Een eeuwenoud misverstand Al minstens 7.000 jaar maakt het cocablad deel uit van het dagelijks leven van de inheemse bevolking van de Andesregio in Zuid-Amerika. Nog nooit heeft het gebruik van coca in haar natuurlijke vorm enige schade berokkend. Desondanks is sinds 1961 productie, distributie en consumptie van cocabladeren wereldwijd verboden, op enkele uitzonderingen na. Reden voor dit verbod is het feit dat coca gebruikt wordt als grondstof in de vervaardiging van cocaïne. Honderdduizenden boeren in de Andes zijn in de afgelopen decennia het doelwit geworden van de oorlog tegen drugs. Uitroeiingsoperaties door politie en leger hebben hun voornaamste inkomstenbron vernietigd, chemische en biologische bestrijdingsmethoden hebben ook andere gewassen aangetast en de grond onvruchtbaar gemaakt. Sociale onrust is het gevolg, met jaarlijks tientallen doden en gewonden. Toch wordt vandaag de dag meer cocaïne geproduceerd dan pakweg 10 jaar geleden. Cocaïne is een Westerse uitvinding. De gevolgen van die uitvinding zijn uit de hand gelopen, en om die te bestrijden hebben de Westerse overheden besloten om het cocablad uit te roeien. Ofwel, door de natuur onze wil op te leggen.
Het cocablad is een centraal onderdeel van de inheemse cultuur van Zuid-Amerika. Die wordt gekenmerkt door het streven naar harmonie met de natuur. Het gebruik van coca is zelfs een instrument om deze harmonie te bewerkstelligen. Coca krijgt de schuld van de problemen die het gebruik van cocaïne kan opleveren. Wie zich verdiept in het traditionele gebruik door de inheemse Andesbevolking, begint te begrijpen dat hier sprake is van een reusachtig misverstand. Boliviacentrum Antwerpen pleit voor internationale legalisering van het cocablad. Volgens ons is dit de enige manier om dit misverstand recht te zetten. Door de coca te legaliseren kunnen miljoenen mensen over de gehele wereld van de positieve effecten ervan genieten en kan de bevolking van de Andeslanden een nieuw en duurzaam ontwikkelingsperspectief worden geboden. Deze uitgave is bedoeld om dit pleidooi kracht bij te zetten. Ze vindt plaats in het kader van een campagne die gericht is op Belgische en Europese beleidsmakers. Gelieve met ons contact op te nemen indien U meer informatie wenst over deze campagne.
Coca geschenk van de Goden 3
De cocalegende Over het onstaan van de coca doen vele verhalen de ronde. Een terugkerend element is de mythische en goddelijke oorsprong, als een geschenk van de Zon voor het volk van de Andes dat geteisterd wordt door de Spaanse invasie. De plant staat voor voedsel, gezondheid, cultuur en leven; ze is heilzaam voor de kwellingen van lichaam
en geest. De wind laat de blaadjes zo vallen, dat de waarzeggers er de toekomst kunnen in lezen. Voor de blanke overheersers voorspelden de waarzeggers alvast niet veel goeds: vernietiging van hun lichaam en gekte van de geest. Zou het deze passage zijn die het Westen nu parten speelt?
Waak met liefde over deze bladeren en als je pijn in je hart voelt, honger in je lichaam en verdriet in je geest, breng ze dan naar je mond en je zult je geest verlichten met het sap dat goddelijk is. Je zult troost krijgen voor je pijn, voedsel voor je lichaam, en verlichting voor je geest. En meer ... Kijk goed naar de dans van de bladeren in de wind en je zult antwoorden krijgen op je vragen.
Coca geschenk van de Goden
Maar als de uit het Noorden afkomstige beul, de blanke Conquistador, de goudzoeker, het blad zal aanraken, zal hij er niets anders in vinden dan gif voor zijn lichaam en geest, want zijn hart is net zo verweerd als zijn degen en zijn pantser.
