Microkrediet helpt ondernemende vrouwen. Evelien Tonkens: marktwerking in de zorg faalt. Politiek kan niet zonder inspiratie. mei NR

1 mei 2015 - NR. 2

Microkrediet helpt ondernemende vrouwen Evelien Tonkens: marktwerking in de zorg faalt Politiek kan niet zonder inspiratie mei 2015- nr. 2

{VAN DE REDACTIE

2

Theo Brand eindredacteur

COLOFON Magazine De Linker Wang is een uitgave van stichting De Linker Wang. ‘Politiek met compassie’ is het motto van De Linker Wang, de religiewerkgroep van GroenLinks

mei 2015- nr. 2

De ontevreden Henk en Ingrid zijn invloedrijk. Niet alleen de PVV consulteert hen. Ook VVD en CDA raadplegen dit denkbeeldige autochtone echtpaar stelselmatig. Idealen of principes? Prachtig misschien, maar ze zijn ondergeschikt aan de strijd om de kiezer. Zo verdwijnt moreel gezag en is populisme het gif geworden van de politiek. Dat maakt het lastig om tot een humaan en pragmatisch besluit te komen om bed, bad en brood te bieden aan ongedocumenteerde vluchtelingen. ‘Politiek met compassie’ is nu eenmaal niet het motto van de massa. Zou de geest van de grondwet niet bepalender moeten zijn? Bas de Gaay Fortman vindt van wel. Fundamentele waarden zouden volgens hem weer leidend moeten zijn in de debatten van alledag, schrijft hij op de achterpagina van dit blad. Zo wordt politiek meer dan een populistisch schouwspel en komen ook andere thema’s hoger op de agenda. Denk aan marktwerking in de zorg, een thema dat miljoenen Nederlanders raakt. Hoogleraar Evelien Tonkens toont zich zeer kritisch over de gevolgen. Uiteindelijk staat niet de patiënt maar het geld centraal en dat baart haar zorgen. ‘Schoenmaker , blijf bij je leest’, schrijft Ruard Ganzevoort in die zelfde geest. Want een school is er voor onderwijs en een ziekenhuis voor zorg. We kunnen niet zonder een rechtvaardige overheid, maar ook niet zonder bezielde mensen die hun verantwoordelijkheid nemen. Neem Wilfrieda en Hilly. Ze bieden structureel zorg aan pleegkinderen. Dat is niet alleen een daad van liefde, maar ook een maatschappelijke investering. De politiek kan bijdragen om de randvoorwaarden van de pleegzorg gunstiger te maken. Zo staan de overheid en mensen die hun verantwoordelijkheid nemen niet tegenover elkaar, maar ze versterken elkaar. Deze gedachte was voor wijlen Ab Harrewijn een rode draad in zijn werk. In zijn geest wordt op zijn sterfdag, 13 mei, ook in 2015 de Ab Harrewijn Prijs uitgereikt. Want mensen maken het verschil - of ze nu Henk, Ingrid, Wilfrieda of Hilly heten. Daar is wel een overheid bij nodig die vrijheid, gelijkheid en broederschap hoog in het vaandel heeft.

Redactie: Theo Brand (eindredactie), Jan Spijk (eindredactie), Anita Broekhuizen, Carin Hereijgers, Maxine Herinx, Nadine Huiskes, Bas Joosse, Matthias Kaljouw, Albert Koot, Yfke Nawijn, Wilhelm Lagrouw, Cor Ofman,Bas Roufs, Iris Savelkouls en Ina ScholmaHuisman. Aan dit nummer werkten mee: Bas de Gaay Fortman, Hans Feddema, Ruard Ganzevoort, Christian Jongeneel, Enis Odaci, Mandi Ouendag, Margrietha Reinders, Marjolein Tiemens-Hulscher en Fokke Wouda. Commentaartekening: Maarten Wolterink.

Bijeenkomst 7 mei

‘linker wang speerpunten voor GroenLinks’ Het bestuur van De Linker Wang nodigt u van harte uit om op 7 mei mee te denken over de vraag welke speerpunten we vanuit De Linker Wang willen terugzien in de politiek van GroenLinks. Dit om mee te geven richting nieuwe verkiezingsprogramma’s van GroenLinks. Hiervoor organiseren we een brainstorm. Ruard Ganzevoort zal de avond inleiden. Na afloop is er de gelegenheid om samen te borrelen. De brainstorm is op donderdag 7 mei om 19.30 uur, partijbureau van GroenLinks, Oudegracht 312 in Utrecht.

{EN VERDER

3

Marktwerking in de zorg faalt

4

6 Politiek kan niet zonder 24 inspiratie Microkrediet heeft effect

8 10 11 12 14 16 17 18 20 21 22 25 26

Pleegzorg op waarde schatten Pelgrimage van recht en vrede Column – Margrietha Reinders ‘Geld lenen gaat te makkelijk’ Fotoverhaal: Dachau Ab Harrewijn Prijs 2015 Groene visie op vrede Landbouw en spiritualiteit Bahá’i: een geloof voor deze tijd Column – Enis Odaci Leeg Nederland zoekt energie Andere Wang – Ruard Ganzevoort Commentaar – Hans Feddema Recensie – Reis door de islam

27 Onder Ogen/Agenda 28 Bas de Gaay Fortman

Meer info: www.linkerwang.nl.

Gezocht: secretaris Het bestuur van De Linker Wang is op zoek naar een nieuwe secretaris, die na de zomer de taken van Sijtse van Veen kan gaan overnemen. De secretaris is de spil van het bestuur, die helpt De Linker Wang soepel te laten draaien. Heb je mogelijk interesse in deze functie? Kijk dan op www.linkerwang.nl of mail naar Tjeerd de Jong ([email protected]) van het bestuur.

Omslagfoto: Vrouw van de Ma Mangala groep in India die microkrediet krijgt. Foto: Wim Opmeer. Opmaak/vormgeving: Max Prins. Drukwerk: Twigt GrafiMedia, Waddinxveen. Gedrukt op geheel gerecycled FSC-papier. Redactiesecretariaat: Theo Brand, Wagenschuurstraat 14, 8043 XW Zwolle. E: [email protected] Abonnee-administratie: De Linker Wang, Prins Hendrikstraat 143, 2405 AJ Alphen aan den Rijn. E: [email protected] Jaarabonnement: € 16 (5 nummers).

Betalingen en donaties:

NL60TRIO0390264393 t.n.v. De Linker Wang o.v.v. ‘Abonnement De Linker Wang’ of ‘Donatie De Linker Wang’. Stichting De Linker Wang: Politiek met compassie. Religiewerkgroep van GroenLinks. Uitgever van het gelijknamige tijdschrift. Bestuur: Ruard Ganzevoort (voorzitter), Sijtse van Veen (secretaris)en Pieter van Abshoven (penningmeester). Tjeerd de Jong, Manuela Kalsky, Bas Roufs en Petra Ybeles Smit. E: [email protected] Website: www.linkerwang.nl. Twitter: @DeLinkerWang.

mei 2015- nr. 2

{INTERVIEW

4

5

Hoogleraar Evelien Tonkens kritisch over marktwerking in de zorg

‘Iedereen wil zoveel mogelijk geld binnenhalen’ Met de invoering van de marktwerking in de gezondheidszorg zou de zorg patiëntgerichter en goedkoper worden, dachten de voorstanders. De politieke meerderheid steunde de marktwerking en de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie was groot voorstander. Maar heeft de markt opgeleverd wat verwacht werd? Evelien Tonkens, hoogleraar aan de Universiteit voor Humanistiek, vindt van niet. De zorgkosten zijn gestegen en patiënten hebben hogere individuele kosten. ‘Geef de overheid de primaire verantwoordelijkheid en stel de relatie tussen professional en patiënt centraal.’ Yfke Nawijn ’Het grootste probleem met marktwerking is dat het mensen in verkeerde rollen zet: je maakt van een patiënt een consument en van een zorgverlener een producent. Mensen gaan maximaal voor zichzelf het beste claimen. In het systeem zit geen enkele rem, want iedereen moet maximaal produceren en zoveel mogelijk geld binnenhalen. Dit geldt ook voor de

patiënt. Om de kosten te beheersen worden van buitenaf ingrijpende maatregelen genomen. Bijvoorbeeld het pakket beperken of überhaupt de aanspraak op zorg beperken, zoals nu bij de decentralisatie gebeurt. Je zou moeten zeggen: zorg is een schaars goed, er is een oneindige vraag naar, dus je moet een systeem maken waarmee je gemeenschappelijk probeert zo goed mogelijk met het schaarse goed om te gaan. In de dialoog tussen patiënten en zorgverleners moeten de wensen en behoeften van patiënten dan worden afgewogen tegen de noodzaak om heel zuinig met de zorg om te gaan. Is dit onderzoek echt dringend en noodzakelijk of kunnen we ook nog wachten en kijken of het vanzelf overgaat? Is er een goedkopere behandeling of medicijn dat even goed helpt de ziekte te bestrijden? Dat past ook veel beter bij gezondheidszorg, want

die is in principe gericht op minimale interventie. Je wilt niet snijden in een gezond lichaam.’

Bureaucratisch Aan het woord is Evelien Tonkens, hoogleraar en onder andere oudwoordvoerder Volksgezondheid in de Tweede Kamer namens GroenLinks. Ze heeft ideeën hoe het anders kan in de zorg. ‘De marktwerking is eigenlijk heel bureaucratisch. Marktwerking zou een eind maken aan bureaucratisering. Maar dat gebeurt niet. In de zogenaamde gereguleerde marktwerking blijft de overheid verantwoordelijk en dat betekent dat ze intensiever gaat controleren vanaf grotere afstand. Dat levert ongelooflijk veel bureaucratie op. Ik ben veel meer voor een systeem waarbij je meer op vertrouwen stuurt. Een instelling krijgt een bepaald bedrag en bepaalt zelf wat zij daarmee doet.’

Bureaucratie ontstaat ook doordat veel geregistreerd moet worden om kwaliteit inzichtelijk te maken. ’Dat de kwaliteit zo kwantitatief is ingestoken en uitdijt, vind ik echt een groot probleem. Vanuit mijn ervaring als toezichthouder is mijn sterke indruk wel dat de ziekenhuiszorg in kwaliteit is toegenomen. Dat komt niet alleen door dit registreren. Het registreren is heel bureaucratisch en ik denk dat we daar heel kritisch naar moeten kijken. We moeten toegeven dat het voordelen heeft om meer zichtbaar en bespreekbaar te maken wat je doet en dat je kunt vergelijken. Ik vind het een dilemma. Er zijn ongelooflijk veel indicatoren, zou je daar niet wat creatiever mee om kunnen gaan? Geven ze ook echt een beeld van de kwaliteit van het ziekenhuis? En door technologische ontwikkelingen verandert de relevantie. We kunnen ook afspreken dat steeds als er een indicator bij komt, we er ook één wegdoen.’

verder patiënten en medewerkers laten meepraten over het beleid. We hebben daar nu organen voor, zoals cliëntenraad en ondernemingsraad, maar die zijn een beetje geritualiseerd. Eigenlijk een verplicht nummer. Mensen die erin zitten, doen het met hart en ziel, maar het is niet het meest vitale deel van een organisatie. Dat is jammer. Je zou moeten kijken hoe je kunt zorgen dat het meer inspirerend wordt en dat patiënten werkelijk invloed hebben.’

Geen enkel systeem is ideaal, maar wat zou het alternatief kunnen zijn? ‘Geef de primaire verantwoordelijkheid aan de overheid, met name omdat je dan ook de regionale afstemming kunt doen. Dan hoeven partijen niet met elkaar te concurreren, maar kunnen ze gewoon met elkaar samenwerken. Dan is een ‘best practice’ geen bedrijfsgeheim, maar iets wat je kunt delen. Je moet dan wel goed nadenken over hoe je instellingen daarin enige autonomie kunt geven. Wat je ook goed moet regelen, is hoe je innovatie kunt bevorderen. Ik heb daarvan mooie voorbeelden gezien in de kinderopvang in Scandinavië. Medewerkers die een plan hebben hoe hun werk kwalitatief beter kan, krijgen het geld dat voor hun werk beschikbaar is. Zij mogen daarmee aantonen dat het met hetzelfde geld beter kan. Je zou mensen met een geloofwaardig plan altijd het recht moeten geven om dat te proberen. Als het lukt, dan kunnen andere mensen het ook zo gaan doen, als het mislukt kun je er van leren. Je moet

lijkheid bij de overheid. Wat ik bedoel met professionals en patiënten is dat in een zorginstelling één ding centraal moet staan: de relatie tussen professional en patiënt. Dat is het kapitaal waar het in een zorginstelling altijd om draait. In een ziekenhuis is daarnaast de technologie ook erg belangrijk, maar de relatie is de clou en de hele organisatie zou die relatie moeten faciliteren. Als je kijkt naar sociale wijkteams, dan wordt mij wel eens gevraagd wat nou een goede schaal is. Dan stel ik de vraag: wordt er wel eens aan de mensen die hier werken gevraagd wat zij een goede schaal vinden? Dan kijken ze me verbaasd aan. Misschien is het antwoord ook wel dat het voor iedereen anders is. Maar er moet niet alleen van buitenaf gedacht worden. Net als bij het thema ‘zorg dichtbij huis’. Wat vinden patiënten dichtbij huis? En vinden zij het belangrijk of niet?’

Evelien Tonkens: ‘Marktwerking in de zorg betekent grotere bureaucratie’ (foto Universiteit voor Humanistiek) mei 2015- nr. 2

Je zegt in een artikel: ‘Toegewijde professionals zouden samen met patiënten de spil moeten zijn in een linkse visie’, maar nu geef je de overheid de primaire rol. Hoe gaat dat samen? ’Het zijn verschillende manieren om ernaar te kijken. Voor de grote afstemmingsvragen zie ik de verantwoorde-

Evelien Tonkens (1961) is sinds mei 2014 hoogleraar Burgerschap en Humanisering van de Publieke Sector aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. Daarnaast is ze lid van de Raad van Toezicht van Meander Medisch Centrum, van de Raad van Toezicht van Mondriaan GGZ, van de Gezondheidsraad en redacteur van Socialisme en Democratie. Tussen 2002 en 2005 was ze woordvoerder Volksgezondheid, Welzijn en Emancipatie voor GroenLinks in de Tweede Kamer.

een democratische samenleving toch eigenlijk wonderlijk dat zoveel mensen zich machteloos voelen over waar ze dagelijks mee te maken hebben. Dan is er toch ergens iets niet helemaal goed gegaan? Waar kun je je stem laten horen dat hij ook echt klinkt? In die zin pleit ik voor een soort landelijke verpleegkundige adviesraad. Dokters zitten meestal al wel in de organen als de Gezondheidsraad, dokters zijn

De relatie tussen professional en patiënt is het kapitaal van een zorginstelling een redelijk machtige beroepsgroep. Verpleegkundigen zijn dat eigenlijk helemaal niet. Zij nemen echter wel heel cruciale posities in.’ Zou dat het vertrouwen vergroten? Eigenlijk maak je dan een nieuwe instantie en je betoogt ergens dat mensen formele instanties wantrouwen en meer vertrouwen hebben in informele zorg dichtbij. ’Het heeft er ook mee te maken dat mensen het idee hebben dat zij geen invloed kunnen uitoefenen op formele, vaak grootschalige instanties. Ik denk dat als je de invloed faciliteert, het vertrouwen zal toenemen. Ik kan me voorstellen dat zo’n landelijke adviesraad stimuleert dat mensen daar gaan melden wat er volgens hen aan de hand is. En het wordt dan door journalisten opgepakt. Het advies hoeft niet verplicht overgenomen te worden, maar heeft zoveel gezag dat niemand er omheen kan.’

