 T 0595-441973 Weefgoed Winsum Leliestraat 12 T 0595-443062 www.weefgoed.nl Zuidhorn Galerie Muller Jellemaweg 22 T 050-500435 Museum ‘De Verzamelaar’ Oostergast 19 T 0594-503998 www.museumdeverzamelaar.nl

Galerie/Kunstatelier Marianne Krizkovsky In een nog authentieke boerderij op een van de mooiste plekjes van Aduard houdt fotografe Marianne Krizkovsky groeps- en soloexposities. Ze toont in haar atelier landschappen van het MiddagHumsterland en het Westerkwartier in de provincie Groningen. Centraal in haar werk staat het willen bewaren van authentieke plekken voor het nageslacht, mede omdat de stad en verstedelijking met rasse schreden naderbij komen. Recente exposities waaraan de fotografe deelnam zijn Eiei Westerkwartier 2009 en Noorderlicht 2009. De exposities 2010 vindt u binnenkort op haar website. Adres Abdijstraat 11, Aduard M 06-15516618 www.mariannekrizkovskyfotografie.nl Open Iedere eerste zondagmiddag van de maand van 12.00-17.00 uur en elke middag op afspraak.

Atelier Zilver is Spreken Geniet eerst van historisch Feerwerd: bij de molen de brug over, de pastorie links, de smederij rechts, met rechtuit de oude bakkerij, pal voor de kerk. Een paar passen naar rechts staat een voormalige manufacturenwinkel, getooid met een veranda. Binnen, in Atelier Zilver is Spreken vindt u sieraden die voor zich spreken. Edelsmid Marjanne Sorgdrager ontwerpt sieraden die zich onderscheiden door hun organische vorm, altijd opvallen èn draagbaar zijn. De sieraden zijn handgemaakt naar eigen ontwerp of in opdracht. Marjanne Sorgdrager werkt voornamelijk met zilver, soms gebruikt ze ter versiering kunststoffen, ruwe stenen, oude kralen. Ze toont u niet alleen haar steeds veranderende collectie, maar demonstreert in haar atelier ook graag het ambacht. Adres Oosterweg 4, Feerwerd T 0594-769005 M 06-81137045 www.zilver-is-spreken.nl of www.route99.nl Open Iedere eerste zondagmiddag van de maand 12.00-17.00 uur. Bel gerust aan of maak een afspraak.

17

Van Wierde tot kerk Het oude landschap kent eeuwenoude monumenten en andere schitterende bezienswaardigheden die het verhaal van vroeger vertellen. Verschillende kerken staan al sinds eeuwen verankerd in het landschap, uitkijkend over de landerijen. De historische wierden zijn nog duidelijk herkenbaar in het landschap en de restanten van het monnikenleven in Aduard kunt u bezichtigen in het klooster in Aduard. Bezienswaardigheden - De ruim 100 wierden met een schat aan archeologische waarden; de wierden zijn niet allemaal bewoond. - De dorpswierden Niehove, Saaksum, Ezinge, Feerwerd en Garnwerd. - De verlaten dorpswierden Fransum en Oostum. - Ezinge, Garnwerd, Saaksum, Niehove en Oostum zijn met hun beschermde dorpsgezichten zeker een bezoek waard! - De kerken van Niehove, Oldehove, Saaksum, Den Ham, Ezinge, Feerwerd, Garnwerd, Fransum en Oostum en de overige kerkterreinen. - De Piloersemaborg te Den Ham en de Allersmaborg in Ezinge. - De nog gaaf bewaard gebleven ringdijken rond Middag en Humsterland. - Een overblijfsel van een Cisterciënzer klooster en museum te Aduard. Op de kaart achterin deze gids staan diverse bezienswaardigheden met een nummer aangegeven.

18

Museum Wierdenland Museum Wierdenland in Ezinge geeft een beeld van de oeroude bewoning van het Groninger kustgebied. U ziet hoe in de loop van ruim 2500 jaar wierden werden opgeworpen en dijken aangelegd en welke sporen dat heeft achtergelaten in het landschap van vandaag. Prof. Dr. A.E. van Giffen zorgde rond 1930 voor groot nieuws door in Ezinge tientallen resten van woonstalhuizen, vanaf ongeveer 500 voor Chr. bloot te leggen. Een deel van de oudste boerderij is - samen met een doorsnede van de wierde - in het museum nagebouwd. Ook worden in wierden gevonden voorwerpen getoond, variërend van aardewerken potten tot uit been vervaardigde glissen, voorlopers van onze schaatsen. Het museum heeft een kinderhoek, waar kinderen schatten kunnen opgraven en spelletjes spelen. Voor oudere kinderen is er een speurtocht. Vanuit het museum kunnen fiets- en wandeltochten worden ondernomen. Er zijn gidsen die voor rondleidingen zorgen in het landschap, naar de wierde en in het museum. Er zijn fietsen te huur en u kunt bijvoorbeeld na afloop in het café terecht voor een drankje met iets lekkers. In de winkel liggen onder andere boeken die betrekking hebben op het gebied Middag-Humsterland. Adres Van Swinderenweg 10, Ezinge T 0594-621524 www.wierdenland.nl Open Van 2 januari t/m 31 december op dinsdag t/m vrijdag 10.00-17.00 uur. Zaterdag en zondag 13.00-17.00 uur. Maandag gesloten. Volwassenen € 5,00. In een groep van meer dan 10 personen: € 4,00. MJK gratis. Kinderen van 6 t/m 14 jaar € 2,50. In een groep van meer dan 10: € 1,50. Kinderen van 0 t/m 5 jaar gratis. 19

Kostuummuseum De Gouden Leeuw Op het hoogste punt van het dorp Noordhorn, schuin tegenover de middeleeuwse kerk, staat De Gouden Leeuw, taveerne sinds 1622 en museum/galerie sinds 1994. In dit fraai gerestaureerde pand wacht u een bijzondere collectie Noord-Nederlandse streekdracht, bijeengebracht en gepresenteerd door Sytse en Hyke Pilat. Antieke jakken, fijn geweven tipdoeken, gouden oorijzers en kanten mutsen: beelden van verdwenen vakmanschap en vervlogen verfijning. Bloemrijk India Themaexpositie 2010- 2011, “Bloemrijk India” over sitsen en op sits geinspireerde motieven. Sitsen zijn handbeschilderde stoffen in de 17e eeuw aangevoerd door de VOC uit India. Deze kleur- en bloemrijke katoen werd gretig toegepast in de streekdrachten van Noord Nederland. De museumwinkel is gespecialiseerd in antiek en bijzonder textiel en streekdrachtsieraden. Verder in klein antiek en exclusieve woonaccesoires voor binnen en buiten. Het kostuummuseum geeft workshops in het maken van replicakostuums. Verder is De Gouden Leeuw een sfeervolle ambiance voor familiefeesten met buffetten uit eigen keuken. Voor groepen zijn er diverse arrrangementen. Adres Langestraat 48, Noordhorn T 0594-503804 E [email protected] Open Donderdag t/m zaterdag van 11.00-17.00 uur. In februari gesloten. Op afspraak zijn groepen (20 personen en meer) ook op andere tijden welkom. Volwassenen € 4,00. Kinderen t/m 16 jaar € 2,00.

20

Natuurboerderij Lammerburen In het noordwesten van Middag-Humsterland, tegen het Reitdiep aan, ligt Natuurboerderij Lammerburen. In de oude paardenstal van de boerderij wordt op prachtige displays ruim aandacht besteed aan de cultuurhistorie van het Middag-Humsterland, de schitterende flora & fauna, het agrarische natuurbeheer en de vondsten uit de vlakbij gelegen wierde Jelamer. Flora & Fauna Natuurboerderij Lammerburen is de oudste broedplaats van steenuilen in Groningen, met bijzondere plantensoorten. Zo groeit aan het Reitdiep de zeldzame spindotterbloem. Wandeling en workshops Er is een wandelroute die loopt langs het Reitdiep, de Humsterlanddijk en de wierde Jelamer. De karakteristieke Humsterlanddijk is ingezaaid met een bloemenmengsel. Vele vlinders, libellen, juffers en vogels zijn hier te bewonderen. In de schilder- of vogelkijkhut aan het Reitdiep, waar de Ploegschilder Johan Dijkstra geschilderd heeft, kunt u diverse workshops volgen. Vele mogelijkheden In juli en augustus zijn er op vrijdagen thema-avonden over de steenuil en de andere voorkomende uilen. Voor groepen tot zestig personen worden er presentaties gegeven. Maar u kunt deze ruimte ook huren voor andere gelegenheden. Daarnaast zijn diverse arrangementen en workshops mogelijk, maar ook fiets-, bus- en wandeltochten, al dan niet onder leiding van een gids. Meer informatie vindt u op de website: www.lammerburen.nl. Adres Electraweg 4, Oldehove T 0594-591474/ M 0621667486 www.lammerburen.nl Open Als de Middag-Humsterlandvlag uithangt en op afspraak. De wandelroute rondom de boerderij (2,5 km) is vrij toegankelijk. Reserveren voor de thema-avonden is gewenst. Kosten thema-avonden incl. consumpties € 7,00 en kinderen € 3,50.