4
En als de Coca, zoals jouw volk die plant zal noemen, tracht hem milder te stemmen, zal hij tenonder gaan, zoals ijzige kristallen, door zachte wolken gevormd de rotsen vernietigen, de bergen verwoesten.1
1
De Coca van de Andes Colombia. Voor de Aymara’s, Quechua’s, Arhuaco’s of Kogi’s is coca niet alleen een medicijn, een voedings- en een genotmiddel. Het is een van de symbolen die hen verbindt met een geschiedenis die abrupt werd afgebroken door de komst van de Spaanse Conquistadores aan het eind van de 15e eeuw. Coca is een tastbare herinnering aan een gemeenschappelijke identiteit van de volkeren die ooit samenleefden in het Tahuantinsuyo, het rijk van de vier windrichtingen. Voor veel inheemse volkeren van Zuid-Amerika heeft dit rijk, dat door de Inca’s met hun uitzonderlijk talent voor staat- en bouwkunde rond 1250 werd voltooid, de klank van een gouden eeuw. De coca houdt niet alleen de herinnering aan dat inheemse verleden levend, maar ook de hoop op een inheemse toekomst.
Gebieden waar traditionele consumptie van cocabladeren plaatsvindt
Lang voordat de Spanjaarden er in 1492 arriveerden,
Vandaag de dag maakt het cocablad deel uit van het dagelijks dieet van ongeveer 8 miljoen mensen. De meesten van hen behoren tot de inheemse bevolking van Bolivia, waar zij in de meerderheid zijn, Peru, Ecuador en
“Voor een Aymara is de coca van levensbelang. Ik ben de coca. Als de coca sterft, sterf ik”
Felix Cárdenas, secretaris van de boerenfederatie van Oruro, Bolivia.2
Coca geschenk van de Goden
was het gebruik van cocabladeren een wijdverspreid verschijnsel in het gebied dat zich uitstrekt van NoordArgentinië tot Midden-Amerika. Archeologische vondsten in de Peruviaanse kustgebieden, waar de klimatologische omstandigheden voor de conservering van plantaardig materiaal zeer gunstig zijn, suggereren dat het kauwen van cocabladeren aldaar al 7.000 jaar geleden plaatsvond. Het woord coca betekent ‘plant’ in de taal van de Aymara’s, een van de volkeren die de Altiplanohoogvlakte van Zuid-Peru en Bolivia bewonen.
Sommige historici stellen dat de verbouw en consumptie van coca in het Incarijk onder een soort staatsmonopolie viel, waar alleen de heersende elite van kon profiteren. Anderen wijzen op vondsten die met name in Bolivia zijn gedaan en waaruit blijkt dat coca wel degelijk ook werd aangewend door de lagere regionen van de samenleving, door hen die niet direct onder de Inca-hegemonie vielen. In deze periode zou het gebruik van coca vooral hebben gediend als geneesmiddel en element van religieuze en sociale rituelen. Over de tijd voor de Inca’s, wier rijk uiteindelijk slechts van korte duur was, zijn te weinig gegevens bekend.
5
DE ACULLICU Om de rol van het cocablad in de Andescultuur te begrijpen moet men zich los maken van de betekenis van begrippen zoals wij die in Europa hanteren. Zo is een groot misverstand rond het traditionele cocagebruik veroorzaakt door het feit dat men in Europa meende dat coca een substituut voor voedsel was. Het is zeker waar dat de meeste mensen in de Andes coca gebruiken omdat het hen in staat stelt om honger, vermoeidheid en kou te weerstaan. Daaruit hebben sommigen de conclusie getrokken dat de bladeren op een of andere manier de gevolgen van ondervoeding verzacht, en vervolgens de coca de schuld gegeven van deze situatie. In werkelijkheid speelt de coca een belangrijke rol in de vertering van maaltijden, en werkt het geenszins negatief op de eetlust. Ook is het niet dankzij de coca dat er ondervoeding bestaat – want die is er ook bij arme bevolkingsgroepen die geen coca kauwen. De coca daarentegen stelt de gebruiker in staat om langer te functioneren zonder eten of slaap. Het blad dient als natuurlijke energiebron, waarvan tot op heden geen schadelijke bijwerkingen bekend zijn. Wat dat betreft is er in de Westerse wereld geen enkel product dat met coca te vergelijken is.
Voedingswaarde Coca
Coca geschenk van de Goden
Een onderzoek van de Universiteit van Harvard uit 1976 (uitgevoerd door Duke, Aulix en Plowman) vergeleek de voedingswaarde van coca met die van verschillende voedingsmiddelen die de meeste Andesbewoners tot hun beschikking hebben.