Moet dat vanuit de politiek komen of vanuit de professionals? ’Het probleem is dat veel professionals zich bij dit soort dingen machteloos voelen, zelfs artsen van wie je denkt dat ze wel invloed hebben. Dat is in mei 2015- nr. 2

6

7

Stap vooruit voor ondernemende vrouwen

De volwassenwording van microkrediet In een tijdsgewricht waarin zowel financiële instellingen als ontwikkelingsorganisaties alle zeilen moeten bijzetten om hun activiteiten te legitimeren, zitten microkredietverstrekkers op de plek waar beide klappen vallen. Een oplossing voor armoedebestrijding is het niet, maar microkrediet blijft een belangrijk middel om ondernemende vrouwen een stap vooruit te laten zetten.

schuldenplafond waarboven niet meer geleend mag worden. De algemene indruk is dat de sector uiteindelijk volwassener uit de crisis tevoorschijn is gekomen. Het is nu duidelijk dat ze financiële instellingen zijn, met de bijbehorende rechten en plichten.

Motorfietsen Christian Jongeneel

De meeste microkredietverstrekkers in India zijn van oorsprong ngo, met als missie het verbeteren van de leefomstandigheden onder het armste deel van de bevolking. Op een gegeven moment werd kredietverstrekking een van de instrumenten daartoe. Het belang van dit instrument nam steeds

Internationale geldverstrekkers zoals Oikocredit, Rabobank en Triodos gaan niet zelf in India de dorpen langs om hun kredieten aan de man te brengen. Daarvoor gaan ze relaties aan met lokale partners, die doorgaans over uitgebreide netwerken van kleine kantoren beschikken in het gebied waar ze geworteld zijn. Bijvoorbeeld in Delang, een dorpje op twee uur rijden van Bhubaneshwar, de hoofdstad van de oostelijke staat Odisha, een van de

Er zijn meer Indiërs met een mobieltje dan met een toilet verder toe. Tegelijkertijd leidde het wereldwijde overschot aan liquiditeit voorafgaand aan de economische neergang ertoe dat ook in de Indiase microkredietsector teveel geld gepompt werd door winstbeluste en/ of onervaren organisaties. Die bom barstte in 2010. De aanleiding was de beursgang van de grootste microkredietverstrekker van India, SKS. Te midden van protesten tegen deze stap doken verhalen op over zelfmoorden als gevolg van te hoge schulden. De regering van de staat Andhra Pradesh, een voorloper op het gebied van microkredieten, greep in door een rem te zetten op de mogelijkheden van kredietverstrekkers om schulden te innen. Het gevolg was dat leners stopten met betalen en kredietverstrekkers met het uitzetten van nieuwe leningen. De markt stortte in. Daarop greep de centrale regering weer in met landelijke wetgeving voor microkredietorganisaties, onder andere door een maximumrente vast te stellen en een leningenregister in het leven te roepen, zodat kredietverstrekkers kunnen zien of mensen/groepen al meer leningen hebben. Er is een mei 2015- nr. 2

armste van India. In een betonnen gebouwtje met twee kamers zetelde te midden van grote stapels dossiers Prayabat Sahoo. Vanuit het kantoor bedient hij 119 groepen leners namens Swayashree Micro Credit Services (SMCS). Microkredieten gaan eigenlijk alleen maar naar groepen vrouwen, omdat die betrouwbaarder zijn bij het terugbetalen.Van die groepen zitten er zeventig nog weer zo ver van het kantoor dat hij zaakwaarnemers ter plekke heeft. Sinds 2007 heeft hij in totaal anderhalf miljoen roepies (225.000 euro) aan leningen weggezet. Concreet betekent dit dat mannetjes op motorfietsen de dorpen langsgaan om bundeltjes bankbiljetten te distribueren dan wel op te halen. Iedere dag om twaalf uur zijn de mannetjes terug, wordt het geld geteld en de administratie in dikke kasboeken bijgewerkt.

Rente Voor westerlingen is het even schrikken als ze horen welke rente de vrouwen op hun lening betalen: 26 procent, het maximum dat de overheid toestaat. De reden is eenvoudig: de

kosten van het kredietverleningsproces moeten terugverdiend worden op een laag leenbedrag. Een financiële instelling moet op zijn minst kostendekkend werken, anders krijgt hij problemen met de toezichthouder. Voor de vrouwen is het niettemin een goede deal. Sowieso is de inflatie al gauw zeven procent en ze betalen de lening doorgaans in ongeveer een jaar terug, zodat de reële kosten meevallen. Lokale woekeraars, waar ze gewoonlijk zaken mee moesten doen, zijn bovendien veel duurder. Daarnaast bieden microkredietverstrekkers vaak cursussen financiële vaardigheden aan, zodat de vrouwen beter in staat zijn de risico’s van een lening in te schatten. Voordat ze überhaupt een lening krijgen moeten ze een test maken waaruit blijkt dat ze beseffen waar ze aan beginnen. Hoe de leners tegen hun kredietverstrekker aankijken, blijkt onder meer bij een bezoek aan een vrouwengroep in het dorp Radra Charanpur. De vrouwen zijn een stuk land dat ze sinds jaar en dag bebouwden, kwijtgeraakt aan een naburige groep uit een hogere kaste. Het land ligt sindsdien braak, wat de vrouwen sterkt in de gedachte dat het land vooral is afgepakt om hen dwars te zitten. De vrouwen wilden graag dat hun kredietverstrekker Annapurna Microfinances hen helpt het land terug te krijgen. Op zich heeft Annapurna daar helemaal niks mee te maken, natuurlijk, maar ze wordt ook gezien als sterke vriend om een beroep op te doen – niet als een afstandelijke bank die vooral zijn geld snel terug wil zien.

Ondernemende geest Vrouwengroepen zoals die van Radra Charanpur of Ma Mangala (zie kader) horen niet bij de armsten van India. Ze hebben een dak boven hun hoofd en dagelijks genoeg te eten. Bovendien beschikken ze over een ondernemende geest. Juist daarom zijn microkredieten een geschikte methode om hen een volgende stap uit de armoede te laten maken (bijvoorbeeld kinderen naar de middelbare school te sturen). Als je een krediet neemt en terugbetaalt, voel je je meer eigenaar van het

resultaat dan wanneer je een donatie krijgt. Dat is ook de rode draad bij alle vrouwen: het belangrijkste resultaat van hun onderneming is dat ze hun

Kokosmatten Het district Puri ligt langs aan de Golf van Bengalen. Lokale gemeenschappen besteden jaarlijks vier maanden aan het bewerken van hun rijstvelden. De rest van de tijd steken ze in de visserij. Dat laatste wordt gezien als mannenwerk, terwijl rijstcultivatie een taak is van mannen én vrouwen – en als de oogst binnengehaald moet worden, ook kinderen. In een van de dorpen in Puri heeft een vrouwengroep genaamd Ma Mangala een additionele inkomstenbron aangeboord, namelijk het spinnen van kokosvezels tot sterke touwen, die deels direct verkocht worden en deels geweven tot matten. De vrouwen hebben een lening genomen om een mechanisch spinnewiel voor de ruwe vezels te kopen. Nu de business goed loopt, denken

eigen geld hebben en minder afhankelijk worden van hun echtgenoot. Dit artikel is geschreven naar aanleiding van een studiereis naar India van

Oikocredit, de microkredietverstrekker die zijn wortels heeft in de kerken. Meer informatie op www.oikocredit.nl.

ze na over een tweede lening om een elektrische machine aan te schaffen, die de productie aanzienlijk efficiënter kan maken. ‘Voor we de lening hadden, stuurden we onze kinderen mee uit vissen, maar nu sturen we ze naar school’, zegt een van de vrouwen, gevraagd naar het effect van kredietverstrekking. Daarnaast hebben de vrouwen een fondsje opgebouwd waar ieder van hen in geval van nood een beroep op kan doen, bijvoorbeeld als ze door ziekte een poos niet kan werken. Dit deel van Puri is door de overheid aangewezen als doelwit voor een campagne om waterleiding en toiletten in alle woningen te aan te leggen. Geconcentreerde inspanningen op dit vlak zijn nodig, omdat een paar toiletten in een dorp geen verschil maken, terwijl enkele volledig voorziene

dorpen een voorbeeldfunctie kunnen hebben voor de omgeving. Op dit moment zijn er meer Indiërs met een mobieltje dan met een toilet. Het gebrek aan toiletten leidt niet alleen tot onhygiënische omstandigheden, maar speelt ook een rol bij het hoge percentage verkrachtingen, omdat vrouwen in het donker het veld in gaan om hun behoefte te doen. Een van de vrouwen van Ma Mangala heeft een lening genomen om een toilet aan te leggen (daarvoor geeft de overheid een aanvullende subsidie). De anderen waren aanvankelijk sceptisch. Als je het niet goed schoon houdt – wat ook geld kost – gaat zo’n hok anders dan het vrije veld snel stinken. Nu ze het resultaat gezien hebben, maken de andere negentien groepsleden ook plannen.

Vrouwen van de Ma Mangala groep spinnen kokosvezels tot touw. Foto: Wim Opmeer.

mei 2015- nr. 2

8

9

Maatschappij heeft per saldo veel baat bij pleegzorg

‘Pleegouders verdienen meer waardering’ Mensen die verhuizen, ervaren soms een cultuurshock: dingen gaan soms heel anders dan je gewend bent. Wilfrieda (46) en Hilly (53) uit De Bilt zijn diverse keren verhuisd. Dat hoort ook bij Wilfrieda´s werk: ze is predikant in de Protestantse Kerk. Maar het verhuizen bezorgde hen niet eens de grootste cultuurschok. Dat deed - achteraf bezien - wel de komst van pleegkinderen. Ina Scholma-Huisman

Dankzij het ene pleegkind maakten Wilfrieda en Hilly kennis met het moslimgeloof, dankzij het andere pleegkind leerden ze de wereld van de psychiatrie een beetje kennen. De vader van een derde kind was alcoholist en pyromaan. En Esmee was verslaafd geboren en moest verder afkicken toen ze bij hen kwam wonen. Dankzij alle

In 2004 startten Wilfrieda en Hilly met pleegzorg. Toen ze elkaar in 1997 ontmoetten en een relatie kregen, bleek dat ze beiden graag pleegkinderen wilden opvangen. Hilly was als kind al gewend thuis af en toe te moeten inschikken, omdat haar ouders ook pleegkinderen hadden. Wilfrieda had in haar studententijd de poster gezien waarop stond: ‘Ik zoek ouders die willen dat ik om tien uur thuis ben’. Die indringende vraag van een kind om liefde, aandacht en structuur heeft haar nooit meer losgelaten. De moeders hebben nu drie vaste pleegkinderen, maar in de afgelopen jaren hebben ze voor kortere of langere tijd meerdere kinderen opgevangen. Met Babs (16), Jahidi (14) en Esmee (5) voelen ze zich helemaal verbonden: ‘Deze kinderen zijn niet alleen ons

‘Ouders zouden eerder uit de ouderlijke macht ontzet mogen worden’ pleegkinderen maakte het stel kennis met de wereld van de hulpverlening en de scholen voor speciaal onderwijs.

mei 2015- nr. 2

huis, maar ook ons hart binnengelopen’, zegt Hilly. Wilfrieda vult aan: ‘Als wij ons niet hard maken voor deze

kinderen, wie doet het dan wel? Professionals verlenen professionele zorg, maar wij voelen ons veel dieper met onze pleegkinderen verbonden’. Beide vrouwen vinden hun motivatie in hun geloof. Wilfrieda: ‘Met kerst heb ik het in de kerk over Jozef en Maria voor wie geen plaats is in de herberg. Zo is er voor zoveel mensen in onze samenleving eigenlijk geen plaats. Daar willen wij graag wat aan doen. Hilly vult aan: ‘We kunnen niet alles op ons nemen, maar lees het verhaal van de barmhartige Samaritaan maar eens. Wie is de naaste van de beroofde en gewonde man? Voor ons zijn het in elk geval onze pleegkinderen, die nu bij ons wonen, maar ook die hier eerder gewoond hebben. Jozef nam ook de zorg op zich voor een kind dat niet van hem was.’

‘Teringhoer’ Pleegouder worden is vaak een cultuurshock ondergaan: ‘We wilden een gezinsabonnement nemen voor de dierentuin, maar konden bij de entree geen pleegzorgovereenkomst laten zien. We moesten gewoon het volle pond betalen. En dat deden we natuurlijk, we gaan de kinderen dat uitje niet afpakken. De kinderen uit het moslimgezin mogen geen varkensvlees eten, daar houden we rekening mee’. Een van de kinderen was grof taalgebruik gewend. Hilly’s zoon (toen 9, nu 24) schrok erg toen het nieuwe pleegzusje zijn moeder voor ‘teringhoer’ uitmaakte. Inmiddels is deze zoon de eerste achtervang voor het gezin. Als Wilfrieda en Hilly aan een gezamenlijke time-out toe zijn, zwaait hij de scepter over de pleegkinderen. Het is Wilfrieda en Hilly opgevallen dat biologische ouders zo’n hele lange periode de kans krijgen ‘hun leven te beteren’, terwijl ze al uitgebreid hebben laten zien de zorg voor hun kind niet aan te kunnen. Ieder jaar opnieuw moet bekeken worden of de ondertoezichtstelling al dan niet verlengd gaat worden, waardoor een kind nooit weet waar het aan toe is. Wat hen betreft zouden ouders eerder uit de ouderlijke macht ontzet mogen worden. Niet omdat de ouders geen rol meer in het leven van hun kinderen zouden mogen

hebben. Integendeel, Hilly en Wilfrieda proberen de biologische ouders juist bij hun kinderen te betrekken en weten inmiddels dat hun dat ook goed afgaat. Het gaat hen om de duidelijkheid voor het kind, maar ook voor ouders en pleegouders. Ook hebben ouders lang inspraak. Zo zou er bij hen een kind geplaatst worden, van wie de moeder Jehova-getuige was. De plaatsing ging niet door, omdat zij bezwaar had tegen het lesbische paar, dat dan voor haar kind zou gaan zorgen.