21

Watertaxi Rederij ’t Hoge Land Na een prachtige fiets- of wandeltocht rust u heerlijk uit op het voet-/fietsveer van Watertaxi Rederij ‘t Hoge Land. Uw fiets kan gewoon mee. U vaart over het meanderende Reitdiep, dat al eeuwen haar weg zoekt door het oudste cultuurlandschap van Nederland, langs op het oog slaperige dorpjes. U zult versteld staan van de gevarieerde flora en fauna. Zo ziet u bijvoorbeeld bergeenden, krakeenden, en futen. Kortom: Watertaxi Rederij ‘t Hoge Land biedt diverse ecologische, educatieve en recreatieve activiteiten in het unieke vaargebied van Noord-Groningen zoals het Reitdiep, het Lauwersmeer of de Waddenzee. Op/afstapplaatsen: Winsum, Garnwerd, Rode Haan, Electra, Zoutkamp. Graag vooraf reserveren en boeken bij Watertaxi Rederij ‘t Hoge Land. Adres Onderdendamsterweg 44, Winsum M 06-51303386 www.watertaxithogeland.nl

Fietsverhuur Bert van der Laan Wilt u een fiets huren om het Middag-Humsterland te verkennen? Ook dat kan bij tweewielerspecialist Bert van der Laan op aanvraag. Mocht uw fiets onderweg onverhoopt een lekke band krijgen, dan komt iemand van tweewielerspecialist Bert van der Laan u helpen. Het bedrijf staat voor service en klantvriendelijkheid. In 1972 begon Bert als fietsenspecialist in een klein pand van 6 m2. Inmiddels is zijn bedrijf uitgegroeid tot een volwaardig tweewielerbedrijf dat zowel (elektrische) fietsen als, brom-, snorfietsen en scooters verkoopt. Deze worden gerepareerd en onderhouden door vakkundig personeel. Het tweewielercentrum is een officiële Gazelledealer. Adres Oosterweg 8, Feerwerd T 0594-621619

22

Stichting Kinderboek Cultuurbezit te Winsum Het begon met een privé-initiatief van Toos Saal-Zuurveen uit Winsum, die oude kinder- en jeugdboeken verzamelde. Inmiddels is de verzameling uitgegroeid tot een unieke collectie. Méér dan 70.000 kinderboeken, ondergebracht in een bibliotheek in Winsum. Voor het beheer van de boeken is in 1985 een stichting opgericht met meer dan 350 donateurs. Er is een directe band met universiteiten zoals de Rijksuniversiteit Groningen. De bibliotheek organiseert thematische tentoonstellingen en lezingen en voor € 4,00 per persoon. De rondleidingen zijn inclusief koffie en thee. Adres Hoofdstraat W-4, Winsum T 0595-443663 www.kinderboekcultuurbezit.nl Open Dinsdag t/m vrijdag van 10.00-16.00 uur.

The Horse Farm Ervaar het buitenleven omringd door paarden en ander dieren. Bij The Horse Farm overnacht u in een sfeervol ingerichte bed & breakfast of slaapt u in een ‘trekkershuisje’ in onze manege met uitzicht op de paarden. Het volgen van paardrijlessen en het helpen met de verzorging van onze dieren behoort tijdens uw verblijf ook tot de mogelijkheden. The Horse Farm heeft een prachtig terras aan het Reitdiep. Het is onder andere daardoor een ideale uitvalsbasis voor Pieterpadwandelaars en fietsers. Vanuit deze plek kunt u ook prachtige kanotochten maken in een 1-persoons kajak of een 2-3-persoons Canadees. Dat kan voor een uurtje, een dag of een week. En dat op nog geen 5 kilometer afstand van de stad Groningen. Adres The Horse Farm Scholleweg 2, Garnwerd T 06-21554 663 www.horsefarm.nl

23

Molen de Leeuw In het centrum van Oldehove staat de schitterende molen De Leeuw. De molen werd in 1855 gebouwd en is tot op de dag van vandaag, zij het met enkele onderbrekingen, professioneel in gebruik geweest. Uniek in Nederland De molen wordt door de vierde generatie van het molenaarsgeslacht Reitsema bemand en kent maar liefst vier verschillende wieksystemen en is daarmee uniek in Nederland. Dat alleen al maakt de molen al een bezoek waard! Molenwinkel Na een flinke wandel- of fietstocht is het tijd om even bij te komen en daarvoor bent u bij molen De Leeuw op de juiste plek. Op het terras kunt u genieten van een heerlijke kop koffie of thee. Ook kunt u in het aangebouwde pakhuis in de molenwinkel producten kopen die door de molen zijn gemalen. Zo kunt u genieten van de lekkerste ambachtelijke producten. De molen en winkel zijn het gehele jaar geopend op vrijdag- en zaterdagmiddag. Adres Molenstraat 8, Oldehove T 0594-528680 E [email protected] Open April t/m oktober vrijdag en zaterdag van 13.00-15.00 uur. November t/m maart vrijdag en zaterdag van 13.00-14.00 uur. Kosten: € 0,50 voor het bezoek van de molen.

24

Bakkerij Leistra De beste Groninger koek met smaakvolle variaties proeft u bij bakkerij Leistra in Ezinge. De bakker is gevestigd in een karakteristiek bakkerspand waarin al meer dan honderd jaar brood wordt gebakken. Specialiteiten zijn: roggebrood, suikerbrood en streekproducten. Bepaalde soorten volkorenbrood bakt Bakker Leistra van meel uit de molen ‘Joeswert’ in Feerwerd. Ook is hier het echte Groninger Speltbrood of streekgebak zoals het Ezinger Beukje verkrijgbaar. Adres Torenstraat 10, Ezinge Burg. Seinenstraat 62, Aduard Nieuwe straat 1/LAAG, Zuidhorn T 0594-529586 www.bakkerijleistra.nl

Museum de Verzamelaar Antieke poppen en ander speelgoed, maten en gewichten uit de Napoleontische tijd, de Berlage stoeltjes, een bijzondere collectie vooroorlogse buitenboordmotoren of één van de andere collecties. Verras uzelf in ons gezellige en gemoedelijke plattelandsmuseum. Er is voor elk wat wils. Vooral de collectie vooroorlogse buitenboordmotoren is uniek. Het is een van de grootste en meest bijzondere verzamelingen van de hele wereld. Maar het verhaal achter een voorwerp is vaak nog veel interessanter en dat maakt ons museum speciaal. Dus graag tot ziens in ons museum! Wilt u een bezoek brengen aan ons museum dan kunt u telefonisch een afspraak maken. Adres Oostergast 19, Zuidhorn T 0594-503998 www.museumdeverzamelaar.nl

25

Bezoekerscentrum wierdendorp Niehove Niehove is een van de mooiste en meest karakteristieke dorpen in de provincie Groningen. Het kent bovendien een rijke geschiedenis en is een prachtig bewaard gebleven voorbeeld van een rond wierdendorp. Hoe het dorp de laatste eeuwen reilde en zeilde, is nog steeds goed zichtbaar in het huidige dorp. Het wierdendorp kent een rijke geschiedenis die teruggaat tot zo’n tweehonderd jaar voor onze jaartelling. Het was onder de naam Suxwort eeuwenlang de hoofdplaats van het Humsterland, dat indertijd een heus waddeneiland was. De proost van Humsterland bestuurde vanuit hier het hele Westerkwartier van de provincie Groningen en van Achtkarspelen, het oostelijk deel van Friesland. In de middeleeuwse en pittoreske kerk van Niehove is het bezoekerscentrum gevestigd over de ontwikkeling van dit wierdendorp en het omliggende Humsterland. Dit bezoekerscentrum helpt u bij het herkennen van de eeuwenoude sporen in het dorp van tegenwoordig. Aan de hand van een maquette, tentoonstellingspanelen en historische voorwerpen leidt het bezoekerscentrum u door het dorp en zijn geschiedenis. Deze presentatie vormt de introductie voor een wandeling door het dorp en de directe omgeving. Adres Kerkstraat 1, Niehove Beheerder: Marten Terpstra, Kerkpad 1, Niehove T 0594-591529/591461 Open Mei t/m september van 10.00-17.00 uur. Oktober t/m april op aanvraag.