6
Calorieën Proteïnen Vocht Vetten Koolhydraten Vezels MINERALEN Calcium Fosfor Ijzer VITAMINEN Vit A Vit B1 Vit B2 Vit B6 Vit C
Coca
GMV*
Melk
Vlees
305.0 18.8 8.5 3.3 44.3 13.3
279.0 11.4 40.0 9.9 37.1 3.2
322.0 7.9 27.2 9.2 53.7 0.0
115.0 19.4 73.9 3.6 0.0 0.0
1789 637 26.8
99 270 3.6
276 107 0.1
8 186 3.1
10.0 0.6 1.7 3.7 1.4
0.1 0.4 0.2 2.2 13.0
0.0 0.0 0.5 0.3 0.0
0.0 0.2 0.2 0.0 0.0
* Gemiddelde van verschillende voedselgewassen
Nog een misvatting betreft de manier waarop coca in de Andes geconsumeerd wordt. Het inheemse woord daarvoor, ‘acullicar’ of ‘chacchar’, is verkeerd vertaald door kauwen, hetgeen bij ons iets heel anders betekent. “Kauwen”suggereert dat de bladeren vermalen worden in de mond, hetgeen niet het geval is. De “Acullico” bestaat eruit dat men de bladeren als een bal bewaart tussen de kaken en de wang en ze af en toe beweegt waarbij de sappen die vrijkomen worden ingeslikt. Na een uur of twee is de bal uitgewerkt en wordt deze uitgespuugd. Om het vrijkomen van de sappen en de daarin aanwezige werkzame stoffen te bevorderen wordt samen met de bladeren een stuk alcalí (een kalkrijke stof, meestal vervaardigd uit de as van verbrande planten) in de mond gelegd. Een acullicu zonder alcalí is als eten zonder zout. De substantie helpt ook om de bitterheid van de bladeren te verdijven. Sommige niet ingewijden nemen daar suiker voor (of doen suiker in hun cocathee). Dit is echter een
ernstige inbreuk op de etiquette, en een belediging voor de traditionele normen. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat door het gebruik van alcalí de cocaïne in de coca wordt omgezet in ecgonine, een stof die gemakkelijk wordt afgebroken door het lichaam.3
COCA ALS MEDICIJN Voor de oorspronkelijke bevolking van de Andes verdient elk product van de aarde respect. Als men het niet op correcte wijze behandelt, keert men zich tegen de natuur, met alle gevolgen vandien. Van alle producten waarover de Andesbewoner beschikt is de coca, en haar onafscheidelijke metgezel de alcalí, het meest heilige. Het gebruik van coca vindt altijd plaats met een reden, en daarom is dit gebruik voorbehouden aan volwassenen.4 Een van de eerste momenten waarop Westerse toeristen met coca in aanraking komen is als ze landen op het vliegveld van Cuzco in Peru (nabij de Inca-ruïnes van de Macchu Picchu) of op die van La Paz in Bolivia. Beide steden liggen rond de 4.000 meter hoogte, dat wil zeggen, net onder de piek van de hoogste berg van Europa, de Mont Blanc. Voor velen brengt het zuurstoftekort onherroepelijk een aanval van soroche met zich mee, ofwel hoogteziekte in de vorm van misselijkheid en hoofdpijn. Het nuttigen van een kopje cocathee kan in deze situatie wonderen verrichten. Een van de verklaringen daarvoor is dat coca de opname van zuurstof door het bloed bevordert, waardoor de verschijnselen van hoogteziekte afnemen. Onder andere Paus Johannes Paulus II heeft op deze manier met de coca kennis gemaakt.
De behandeling met coca vereist niet altijd de tussenkomst van een expert. Van oudsher is elk lid van de familie bekend met de manieren waarop cocabladeren dienen te worden bereid en toegepast bij de meest voorkomende kwalen. Meestal gebeurt dit in de vorm van cocathee: 10 a 20 bladeren worden in een kop gedaan, overgoten met heet water en na 5 minuten is de thee gereed voor consumptie. Veel vrouwen plakken een paar cocabladeren op hun slaap of voeten, als middel tegen hoofdpijn of jicht.