Doorzettingsvermogen Wat ook opvalt is de mate waarin het pleegkind bij alles betrokken wordt. Als het twaalf wordt, mag het alle rapporten al meelezen. Heftig voor een kind om zwart-op-wit te zien dat je moeder je zusje mishandeld heeft of dat je vader veroordeeld is voor brandstichting. Hilly vertelt hoe ze, na een incident thuis, hun pleegzoon hadden aangemeld voor een therapie ‘woedebeheersing’. Voor er een intakegesprek met hem was geregeld, hadden de pleegmoeders er al heel wat tijd ingestoken. Met het intakegesprek liep de hele therapie op niets uit. Op de vraag naar zijn motivatie antwoordde pleegzoon dat hij niet gemotiveerd was. Geen motivatie, geen therapie, de pleegmoeders konden opnieuw beginnen. Wilfrieda en Hilly zijn goed opgeleide vrouwen, met een groot doorzettingsvermogen en goede sociale vaardigheden. En ze constateren: ‘Dat heb je zeker nodig om alles rond pleegkinderen, met hun gedragsproblemen, op de rails te houden. Ons lukt dat net, maar hoe vergaat het ouders met een psychische afwijking, relatieproblemen, of een drank- of drugsprobleem? En hoe vergaat het deze mensen en hun kinderen, nu de wisseling van professionals zo groot is? Contracten worden niet verlengd, hulpverleners wisselen van instelling of van functie, we zien soms door de bomen het bos niet meer. Wij kunnen er mee omgaan, maar onze pleegzoon heeft inmiddels een vijfde voogd, daar gaat hij geen relatie meer mee opbouwen’.

Hilly zou willen dat er meer waardering komt voor pleegouders. Niet omdat zij dat zo nodig hebben, wel omdat pleegouders gewoon een geweldige bijdrage leveren aan het welzijn van een aantal kinderen en daarmee aan de maatschappij. En dan is het wrang, als je als pleegmoeder een tijd je baan opzegt om je aan je pleegkinderen te wijden, waardoor je pensioenopbouw een breuk oploopt. En is het zuur, wanneer de verzekeringsmaatschappij van de ouders een ziektekostendeclaratie niet betaalt, omdat de ouders achterlopen met de premiebetaling. En raak je een beetje verontwaardigd als je elke keer weer op elke school van je pleegkinderen moet leuren om de eerste week van januari vrij te krijgen voor een vakantie na de voor een predikant drukke

kinderen die echt niet thuis kunnen blijven wonen. Zelf vertellen ze inmiddels op voorlichtingsavonden voor aspirant-pleeggezinnen hun realistische verhaal van hoop voor deze kinderen. Uit de meest recente cijfers (over 2013) blijkt dat jaarlijks 21.606 jeugdigen gebruik maken van pleegzorg. Op 1 januari 2013 woonden 17.247 jeugdigen bij pleegouders. In 2013 zijn 9.490 nieuwe plaatsingen gerealiseerd. Op 31 december verbleven 17.781 jeugdigen bij pleegouders. De instroom in pleegzorg is groter dan de uitstroom. Het aantal jeugdigen dat gebruik maakt van pleegzorg groeit nog steeds. De tijd dat een kind in een pleeggezin verblijft, is langer geworden, er zijn minder plaatsingen afgerond. De uitstroom is dus afgenomen: in die situa-

Het aantal jeugdigen dat gebruik maakt van pleegzorg groeit nog steeds Kerst- en Nieuwjaars periode, terwijl pleegdochter Babs tot haar achtste jaar nooit op school is geweest.

Speciaal onderwijs En vraag je je af waarom het bij ‘gezinshuizen’ mogelijk is elke twee weken een weekend de deuren te sluiten, terwijl jezelf met moeite een capabele oppas kunt vinden. En ben je elke dag weer blij als pleegzoon veilig thuis is, nu de gemeente op taxivervoer bezuinigt en al die kinderen met een indicatie gewoon met lijn 50 naar school moeten, terwijl andere mensen die bus inmiddels mijden. Over het speciaal onderwijs willen de pleegmoeders nog graag kwijt dat ze het zouden betreuren als dat verdwijnt: ‘Onze pleegkinderen hebben daar veel baat bij. In het reguliere onderwijs blijven ze toch ´dat rare kind´ terwijl ze nu soms ook de beste zijn of een modelleerling genoemd worden. Heerlijk toch’. Hilly en Wilfrieda horen het nogal eens: `Fijn dat jullie pleeggezin zijn, ik zou het niet kunnen’. Beiden hopen toch dat meer mensen hun hart en huis willen openstellen voor deze

ties waar een uithuisplaatsing en plaatsing bij pleegouders noodzakelijk is, betreft het een (zeer) kwetsbare groep jeugdigen. Er is sprake van ernstige problematiek, zoals hechtingsproblemen, gedragsstoornissen en trauma’s. Dat leidt tot meer langdurend verblijf in pleegzorg. In totaal zetten 16.065 pleeggezinnen zich in voor de opvang van 21.606 pleegkinderen per jaar. In 2013 zijn 3.325 nieuwe pleegouders geaccepteerd, terwijl er 3.000 gestopt zijn.

Groot tekort Vraag en aanbod sluiten kwalitatief niet goed op elkaar aan. Met name voor jeugdigen van tien jaar en ouder is er een groot tekort aan pleegouders. Ook voor intensievere vormen van pleegzorg voor jeugdigen met ernstige emotionele-, hechtings- en/of gedragsproblemen blijft het moeilijk om geschikte pleeggezinnen te vinden.

mei 2015- nr. 2

{COLUMN

10

11

Jongeren zetten eerste stappen in kader van een wereldwijde pelgrimage

Samen op weg voor gerechtigheid en vrede

MEIDAGEN IN BERGEN BELSEN Margrietha Reinders

‘Een pelgrimage van gerechtigheid en vrede’. Dat is het thema dat de Wereldraad van Kerken in 2013 tijdens de algemene vergadering in Busan, Zuid-Korea, op de agenda heeft gezet van kerken wereldwijd. Eind maart vond op initiatief van de Raad van Kerken in Nederland een themaweekend plaats in Amersfoort. Daar deden 25 jongeren inspiratie op om vanuit hun geloofsgemeenschappen nieuwe stappen te zetten. Onder hen Mandi Ouendag en Fokke Wouda die speciaal voor De Linker Wang hun ervaringen beschrijven.

Mandi Ouendag en Fokke Wouda

Aboriginalkinderen gaan terug naar de plek waar hun moeder voor het eerst voelde dat ze zwanger was. Moslims vertrekken minimaal een keer voor de Hadj naar Mekka. Vele christenen én niet-christenen lopen jaarlijks de weg naar Santiago op zoek naar zichzelf. En elk jaar weer zijn er duizenden jongeren die zich voor een week terugtrekken in het kleine kloosterdorpje Taizé om zich te verbinden met zichzelf, met elkaar en met God.

Transformatie ‘Zwerven zit in ons bloed, heimwee hebben naar een beter leven, altijd maar zoeken. We zijn ons hele leven op zoek naar een nieuw thuis. Ook al kom je na die zoektocht thuis in hetzelfde huis, toch is het een ander thuis,’ aldus oud-katholiek aartsbisschop Joris Vercammen, één van de sprekers tijdens het weekend. Pelgrimage is in vele tradities een bekend woord. De Wereldraad van Kerken (WCC) stelde tijdens de Assemblee in Busan, Zuid-Korea, het thema voor de komende jaren vast: ‘een pelgrimage van gerechtigheid en vrede’. Zo omschrijft de Wereldraad de oecumenische identiteit van de kerk in de komende periode. Lidkerken zoeken nu naar manieren om handen en voeten te geven aan dit thema. Uit alle hoeken van Nederland kwamen we bijeen in Amersfoort. We dachten na over het thema van de Wereldraad. Interessant, juist omdat er veel christelijke stromingen samen gemei 2015- nr. 2

komen waren; remonstrants, roomsen oud-katholiek, doopsgezind, quaker, anglicaans, Syrisch orthodox, vrij evangelisch, leden van het Leger des Heils en de Protestantse Kerk in Nederland. Maar ook vertegenwoordigers van de Taizé-groep Amersfoort en Pax Nederland. Onder anderen dominee Karin van den Broeke (protestantse Kerk in Nederland) en aartsbisschop Joris Vercammen (oud-katholieke kerk in Nederland) hielden inleidingen over

het thema. Zij wezen er op dat het hart van het christendom transformatie is. Christen zijn is een proces van verandering laten plaatsvinden. En van daaruit ook de wereld ten goede willen veranderen. We spraken twee dagen in alle openheid over de bedoeling die de Wereldraad heeft met het begrip pelgrimage en of wij onszelf en onze kerk hierin herkennen. Eén van de voordelen van zo’n gemengd gezelschap werd al gauw

Het is een mooie lenteavond. De late zon kleurt de velden en bomen rond het laadperron bij concentratiekamp Bergen Belsen. Er staat een verlaten wagon, op een vooroorlogs oud treinspoor. De wielen zijn bedekt met kleine kiezelsteentjes, achtergelaten door bezoekers. Gedenksteentjes voor de 52.000 mensen die hier de dood vonden tussen 1943 en 1945.

duidelijk. Het was prettig om met leeftijdgenoten te spreken over onze kerken en hoe we het geloof beleven. We merkten dat onze generatie op heel eigen wijze een plek zoekt in de kerk. Het was stimulerend om met andere jongeren van gedachten te wisselen

en vrede, verdeling van welvaart en spanningen tussen bevolkingsgroepen en religies. Na de verkenning van de begrippen ‘pelgrimage’, ‘gerechtigheid’ en ‘vrede’ bleef vooral één vraag terugkeren. Hoe vertalen we deze abstracte begrippen

Hoe vertalen we gerechtigheid en vrede naar de praktijk van onze plaatselijke gemeenschappen? over de uitdagingen van deze tijd. En om te ontdekken dat er weliswaar verschillen bestaan tussen de kerken, maar dat we ook veel delen. Het thema bood ons gelegenheid om na te denken over wat we als christenen gezamenlijk kunnen betekenen in de samenleving. Maar ook over hoe we dat samen met anderen, gelovig en niet gelovig, kunnen doen. Een interreligieuze wandeling door de stad bracht ons in herinnering dat ook anderen bezig zijn met een pelgrimage door het leven. In het thema pelgrimage herkenden we drie dimensies. De individuele dimensie is de levensweg van het individu. Hoe sta je in het leven? Heb je vrede met jezelf en met God? Hoe rechtvaardig ben je, bijvoorbeeld in je oordeel over jezelf en anderen? Een tweede niveau is dat van de plaatselijke gemeenschap. We wisselden de activiteiten uit die gemeentes en parochies ondernemen in hun directe omgeving. De derde dimensie is die van de wereldkerk. Op hoger niveau spelen de grote sociale en economische vraagstukken; die van oorlog

naar de praktijk van onze plaatselijke gemeenschappen? Hoe kunnen we deze pelgrimage concreet beleven? Tijdens de evaluatie is de algemene toon ‘We zijn moe, maar wat een energie heerste er dit weekend om er mee verder te gaan in onze eigen kerk.’ Er werden plannen gemaakt voor verder contact ná het weekend. De goede start die in dit weekend is gemaakt verdient verdere uitwerking. Iris Speckmann en Kees Nieuwerth, de organiserende leden van de taakgroep Pelgrimage van de Raad van Kerken in Nederland, zullen de ingebrachte ideeën, vragen en suggesties meenemen in de ontwikkeling van plannen en activiteiten in de komende jaren. Er is tijd: het thema vergezelt de kerken tot de volgende Assemblee van de Wereldraad van Kerken in 2021.’ Meer info? Zie www.raadvankerken.nl en www.oikoumene.org.

Voor de wagon staat mijn vader, in zijn mooiste witte overhemd, achter een lezenaar die wiebelt in de wind. Een kleine groep nabestaanden en mensen uit de plaatselijke gemeente is bij elkaar gekomen voor de herdenking van de bevrijding van dit kamp, op april 1945. Mij opa Willem was toen al een paar weken dood. Zijn uitgemergelde lichaam lag tussen dat van duizenden anderen, onbegraven , ergens in de buurt van het gevangenkamp voor politieke arrestanten. Na een tocht uit Sachsenhausen was hij samen met andere arbeidsongeschikte gevangenen lopend naar Bergen Belsen gegaan. De meesten stierven door systematische uitputting, honger, ziekte en mishandelingen. Opa Willem kon die laatste dagen zijn brits niet meer in komen. Hij had vlektyfus gekregen. Mijn 83 jaar oude vader staat rechtop, en hij vertelt het oude verhaal, dat mij al ontelbare malen verteld is : het verhaal van een dorpsdominee , die onderduikadressen vond en voedselbonnen uitdeelde, een joods gezin onderbracht bij een boer uit zijn gemeente. Van het een kwam het ander, en zo werd hij lid van de Landelijke Ondergrondse. Zijn schuilnaam was Kees. ‘Niet verdrietig zijn , als ze mij ophalen. Als dat gebeuren moet, is het voor de goede zaak’ schijnt hij gezegd te hebben tegen de 11-jarige , die mijn vader toen was. Gaandeweg werd het gevaarlijker en zo ging het fout: bij een represaille werd hij opgepakt en afgevoerd. Nooit meer is hij teruggekeerd in de pastorie. Vele jaren later is mijn vader hem gaan zoeken op de kale vlakte van het gevangenkamp, nu veranderd in een grafheuvel. Nu is hij zelf oud, ouder dan zijn ei- gen vader ooit zou worden, en zijn kinderen zitten voor hem, allemaal met de oorlog in hun hart gegrift. Oorlogen laten onnoembare littekens na. Niet alleen de graven van tienduizenden in Bergen Belsen, en waar dan ook ter wereld, maar ook de onzichtbare wonden bij nabestaanden en hun kinderen. En toch: mij heeft het gemaakt tot wie ik ben. De oorlog ging voorbij , maar de liefde niet. Ik hoor het in het ruisen van de bomen, het fluiten van de vogels over de massagraven, en in het ijle vredeslied bij de wagon.