26

Beeldentuin De Verbeelding Aan de noordkant van het prachtige wierdendorp Feerwerd, ligt de fraaie tuin van De Verbeelding met een weids uitzicht op ‘het Reitdiepdal’. De tuin, met een oppervlakte van 5400 vierkante meter, is verdeeld in een ‘boventuin’ met drie verschillende intieme tuinkamers en een ‘benedentuin’ op de afgegraven wierde aansluitend op het Reitdiepdal. De tuin is opgenomen in de uitgaven Het Tuinpad Op en De Nederlandse Tuinenstichting. De beelden in de tuin zijn van Gertien van Rhijn. Haar bekendste beeld is de slak, maar ook de trotse vrouwelijke torsen, de kippetjes en vogels zijn een aanwinst voor uw tuin. Ze zijn alle uniek en bestand tegen winterse temperaturen. Theehuis en appartement Op het randje van ‘boven’ en ‘beneden’, staat een sfeervol theehuis, voor een aangekleed kopje thee of koffie: binnen of op een sfeervol plekje in de tuin. Hetzelfde fraaie uitzicht heeft het tweepersoons appartement Het Deltahus. Een sfeervolle basis om het Groninger land te ontdekken. Adres Aldringaweg 24, Feerwerd T 0594-622014 www.deverbeelding.info Open Van april tot oktober op vrijdag, zaterdag en zondag van 10.00-17.00 uur en op afspraak. Toegang tuin is gratis en voor tuingroepen geldt € 2.50 incl. koffie of thee. Verhuur 2-persoonsappartement zie www.deverbeelding.info.

27

Curiosa winkeltje Pimpernel In het centrum van Aduard, aan het mooie historische Kaakheem, waar het Kloostermuseum al vele toeristen heeft getrokken, is iets nieuws toegevoegd. In de garage van de oude schipperswoning Kaakheem nr. 1 (ooit stroomde tot hier het water van de Lindt), is sinds 2009 het curiosa winkeltje Pimpernel gevestigd. Het winkeltje is ontstaan uit liefde voor alles wat oud is en een nieuwe kans verdient. Naast voorwerpen uit grootmoeders tijd, kunt u hier ook vele verzamelstukken vinden. Omdat alles zeer zorgvuldig op kleur en sfeer is ingericht, waant u zich in het verleden. Ervaar het zelf en bezoek winkeltje Pimpernel. Adres Kaakheem 1, Aduard T 0595-4031015 Open Vanaf 1 april tot november, woensdag t/m zaterdag van 12.00-17.00 uur. Vanaf 1 november tot 1 april, alleen bij gunstige weersomstandigheden open op zondag van 13.00-17.00.

Boerengolf Zuiderham Even lekker in de buitenlucht en in het veld een balletje slaan. Het kan op boerderij Zuiderham. Boerengolf is momenteel de snelst groeiende buitensport van Nederland en is een leuke en ontspannende variant op het echte golf. Als je even lekker wilt ontspannen en toch actief bezig wilt zijn, is dit hét uitstapje voor familie, vrienden of collega’s. Er zijn tien verschillende holes met een totale lengte van twee kilometer. Vooraf is er lekker een bakje koffie of thee met cake en ook tussendoor is er tijd om een versnapering te nuttigen. Adres Friesestraatweg 48, Aduard T 050-4032004 M 06-40100373 www.zuiderham.nl 5-12 jaar € 5,00 13 jaar en ouder € 8,00. Wij raden u aan vooraf te reserveren. ‘s Zondags gesloten. 28

Recreatiecentrum en Restaurant Ad Nooren Aanleggen met een boot in de jachthaven, zwemmen in het natuurzwembad met ligweide, kanoën of kamperen met tent, caravan of campervan. Recreatiecentrum Ad Noren biedt het allemaal. Vanuit het sfeervolle restaurant met open haard of een van de twee terrassen op het water geniet u van een schitterend uitzicht over het Reitdiep en de korenmolen. De keuken serveert dagmenu’s, lunch, borrelhapjes en snacks. Verder is er een gezellige open haard en een bar. Voor kinderen is een bezoekje aan Ad Nooren een belevenis: zij kunnen zich bovendien vermaken op de trampolines, in kano’s en met ponyrijden. De camping is gelegen op de dijk langs het Reitdiep en beschikt over 25 plaatsen. Alle voorzieningen, waaronder een wasserette, zijn aanwezig. Adres Hunzeweg 38a, Garnwerd T 0594-628130 www.recreatiecentrumadnoorengarnwerd.nl Open Gehele jaar, 7 dagen in de week. Restaurant en terrassen vanaf 8.00 uur ’s morgens. In de wintermaanden vanaf 9.00 uur ’s morgens.

29

Morel antiek en curiosa Ezinge Wilt u een verzameling aanvullen, zoekt u een cadeau, iets leuks voor uzelf of uw interieur? U vindt het In het oude wierdendorp Ezinge bij het winkeltje Morel. U vindt bij ons verrassend glas, porselein en aardewerk, maar ook sieraden, textiel, kleine meubelen, keukenspullen en meer in verschillende prijsklassen. Kom gewoon eens snuffelen! Adres Allersmaweg 1, Ezinge T 0594-621211 E [email protected] Open Vrijdag-, zaterdag-, en zondagmiddag 13.00-18.00 uur of op afspraak.

Camping & Jachthaven Aduarderzijl In het mooie Aduarderzijl bij de historische sluizen ligt Camping & Jachthaven Aduarderzijl. Deze stek bestaat uit een minicamping met drie kampeerhutten en een kleine jachthaven. De camping is uniek gelegen aan het Aduarderdiep, dat hier via de Aduarder sluizen uitkomt op het bekende Reitdiep. En dat sluit aan op veel andere waterwegen. De spuisluis (zijl) en het Aduarderdiep zijn rond 1400 aangelegd door de monniken van het klooster Aduard. Vanuit de camping kunt u schitterende fiets- en wandeltochten maken en daarnaast zijn er veel mogelijkheden om te vissen. Per kano of motorboot kunt u het Groninger marengebied verkennen. Het gezellige centrum van de stad Groningen ligt op slechts vijftien kilometer afstand. De LF14-fietsroute loopt langs de camping. Adres Zijlsterweg 7, Aduarderzijl T 0594-621836 www.aduarderzijl.com

30

De Boezeroen Onderaan de Wierde in het historische deel van Ezinge bevindt zich aan de Torenstraat het gezellige winkeltje De Boezeroen. In dit karakteristieke pand kunt u niet alleen een Ezinger souvenir, bloemen of een cadeau kopen. U kunt hier ook terecht voor praktische zaken, zoals het reinigen van uw kleding en het kopen van uw dagelijkse krant. De Boezeroen is tevens servicepunt T.N.T. Adres Torenstraat 3, Ezinge T 0594-622152 Open De winkel is gedurende normale winkelopeningstijden open. Op zaterdagmiddag en dinsdag is de winkel gesloten.

Oldehoofster Kaasboerderij Net ten zuiden van het Rietdiep ligt middenin de landerijen de Oldehoofster Kaasboerderij. Petra en Arnold Vergeer melken er hun schapen, geiten en koeien en verwerken op de boerderij de melk tot kaas. Zij geven u op verzoek graag een rondleiding in de boerderij, langs de kaasmakerij en de ruimte waar de kazen op de planken liggen te rijpen. Het resultaat kunt u kopen in de boerderijwinkel. Naast diverse kaassoorten vindt u hier ook vlees en worst van eigen veestapel, eieren van de kippen die over het erf scharrelen en andere streekproducten. De boerderijwinkel is dagelijks open. Wilt u een rondleiding met uitleg over de boerderij? Maak dan vooraf een afspraak. Adres Electraweg 3, Oldehove T 0594-502547 www.oldehoofsterkaasboerderij.nl Rondleidingen € 3,50. Inclusief koffie/thee, minimaal € 50,00 per rondleiding. 31

Blik Trommel en Oudheden museum Honderden koektrommels, beschuitblikken en theekisten. In het Blik Trommel en Oudheden museum vind je een grote verzameling van 4500 antieke blikken en trommels, elk met een eigen verhaal. Bekijk de grote verzameling speldjes, sleutelhangers, speelgoed, oud gereedschap, spulletjes van het koninklijk huis en ontdek de Oudheidskamer. Adres Hoofdstraat 39, Niezijl T 0594-212512 www.blikentrommelmuseum.nl Open Op afspraak geopend. Entree incl. koffie/thee en cake € 4,50. Groepen tot 50 personen.