Onder leiding van Rosa Urrunaga, biologe van de Universiteit van Cuzco, Peru, heeft een team van biologen, sociologen en antropologen de meest voorkomende medische toepassingen van coca door de Andesbevolking in kaart gebracht.5 • Natuurlijk antibioticum, ter bestrijding van bacteriën en parasieten bij maagklachten, infecties en diarree. • Koortswerend middel. • Pijnstiller bij bevallingen, hoofd-, kies en gewrichtspijnen, oog- en huidirritaties. • Middel om bloedcirculatie te reguleren bij hartklachten, longaandoeningen zoals astma, hoogteziekte, lage bloeddruk, embolie. • Stimulerend middel bij sexuele impotentie en andere vormen van lusteloosheid • Kalmerend en verdovend middel bij storingen in het zenuwstelsel.
Coca geschenk van de Goden
Fysieke inspanningen op grote hoogte vereisen uithoudingsvermogen; het lichaam moet over voldoende voedingsstoffen beschikken om deze inspanningen vol te houden. Het cocablad is een uiterst belangrijke bron van deze voedingsstoffen en dat verklaart waarom de mijnwerkers en boeren in het Andeshooggebergte de grootste consumenten van coca zijn. Het is echter niet zo dat met het consumeren van voldoende coca de lichamelijke prestaties boven het normale niveau zouden kunnen worden gebracht. Evenmin zal een boer in de Andes extra veel bladeren tot zich nemen als hij het die dag nogal druk heeft. Coca stelt het lichaam niet in staat om meer te doen dan het kan, maar wel om dat wat het kan, beter uit te houden.
Archeologische vondsten wijzen erop dat de volkeren in Zuid-Amerika 3.500 jaar geleden al bekend waren met technieken om hersenoperaties uit te voeren. Het middel dat toen werd gebruikt om de patïent plaatselijk te verdoven was het cocablad. Ook nu is het blad niet weg te denken uit het medicijnkastje van de inwoners van de rurale regio’s in de Andes, en zelfs van de steden. In geen enkel zichzelf respecterend huishouden ontbreekt het blad als remedie tegen verschillende kwalen, zowel die van het lichaam als van de geest.
7
Als natuurgenezers in de Andes medicijnen toedienen, zijn deze meestal bereid op basis van kruiden in combinatie met het cocablad. Daarnaast zijn zij gespecialiseerd in het lezen van de cocabladeren. Vooral in de rurale regio’s maar ook in de grote steden wordt van deze methode gebruik gemaakt om:
In het geval van infecties wordt een compres van licht gekauwde bladeren onder een verband op de getroffen plek gelegd, hetgeen opzwellingen voorkomt en pijn stilt.
Coca geschenk van de Goden
Bij meer gecompliceerde gevallen nemen inheemse Andesbewoners hun toevlucht tot een curandero, een traditionele genezer. Hierbij speelt mee dat de meeste plattelandsgemeenschappen in de Andes geen gemakkelijke toegang hebben tot ziekenhuizen, apotheken of moderne gezondheidscentra. Zelfs al zijn er de laatste jaren van deze centra gebouwd, dan beschikken zij niet altijd over de noodzakelijke geneesmiddelen of worden ze gekenmerkt door inzichten waar de plaatselijke bevolking minder vertrouwen in heeft dan in die van een traditionele genezer.
8
In de Andescultuur bestaan verschillende soorten natuurgenezers, elk met hun eigen deskundigheid en kennis. De manier waarop zij de klachten en aandoeningen van hun patiënten omschrijven, is niet altijd vergelijkbaar met die van een Westerse arts. Naast gewone ziektes als diarree of longontsteking kent de Andesgeneeskunde ziektes die veroorzaakt worden door de aarde, de wind, de bliksem, een vloek of kwaadwillende geesten. Bijna altijd ligt een onachtzaamheid van de patiënt ten opzichte van de natuurlijke omgeving hieraan ten grondslag, reden waarom het genezingsproces noodzakelijkerwijs een hernieuwde bevestiging van eerbied voor deze natuurlijke omgeving moet bevatten. Het cocablad maakt steevast deel uit van dit ritueel.