Margrietha Reinders, predikant te Amsterdam. mei 2015- nr. 2

12

13

Bewindvoerder en budgetcoach helpen bij afbetalen schulden

‘Geld lenen gaat te gemakkelijk’ Aan de onderkant van Nederland groeien de schulden. Ook voor mensen met een klein budget wordt het heel makkelijk gemaakt om te consumeren en schulden te maken. Als je weinig geld hebt, kan de afbetaling een probleem worden. In dit artikel komen een ervaringsdeskundige en een budgetcoach aan het woord. Ze vertellen heel direct over het leven met schulden. Anita Broekhuizen

’Het wordt ons te gemakkelijk gemaakt. Je belt naar Neckermann, Otto en Wehkamp en de spullen zijn binnen.’ Aan het woord is Kelly Louwerse (niet haar eigen naam). Zij kwam na een scheiding in de schulden. Drie maanden na de scheiding

een schuld bij doordat haar zoon hoge telefoonkosten had gemaakt, zonder dat zij het wist. Kelly vertelt: ’Zo stapelde ik schuld op schuld. Op dat moment was ik steeds meer gaten aan het vullen; gaten vullen met gaten. De schuld liep op tot 52 duizend gulden. Ik ben toen zelf naar de kredietbank gestapt. Het duurde nog een jaar voordat ik een bewindvoerder kreeg toegewezen.’ ‘Ik heb geluk gehad met een hele goede bewindvoerder. Als er iets was, belde ik hem en gaf hij advies. Zo belde Neckermann midden in de schuldsanering van drie jaar dat er een openstaande schuld stond van 15 duizend euro. De medewerker van Neckermann ging enorm tegen mij te keer dat ik moest betalen. Maar ze noemde een adres waar ik niet gewoond had.

‘Na het betalen van mijn vaste lasten houd ik 40 euro per maand over’ kwam haar ex alle spullen ophalen. Zij heeft vervolgens bij Neckermann een nieuwe inboedel gekocht. Hoewel ze een bijstandsuitkering had, lukte het haar in het begin om haar schulden af te lossen. Maar toen kwam er opeens

Mijn bewindvoerder adviseerde toen om bij de gemeente een bewijs van verblijf te halen. Dit heb ik opgestuurd en vervolgens heb ik er niets meer over gehoord.’ Kelly verklaart de schulden van steeds

meer mensen als volgt: ‘In deze maatschappij is het moeilijk geen schulden te maken. Ik heb een uitkering van rond de 800 euro. Mijn huur is 720 euro en de huurtoeslag 306 euro. Na het betalen van mijn vaste lasten houd ik 40 euro per maand over. Verhuizen is geen optie, want ik heb een aangepast huis waar ik met mijn scootmobiel in kan. Zes jaarlang kreeg ik eten van de Voedselbank, maar dat stopt nu. Ik krijg gelukkig wel veel kleding en eten. Ik red mij nu wel. Helaas heb ik wel weer een schuld opgelopen, maar ik regel het nu zelf. Je moet gewoon bellen en iets regelen. Het scheelt dat de kinderen het huis uit zijn en ik weet wat ik kan betalen. Het is overzichtelijk geworden. Het moeilijkste is het rondkomen met zo weinig geld. Verder word het je veel te gemakkelijk gemaakt om iets te bestellen via Neckermann, Wehkamp en Otto. Je buurvrouw heeft een nieuwe bankstel en je wilt ook wel eens iets nieuws. Iedereen bestelt en betaalt later, je ziet genoeg voorbeelden. Het is zo gemakkelijk. Als je afbetaalt bij Neckermann komt er zo weer geld bij dat je kunt lenen. Eigenlijk zouden die bedrijven regels moeten opstellen dat je niet meer dan 500 euro schuld mag maken. Maar je kunt gemakkelijk veel meer lenen.’

Budgetcoach Een mogelijkheid om te werken aan het afbetalen van je schulden is via een budgetcoach. Dennis Drabbe van Drabbe Budgetbeheer is een voorbeeld van een budgetcoach. Drabbe bezoekt mensen thuis voor advies, coaching en budgetbeheer. Hij helpt mensen met schulden, maar biedt ook hulp aan ouderen om geldzaken voor ze te regelen. Ouderen hebben vaak geen idee van digitaal bankieren, aldus Drabbe: ’Helaas is het zo dat acht van de tien aanvragen voor hulp niet op te lossen zijn via budgetcoaching. In die gevallen zijn er te weinig mogelijkheden voor het terugbetalen van de schulden. Er is geen aflossingscapaciteit. Ik moet ze doorverwijzen naar de gemeente (kredietbank). Dit zijn mensen die te lang hebben gewacht met advies over betalingen en dreigende schulden.’ Als mensen niet meer via het reguliere mei 2015- nr. 2

traject geholpen worden, komt via de kredietbank de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP) in beeld. Er wordt dan bij de rechter wettelijk schuldsanering aangevraagd. De rechtbank benoemt een bewindvoerder en er komt een aflossingsbedrag. Na drie jaar zijn dan de schulden afbetaald of kwijtgescholden. In die drie jaar krijgt diegene dan een klein bedrag voor leefgeld, de rest gaat naar het aflossen van de schulden. In die drie jaar gaat de post ook via de bewindvoerder, zodat de mensen geen nieuwe schulden kunnen maken. Drabbe geeft aan dat hij merkt dat mensen vaak zeggen: ‘Daar heb ik toch recht op. ’Mensen met schulden reageren volgens Drabbe vaak te laat op veranderende privéomstandigheden. Zij houden een bestedings-

len van schulden. Het zijn vaak hoge bedragen. Zij willen meteen oplossingen zien, daarom moet je zelf achter betalingsregelingen aan.’ Drabbe geeft aan dat de gemeente de zorgplicht heeft om mensen met schulden te helpen. ‘Er is nog veel te weinig aandacht voor preventie. Mensen lopen nog te lang rond met dreigende schuldproblemen. Wij kunnen ze niet verplichten om hulp te accepteren. Vaak is het al voldoende als je samen belt naar UWV over de WW-uitkering, zodat ze krijgen waar ze recht op hebben. Je helpt ze door ze weerbaarder te maken en eerlijk te zijn. Geen uitstel van betalingen meer, maar op zoek gaan naar oplossingen. Maar veel mensen lopen weg voor hulp en komen in een hulpeloze situatie.’

Veel mensen lopen weg voor hulp en komen in een hulpeloze situatie patroon aan dat niet past bij hun financiële situatie. Vooral door het verlies van werk of een scheiding kunnen mensen schulden gaan maken. Er wordt te laat ingegrepen in het uitgavenpatroon. Het lukt mensen niet om met minder tevreden te zijn en daarom worden er bijvoorbeeld geen abonnementen opgezegd. Drabbe vertelt hoe hij werkt: ’Ik ben vrij hard, ze moeten 100 procent meewerken, anders stopt mijn hulp. Roken kost al snel rond de 100 euro per maand. Ik kan wel vriendelijk vragen te stoppen, maar als ze blijven roken wordt het terugbetalen van schulden wel moeilijker. Als de auto voor het werk niet nodig is, kan hij ook verkocht worden. Mensen met fraude help ik in principe niet, net als drugsgebruikers of mensen die door schulden een wietplantage hebben gehad. Het moet eerlijk of je lost het zelf op.’ ’Het grootste problemen bij schulden is vaak de achterstand van betaling in huur of hypotheek. Er is dan een dreigende uithuiszetting en dan ben je nog verder in de problemen. De belastingdienst en de bank zijn vaak het grootste probleem met het terugbeta-

Elke gemeente heeft de zorgplicht voor schuldhulpverlening. Sinds 2012 is de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) in werking getreden. Onder schuldhulpverlening wordt verstaan: Het hele scala aan diensten dat je kunt gebruiken om schulden te voorkomen, op te lossen en beheersbaar te maken voor de burger. Ton van Schijndel van de gemeente Breda geeft de volgende reactie op de kritiek van Dennis Drabbe: ‘De gemeente Breda voert een actief beleid op preventie, nazorg en vroege signalering. Dit neemt niet weg dat er veel mensen lang of te lang wachten met het zoeken naar hulp. De gemeente en haar partners zijn continu in gesprek om de drempel tot de integrale schuldhulpverlening zo laag mogelijk te maken. Zo werken we actief met vrijwilligers die gemakkelijker benaderbaar zijn dan de professionele instanties. Ook gaan we actief de wijken in om letterlijk en figuurlijk dicht bij de mensen te staan. Ook primaire preventie (voorkomen dat schulden ontstaan) vinden we erg belangrijk. Wij delen dan ook niet de stelling van Dennis Drabbe dat er veel te weinig aandacht is voor preventie.’ Op de

Kelly Louwerse: ‘Het moeilijkste is rondkomen van zo weinig geld’ opmerking dat mensen te gemakkelijk schulden kunnen maken bij bedrijven, wil de gemeente Breda niet reageren. Bedrijven zijn volgens de gemeente Breda vrij om zelf te bepalen hoeveel de consument mag lenen. Deze verhalen maken duidelijk dat dreigende schulden een probleem kunnen worden als er niet wordt ingegrepen. De budgetcoach en de gemeente kunnen bij dreigende schulden hulp bieden. Uiteindelijk ligt de eerste verantwoordelijkheid altijd bij de mensen zelf, zoals Kelly Louwerse heeft laten zien. De eerste les is dan ook: pas je uitgavenpatroon aan als je privéomstandigheden sterk veranderen en voorkom dat je in een schuldensanering komt. Het aloude spreekwoord ‘voorkomen is beter dan genezen’, geldt ook hier.

mei 2015- nr. 2

14

7

Politieke gevangenen in concentratiekamp Dachau

15 6

4 1

2

Geen nummers maar Namen Bas Roufs Tussen 1941 en 1945 zaten ruim tweeduizend Nederlanders, voornamelijk politieke gevangenen, in concentratiekamp Dachau. Bij binnenkomst kreeg elk van hen een nummer; diens naam deed er niet langer toe. Tot en met 25 oktober 2015 staan in het Verzetsmuseum Amsterdam de personen achter de nummers centraal in de tentoonstelling Geen nummers maar Namen. De tentoonstelling komt voort uit een ontmoeting tussen generaties. HAVO- en VWO-scholieren hebben verhalen van oud-Dachaugevangenen opgetekend; ze interviewden laatstgenoemden of nabestaanden, bezochten de plekken waar ze gevangen zaten en deden archiefonderzoek. De kern van de tentoonstelling is een zogeheten interactief monument. Bezoekers

kunnen er kampnummers omzetten in namen met biografische gegevens. Ook kan er informatie worden toegevoegd, zodat uiteindelijk alle Nederlandse gevangenen die in Dachau hebben gezeten, hun naam en identiteit terugkrijgen. Vandaag, zeventig jaar na de Tweede Wereldoorlog, worden nog steeds mensen gevangen gezet vanwege hun mening of verzet tegen machthebbers. In samenwerking met Amnesty International is er in de tentoonstelling aandacht voor drie hedendaagse gevangenen. Eén van hen is Raif Badawi, de blogger uit Saudi Arabië, veroordeeld tot onder meer duizend stokslagen. In het kader van Geen nummers maar Namen volgt een publicatie met de biografieën die door de jongeren zijn geschreven. Ook zijn er presentaties en lezingen. Meer informatie: www.verzetsmuseum.org.

8

3

5a

mei 2015- nr. 2

5b

1. Trompetkoffer Jaap van Mesdag. Collectie Centre Européen du résistant déporté, Natzweiler. 2. Portretfoto Joke, dochter van Lies Bueninck-Hendrikse. Collectie familie Voorn. 3. Foto Jop Bruin, Willemijn van Gurp en Jelle Braaksma ©Duinzand, Martha Bakker. 4. Ontmoeting tussen generaties. Foto Pim Boellaard. Collectie NIOD. 5. Kampjas (5a) + foto driehoek op kampjas (5b). Collectie Verzetsmuseum Amsterdam. 6.Raif Badawi in 2012. Deze foto is beschikbaar gesteld door PEN International. Licensie CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons. 7. Het Verzetsmonument op het Utrechtse Domplein tijdens de dodenherdenking daar op 4 mei 2014. Foto Bas Roufs, 4 mei 2014. Beeld vervaardigd in 1949 door Corinne Franzén-Heslenfeld. 8. Het voormalige concentratiekamp Dachau, Duitsland. foto Tommy Ellis op Flickr.com, 24 augustus 2012.

mei 2015- nr. 2

16

17

‘Geopolitiek is helemaal terug’

Uit twintig voordrachten zijn vijf nominaties voorgedragen

Naar een groene visie op vrede en veiligheid

Ab Harrewijn Prijs 2015 Christian Jongeneel

Met de Rotterdamse Pauluskerk kiest de Ab Harrewijn Prijs voor een locatie die al decennia verbonden is met de armoedebeweging in Nederland. Het oude gebouw is weliswaar gesloopt, maar op dezelfde plek is een nieuwe, futuristische kerk verrezen, van waaruit de grootstedelijke diaconale vraag zoveel mogelijk beantwoord wordt. Ook de vraag aan voormalig minister Aart-Jan de Geus als spreker ligt een terugblik ten grondslag. Hij was het die in 2002 hardop zei in een rechts kabinet ‘de erfenis van Ab Harrewijn’ te willen bewaken. Daarover zei hij indertijd in De Linker Wang: ‘Iedereen deed alsof voor de toekomst van het land de nalatenschap van Pim Fortuijn het belangrijkst was. Terwijl Ab, om wie ik echt verdriet gehad heb dat hij er niet meer was, ook voor een aantal heel behartenswaardige dingen stond. Daarin was hij uniek in het parlement, in zijn inzet voor wat zich in de uitvoeringswereld afspeelt, maar ook in zijn respect voor het individu.’ Inmiddels heeft De Geus de politiek verlaten. Hij is nu CEO van de Bertels-

mei 2015- nr. 2

Sinds de zomer van 2014 voelen de internationale betrekkingen anders. In sommige opzichten lijkt de situatie op die van de jaren 1914-1945. Maar ook schijnbare gelijkenissen met de veertig jaar vóór de val van de Muur dringen zich op. Hoe dan ook – veiligheidspolitieke verhoudingen wijzigen sterk. Het is de vraag hoe we daarmee om moeten gaan vanuit Nederland en de EU.

mann Stiftung, de eigenaar van het mediabedrijf waar onder andere RTL toe behoort. Daarnaast is hij voorzitter van de raad van commissarissen van de Triodos Bank. De winnaar van de Ab Harrewijn Prijs krijgt een kunstwerk met bijbehorende cheque van 5000 euro uitgereikt. Voor de andere vier genomineerden is een prijs van 1500 euro beschikbaar.