Landbouwverzameling Harkema Ook zeer zeker een bezoekje waard is de landbouwverzameling van de familie Harkema. Voormalig melkveehouder Gerlof Harkema heeft een oude loods vlak bij zijn huis, ingericht met zijn zeer volledige, historische collectie landbouwwerktuigen. Van tractors uit de jaren ’50 tot originele arrensleeën, van houten karntonnen tot koperen melkbussen. Zowel de ‘goede oude tijd’ als de opkomst van de moderne landbouw is hier stap voor stap te volgen. Adres Sietze Veldstraweg 29, Den Ham T 050-4032081 Openstelling en rondleiding op verzoek.

32

Evenementenkalender 2010 Hoofdstuk 4 Evenementenkalender 2010 Van de populaire ZomerJazzfietstour, theater, of toneelvoorstelling tot sportieve wandel-, fiets- of hardloopevenementen: in het Middag-Humsterland is van alles te beleven. Voor de precieze data in en na 2010 kunt u kijken op de website van het evenement of www.touristinformationwesterkwartier.nl. maart

Zuidhorner Amateurtoneel www.hetzat.nl Kunst aan huis, verschillende plaatsen vier dagen lang www.kunstaanhuis.nl

april

Expositie Hanny Siersema, Oostum Koninginnedag, Zuidhorn

mei

Avondvierdaagse, verschillende plaatsen Omloop van Middag-Humsterland www.omloopmiddaghumsterland.nl

juni

Zomerfeesten Winsum

juli

Garnwerd Grandioos, Garnwerd www.vvvwesterkwartier.nl of www.middaghumsterland.nl

augustus

ZomerJazzFietstour, verschillende plaatsen www.zjft.nl Nacht van Winsum, een braderie met livemuziek in de Horecagelegenheden Reitdieptocht, Garnwerd

september

De Nacht van Electra Graspop, Baflo 33

september

Music Art Festival, Zuidhorn Open monumentendag, Zuidhorn en Winsum www.openmonumentendag-zuidhorn.nl

Oktober

Baistemaart Winsum, dieren- en warenmarkt in het centrum van Winsum

Thema-avonden over de steenuil en andere uilen Natuurboerderij Lammerburen www.lammerburen.nl Abdijconcerten Jaarlijks zijn er zes concerten in de abdijkerk van Aduard. Kijk voor programma op www.abdijconcerten.nl Regiotheater Niehove Cultureel programma gedurende het hele jaar. Kijk voor meer informatie op www.niehove.eu Culturele voorstellingen Winsum Theatervoorstellingen van landelijke artiesten, georganiseerd door de Stichting Kulturele Kommissie Winsum (SKKW). Locatie is zalencentrum De Hoogte, Kerkpad 8, Winsum. Voor nadere informatie, data en artiesten: www.skkw.nl. Handige webadressen www.nationalelandschappen.nl www.vvvlauwersland.nl www.touristinformationwesterkwartier.nl www.noorderbreedte.nl www.groningerkerken.nl www.streekproductengroningen.nl www.vriendenvanhetplatteland.nl www.hogelandinbeeld.nl www.groningengids.nl

“Het Middag-Humsterland is als het Toscane van het Noorden, het lijkt ook op de Provence. Maar eigenlijk is dit gebied niet te vergelijken, het is een uniek nationaal landschap.”

34

Hoofdstuk 5 Uitstapjes in de regio Er is genoeg te beleven in het Middag-Humsterland. Voor het geval u tijd over heeft, hebben wij nog een paar interessante attracties in de directe regio voor u op een rijtje gezet. Westerkwartier Het Middag-Humsterland maakt deel uit van een groter gebied, het Westerkwartier. In dit gebied kunt u terecht voor de meest uiteenlopende zaken zoals het familiepark Nienoord, het schitterende Leekstermeer en vele andere mogelijkheden om eens een lekker dagje weg te gaan! Groningen In de stad Groningen is altijd genoeg te beleven. U kunt het beroemde Groninger Museum bezoeken, u kunt lekker shoppen in de vele winkels of u kunt heerlijk wat drinken en eten in de vele restaurants en cafés. Of ontdek de 36 overgebleven pittoreske middeleeuwse hofjes. Ze liggen in een oase van rust en stilte vaak verscholen achter muren en deuren. Ook kunt u er natuurlijk voor kiezen om eens de Martinitoren te beklimmen om zo een weids uitzicht te hebben over de stad en ommelanden. Theefabriek In de voormalige kerk en pastorie van het pittoreske dorpje Houwerzijl is wellicht het meest bijzondere theebedrijf van de wereld gevestigd. In dit unieke en veelzijdige museum kunt u alles vinden op het gebied van thee. Naast het museum kunt u er ook terecht in de theeschenkerij of theewinkel. Lauwersmeer Vlak boven het Middag-Humsterland ligt het Nationale Park Lauwersmeer. Het waterrijke gebied heeft voor elk wat wils. U kunt wandelen en fietsen over de mooie paden door het landschap, in de zomer heerlijk zwemmen en zonnebaden op het strand en natuurlijk varen over het schitterende meer. Schiermonnikoog Vlak bij huis en een aanrader voor een dagje weg is het Nationaal Park Schiermonnikoog. Dit eiland is onlangs uitgeroepen tot het mooiste gebied van Nederland. De natuur wordt hier op een bijzondere manier intact gehouden en is daarom zeker een bezoekje waard.

35

Hoofdstuk 6 Eten en drinken Na vele kilometers wandelen of fietsen door het schitterende landschap wilt u vast even lekker uitrusten, napraten en iets eten en drinken. Dat kan allemaal in één van de vele horecagelegenheden in het Middag-Humsterland. Een bakje koffie, lekker lunchen en dineren of genieten van een koel drankje op het terras, de mogelijkheden zijn ruim aanwezig. Van een snelle hap tot een culinaire sensatie, in diverse restaurants kunt u genieten van heerlijke gerechten. Door de grote verscheidenheid in keukens is er voor ieders smaak wel wat te vinden. Echte aanraders zijn bistro het Oude Raadhuis in Zuidhorn, café Eisseshof in Niehove, Hotel Restaurant Aduard, Café Hammingh in Garnwerd en ’t Kleine Oestertje in Oldehove. De vriendelijkheid van het personeel, de creativiteit van de koks en bovenal de warme sfeer maken dat u nog meer zult genieten van de overheerlijke gerechten. Zoekt u toch wat anders? In het overzicht met horecagelegenheden staan nog veel meer mogelijkheden.

“In het Middag-Humsterland vind je verrassende restaurantjes waar verrukkelijk wordt gekookt.”

36

Café Eisseshof Het prachtige café Eisseshof is het middelpunt van het dorpsleven in Niehove. Het is een wijd en zijd bekend café en een prachtige plek om wat te drinken en te eten, maar u kunt er ook terecht voor geheel of gedeeltelijk verzorgde feesten en partijen met een besloten karakter. Heerlijk Indonesisch eten Het café bestaat uit een restaurant gedeelte waar u kunt genieten van Indonesische gerechten in combinatie met wereldgerechten. De Indonesische gerechten worden geroemd tot in de wijde omtrek. Ook voor lunches en gebak kunt u bij Eisseshof terecht. Café Eisseshof gebruikt biologisch vlees en groente en waar mogelijk streekgebonden producten. Warme sfeer Voor wie houdt van een drankje en een babbeltje of om iets te eten, is het gezellige café met authentieke uitstraling en warme sfeer een ontmoetingsplek voor dorpsbewoners. De prachtige zaal boven met podium is uitermate geschikt voor feesten, partijen, muziek en toneel. In de zomer is het bovendien heerlijk vertoeven op het zonnige terras met uitzicht op het kerkje. Tot ziens in Niehove, tot ziens in de Eisseshof! Adres Kerkstraat 4, Niehove T 0594-591822 www.eisseshof.nl Open Oktober t/m maart op vrijdag en zaterdag van 11.00-01.00 uur, zondag van 11.00-22.00 uur. April t/m september op woensdag en donderdag van 10.00-17.00 uur, vrijdag en zaterdag van 10.00-01.00 uur en zondag van 10.00-22.00 uur. Van 1 mei tot september op dinsdagen van 11-17.00 uur. Tijdens de openingstijden serveren wij lunches en gebak. Alleen in het weekend kunt u in café Eisseshof Indonesisch eten.