• Een diagnose van een ziekte te stellen. • De oorzaken van deze ziekten te achterhalen. • De juiste persoon te traceren om deze te genezen. • De juiste behandeling te identificeren. • De toekomst te voorspellen (financieel, huwelijk, bedrijf, onderneming). • Een reis voor te bereiden. • Een verloren voorwerp terug te vinden, of de dader van een diefstal te ontmaskeren. • Een weggelopen dier terug te vinden. Zonder enige twijfel zijn de mannen en vrouwen die zich beroepsmatig bezighouden met het lezen van de coca zeer begaafde mensen. Ze onderscheiden zich door signalen te kunnen opvangen die aan anderen voorbijgaan. Zijzelf zijn ervan overtuigd dat zij niet zelf deze eigenschap bezitten, maar dat het hier de magische kracht van het cocablad betreft.6
MEDICINALE TOEPASSINGEN VAN HET COCABLAD De antropologen William Carter en Mauricio Mamani geven in hun studie “Coca en Bolivia” enkele voorbeelden van het medisch gebruik van coca door de Andesbevolking.
ZIEKTE
SYMPTOMEN
BEHANDELING 3 keer per dag een kop thee van 3 blaadjes bili bili (Crotaria cf. C. micans Link) en 6 blaadjes coca. De patiënt dient zich tevens 3 dagen achtereenvolgens te baden in een bad bereid met dit mengsel van blaadjes.
Hoest, slijm, hoofdpijn.
Cocathee en bad bereid met cocabladeren en gemalen stengels van de t’ulaplant.
Maagpijn
Krampen, opgezwollen maag, intense pijn.
3 mogelijkheden: het kauwen van een handvol cocabladeren, een kop sterke cocathee (20/30 bladeren) of een kop thee van coca gemengd met een van de volgende kruiden: ijzerkruid, peterselie, citroensap, martín muña, etc.
Hoofdpijn
Hoofdpijn.
3 mogelijkheden: een compres van cocabladeren op de slapen; een gezichtswassing met een koude oplossing van coca, citroensap en water, die een nacht in de buitenlucht heeft gestaan.
Bevalling
Hevige pijn door weeën. Bloedingen na de bevalling
Een kop cocathee (20 tot 30 bladeren) voor en meteen na de bevalling; de coca kan ook gekauwd worden in de pauzes tussen de weeën.
Verkoudheid
Coca geschenk van de Goden
Verhoogde lichaamstemperatuur. Algemeen gevoel van verzwakking.
Koorts
9
COCA IN HET SOCIAAL VERKEER In de Andescultuur is coca een onmisbaar element van sociale relaties. Op dezelfde manier waarop tabak, koffie of alcohol de menselijke contacten vergezelt in de Westerse maatschappij, komt het cocablad automatisch op tafel op de Altiplanohoogvlakte. Of het nu gaat om het sluiten van een overeenkomst, een feest, een vergadering, de oplossing van een conflict, of een plechtigheid zoals een huwelijk of begrafenis, steeds zijn de bladeren prominent aanwezig. Vrijwel iedere volwassen vrouw of man beschikt over een zakje waarin de cocabladeren worden bewaard. Het enige verschil met vroeger is dat deze chuspa’s, wallqipu’s of kukatari’s vroeger waren gemaakt van wol, en nu van plastic, aangezien dat beter dient om de bladeren vers te houden. De inheemse samenleving in de Andes is gebouwd op het principe van wederkerigheid. Het uitwisselen van stukken grond, werkkrachten en andere voorzieningen tussen leden van een gemeenschap wordt mogelijk gemaakt door een ingewikkeld systeem van wederkerige relaties. In het vestigen en onderhouden van deze relaties speelt coca een hoofdrol, te vergelijken met die van geld in onze maatschappij.
Coca geschenk van de Goden
Voor de leden van een dorpsgemeenschap zijn deze relaties van levensbelang. Boeren helpen elkaar in het vertrouwen dat zij deze gunst in de nabije toekomst gecompenseerd zullen krijgen. Dit soort ondernemingen is onmogelijk zonder een vastgelegd ritueel waarin ieder dorpslid verzocht wordt om de inspanningen te leveren, in de wetenschap dat als dit op de goede manier gebeurt, hij of zij niet zal weigeren. Dit ritueel is ondenkbaar zonder coca.
10
In de dorpsgemeenschappen in de Andesbergen overheerst een sterk gevoel van saamhorigheid. Regelmatig vinden collectieve operaties plaats met het doel een verbetering voor het hele dorp te bewerkstelligen of een van de dorpsleden die vertraagd is in zijn eigen werkzaamheden een handje te helpen. Deze gebeurtenissen zijn van groot belang voor iedereen en worden met de nodige rituelen omringd. Vanzelfsprekend wordt dit verschijnsel minder formeel naarmate de personen meer onder invloed staan van andere culturen, zoals wanneer ze naar de grote steden verhuizen. Geheel verdwijnen doet het daar niet, maar het gebeurt wel minder openlijk. Dat komt ook omdat vele elementen uit de oorspronkelijke Andescultuur door de hogere regionen van de samenleving, (lees de blanke en mestieze bevolking) als minderwaardige stuiptrekkingen uit een ver verleden worden beschouwd.