De prijs De Ab Harrewijn Prijs is een initiatief van de gelijknamige stichting. De Prijs is vernoemd naar Ab Harrewijn, theoloog, dominee, arbeidspastor bij DISK Amsterdam, voorzitter en Tweede-Kamerlid van GroenLinks en mede-oprichter van De Linker Wang, die in 2002 plotseling overleed. De jury van de Ab Harrewijn Prijs bestaat uit Siska Barelds (partner van Ab), Hub Crijns (directeur DISK), Ruard Ganzevoort, (voorzitter De Linker Wang), Ineke van Gent (voormalig Tweede-Kamerlid), Eddy Reefhuis (oud-studiegenoot van Ab), en Els Veenis (voormalig partijbestuurder GroenLinks). Meer informatie: www.abharrewijnprijs.nl

Shanta Bhikharie van Samen Vooruit, Amsterdam. Samen Vooruit richt zich op het bespreekbaar maken van taboes in de hindoestaanse gemeenschap, zoals huiselijk geweld, homoseksualiteit en suïcide. Meer informatie: www.stichtingsavo.nl

Marc Vlemmix van Dance for Health, Rotterdam. Dance for Health helpt Parkinsonpatiënten door met hen te dansen. Dat helpt niet alleen met de fysiek, maar brengt ook lotgenoten samen. Het initiatief heeft bovendien een band met Ab Harrewijn, die ook leiding gaf aan een dansgezelschap met sociale doelen. Meer informatie: www.danceforhealth.nl

Ank van der Vliet en Piet van der Lende van de Bijstandsbond, Amsterdam. Al bijna veertig jaar behartigt de Bijstandsbond de belangen van mensen met een uitkering en van werkenden met een minimaal inkomen. Meer informatie: www.bijstandsbond.org

Maaike Graaff namens de kerngroep van stichting Vluchtelingen in de Knel, Eindhoven. Vluchtelingen in de Knel komt op voor vluchtelingen in Nederland, maar stelt zich ook activistisch op om het beleid te veranderen. Zo slaagde ze er onlangs in de mogelijkheid voor vluchtelingen te scheppen om bij volmacht aangifte van een misdrijf te doen bij de politie. Meer informatie: www.vluchtelingenindeknel.nl

Bas Roufs

De jury van de Ab Harrewijn Prijs heeft vijf zeer uiteenlopende initiatieven genomineerd voor de prijs van 2015. De uitreiking vindt zoals altijd plaats op de sterfdag in 2002 van Ab Harrewijn, 13 mei, om drie uur ‘s middags. De locatie is deze keer de Pauluskerk in Rotterdam. Voormalig minister van SZW Aart Jan de Geus verzorgt een lezing. Nominaties De jury kreeg dit jaar twintig voordrachten binnen, waarvan er vijf als genomineerden voor de prijs zijn geselecteerd. Hiernaast staan ze in willekeurige volgorde vermeld.

Helma du Pont van Steun Gezin, Breda. Steun Gezin heeft een online platform ontwikkeld waarop mensen direct en anoniem een factuur kunnen betalen voor anderen die daar geen geld voor hebben. Meer informatie: www.steungezin.nl

Op die stralende 17 juli 2014 was Europa in vakantiestemming. Het neerschieten van de MH-17 maakte abrupt een einde aan de zomerse idylle. Intensieve crisisdiplomatie blijft nodig om te voorkomen dat dit trieste incident ontaardt in levensgevaarlijke hernieuwde spanningen tussen Rusland en het westen. Zowel afgelopen zomer als exact honderd jaar eerder waren er enkele grootmachten die formeel géén oorlog met elkaar wilden. Het enige wezenlijke verschil is dat in 2014 de lont uiteindelijk (nog?) niet is ontvlamd terwijl dat in 1914 wel gebeurde.

De Krim en Oost-Oekraïne Het wordt steeds duidelijker dat de recente crises in de Krim en Oost-Oekraïne een lastige waterscheiding dreigen te worden tussen twee periodes in de internationale betrekkingen. De ontspanningsperiode die begon vlak voor de val van de Muur lijkt inmiddels voltooid verleden tijd. Overigens kun je bij die tijd van ‘ontspanning’ ook vraagtekens zetten. Al sinds de jaren negentig is Rusland in conflict met Georgië over de autonome, de facto ‘onafhankelijke’ republieken Abchazië en Zuid-Ossetië; in het conflict tussen Georgische en andere bevolkingsgroepen kiest Moskou steeds de kant van die andere bevolkingsgroepen. Weliswaar heeft Rusland beide gebieden niet formeel geannexeerd; maar in de praktijk heeft ze er een stevige vinger in de pap. De historicus Geert Mak deelt op 12

april in het radioprogramma De Kennis van Nu zijn visie op internationale verhoudingen. Verhoudingen met Rusland zijn tot op zekere hoogte weer net zo problematisch als vóór de val van de Muur. Toch zijn er principiële, blijvende verschillen tussen nu en de Koude Oorlogstijd. Landen zoals Polen en Litouwen zijn nu fanatiek pro-westers. Bovendien is de overzichtelijke twee supermachten-structuur van de jaren vijftig tot en met tachtig passé. Hedendaagse internationale verhoudingen kenmerken zich door meerdere regionale grootmachten, belangentegenstellingen en wisselende allianties; ze zijn dus onvoorspelbaarder en gevaarlijker in vergelijking met de bipolaire wereld van dertig jaar geleden. Mak vat de nieuwe situatie kernachtig samen: ‘Geopolitiek is

Desalniettemin zou de territoriale integriteit van de héle Oekraïne uitgangspunt moeten zijn: met inbegrip van de Krim.

Veiligheid rond Oostzee Het is begrijpelijk dat Polen, de Baltische landen en zelfs Zweden alert zijn. Ze hebben hun militaire inspanningen recentelijk opgevoerd – in de gegeven omstandigheden onvermijdelijk. De Baltische landen zijn nog steeds vrij dankzij hun NAVO-lidmaatschap; desalniettemin blijft ook daar de positie van Russischtalige minderheden precair. Analisten als Rob de Wijk grijpen onder meer de situatie rond de Oostzee aan om hun pleidooi te onderstrepen niet langer te bezuinigen op defensie. Terecht wijst Europarlementariër Bas

Niet langer bezuinigen op defensie? Of een andere energiepolitiek? helemaal terug’. De reactie van de EU op de annexatie van de Krim en de invallen in Oost-Oekraïne was het beste wat in de gegeven omstandigheden mogelijk was: het instellen van een boycot van bepaalde Russische bedrijven, instellingen en personen. Weliswaar is het nu iets rustiger in vergelijking met afgelopen zomer; maar rond onder meer Debaltsevo en Marioepol houden de pro-Russische rebellen de oorlog nog gaande. Pas wanneer de Russen weer vertrokken zijn uit zowel de Krim als Oost-Oekraïne, kunnen deze sancties mijns inziens worden opgeheven. Verder is het legitiem de Russen toe te staan Sebastopol te handhaven als militaire basis – zoals dat was vóór maart 2014. Voor het overige wordt de Krim wat mij betreft weer Oekraïens, met dien verstande dat het Russisch daar de eerste officiële taal blijft. Ook talen en overige culturele rechten van Oekraïners en de Krimtataren moeten daar een officiële, beschermde status krijgen. Regio’s zoals Donbass, Donetsk en Kharkov moeten ook Russischtalig blijven, met Oekraïens als tweede taal.

Eickhout op een essentieel Europees veiligheidsbelang: Russisch gas in de EU moet zo snel mogelijk vervangen worden door alternatieve energiebronnen. Dit is een bruikbare eerste aanzet voor een integrale, actuele groene veiligheidsvisie.

Bas Roufs studeerde Internationale Betrekkingen en is bestuurslid en redacteur van De Linker Wang.

mei 2015- nr. 2

18

19

Spirituele verbondenheid als duurzame grondhouding

Landbouw vraagt om spirituele verbondenheid Rentmeesterschap helpt ons niet om de milieucrisis te boven te komen. Dat schreef ik in het vorige nummer van De Linker Wang. Er is een helende factor nodig. Spirituele verbondenheid met de natuur kan ons helpen. Dat geldt zeker voor de landbouw, want voedselproductie is misschien wel de meest verbindende factor tussen mens en natuur. Marjolein Tiemens-Hulscher

De productie van ons voedsel raakt iedereen. Landbouwdeskundigen houden zich bezig met de vraag hoe we bij een toenemende wereldbevolking alle monden kunnen voeden. Boeren buigen hun hoofd over hoe ze hun bedrijf rendabel kunnen houden. Consumenten tenslotte maken, bewust of onbewust de keuze, van welk land-

doet schade aan de ecosystemen er om heen en verder weg. Denk aan kap van tropisch regenwoud, uitputting van de bodem, verlaging van de grondwaterstand, vervuiling van bodem en oppervlakte water en het verlies van biodiversiteit. Voor de consument levert dit goedkoop voedsel op, omdat de schadelijke effecten niet worden verrekend in de prijs. De ‘heerserconsument’ is niet geïnteresseerd in waar het voedsel vandaan komt en hoe het geproduceerd wordt, maar laat zich leiden door een lage prijs. Hoewel de industriële landbouw het meest gangbaar is in West Europa, wordt het steeds meer onderzoekers, boeren, consumenten en politici, duidelijk dat deze vorm van landbouw op de lange termijn niet houdbaar is,

Zelfpluktuinen, zorgboerderijen en permacultuur. Het zijn voorbeelden van zingeving in de voedselproductie bouwsysteem ze de producten kopen. Onze kijk op de relatie tussen mens en natuur speelt bij het zoeken naar oplossingen en het maken van keuzes een grote rol.

Biodiversiteit Sommige deskundigen staan een verdubbeling van de agrarische productie voor met het gangbare westerse systeem als leidraad, waarin technologische oplossingen de hoofdrol spelen. Dit sluit aan bij de grondhouding van de heerser en de rentmeester. De ‘heerserlandbouw’ schakelt het lokale ecosysteem uit en is gericht op maximale productie. Zij kenmerkt zich door hoogwaardige technologie, een hoge mate van specialisatie, weinig gewas- of diersoorten per bedrijf, grote percelen met monoculturen, megastallen, en veel fysische, chemische en biotechnologische input, in de vorm van kunstmest, bestrijdingsmiddelen en gentech gewassen. Onkruiden, ziekten en plagen mogen in het systeem niet bestaan en worden, vaak preventief, chemisch bestreden. Deze vorm van industriële landbouw schakelt het lokale ecosysteem uit én mei 2015- nr. 2

omdat ze ecosystemen, de bron van haar bestaan, vernietigt. Een antwoord daarop is de ontwikkeling van de geïntegreerde landbouw, die veel aspecten van de biologische landbouw heeft overgenomen. Je zou dit een ‘rentmeesterlandbouw’ kunnen noemen; nog steeds gericht op efficiëntie en hoge opbrengsten, maar niet meer ten koste van het milieu. De ‘rentmeesterboer’ gaat uit van het voorzorgprincipe en heeft aandacht voor bodemvruchtbaarheid, dierenwelzijn, kiest rassen die weerbaarder zijn tegen ziekten en plagen en zal minder snel naar de gifspuit grijpen. Onkruiden, ziekten en plagen worden tot een zekere hoogte toegelaten in het systeem. Pas als ze boven een schadedrempel uitkomen, worden ze bij voorkeur biologisch of mechanisch bestreden, maar het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen is niet uitgesloten.

‘Partnerlandbouw’ De ‘rentmeesterlandbouw’ kan desondanks grootschalig zijn. Een melkveebedrijf met een megastal klinkt direct als industriële veeteelt. Maar door de bedrijfsvoering kan dit toch een voor-

vol wormen en larven zijn voor hen een traktatie. Na de kippen komen de vleeskippen, en na hen de kalkoenen. Ieder dier scharrelt zijn eigen kostje op het land bij elkaar. Met hun gegraas en gepik verjongen ze het grasland en bemesten ze ook.’

Studiedag theologie en duurzaamheid Marjolein Tiemens-Hulscher en Trinus Hoekstra (werkzaam bij Kerk in Actie) geven samen een workshop over voedsel tijdens de studiedag Theologie en Duurzaamheid. De workshop gaat over ‘Voedsel: rein of onrein?’. Steeds meer consumenten willen weten waar hun voedsel vandaan komt en hoe het geproduceerd is, om vervolgens te besluiten of ze iets wel of niet zullen kopen. Maar op grond van welke criteria maken consumenten deze keuzes? In de workshop willen we deze vraag vanuit een Bijbels spreken over voedsel in termen van ‘rein of onrein’ benaderen. In de Bijbel speelt voedsel, en met name de herkomst van (dierlijk) voedsel een grote rol. We kennen de Bijbelse spijswetten, waarin beschreven staat welke dieren ‘rein’ zijn en welke ‘onrein’. Kan dit ‘oude’ onderscheid van ‘rein of onrein’ ons inspireren om met een nieuwe blik naar ons voedsel te kijken? Kan het onderscheid ‘duurzaam of onduurzaam’ een nieuwe vertaling zijn van dit ‘oude’ onderscheid. In welk geheel van zingeving paste het onderscheid ‘rein of onrein’ eigenlijk? En in welk geheel van zingeving past het ‘nieuwe’ onderscheid van ‘duurzaam of onduurzaam’? Wat voor rol speelt God in het onderscheid ‘rein of onrein’ en wat voor rol speelt God in het onderscheid ‘duurzaam of onduurzaam’? De studiedag is bedoeld voor theologen, voorgangers, medewerkers en studenten van theologische opleidingen en religiewetenschappen en andere geïnteresseerden in theologie/spiritualiteit en duurzaamheid/natuur. Vrijdag 12 juni van 10.00 tot 17.00 uur, Christelijke Hogeschool Ede, Oude Kerkweg 100, 6710 BB Ede. Info: www.stichtingoikos.nl/ actueel/studiedag-theologie-enduurzaamheid.

Permacultuur

Cursus Permacultuur. Foto: Rob Baxter, Flickr.com Creative Commons. beeld van rentmeesterlandbouw zijn. Waarom? Door grondgebondenheid, wanneer het veevoer zoveel mogelijk zelf wordt geteeld, er weidegang is en de koeien in de zomer naar buiten gaan. Zo boert er een boer die zijn driehonderd koeien bijna alle tot zes generaties terug kent. Dat kan volgens mij alleen als je je dieren veel ‘persoonlijke’ aandacht geeft.