37

Hotel Restaurant Aduard Een landelijk gelegen hotel/restaurant met een schitterend weids uitzicht over het Groningse landschap. Dat kunt u verwachten als u besluit om eens lekker te eten of overnachten in het gezellige hotel restaurant in Aduard. Gezellig Als u besluit om te logeren, bent u getuige van de mooiste zonsondergangen en wordt u ’s morgens zacht gewekt door het gefluit van de vele vogels en bij het ontbijt staan er verschillende heerlijke streekproducten voor u klaar. Mede door de inrichting en de vriendelijkheid van het personeel heerst er een gemoedelijke sfeer, waar u zich snel thuis voelt. ’s Winters kunt u heerlijk dineren bij een brandend haardvuur en ‘s zomers kunt u op het terras het landelijke uitzicht bewonderen. ’s Avonds is het heerlijk ontspannen ontspannen in de gezellige bar. Kortom: Hotel Restaurant Aduard biedt u uitgebreide informatie en vele mogelijkheden voor een dagje weg. Zo is er een fietsverhuur voor als u besluit om een tocht te maken door het schitterende Groningse ommeland. Wij adviseren u graag over verschillende arrangementen en uitstapjes in stad en provincie. Adres Friesestraatweg 13, Aduard T 050-4031400 www.hoteladuard.nl Open Hotel Maandag, zaterdag en zondag 06.30-24.00 uur. Dinsdag t/m vrijdag 05.00-24.00 uur.

38

Restaurant 7 dagen per week de hele dag á la carte eten vanaf 11.30 tot 21.00 uur.

’t Kleine Oestertje In een mooi en intiem pand is restaurant ’t Kleine Oestertje gevestigd. Voor visliefhebbers is dit restaurant een geweldige afsluiting na een dag flink wandelen of fietsen. Het knusse karakter van het restaurant geeft u het gevoel dat u echt even weg bent. Door de fraaie entourage kunt u nog meer genieten van de heerlijk verse vis en zeevruchten; het gezellige restaurantje is van binnen mooi gekleurd en er zijn vele schelpdecoraties. Zoals de naam al doet vermoeden, kunt u hier ook terecht voor de lekkerste oesters. Naast vis wordt ook vlees geserveerd en diverse vegetarische gerechten. Op het moment dat u binnenstapt wordt u al hartelijk welkom geheten en voelt u zich direct op uw gemak. Met de muziek op de achtergrond en een lekker wijntje waant u zich in een knus restaurant aan de Middellandse zee! Wilt u dus echt genieten, dan moet u snel naar ’t Kleine Oestertje in Oldehove! Adres Schoolstraat 22, Oldehove T 0594-597520 Open Mei t/m september: donderdag t/m zondag vanaf 18.00 uur. Oktober t/m april: vrijdag t/m zondag vanaf 18.00 uur. Reserveren gewenst.

39

Bistro het oude raadhuis In het voormalige historische en karakteristieke gemeentehuis van Zuidhorn kunt u (h)eerlijk lunchen en dineren. Dit oude raadhuis heeft een Frans-Mediterrane keuken. Tevens zijn uitstapjes mogelijk naar de streek Westerkwartier. Waar mogelijk gebruiken wij biologische en duurzame (streek)producten. Denk aan buffelmozzarella van honderd procent buffelmelk uit Grootegast, geitenkaas uit Zevenhuizen of Boerakker en molenbrood van de plaatselijke bakker. Laat u verleiden door de ongedwongen sfeer, Franse bistro-elementen en culinaire gerechten, die garant staan voor een onvergetelijke avond, een zomerse borrel op het verhoogde terras, koffie met gebak of snelle lunch tijdens uw rit op de fiets. Adres Hoofdstraat 4, Zuidhorn T 0594-528322 www.bistrohetouderaadhuis.nl Open Dinsdag t/m zaterdag 11.00-21.00 uur. Zondag 13.00-21.00 uur. Oktober t/m april dinsdag gesloten.

Café Hammingh – Garnwerd Café Hammingh is gelegen aan het Reitdiep, van oudsher de vaarverbinding tussen de stad Groningen en Zoutkamp. Egbert Hammingh sr. liet het pand in 1876 bouwen. Sinds de bouw is er binnen weinig veranderd. Ga zitten in de gelagkamer op de oude thonetstoelen en u waant zich honderd jaar terug in de tijd. De vloeren en de balken zijn gemaakt van reeds lang gesloopte schepen en maken er een echt huiskamercafé met restaurant van. Bij mooi weer kunt u op het terras genieten van het grazend vee op de dijken en de voorbijvarende schepen op het Reitdiep. Aardig om te weten: Prinses Maxima en prins Willem-Alexander hebben hier in 2001 ook gegeten! Adres Hunzeweg 32, Garnwerd T 0594-621275 www.cafehammingh.nl

40

Open April t/m september di t/m zo vanaf 10.00 uur. Overige maanden zie website.

Hoofdstuk 7 Restaurants Aduard Hotel Restaurant Aduard Herberg Onder de Linden Nieuwklap Briltil Steak- en Partyhouse André Dokter Den Ham Hamster- of Piloersmaborg Ezinge Café de Brug Café ‘t Haventje Museumcafé Wierdenland Garnwerd Café Hammingh Eethörn ’t Woaterborgje Recreatiecentrum Ad Nooren The Horse Farm Lauwerzijl De Waterwolf Café Restaurant Niehove Eisseshof Oldehove ’t Kleine Oestertje Odeon Visvliet Auberge Visvliet Winsum Chinees-Indisch restaurant Golden House Happy Family Wok en Specialiteitenrestaurant Pizzeria Ristorante La Sicilia Restaurant Steakhouse Oase Pizzeria La Carpa d’Oro Restaurant de Gouden Karper Snackbar Any Time Obergum Snackbar ‘t Centrum Zuidhorn Het Oude Raadhuis De Opstal Baukje’s Trefpunt Lunchroom Malero Balk Restaurant-Zalencentrum Hao-Hao Fontana Sphinx

Friesestraatweg 13 T 050-4031400 Burg. v. Barneveldweg 3 T 050-4031406 Friesestraatweg 12 T 050-4031242 Hoendiep WZ 54

T 0594-504289

Sietse Veldstraweg 25

T 050-4031362

Torenstraat 2 Haven 6 Van Swinderenweg 10

T 0594-621847 T 0594-621573 T 0594-621524

Hunzeweg 32 Hunzeweg 40 Hunzeweg 38a Scholleweg 2

T 0594-621275 T 0594-621559 T 0594-628130 T 06-21554663

Teenstraweg 4

T 0594-597565

Kerkstraat 4

T 0594-591822

Schoolstraat 22 Wilhelminastraat 8

T 0594-597520 T 0594-591286

Heirweg 13

T 0594-249555

Havenstraat 20 Obergon 7-9 Hoofdstraat O 38 Obergon 11 Hoofdstraat W 5 Hoofdstraat W 5 Hoofdstraat O 36-A R. Praediniusstraat 4

T 0595-442166 T 0595-441591 T 0595-441437 T 0595-444475 T 0595-444660 T 0595-441426 T 0595-444040 T 0595-443559

Hoofdstraat 49 Kerkstraat 4 Jellemaweg 31 Overtuinen 15 De Gast 39 Hoofdstraat 20 Hoofdstraat 217 Overtuinen 16

T 0594-528384 T 0594-504937 T 0594-504283 T 0594-500780 T 0594-502143 T 0594-505750 T 0594-540761 T 0594-507966

41

Hoofdstuk 8 Logeren in het Middag-Humsterland Camping de Blauwe Reiger Luxe kamperen, rust en ruimte voor jezelf gaan niet altijd vanzelfsprekend samen. Maar op onze camping de Blauwe Reiger in Pieterzijl wordt aan al deze voorwaarden ruim voldaan! Luxe kamperen De camping is een groene oase op de scheiding van akkerbouw en veeteelt. Er zijn 15 ruime afgebakende plaatsen van ± 110 m2, waar u te midden van de vele zangvogels helemaal tot rust kunt komen. Uiteraard zijn alle plaatsen voorzien van stroom. De camping heeft een nieuw modern luxe sanitair gebouw en zijn er (elektrische) fietsen te huur. Zo bent u van alle gemakken voorzien. Vele mogelijkheden Wilt u de omgeving verkennen? Dat kan! U kunt (elektrische) fietsen huren om de omgeving te verkennen. Houdt u meer van vissen? Dan kunt u heerlijk ontspannen uw hengel uitwerpen in het viswater op slechts 700 meter van de camping. Op vier kilometerafstand is er de mogelijkheid om u bootje aan te meren bij een mooie kleine haven. Adres Pieterzijlsterweg 4, Pieterzijl T 0594-688526 M 06-10378611 www.campingdeblauwereiger.nl Open 26 maart t/m 31 oktober 2010. € 15,00 voor 2 personen all in per nacht. SVR-leden € 1,50 korting.