“Een dorpsgemeenschap komt bijeen. Vrouwen en mannen stellen zich op in twee gescheiden cirkels. Iedere man haalt zijn wallqipu boven en geeft deze aan zijn buurman. Deze haalt er een of twee bladeren uit en geeft het zakje door. Zo gaat elk zakje een keer de cirkel rond, totdat iedereen heeft genomen en het zakje bij zijn rechtmatige eigenaar terug is. De vrouwen doen hetzelfde met hun kukatari’s. Dit ritueel vindt meestal plaats om een gemeenschappelijke activiteit in te leiden of na de hoofdmaaltijd van de dag.” “Als ik mijn aardappelvelden die nogal ver van het dorp liggen moet gaan bemesten, moet ik zorgen dat ik een paar ezels heb om te voorkomen dat ik niet dagen onderweg ben. Ik heb maar een muildier..
COCA ALS INHEEMS SYMBOOL
Atiliano Perez, boer uit de Andes.7
Voor de oorspronkelijke Andesbewoner heeft coca een religieuze waarde, en hoe meer weerstand er tegen de coca bestaat, hoe meer hij aan deze waarde zal vasthouden. De ervaringen in de grootste cocagebieden van Peru en Bolivia, Alto Huallaga en Chapare, spreken boekdelen. Na tientallen jaren van ontmoediging, militaire repressie, introductie van zinloze ontwikkelingsprojecten die alle het doel hadden om de cocaboeren op een ander gewas te laten overschakelen of hen het gebied te doen verlaten, is de onwrikbaarheid van de bevolking om hun toekomst op coca te baseren groter dan ooit. Op 20 april 2003 marcheerde een groep van 6.000 cocaboeren afkomstig uit verschillende delen van Peru
Coca geschenk van de Goden
Zonder coca lukt het me niet om die dieren van mijn buren te lenen. Als ik ze coca geef ben ik er zeker van dat ze mijn verzoek inwilligen. Zo doe ik dat ook bij hen. We hebben hier geen geld om bruikleen te betalen”
Sinds het cocablad op de lijst van verboden middelen staat die is toegevoegd aan het eerste VN-verdrag over Drugs uit 1961 hebben de regeringen van Colombia, Peru en Bolivia menige poging ondernomen om verbouw en consumptie van het cocablad uit te roeien. Ondanks het feit dat dit nooit is gelukt blijft dit verbod een wrange belediging in de ogen van de inheemse bevolking.
11
na een tocht van honderden kilometers het centrum van Lima binnen, en installeerde zich met dekens en pannen, maar zonder de orde te verstoren, op het plein tussen het Gerechtsgebouw en het Hotel Sheraton. Hun eisen, een gesprek met president Toledo met het doel een eind te maken aan de gedwongen uitroeiingsoperaties in hun gebieden en de vrijlating van een van hun gevangengenomen leiders, werd maar ten dele ingewilligd. Het gesprek kwam er wel, maar de beloften die daarin gedaan werden hielden niet lang stand. Waarnemers verwachten in de komende tijd een hernieuwde opleving van protesten.
Coca geschenk van de Goden
In Bolivia heeft de uitroeiing van de coca geleid tot een sterke stijging van de populariteit van de inheemse leider van de cocaboeren, Evo Morales. Morales eindigde in juni 2002 als nipte tweede in de presidentsverkiezingen, en wordt nu reeds gezien als de gedoodverfde winnaar van de volgende verkiezingen in 2007. Zijn partij, de MAS (Movimiento al Socialismo) is er voor het eerst in de geschiedenis in geslaagd de inheemse bevolking een
12
stem in het parlement te geven. In een interview met een Nederlandse krant windt Morales er geen doekjes om dat de strijd voor de coca het geheim achter zijn succes is. “Het is door de coca dat ik slachtoffer geworden ben van het Amerikaanse imperialisme, terwijl de coca de basis is voor de macht van de inheemse volken”.8