Natuurlijk evenwicht Er zijn ook landbouwdeskundigen die menen dat we wereldwijd meer produceren dan we kunnen consumeren, alleen niet op de juiste plaats. Het opvoeren van de productie is helemaal niet nodig. De industriële landbouw, die we in het westen en in de VS kennen is elders in de wereld vrijwel nergens de norm. Het is de kleinschalige landbouw die meer dan de helft van de wereldbevolking voedt. De kleine boeren bezitten een onschatbare kennis van het lokale ecosysteem en boeren met de natuur mee. De westerse landbouw kan hiervan leren door in te zetten op ecologische intensivering. De biologische landbouw gaat hierin voor en is daarmee een voorbeeld van wat ik ‘partnerlandbouw’ zou noemen. Zij maakt optimaal gebruik van wat de natuur biedt en gaat uit van biodiversiteit, natuurlijke processen en multifunctionaliteit. De ‘partnerboer’ zorgt voor behoud van een levende

en vruchtbare bodem door een ruime gewasrotatie en gebruik van organische mest, groenbemesters en vlinderbloemigen die stikstof binden. Hij streeft naar zoveel mogelijk gesloten kringlopen. In het teeltsysteem wordt uitgegaan van natuurlijk evenwicht, door een slimme rassenkeuze en gewascombinaties, maar ook door de aanleg van bijvoorbeeld houtwallen, hagen en bloeiende akkerranden. Kunstmest, chemische bestrijdingsmiddelen en gentech gewassen worden niet gebruikt, want die verstoren de natuurlijke balans. Onkruiden, ziekten en plagen worden beschouwd als een signaal dat er iets mis is in het systeem.

Wormenen larven Dat zelfs partnerlandbouw grootschalig kan zijn laat de Amerikaanse veeboer Joel Salatin zien, die door het opinieblad Time de meest innovatieve boer ter wereld werd genoemd (2014). Hij zei in een interview in Trouw (mei 2014): ‘Wij volgen zoveel mogelijk de natuur. Dieren maken daar een belangrijk deel van uit. Dieren bewegen, ze staan niet uit zich zelf stil in een gebouw. Dus verplaats ik mijn negenhonderd koeien elke dag naar een nieuw stuk saladebar (grasland met veel kruiden). In het voetspoor van de koeien komen de legkippen in hun draagbare ren. De koeienvlaaien

Wanneer gaat ‘partnerlandbouw’ over in ‘participatielandbouw’? Dit is, denk ik, een geleidelijk proces waarin zingeving – spiritualiteit - en betrokkenheid een steeds grotere rol gaan spelen. Een kleine groep mensen beweegt zich deze kant op, al is het maar dat steeds meer consumenten willen weten waar hun voedsel vandaan komt en hoe het geproduceerd wordt. Zelfpluktuinen, adopteer een appelboom, zorgboerderijen, voedselbossen, permacultuur; het zijn allemaal voorbeelden van het zoeken naar zingeving in de voedselproductie. In Cuba loopt een project voor permacultuur. Er worden duurzame menselijke nederzettingen gecreëerd, waarbij de ethiek van de zorg voor de Aarde, mensen en dieren in harmonie met de natuur gevolgd wordt. Deze mensen nemen een nieuwe levensstijl aan, dichter bij de natuur en met meer gevoel voor en kennis van die natuur. Op die manier ontstaat er een heilzaam gevoel van verbondenheid met de omgeving. Een westerse landbouw vanuit zo’n gevoel van verbondenheid met de Aarde zou weleens een sleutelfactor kunnen zijn om alle monden te voeden en de milieucrisis te boven te komen.

De auteur studeerde plantenveredeling, werkte in de plantenbiologie en maakte de omslag naar onderzoek voor de biologische landbouw Onlangs begon ze met haar bureau Groen Geloven

mei 2015- nr. 2

{COLUMN

20

21

In Iran worden Bahá’ís al sinds lange tijd vervolgd

Bahá’í: een geloof voor deze tijd

PARKEERTERRORIST Enis Odaci

Gelijkwaardigheid van man en vrouw, gelijkwaardigheid van ras, een betere balans tussen arm en rijk en verplicht onderwijs. Het lijkt een greep uit een progressief partijprogramma, maar het zijn de principes van een wereldreligie: het Bahá’ígeloof. In Nederland zijn er zo’n 1350 bahá’ís, wereldwijd meer dan vijf miljoen. Wat geloven zij? En hoe vertalen zij deze principes naar de realiteit? Een gesprek met Marga Martens en Karlijn van der Voort van Bahá’í-gemeenschap Nederland. Maxine Herinx Het Bahá’í-geloof ontstond in de negentiende eeuw in Iran en werd sterk beïnvloed door de islam, maar is met een eigen heilig boek en kalender een aparte religie. Wel geloven bahá’ís in dezelfde God als joden, christenen en moslims, want bahá’ís geloven dat er maar één God is. Die zendt eens in de zoveel tijd een profeet of boodschapper, die een voor die tijd geschikte boodschap van God brengt. Volgens bahá’ís is het nu de tijd van de Báb en zijn opvolger, Bahá’u’lláh. ‘Vergelijk het met verschillende leraren op school. Het is niet zo dat de leraar

Marga Martens (links) en Karlijn van der Voort: ‘Het Bahá’ígeloof wil geen onderscheid tussen mensen’ mei 2015- nr. 2

van de eerste klas minder weet dan die van de derde klas, maar hij sluit aan bij de ontwikkeling van zijn leerlingen,’ aldus Karlijn van der Voort. Betekent het geloof in een cyclus van profeten en boodschappers ook dat Bahá’u’lláh niet het laatste woord heeft? ‘Absoluut,’ stelt Van der Voort. ‘Elke religie heeft een periode van groei, bloei en afsterven. In de toekomst zullen er weer nieuwe boodschappers van God komen.’

Eenheid ‘De openbaring van alle boodschappers van God is hetzelfde,’ vult Marga Martens aan, ‘alleen de sociale wetgeving die bij de overlevering hoort verandert: wat is straf, wat is vasten? De boodschap van Bahá’u’lláh en zijn principes zijn het geneesmiddel voor deze tijd; dat zijn zaken waar we nu als mensheid mee aan de slag moeten.’ De problemen van de huidige wereld brengen bahá’ís terug tot één aanpak: het zoeken naar en het creëren van eenheid. ‘De eenheid van ras, bijvoor-

beeld,’ legt Martens uit. ‘Er zou geen onderscheid tussen mensen moeten zijn. Wie ze ook zijn of waar ze vandaan komen, we zijn allemaal gelijk. Maar denk ook aan de eenheid van taal: als we met zijn allen één taal zouden spreken, zouden er geen bedoelingen meer verloren gaan. Hetzelfde geldt voor de omgang met onze aarde. Er is een verhaal waarin ‘Abdu’l-Bahá, de zoon van Bahá’u’lláh, ziet dat de rivier overstroomt en er mensen verdrinken. Mensen vragen ‘Abdu’l-Bahá waarom hij de drenkelingen niet redt, waarop hij antwoordt: “Het is beter om een dam te bouwen om te zorgen dat de rivier niet telkens overstroomt”. Ik denk dat zodra wij in staat zijn om de balans te herstellen tussen materieel en geestelijk, en minder naar ons eigenbelang kijken, we beter kunnen omgaan met schaarse bronnen en ons milieu,’ besluit Martens.

Politieke invloed Bahá’ís geloven niet alleen in gelijkwaardigheid van man en vrouw,

wereldvrede en een eerlijkere wereld, ze proberen hun principes ook te verspreiden en in de praktijk te brengen. En daarmee beginnen ze zo vroeg mogelijk, door middel van onderwijsprogramma’s. Maar is het noodzakelijk om in de Báb en Bahá’u’lláh te geloven, of is het genoeg om je in te zetten voor dezelfde principes? Van der Voort: ‘Onze inspiratie komt voort uit de heilige teksten van onze boodschappers, maar die hoeven niet gedeeld te worden. Het kan zijn dat je niet in God gelooft, maar wel onze principes onderschrijft. Dat is niet erg: iedereen die mee wil werken om de wereld een beetje beter te maken, helpt. We vinden het natuurlijk fantastisch als er bahá’ís bij komen, maar we hoeven niet te evangeliseren.’ Hoewel de bahá’ís hun eigen Uni-

Dit is een onafhankelijke rapporteur die de mensenrechten in een land in kaart brengt voor de Universal Periodic Review (UPR): een proces waarbij aangegeven wordt hoe het met de mensenrechten in een land gesteld is. Er is één probleem: de rapporteur die was aangesteld om dit in Iran te doen, Ahmed Shaheed, is nog nooit in Iran toegelaten. Martens: ‘We hebben een campagne gestart om te benadrukken dat Iran met hem in gesprek moest treden. Om duidelijk te maken wat er in Iran gebeurt. Niet alleen over de behandeling van bahá’ís overigens; zij fungeren als een soort zondebok. Andere minderheden, advocaten en journalisten hebben het ook zwaar te verduren. Gelukkig is het mandaat van Shaheed met een jaar verlengd en is Iran met hem in gesprek gegaan. De

Minder eigenbelang, zodat we beter omgaan met onze schaarse bronnen versele Huis van Gerechtigheid als hoogste orgaan zien, gebruiken ze ook de bestaande politieke en organisatorische organen om hun invloed uit te oefenen. Zo doen ze mee aan grote conferenties van de Verenigde Naties. En recent voerde de Nederlandse bahá’í-gemeenschap nog een campagne om de onderdrukking en uitsluiting van bahá’ís in Iran op de kaart te zetten. Van der Voort: ‘Bahá’ís worden in Iran al sinds het ontstaan van de godsdienst vervolgd. Sinds de Iraanse Revolutie gebeurt dat niet alleen maar door geestelijken, maar ook door de Iraanse overheid. Bahá’ís worden aangevallen, krijgen geen advocaat en er wordt geen onderzoek ingezet naar de daders. Bahá’ís worden uitgesloten van hoger onderwijs en hun bedrijven worden gesloten. Ten slotte is er veel discriminatie en disinformatie: van jongs af aan wordt kinderen op school verteld dat ze niet moeten spelen met hun bahá’í-klasgenootjes.’

Mensenrechten Om dit soort misstanden in een land aan te kaarten, stellen de Verenigde Naties een speciale rapporteur aan.

Nederlandse overheid heeft daar een bijdrage aan geleverd door in de VN Mensenrechtenraad te benadrukken dat Iran moet samenwerken met Dr. Shaheed. Op dat soort momenten ben ik zo trots op Nederland. Wij hebben een geschiedenis van godsdienstvrijheid, en die zijn we ook bereid uit te dragen en te verdedigen naar andere landen toe.’ Van der Voort, die in het dagelijks leven werkt als internationaal strafrechtadvocaat, beaamt dit: ‘Het UPR-systeem is niet perfect. Het is vrijblijvend en daardoor zwak, maar het is het enige dat we hebben. En vergis je niet: Iran is gevoelig voor internationale druk. Iran heeft beloofd iets met de aanbevelingen van de VN te gaan doen. We hopen op beterschap.’ Het is één van de uitdagingen waarvoor bahá’ís zich richten tot de heilige geschriften van Bahá’u’lláh, maar dus ook tot concrete politieke organen. De tijd zal leren of zij hun gedroomde wereld van eenheid kunnen realiseren. Wanneer de wereld weer toe zal zijn aan een nieuwe boodschapper, met antwoord op toekomstige uitdagingen.

‘Hé daar!’ riep de man. ‘Waar gaat dat heen?’ Ik zei: ‘Gaat je niks aan, makker!’ En ik liep verder. Ik ben niet opgevoed met Hé Jij, maar met Dag Mijnheer. Daarom weiger ik uit principe beleefd te reageren als mensen mij naroepen. Uiteraard was de meneer niet tevreden met mijn antwoord. De vragensteller was oom agent. ‘Stop!’, zei de agent. Ik bleef staan en pakte alvast mijn paspoort uit de binnenzak. Ik gaf het hem zonder dat hij erom vroeg. Zijn stilzwijgen verraadde mijn gelijk: hij wilde wel eens weten wie ik was. ‘Waarom reageert u zo agressief?’ vroeg oom agent. Ik keek hem aan, lachte mijn vriendelijkste lach, en tikte met mijn handpalm tegen zijn schouder. ‘Zo bedoelde ik het natuurlijk niet, maar ik pas mij makkelijk aan.’ Hij: ‘Waarom staat u met de auto geparkeerd op de stoep?’ ‘Zoals u ziet,’ zei ik, ‘loop ik met een elleboogkruk. Ik ga deze elektronicawinkel in om een laptop te kopen, maar die is met doos en al te zwaar om met één hand zelf te dragen. Dus wilde ik het de winkelbediende gemakkelijk maken. Hij hoeft dan niet ver te lopen naar mijn auto.’ Oom agent keek mij indringend aan en vroeg of ik een invalidenparkeerkaart had. Ik wees naar mijn voorruit. Daarachter zat een keurige blauwe kaart met een witte logo van een rolstoel. Hij wilde de achterkant van de invalidenkaart zien. Daarop stonden namelijk mijn gegevens. Hij had ook het nummer op de voorzijde kunnen controleren, maar ach, weet hij veel. Ik liep terug naar mijn auto en liet oom agent mijn kaart zien. Op de achterkant een pasfoto met mijn beeltenis. Zoals het hoort met pasfoto’s had ik een serieuze blik. Ik probeerde die serieuze blik live voor oom agent te reproduceren. Om de goede dienaar definitief te overtuigen besloot ik gelijktijdig mijn paspoort en mijn invalidenparkeerkaart omhoog te houden, met in het midden mijn inmiddels rood aanlopende hoofd. Een ID 3D dubbelcheck! ‘Toch moet ik u een bekeuring uitschrijven.’ Op basis waarvan wilt u mij een bekeuring uitschrijven? Omdat ik op een stoep geparkeerd sta? ‘Dat klopt. Dat mag niet, u moet parkeren in de daarvoor bestemde vakken.’ Oom agent had echter dikke pech. Ik heb namelijk een verkeerskundige opleiding genoten. Universiteit. Ik geef als ZZP’er hogere en lagere overheden adviezen over allerlei verkeerskundige zaken, van planologische procedures tot en met de aanleg van parkeergarages. Aldus schraapte ik mijn keel en gaf oom agent een gratis mini-college over de regelgeving met betrekking tot het gebruik van de invalidenparkeerkaart. Met opgeheven hoofd, en een auto op de stoep, stapte ik vervolgens de winkel binnen. Ik geef toe: ik ben een goed ingeburgerde, sluwe, parkeerterrorist. Enis Odaci @Humanislam

mei 2015- nr. 2

22

23

Waar zijn de nieuwe bezielende verbanden?