42

Hayema Heerd Unieke overnachtingen, arrangementen en kopje koffie/thee Slapen in stro Op de hooizolder wegkruipen in een comfortabel strobed omhuld met zachte dekbedden en kussens. Dat is echt een unieke ervaring. Of wilt u liever genieten van een heldere sterrennacht en overnachten in een tent met stro op de nieuwe camping? ’s Morgens verrassen we onze gasten met een gezond ontbijt. Dus wilt u letterlijk het boerenleven proeven? Het kan op de Hayema Heerd. Arrangement: met Hayema Heerd de boer op Bent u nieuwsgierig hoe het echte leven en werken op een Gronings akkerbouw-, veeteelt-, of tuinbouwbedrijf eruit ziet? Hayema Heerd organiseert samen met diverse agrarische ondernemers uit de omgeving bijzondere excursies en bedrijfsbezoeken. Wat vindt u verder op de Hayema Heerd? - fraaie en intieme landschapscamping; ruime plaatsen met prachtige vergezichten - terras - sportieve en diverse arrangementen - kinderactiviteiten De rust- en natuurzoeker, de cultuurliefhebber, de sportieveling, de avonturier en kinderen zijn van harte welkom op de Hayema Heerd. Adres Jensemaweg 3, Oldehove T 050-4030930/ 06-12373442 www.hayemaheerd.nl

43

Camping De Waterwolf De Waterwolf is een unieke camping. Er is een zwembad, jachthaven, café-restaurant, zonneweide en er zijn verschillende speelvoorzieningen. Dat maakt dat de Waterwolf méér is dan alleen een camping, het is een plek om te genieten en om tot rust te komen! De Waterwolf Sinds jaar en dag is dit recreatiebedrijf geliefd bij jong en oud. Dit komt niet alleen door de mooie ligging in de zeer waterrijke omgeving die zeer geliefd is bij sportvissers. Ook door de ruime staanplaatsen voor de stacaravans en de complete voorzieningen heeft de Waterwolf een streepje voor. Meer dan een camping Het heerlijke zwembad is een speelparadijs voor kinderen, voor zowel jong als oud! Ook de jachthaven is prachtig, 120 ligplaatsen zijn aanwezig voor zowel kleine en grote boten. Bent u na een dag zwemmen en varen hongerig, dan kunt u terecht bij het restaurant. Hier kunt u heerlijk eten in een sfeervolle ambiance. ’s Avonds wordt de avond uiteraard afgesloten met een drankje in het gezellige café. Adres Teenstraweg 4, Lauwerzijl T 0594-597565 www.dewaterwolf.nl

44

Gastenverblijf De Kastanje Ezinge Bed & Broodje en Vakantie-appartement Ontdek verrassend Middag Bezoek het eeuwenoude Ezinge met zijn vernieuwde museum Wierdenland. Geniet van oude kerkjes en boerderijen op verstilde wierden en levendige wierdendorpjes. Sta verbaasd in Feerwerd, Garnwerd, Oostum en Fransum over het weidse uitzicht op stad en ommelanden. Comfortabel Verblijf Kies voor de Bed & Broodje accommodatie of trek in het ruime vakantie-appartement in onze voormalige boerenschuur, midden in het wierdendorp Ezinge. Duurzaam vakantievieren Maak kennis met onze ontbijten en lunches met biologisch lekkers uit eigen tuin en streek. Of kook zelf en shop met korting in het magazijn van webwinkel www.biovoordeel.nl. Duurzaam vakantie vieren in verrassend Groningen? Het is zo gemakkelijk. Magdeleen en Ben heten je van harte welkom, bezoek de website en kom in vakantiestemming. Adres Haven 10, Ezinge T 0594-622177 www.de-kastanje.nl

45

Bed & breakfest In de Aap Logies en ontbijt In de Aap is gevestigd in een karakteristieke Groninger boerderij. De gasten beschikken over een eigen ruime kamer met douche en toilet en een eigen terras welke vanuit de kamer bereikbaar is. De kamer (max. 4 personen) heeft een prachtig uitzicht op het Reitdiepdal. Als u houdt van rust en ruimte bent u hier aan het juiste adres. Adres Oosterweg 24, Feerwerd T 0594-622011 www.indeaap.eu Vanaf € 22,50 per persoon per nacht.

Bed & brood Daar bij die Molen Feerwerd In Feerwerd kunt u overnachten in het molenaarshuis uit 1872 naast Korenmolen ‘Joeswert’. Eén tweepersoonskamer bevindt zich boven de voormalige paardenstal. Zou dit vroeger een plaats zijn waar een knecht sliep, nu is het een romantisch nachtverblijf. De korenmolen Joeswert werd gebouwd in 1855 en maalt nog steeds Groninger speltmeel. Adres Mentaweg 1, Feerwerd T 0594-621336 www.bbdaarbijdiemolen.nl

46

Dorpslogement De Oude Bakkerij Dorpslogement De Oude Bakkerij ligt in het intieme wierdendorp Niehove in het Middag-Humsterland. Het is één van de mooist bewaard gebleven wierdendorpen en dateert van voor het begin van de jaartelling. Dorpslogement De Oude Bakkerij stamt uit de 16e eeuw en heeft lang als boerderij, annex bakkerij dienst gedaan. In 1997 is het pand deels verbouwd tot dorpslogement. Het geriefelijke onderkomen biedt plaats aan een vijftal gasten in twee kamers met elk een eigen badkamer. De gastenkamer biedt uitzicht op de fraaie tuin met vijver, een tuinhuis, drie terrassen en een kippenren. In de zomer kunt u in het tuinhuis ontbijten. In Dorpslogement De Oude Bakkerij zijn verschillende folders aanwezig om de omgeving te verkennen. Adres Molenpad 3, Niehove T 0594-591420 www.dorpslogement.nl Kosten vanaf € 25,00 per persoon per nacht.

Marenland Recreatie Marenland Recreatie is gelegen aan het Winsumerdiep te Winsum (op 300 mtr van het historische centrum) en verhuurt o.a. kano’s, elektrosloepen en fietsen. Marenland Recreatie verzorgt rondvaarten met de ”Damsterveer” door Winsum, over het Reitdiep en door de Groninger Maren. En dat is nog niet alles. U kunt hier ook boogschieten, paintballen of campinggolf spelen. Specialiteiten bij Marenland Recreatie zijn barbecues, stamppotbuffetten, koud/warm buffetten en pannenkoeken. U kunt hier overnachten in het unieke bedsteehotel***, in een trekkershut, tent, pipowagen, camper of caravan op het kampeerterrein. Marenland Recreatie is dé ideale plek voor een familiedag/weekend, receptie, bruiloft, verjaardagsfeestje, bedrijfsuitje of voor een vergadering met één of meer activiteiten op of bij het water. Adres Winsumerdiep 6, Winsum T 0595-442750 www.marenland.nl 47

Vakantiewoning De Stallen Fransum Fraai gelegen in het stille mooie landschap op het voormalige eiland Middag in het Westerkwartier, vijftien kilometer ten noordwesten van Groningen. De vakantiewoning is gebouwd in de stallen waar achtereenvolgens mijn opa, vader en broer de melkkoeien en het jongvee hadden staan. De woning staat scheef tegenover het 13de eeuwse kerkje van Fransum. Het terras van de woning is op de zuidzijde en heeft een schitterend uitzicht over de landerijen en in de verte op de Martinintoren en het Gasunie gebouw. Het is een ideale plek om te genieten van de rust of vanwege de vele mooie fietspaden te gaan wandelen en/of fietsen. Rond het huis lopen er kippen en katten en in de weilanden en daarboven kan men vele wilde dieren bewonderen. Zoals reeën, buizerds, torenvalken, hazen, zwaluwen en ‘s avonds soms vleermuizen en uilen. In mei vindt u in de sloten karpers die daar komen om kuit te schieten. Adres Fransumerweg 1, Fransum T 050-4031230 www.destallen.nl

Jachthaven & minicamping Briltil Met de boot al varend door de Groningse wateren komt u langs jachthaven Briltil met een mooie minicamping. De jachthaven en camping zijn rustig gelegen aan het water. De plaatsen zijn voorzien van elektra en goede sanitaire voorzieningen. Dit alles ligt op ongeveer één kilometer van de plaats Zuidhorn, van waaruit u per boot, fiets of lopend prachtige tochten kunt maken door het Groningse landschap. De jachthaven annex camping beschikt over een eigen eetgelegenheid waar u een drankje en hapje of een goede maaltijd kunt nuttigen. Adres Hellingweg 1, Briltil T 0594-502174 www.jachthavenbriltil.nl Open Dagelijks van april t/m september.