Leeg Nederland, op zoek naar energie De voortdurende verrassing van verkiezingsuitslagen wijst op het verval van de oude instituten. Partijen, kerken en vakbonden binden niet voor langere tijd. Onze keuzes moeten dichtbij onszelf staan. Er ontstaat een leegte in Nederland, wanneer deze politieke en religieuze instituten wegkwijnen. Of is dat gezichtsbedrog? Matthias Kaljouw

Na de afgelopen Statenverkiezingen blijkt ‘de burger’ eens te meer een onbetrouwbare partner van politieke partijen. We vervelen ons over duurzame relaties, en flirten dan links, dan rechts. Partijen kunnen ons niet boeien voor langere tijd; ze kunnen het leven van mensen niet meer organiseren. Dit toont aan dat het verzuilde institutenstelsel uiteen is gevallen.

tatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen(DNPP) weten dat het ledenaantal van politieke partijen opnieuw is gedaald, en wel met 4 procent. Met kerken en vrouwenorganisaties krimpen politieke partijen het hardst (overigens: met 5,1 procent is de daling bij GroenLinks bovengemiddeld. 2.176 leden schreven zich uit, 1.035 kwamen er voor terug.) Volgens Josje den Ridder, onderzoekster bij het Sociaal en Cultureel Planbureau, betekent de daling geen afname van interesse in politiek. ‘Wel leeft de interesse soms sterker op, en is er daardoor een toename van leden. Ten tijde van Pim Fortuyn stabiliseerde de daling in ledenaantallen bijvoorbeeld. Daarnaast zie je dat campagnes in verkiezingstijd ook in ledenwerving slagen. Maar daarbuiten is het moeilijker en zien we een constante dalende

‘We moeten geloven dat mensen iets kunnen’ Sociologen vangen deze ontwikkeling onder de term de-institutionalisering. Onze keuzes maken we niet vanuit onze omgeving, maar vanuit onszelf, en niet voor langere termijn, maar in het momentum. Dit is gevierd als bevrijding. Maar er is een keerzijde: partijen, kerken en vakbonden brachten mensen bij elkaar, stimuleerden initiatieven en leerden hun democratische vaardigheden. Er moeten dus nieuwe bronnen van collectieve actie komen, als markt en staat falen in hun opvulling van deze leegte.

Uitsterven Eerst is het misschien nodig om het uiteenvallen van de instituties beter te bestuderen. Met de politieke zwabberkoers van Nederland, wijst ook de flinke aanwas op de uiterste rechteren linkerflank op deze afkalving van de oude zuilen. Andere concrete gevolgen van de-institutionalisering laten zich al zien als we inzoomen op de twee grootste instituten van de verzuiling: politieke partijen en kerken. Met de vakbonden waren deze organisaties de grootste vormgevers van het maatschappelijk middenveld. Eind februari dit jaar liet het Documenmei 2015- nr. 2

trend.’ Politieke interesse neemt dus niet af, maar desondanks slagen partijen er niet in nieuwe leden te werven, en om deze leden vast te houden. ‘En dan helpt het niet dat oudere leden sterven’, aldus Den Ridder. Viert een partij electorale successen, zoals D66 dat deed, dan stijgt het ledenaantal, toont ook het DNPP. Bijt een partij in het stof, zoals GroenLinks dat in 2012 deed, dan dienen leden massaal hun verzoek tot uitschrijving in. Den Ridder meent allereerst dat de ledenpartij te kampen heeft met een negatief imago. ‘Kiezers zien de partij ook als iets van vroeger, ouderwets.’ Meer fundamenteel toont dit aan dat de behoefte van kiezers is veranderd. ‘Mensen willen zich niet langdurig binden, omdat ze vaak twijfelen tussen verschillende partijen.’ Een keuze voor een partij, betekent niet trouw lidmaatschap, maar is een betrekkelijke keuze, die een volgende verkiezing weer anders kan uitvallen. Maar dit betekent niet dat vroeger heel Nederland gemobiliseerd was door de politieke partijen. ‘Het is nooit zo geweest dat de gehele volwassen bevolking lid was van een politieke partij. Dat beeld van vroeger klopt niet.’

Het probleem van de Nederlandse kerken is vergelijkbaar. Niet alleen is de afgelopen decennia de kerkgang dramatisch gedaald, ook de betekenis die religieuze instituten voor mensen hebben, is sterk veranderd. In Geloven binnen en buiten verband bundelt Joep de Hart enkele recente cijfers: in 1958 rekende nog ruim driekwart van de bevolking zich tot een kerkgenootschap, anno 1980 gold dit voor de helft, en drie jaar geleden voor nog maar 30 procent van de Nederlanders. Dit betekent ook dat met iedere generatie het aantal mensen toeneemt dat niet godsdienstig is opgevoed. In 1971 gaf nog 76 procent van de 17-24-jarigen aan godsdienstig te zijn opgevoed, in 2012 is dit 48 procent; onder de 25-34-jarigen liep dit terug van 76 procent naar 54 procent. Ontkerkelijking is in die zin een verschijnsel dat iedere generatie zal toenemen. Ouders die de kerk zelf verlaten hebben, voeden in de regel hun kinderen niet kerkelijk op. De Hart, onderzoeker bij het SCP en hoogleraar aan de Protestantse Theologische Universiteit, meent dat de ontkerkelijking samenhangt met het verval van andere instituten, zoals politieke partijen en vakbonden. ‘In Nederland zijn de kerken deel van het maatschappelijk middenveld, en staan daardoor ook onder invloed van ontwikkelingen in de maatschappij. Een van die ontwikkelingen is dat mensen niet meer vanuit hun milieu redeneren, maar vanuit hun individuele behoeften.’ Gedurende de verzuiling hadden kerken volgens De Hart het monopolie op zingeving.

Versplinterd ‘Dit alles is versplinterd en verdwenen. Mensen zochten eerder alleen binnen het kerkelijk gebied hun antwoorden, om een evenwicht te vinden in hun levenssituatie. Je was lid van de club, van de wieg tot het graf. Tegenwoordig zoeken ze hun antwoorden in individuele netwerken, en gaan ze bijvoorbeeld naar een paranormale beurs.’ Niet alleen de achterban is verdwenen, ook is de rol van de kerk voor de mensen veranderd. Was de kerk vroeger dé ‘helpdesk’ voor vragen op moreel gebied, nu lijkt ze voor de

meeste mensen geen rol van betekenis meer te spelen. De Hart verwijst naar het God in Nederland onderzoek, dat met enige regelmaat wordt uitgevoerd. ‘Een van de vragen 1966 en 2006 was: waar zoek je hulp en bij wie, als je een gewetensprobleem hebt? In 1966 was de dominee of priester voor de meerderheid nog het eerste aanspreekpunt. Dit is nu dramatisch gedeeld. In 2006 zoekt bijna iedereen hulp in zijn of haar vriendennetwerk.’

Leeg Nederland Politieke partijen, kerken, vakbonden, ouderenorganisaties, omroepen, vrouwenverenigingen: heel dit netwerk van instituten uit de verzuiling leeft nog steeds voort, maar kent geen vaste achterban meer; en geen van hen heeft dit tij weten te keren. In die zin is de maatschappij versplinterd geraakt. De zorg van enkele sociologen is wel dat dit netwerk van verbanden vanouds een belangrijk fundament was voor de samenleving. Zo meent Den Ridder dat de ledenorganisatie van partijen essentieel is voor de representatieve democratie. ‘Leden zorgen voor debat binnen de partij en vormen daardoor de ideeën en standpunten.’ Wat betreft religieuze organisaties wijst De Hart op het grote aantal vrijwilligers binnen kerken. ‘Dit wordt alleen maar belangrijker als de overheid meer taken gaat dereguleren.’ Den Ridder en De Hart stellen ook dat de verenigingen en organisaties een platform voor opinievorming zijn,

en een kweekvijver voor initiatieven. Daarnaast zijn ze een leerschool in burgerschap: leden leren vaardigheden die nodig zijn voor het leven in een

In dit verband is het relevant te verwijzen naar het interview in tijdschrift De Helling met Tine de Moor, historica aan de Universiteit Utrecht. Volgens

Foto: Miguel Vicente Martinez Juan, Flickr.com Creative Commons.

‘De overheid is geneigd enkel naar instituten te kijken’ democratie: protest, argumentatie en ervaring met de bureaucratie. De Hart: ‘De loodgieter had nooit geleerd om een brief te schrijven, of een vergadering te organiseren.’ De sociologen van het Sociaal Cultureel Planbureau gebruiken daar de terminologie van socioloog Robert Putnam voor: verenigingen leveren sociaal kapitaal en waarborgen daardoor het democratisch gehalte van de samenleving. Een leerpunt van de overheid is volgens De Hart dat deze geneigd is te kijken naar de religieuze instituties van weleer, als vertegenwoordigers van hun achterban. Dit is begrijpelijk, maar doet niet meer recht aan de huidige stand van zaken. ‘Informele netwerken van nieuwe religieuzen zijn misschien minder grijpbaar dan kerken of moskeeën, maar wel degelijk mobiliseerbaar. Hier zitten sterke bronnen van sociaal kapitaal.’ De Hart verwijst hiervoor naar milieubewegingen, waar mensen zich met een persoonlijke inspiratie voor inzetten. Hij stelt: ‘In sociale netwerken zijn mensen nu eenmaal meer gemotiveerd voor een zaak. Het zijn manieren om een interesse vorm te geven. Dat is de clou van het sociaal verband.’

De Moor – ondervraagd door Erica Meijers en Aetzel Griffioen – is er sinds het verval van de gemeenschappelijke instituties sprake van institutionele armoede: tegenover de staat kennen we enkel nog de markt als alternatief. Maar tot aan de negentiende eeuw was er sprake van een enorme institutionele diversiteit, waardoor burgers voor zichzelf en elkaar konden zorgen. Men maakte in ‘de meenten’ afspraken over gedeelde materialen, weiden, bossen, inkomsten en ook diensten.

Nieuwe collectieven Nu zowel de staat als de markt falen, is het tijd om dit verleden als bron van inspiratie te gebruiken. Nieuwe pogingen tot collectieve actie worden op het moment vooral als ‘gepruts in de marge’ gezien. Maar de overheid zou hier meer aandacht aan moeten besteden, om deze pogingen te ondersteunen, juist wanneer ze zoveel spreekt over burgerparticipatie en maatschappelijk initiatief. ‘We moeten opnieuw leren geloven dat mensen iets kunnen en creatief genoeg zijn om samen iets vorm te geven,’ aldus De Moor in De Helling. mei 2015- nr. 2

{EEN ANDERE WANG

24

25

Gedachten bij het overlijden van Cathy Ubels-Veen

Politiek kan niet zonder inspiratie Catharina (Cathy) Ubels-Veen (1928) is op 17 februari 2015 overleden. Zij was namens de Evangelische Volkspartij (EVP) van 1982 tot 1986 lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Toen het overlijdensbericht de redactie bereikte, lag het maartnummer al bij de drukker. Daarom nu in De Linker Wang aandacht voor deze authentieke progressieve politica. En voor de partij waarvan zij vier jaar het gezicht was: de EVP, misschien de meest opmerkelijke voorloper van GroenLinks. Theo Brand

Van 1975 tot 1982 was Ubels lid van de gemeenteraad van Dokkum, eerst voor de ARP en later voor het CDA. Ubels was ontevreden over het beleid van het CDA en stapte uit de partij. Ze sloot zich aan bij de progressieve Evangelische Volkspartij (EVP). Ubels

God’. De nagedachtenis aan haar nodigt ons uit politiek te blijven bedrijven vanuit onze eigen diepste drijfveren en inspiraties. Die handschoen neemt de Linker Wang graag op.’ De geschiedenis van de EVP hoort onmiskenbaar bij de wortels van De Linker Wang. In mensen als Hans Feddema en Cor Ofman zien we de rode draad. Maar De Linker Wang is niet uitsluitend schatplichtig aan de EVP. Ab Harrewijn – predikant, CPN-er en later GroenLinks-partijvoorzitter en Tweede Kamerlid, hoorde nadrukkelijk ook bij de oprichters van De Linker Wang, terwijl veel anderen uit onder meer PPR en PSP hun weg naar De Linker Wang vonden. Het magazine heeft inmiddels een veel breder abonneebestand met ook jongere abonnees.

‘Het is mijn vaste overtuiging dat politiek inspiratie nodig heeft’ verdedigde de progressief-christelijke standpunten van de EVP in de Kamer. Ze streed tegen het kernwapenbeleid van het kabinet-Lubbers en voor meer solidariteit en rechtvaardigheid. Ze kwam in aanvaring met premier Lubbers. Het was de tijd van massale demonstraties tegen de kruisraketten. Bij de Tweede Kamerverkiezingen 1986 werd Ubels niet als Kamerlid herkozen. De EVP fuseerde enkele jaren later samen met CPN, PPR en PSP tot GroenLinks.

‘Tegendraads en authentiek’

Voor wie meer wil lezen over de EVP is het proefschrift van Jan de Bas van onschatbare waarde: ‘De muis die even brulde. De Evangelische Volkspartij 1981-1991 (Uitgeverij Kok, 1999).

mei 2015- nr. 2

Ruard Ganzevoort, voorzitter van De Linker Wang, schreef kort na het overlijden van Ubels het volgende op de website van De Linker Wang: ‘Op geheel eigen wijze heeft Cathy Ubels zich ingezet voor een religieus geïnspireerde progressieve politiek. De manier waarop zij zich in de Tweede Kamer inzette voor de Evangelische Volkspartij was soms tegendraads en onconventioneel, maar ook authentiek. Zij hield vast aan het visioen van een rechtvaardige, vreedzame en duurzame wereld, die zij in bijbelse woorden omschreef als het ‘Koninkrijk van

Hoewel de EVP – in de traditie van de gereformeerde ARP - een confessionele partij was, was de EVP beslist geen partij van exclusief of dogmatisch religieus denken. EVP-ers lieten zich eerder inspireren door bijvoorbeeld Martin Luther King, de bevrijdingstheologie en de feministische theologie. Binnen de EVP werd liberaal gedacht over homoseksualiteit, abortus en euthanasie. De EVP begon als een ‘links alternatief’ voor het CDA maar kreeg steeds meer raakvlakken met de PPR - die overigens ook wortels had binnen de voorlopers van het CDA (christen-radicalen) maar juist bewust géén confessionele partij was. Anno 2015 is het moeilijk te begrijpen dat progressieve partijen zo versnipperd waren in de jaren zeventig en tachtig. En hoe belangrijk beginselen waren in een nog niet (geheel) ontzuilde maatschappij. Ganzevoort spreekt nu liever over ‘onze eigen diepste drijfveren en inspiraties’. Dat getuigt van inclusiviteit en openheid. Dat past bij onze tijd. Uiteraard kunnen onze persoonlijke drijfveren ook nu bijbels of anderszins religieus geïnspireerd zijn. Eeuwenoude spirituele tradities

Schoenmakers Ruard Ganzevoort

bevatten immers verhalen, rituelen, melodieën en symbolen die mensen inspiratie, hoop en richting kunnen bieden. Ze zijn niet te onderschatten. Cathy Ubels schreef in juli 2011 op verzoek van de redactie van dit blad een gastcolumn. Van het politieke bedrijf bleek zij grote afstand te hebben genomen. Maar, zo schreef ze: ‘Het is mijn vaste overtuiging dat politiek inspiratie nodig heeft’. Haar idealisme en maatschappijkritische houding bleken – ze was inmiddels ruim de tachtig gepasseerd – onverminderd van kracht: ‘Meer dan een miljard mensen moeten leven in extreme armoede met wereldwijd dagelijks veel hongerdoden, slechte huisvesting, falende gezondheidszorg, werkloosheid en gebrekkig onderwijs dat vaak voor meisjes ontoegankelijk is. Zou het ooit nog goed kunnen komen? Of bescheidener gezegd: beter kunnen worden?’