48

Hoofdstuk 9 Toeristische informatiepunten VVV NL shop Winsum Hoofdstraat W 4, Winsum T 0595-443388 E [email protected] Open: 1 okt - 1 apr ma t/m vr 9-12 u. en 13-16 u. za 10-12.30 u. 1 apr - 1 okt ma t/m vr 9-12.30 u. en 13-17 u. za 10-12.30 u Hotel Restaurant Aduard (folderpost) Friesestraatweg 13, Aduard T 050-4031400 www.hoteladuard.nl Museum Wierdenland (folderpost) Van Swinderenweg 10, Ezinge T 0594-621524 www.wierdenland.nl VVV Lauwersland Hoofdstraat W 4, Winsum T 0595-443388 Open: ma t/m vr 9-12 u. en 13-16 u. Za 10-12.30 u. 1 apr -1 okt ma t/m vr 9-12.30 u. en 13-17 u. www.vvvlauwersland.nl Toeristisch Informatiepunt Westerkwartier www.touristinformationwesterkwartier.nl

Colofon Deze toeristische gids is tot stand gekomen door samenwerking met het toeristisch bedrijfsleven in het Middag-Humsterland, het tijdschrift Noorderbreedte, 4Inspiration en in opdracht van de gemeenten Zuidhorn en Winsum. Concept 4Inspiration, Rosalie Bauman Tekst Gemeente Zuidhorn Gemeente Winsum Noorderbreedte Nationale Landschappen Judith de Jong, Leeuwarden Vormgeving en Druk Van Liere Media, Emmen Fotografie Gemeente Zuidhorn J.E. Haack P. Haima J. Robot (foto Allersmaborg) Ondernemers MiddagHumsterland

49

Inhoudsopgave

Voorwoord

50

Hoofdstuk 1

Middag-Humsterlan

3

Hoofdstuk 2

Actief in de natuur

13

Hoofdstuk 3

Op pad in het Middag-Humsterland Galerieën en ateliers Galerie/Kunstatelier Marianne Krizkovsky Atelier Zilver is Spreken Van Wierde tot kerk Museum Wierdenland Kostuummuseum De Gouden Leeuw Natuurboerderij Lammerburen Watertaxi Rederij ‘t Hoge Land Fietsverhuur Bert van der Laan Stichting Kinderboek Cultuurbezit The Horse Farm Molen de Leeuw Bakkerij Leistra Museum de Verzamelaar Bezoekerscentrum wierdendorpNiehove Beeldentuin De Verbeelding Curiosa winkeltje Pimpernel Boerengolf Zuiderham Recreatiecentrum en Restaurant Ad Nooren Morel antiek en curiosa Ezinge Camping & Jachthaven Aduardzijl De Boezeroen Oldehoofster Kaasboerderij Blik Trommel en Oudheden museum Landbouwverzameling Harkema

15 16 17 17 18 19 20 21 22 22 23 23 24 25 25 26 27 28 28 29 30 30 31 31 32 32

Hoofdstuk 4

Evenementenkalender 2010

33

Hoofdstuk 5

Uitstapjes in de regio

35

Hoofdstuk 6

Eten en drinken Café Eisseshof Hotel Restaurant Aduard t Kleine Oestertje Bistro het oude raadhuis Café Hammingh - Garnwerd

36 37 38 39 40 40

Hoofdstuk 7

Restaurants

41

Hoofdstuk 8

Logeren in het Middag-Humsterland Camping de Blauwe Reiger Hayema Heerd Camping De Waterwolf Gastenverblijf De Kastanje Ezinge Bed & breakfest In de Aap Bed & brood Daar bij die Molen Feerwerd Dorpslogement De Oude Bakkerij Marenland Recreatie Vakantiewoning De Stallen Fransum Jachthaven & minicamping Briltil

42 42 43 44 45 46 46 47 47 48 48

Hoofdstuk 9

Toeristische informatiepunten Colofon

49 49

Fiets- en wandelroutes

52

51

Fiets- en wandelroutes Op de kaart achterin deze gids vindt u twee schitterende fietstochten langs alle bezienswaardigheden van het MiddagHumsterland. De routes laten u het authentieke gezicht van het Middag-Humsterland zien en zijn eenvoudig met elkaar te verbinden. De routes starten in Electra of Garnwerd. In de fietsroute Oost is een bewegwijzerde wandeling van 5,5 kilometer opgenomen. Het is ook zeer de moeite waard om zelf een wandeling te maken in het karakteristieke wierdendorp Niehove. Veel fiets- en wandelplezier! Fietsroute West: start in Electra (15 km) 1. Uw start is in Electra op de parkeerplaats aan het Reitdiep. 2. Vanaf de parkeerplaats gaat u linksaf. U fietst langs de sluis, over een de brug en langs het gemaal. U blijft de Electraweg volgen. 3. Doorfietsen tot de T-splitsing. Onderweg komt u langs Natuurboerderij Lammerburen en Maatschap Vergeer waar o.a. de Oldehoofster schapenkaas wordt gemaakt en verkocht. 4. Bij de T-splitsing slaat u rechtsaf de Aalsumerweg in, deze loopt over op de Gaaikemaweg. 5. Blijf de Gaaikemaweg volgen. Bij Heereburen slaat u linksaf. U komt nu langs fruitschuur Oudebosch. 6. Na het bruggetje linksaf slaan. 7. Heereburen blijven volgen tot het pad richting Niehove, daar linksaf slaan. 8. Het pad blijven volgen, over het bruggetje en u bent in Niehove, een beschermd dorpsgezicht. 9. Aan de Kerkstraat ziet u de oude kerk en café Eisseshof. 10. Via de Kloosterweg fietst u rechts de Rikkerdaweg op die overgaat in de Niehoofsterweg. 11. Bij de splitsing rechts aanhouden om de Frijtumerweg te volgen. 12. U volgt deze weg tot de tweede T-splitsing. U slaat dan linksaf, wederom Frijtumerweg. 13. Bij de T-splitsing gaat u linksaf de Noordhornerweg in. Vervolg deze weg ook bij de volgende T-splitsing. 14. Bij de T-splitsing slaat u rechtsaf op de Niehoofsterweg. 15. De Niehoofsterweg gaat over in de Buitensingel. 16. U slaat rechtsaf de Hofmastraat in. 17. Bij de Beatrixstraat linksaf en dan ziet u de oude Nederlands Hervormde kerk aan de Schoolstraat. 52

18. Fiets de Schoolstraat uit tot de Aalsumerweg en sla dan linksaf. 19. Fiets de Aalsumerweg uit, aan de linkerkant ziet u de wierde Kenwerd. 20. U komt bij de derde weg rechts, weer uit bij de Electraweg die leidt naar de parkeerplaats. Fietsroute Oost: start in Garnwerd (24 km) 1. Uw start is bij recreatiecentrum Ad Nooren aan de Hunzeweg 38a in Garnwerd. 2. U gaat vervolgens het dijkgat door richting Winsum. Meteen buiten het dijkgat neemt u rechtsaf het betonnen fietspad naar Hekkum. 3. In Hekkum kunt u op de driesprong linksaf richting de provinciale weg N361, of uw route vervolgen over het fietspad. 4. Rechtsaf het fietspad vervolgend komt u langs de oude wetsingerzijl, een nog te restaureren object. Sinds de afsluiting van het Reitdiep bij Zoutkamp in 1877, heeft de uitwateringssluis van Wetsingerzijl geen functie meer, maar is het een kenmerkend element uit de tijd dat het Reitdiep een getijdenrivier was. 5. Over veeroosters fietst u langs de oostzijde van het Reitdiep naar de brug over het Reitdiep. Doorfietsend zou u uitkomen op de Wierumerschouwsterweg tussen Wierumerschouw en Adorp. Wij steken echter het Reitdiep over en vervolgen het fietspad tot aan de Oostumerweg. 6. Op de Oostumerweg gaat u zo’n 120 meter naar rechts richting Oostum en vervolgt daarna in westelijke richting het fietspad richting Aduarderdiep. 7. Via een hoogholtje (een houten fiets-loopbrug) steekt u het Aduarderdiep over en gaat rechtuit het fietspad op richting de Meedenerweg. 8. Aan het eind van het fietspad gaat u linksaf de Meedenerweg op en vervolgt deze zo’n 1400 meter. 9. Daarna gaat u rechtsaf, fietst u om Beswerd heen, gaat u voor een deel langs de Fransumer tocht en steekt vervolgens de Fransumer tocht over naar Fransum richting Den Ham. 10. U fietst niet door naar Den Dam maar gaat zo’n 450 meter daarvoor rechtsaf richting Hardeweer via de Zuiderweg. Wel kunt u rechtdoor fietsend nog even een uitstapje maken naar de Hamsterborg tussen Den Ham en Saaksum. 11. In het buurtschap Hardeweer gaat u linksaf de Oldijk op en vervolgt deze tot aan de Van Swinderenweg, de weg die loopt van Saaksum naar Ezinge. 53

12. Aan het eind van de Oldijk gaat u rechtsaf de Van Swinderenweg op richting Ezinge. Aan het begin van het dorp treft u aan uw rechterhand het Museum Wierdenland aan. Binnen kunt u de geschiedenis van de bewoning van de wierden bekijken en uitgelegd krijgen wat u onderweg hebt gezien. Ook kunt u hier de gemarkeerde korte wandeling Het Bouwerderpad lopen (zie korte omschrijving hieronder). Naar links kijkend ziet u de steilwand van de door Prof. Van Giffen afgegraven wierde. Bovenop de wierde de PKN Kerk. 13. In het dorp gaat u vervolgens linksaf de brug over en rijdt zo recht de Torenstraat in bij de wierde omhoog. 14. Aan het einde van de Torenstraat bevindt u zich boven op de wierde met een fraai uitzicht richting het Reitdiep. Rondom de kerk kunt u nog een wandeling maken over het zogenaamde ossenpad. 15. U gaat vervolgens rechtsaf de Slachtersrijge op en neemt daarna de derde weg rechts (Terpstraat). 16. Aan het eind van de terpstraat slaat u linksaf de Allersmaweg op. Via de Allersmaweg verlaat u het dorp richting Aduarderzijl. 17. Buiten het dorp krijgt u aan uw linkerhand na enige tijd de Allersmaborg. De borg is zelf niet te bezichtigen. Wel kunt u de buitenste tuinen door lopen. 18. De Allersmaweg gaat op een gegeven ogenblik over in de Middagsterweg. Via de Middagsterweg komt u in Aduarderzijl. 19. In Aduarderzijl gat u linksaf. Achtereenvolgens hebt u aan uw linkerhand het drie eeuwen oude Waarhuis en de gerestaureerde zijlen. Op een infopaneel kunt u de informatie tot u nemen. Bovenop het sluizencomplex hebt u een mooi uitzicht over het Reitdiep. 20. U vervolgt uw weg via de Antumerweg en komt uit op de weg van Feerwerd naar Garnwerd (Torensmaweg). 21. U gaat vervolgens linksaf richting Garnwerd en komt zo weer op uw eindpunt. Kijk voor andere mogelijkheden en routes om het MiddagHumsterland actief te verkennen op pagina 13.

54

Wandeling Het Bouwerderpad Ezinge (5,5 km) Op uw fietstocht door Middag-Humsterland kunt u in Ezinge bij het Museum Wierdenland even afstappen om de wandeling ‘Het Bouwerderpad’ te wandelen. Het museum is het begin en het einde van deze 5,5 km lange wandeling door het voormalige (schier) eiland Middag. Buiten het museum is een informatiepaneel geplaatst over het Bouwerderpad, binnen zijn folders en consumpties verkrijgbaar. De wandeling voert door het eeuwenoude cultuurlandschap van het voormalige (schier-) eiland Middag. Laaggelegen oude meanders van het Peizerdiepje en karakteristieke hoge wierden wisselen elkaar af. De kromme sloten zijn oude kreken uit de tijd dat Middag nog een kwelderlandschap was. Wandel Het Bouwerderpad en bezoek het Museum Wierdenland, een ideale combinatie! Via de website van het museum (www.wierdenland.nl) is de routefolder van de wandeling te downloaden.

55

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 56

Museum Wierdenland Bakkerij Leistra De Boezeroen B&B De Kastanje Morel Antiek en Curiosa Camping en jachthaven Aduarderzijl Camping Marenland Stichting Kinderboek Cultuurbezit Watertaxi rederij Het Hogeland Beeldentuin De Verbeelding Atelier Zilver is Spreken B&B In de Aap Bert van der Laan Tweewielerspecialist B&B Daar bij die Molen Café Hammingh Recreatiecentrum Ad Nooren The Horse Farm Galerie Marianne Krizkkovsky fotografie Curiosawinkeltje Pimpernel Vakantiewoning De Stallen Fransum Hayema Heerd Blik Trommel en Oudhedenmuseum Landbouwverzameling Harkema Molen de Leeuw Restaurant ‘t Kleine Oestertje Natuurboerderij Lammerburen Camping De Waterwolf Oldehoofster kaasboerderij Vergeer B&B De Oude Bakkerij Café Eisseshof Bezoekerscentrum Niehove Kostuummuseum Bistro het oude raadhuis Museum de Verzamelaar Jachthaven en minicamping Briltil Boerengolf Zuiderham Hotel Restaurant Aduard Camping de Blauwe Reiger

3

Fiets- en wandelroutes

Electra

27

26 28 25

24

Oldehove

29 31

30

Niehove

38

21

22 32

F Fietsroute West: start in Electra (15 km) FFietsroute Oost: start in Garnwerd (24 km) Gebiedsmarkering Middag-Humsterland

Zuidhorn

35

34 33

7 8 9 Winsum

6 Ezinge

5

1 3 4

4

2

11 10 12 13 14 Feerwerd

15

16

Garnwerd

21 20 23

17

Aduard

19 18

36 34 33

37

Middag-Humsterland Het Middag-Humsterland behoort tot de oudste cultuurlandschappen van West-Europa en is een Nationaal Landschap. Het Middag-Humsterland is ooit ontstaan op een kwelder die vanuit de Waddenzee werd gevormd. Al ver voor de jaartelling werd het gebied bewoond en in cultuur genomen. Generaties lang hebben bewoners elementen toegevoegd aan het oorspronkelijke kwelderland. Wierden, dijken en zijlen, oude wegen en paden, kerken en borgen zijn daar nog altijd de getuigen van. Nieuwsgierig? Ontdek op de pagina hiernaast alvast vier extra redenen om het Middag-Humsterland te bezoeken.

1

2

U geniet hier eindeloos van de weidsheid, rust en sereniteit van het Groningse land. Dit kan perfect per fiets, te water of te voet. Er liggen vele kronkelige wegen, vaak op oude dijken, maar ook recent aangelegde fietspaden. In Middag-Humsterland kunt u de talkrijke (soms verlaten) dorpswierden bezoeken. Sommigen zijn beschermde dorpsgezichten zoals Fransum.

3

Naast wierden zijn er nog veel meer sporen van een interessante en eeuwenoude historie. Voorbeelden zijn de Piloursemaborg (Den Ham), de Allersmaborg (Ezinge), het gemaal de waterwolf bij Electra en het oude sluizencomplex van Aduarderzijl met het prachtige uitzicht op het Reitdiep.

4

Er zijn diverse (streek)restaurantjes-, -boetiekjes en streekproducten. U vindt er bijzondere musea zoals het Cisterciënzer Sint Bernardusabdij te Aduard. Dit museum toont de geschiedenis van de abdij, die tussen de 12e en de 16e eeuw beroemd werd door heel Europa.

Mid v

W