Een eerste steen En Ubels eindigde haar bijdrage in De Linker Wang met deze woorden: ‘Die droom over een betere wereld moeten wij niet opgeven, ondanks zoveel dat in een tegenovergestelde richting wijst. In de Bijbel wordt die droom het ‘Koninkrijk van God’ genoemd. Die betere wereld komt er niet vanzelf. Daar zullen we zelf aan moeten werken. In ons eigen leven door bijvoorbeeld meer soberheid te betrachten en ook in de politiek. Politiek is tenslotte niet meer of minder dan menselijk handelen. En daar hebben wij inspiratie voor nodig. Het in vroeger eeuwen bouwen van indrukwekkende kathedralen, begon ook toen met het leggen van een eerste steen.’

Wat hebben de ophef over topsalarissen bij een bank en de bezetting van het Maagdenhuis met elkaar te maken? In elk geval dit dat ze de discussie oproepen wat er gebeurd is met maatschappelijke instellingen als banken, universiteiten, zorginstellingen en woningbouwstichtingen (om die er maar gelijk bij te nemen). Doen ze nog wel wat ze moeten doen, of zijn ze totaal ontspoord?

Bij banken gaat het om het verbinden van tekort en overschot, om spaargelden van de een te gebruiken om de ander een lening te verschaffen. Met die maatschappelijke taak zorgen ze ervoor dat mensen huizen kunnen kopen en bedrijven kunnen beginnen. Maar zodra ze dat doen om winst te maken en vervolgens gaan speculeren met steeds ingewikkelder financiële producten, loopt het mis.

Natuurlijk zijn de concrete vragen verschillend. Bij de banken ging het erom dat ze steeds meer verstrikt waren geraakt in volstrekt onbegrijpelijke financiële producten en in hun zoektocht naar grotere winsten feitelijk over de kop gingen. Nu de ergste ellende is opgelost, blijken de bankiers aan de top nog steeds niet werkelijk tot andere inzichten te zijn gekomen. Ze zien hun eigen houding niet als deel van het probleem maar denken dat ze de redders van de bank zijn die geheel buiten hen om in zwaar weer was gekomen.

Schoenmaker, blijf bij je leest. Scholen draaien om onderwijs, ziekenhuizen bieden zorg, banken delen financiële ruimte, woningbouwstichtingen zorgen voor betaalbare huizen. Niet meer en niet minder. Want als ze meer dan dat willen doen, dan wordt het uiteindelijk altijd minder. Misschien zijn we langzamerhand op het punt gekomen dat de wal het neoliberale schip keert. Het brede verzet tegen bizarre bankierssalarissen en de Maagdenhuisbezetting passen in een stroom waarbij ook de Occupybeweging en de discussie over marktwerking in de zorg

Bij de universiteiten is de aanleiding wat anders. Het zogeheten ‘rendementsdenken’ waar het verzet zich tegen richt, is eerder een Haags dan een Amsterdams probleem. Politici hebben jarenlang afgedwongen dat universiteiten steeds meer als fabriek gingen werken, zodat studenten sneller en meer gestandaardiseerd werden afgewerkt. En daarbij past niet dat je studenten – of docenten – te veel medezeggenschap geeft. Integendeel: na de democratisering van de jaren zestig zijn we weer volop in een top down structuur terecht gekomen. Het verzet van de studenten en docenten is minstens zo sterk gericht tegen dat gebrek aan inspraak als tegen het ‘rendementsdenken’. De overeenkomst zit echter dieper en is terug te brengen tot de oude en simpele wijsheid: schoenmaker, blijf bij je leest. Of anders gezegd: wanneer je een organisatie niet aanstuurt vanuit de waarden die daarbij horen, dan gaat het vroeger of later heel erg fout. Bij universiteiten, hbo’s en andere scholen gaat het om onderwijs. De enige waarde die bepalend mag zijn, is dan ook het maximaal bijdragen aan de ontwikkeling van scholieren en studenten. Zodra je als instelling of overheid in het beleid andere motieven gaat inbouwen, zet je de deur open voor diplomafraude en vastgoedspeculaties. Zelfs de maatregelen die bedoeld zijn om studenten zo snel mogelijk te laten studeren, worden binnen de kortste keren middelen om studenten uit te dagen tot efficiëntie en niet tot verdieping. Als docent ben ik helemaal niet geïnteresseerd in de vraag of mijn studenten hun vak in acht weken hebben afgerond. Ik wil dat ze er het maximale uithalen. En daarom daag ik ze graag aan het eind uit om nog net een stapje verder te komen, maar dat mag eigenlijk niet…

Misschien zijn we op het punt gekomen dat de wal het neoliberale schip keert horen. Het is een beweging van herbezinning op de oorspronkelijke waarden en van verzet tegen een wereld waarin alles alleen maar als financiële kans of risico wordt gezien. Langzamerhand is dat verzet niet meer iets waar alleen zogenaamde radicale types zich mee bezighouden. De vragen leven veel breder. Opeens zijn alle politici tegen rendementsdenken, is er breed draagvlak in de Tweede Kamer voor soberder salarissen voor bankiers en klinkt marktwerking in de zorg niet meer als het toverwoord dat de problemen moet oplossen. Misschien. Maar we moeten niet vergeten dat veel van die politici die nu tegen rendementsdenken zijn, zelf hebben bijgedragen aan het ontstaan ervan. En allerlei onderdelen van dat rendementsdenken steunen ze nog steeds. Dezelfde politici die bankiers ter verantwoording roepen, accepteren dat de financiële wereld draait zoals die draait. En de kritiek op marktwerking in de zorg is soms niet meer dan kosmetisch. Schoenmaker, blijf bij je leest. Dat is geen oproep tot conservatisme of tot het vermijden van alle risico’s. Het is een waarschuwing om niet te vergeten waar het eigenlijk allemaal om ging. Een school is voor onderwijs, een ziekenhuis voor zorg en een samenleving voor ons gezamenlijk welzijn. Wie dat vertaalt in termen als productie, rendement en de BV Nederland, die heeft het niet alleen verkeerd begrepen; die heeft de kiem gelegd voor ontsporing en misbruik.

Prof. Dr. Ruard Ganzevoort is voorzitter van De Linker Wang.

maart mei 20152015- nr. nr. 21

{RECENSIE

{COMMENTAAR

26

{ONDER OGEN

{AGENDA

15 april-24 mei Theater Genesis Het Nationale Toneel uit Den Haag voert dit vijf uur durend theaterstuk op over het eerste Bijbelboek. Locatie: Zuiderstrandtheater, Scheveningen, aanvang 17.00 uur en 14.00 uur (zondags). www.nationaletoneel.nl/genesis

VERKRAMPING EN HOOP

Hans Feddema ‘Diehards’ van conservatieve zijde proberen te overtuigen? Gandhi en Luther King leerden ons, dat dit hooguit indirect lukt. Zij hielden in de jaren zestig de voorhoede van welke hervormingsbeweging ook als strategie voor: het vertrouwen van de middengroepen te winnen. Als je met mooie idealen die ‘zwijgende meerderheid’ van je vervreemdt, zouden we ons doel voorbijschieten. Onze houding, - een liefdevolle dan wel arrogante uitstraling -, speelt dan mee en zeker de te hanteren ‘middelen’. Hoe meer gelijkhebberig je je idealen brengt, des te groter is de angst en weerstand, zeker als je geweld niet uitsluit. Weerstand dus bij de middengroepen, die juist de doorslag kunnen geven in de beoogde vernieuwing. Die angst is er ook door het geweld van het ‘jihadisme’, zoals nu via het ‘kalifaat’, het drama bij een museum in Tunis en via het slagveld in Jemen. Dit leidt tevens tot ‘verrechtsing’ van kiezers. We zagen dat onlangs in Israël en mogelijk ook bij de Statenverkiezingen van 18 maart. De averechtse effecten van het gebruik van geweld van onderop worden meestal niet ingezien door ‘haviken’, zoals nu de IS-‘jihadisten’ en voorheen westerse groepen als de Bader-Meinhoff. Soms echter wel (veel) later. Vandaag zitten we in een zekere verkramping. Dit mede door de niet echt lukkende Arabische Lente en door het Oekraïne-conflict. Maar er is ook hoop, dat die verkramping tijdelijk is. Er is immers sprake van een golfbeweging, als het gaat om de romantisering van ‘geweld voor het goede doel’. Bovendien is het zaak globaal te denken en het historisch perspectief in ogenschouw te nemen, dus de evolutie van de mens, mogelijk een soort plan van het Mysterie (Bron) met de mens en zijn bewustzijnsontwikkeling. Er zijn aanwijzingen dat de mens vanaf de Middeleeuwen elke vijftig jaar minder gewelddadig aan het worden is. Steven Pinker, hoogleraar aan de Harvard University, betoogt in opmerkelijke studies, dat ‘de afname van geweld/oorlog een hardnekkige historische ontwikkeling is’, ook qua (criminele) moorden in steden, huiselijk geweld en wijziging van waarden als haat en rancune ten gunste van begrip en empathie. Het gaat langzaam, we zijn er nog lang niet. Maar Pinker onderbouwt dat we niettemin ‘in de meest vredige tijd van het bestaan van onze soort leven’. Heet dat niet hoop, hoe paradoxaal wellicht ook klinkend bij de verkramping zoals die nu gaande is, in met name het Midden-Oosten?

Dr. Hans Feddema is antropoloog, publicist en polemoloog.

OKTOBER mei 2015- nr. 2013 2 - NR. 5

27 27

Soefi’s, Punkers en Poëten – Een christen op reis door de islam Nadine Huiskes Hoewel hij soms niet ontkomt aan generaliseringen, weet Jonas Slaats de thema’s islam en soefisme met een genuanceerd vocabulaire te behandelen. Zijn doel is een tegengeluid te laten horen in het dominante discours van ‘botsende beschavingen’. Hiervoor reisde hij drie jaar lang de wereld over om met vooraanstaande spirituele figuren en islamitische artiesten te praten. De titel van dit boek intrigeert. Hoewel punkers en in mindere mate poëten randverschijnselen zijn binnen de islam, is een van de doelen van het boek aantonen dat het soefisme in feite samenvalt met de mainstream islam. Als je soefisme vrij algemeen definieert als het spirituele component, het dichtbij ervaren van God en het verinnerlijken van je geloof, dan klinkt dit plausibel. Het probleem met omvattende termen als ‘soefisme’ (en helemaal ‘islam’) is natuurlijk de inherente diversiteit ervan. Verschillende vormen – mystieke stromingen en soefi-broederschappen - zijn door de geschiedenis heen verketterd en ook vandaag de dag kijken veel moslims met argusogen naar moslims die zichzelf ‘soefi’ noemen. Het boek lijkt het soefisme – als dat überhaupt al bestaat – misschien iets meer geïntegreerd voor te doen dan ze in werkelijkheid is. Dat heeft voor een groot deel te maken met de gesprekspartners die Slaats heeft uitgekozen. Het zijn – als ik zo vrij mag zijn – de verlichte, verbindende en tolerante figuren. Personen die kritisch zijn op de eigen religie en grote nadruk leggen op spiritualiteit en verdraagzaamheid. Zeer inspirerende bruggenbouwers, maar of deze verzameling gesprekspartners enigszins representatief is? Op zich is dat niet problematisch, maar de titel ‘een christen op reis door de islam’ of ‘het op het spoor komen van de ziel van de islam’ lijken hierdoor wel wat pretentieus. De op het eerste gezicht ondubbelzinnige ondertitel blijkt na het lezen van het boek verrassend genoeg meer

Plastic omslag milieuvriendelijk Bij de redactie kwamen na het verschijnen van het vorige nummer van De Linker Wang enkele vragen binnen over de plastic omslag van ons blad. De drukker heeft ons verzekerd dat de omslag het meest milieuvriendelijke plastic is dat er bestaat. De consumentenbond geeft het advies de plastic omslag bij het gewone afval te doen (en niet bij plastic afval). Verder kregen we vragen over de stank van het blad. Dit heeft te maken dat wij ongestreken papier gebruiken waardoor meer inkt nodig is om de foto’s goed uit te laten komen. Bestuur en redactie hebben daarom besloten gestreken papier te gebruiken waardoor nu minder inkt nodig is.

haar website en in haar digitale magazine (voor abonnees) en offline middels het kwartaalmagazine. Eindredacteur Nadine Huiskes, tevens redacteur van De Linker Wang, zegt: ‘Door het aanbieden van kennis, inzichten en inspiratie met betrekking tot kwesties die relevant zijn voor de Nederlandse moslimgemeenschap wil MoslimVandaag deze gemeenschap empoweren. MV wil dus bijdragen aan de ontwikkeling van de moslimgemeenschap en doet dit op een manier die zowel islamitisch als Nederlands is.

Soefi’s, Punkers en Poëten – Een christen op reis door de islam Jonas Slaats, Averbode, 2015

De Raad van Kerken heeft minister mr. Ard van der Steur en staatssecretaris Klaas Dijkhoff gevraagd om humanisering van het vreemdelingenbeleid. De Raad van Kerken wijst er in de brief op, dat de kerken zich nauw betrokken voelen bij het vreemdelingenbeleid. De Raad herinnert aan de eerdere voornemens van het kabinet om het vreemdelingenbeleid op een aantal onderdelen een menselijker invulling te geven. Humaan vreemdelingenbeleid en een humane, op de mens en zijn toekomst gerichte invulling, zijn voor de Raad zeer aangelegen thema, aldus de brief.

Dominicus Amsterdam 50 jaar Zaterdag 18 april vierde Dominicus Amsterdam de 50ste verjaardag met de jubileumconferentie Taal die beweegt. Met medewerking van columniste en theatermaakster Marjolijn van Heemstra, schrijver en filosoof Ger Groot, liturgist Ad de Keijzer, theologe Janneke Stegeman en vele anderen. Het was een dag met lezingen, theater, muziek en een taalworkshop. Tijdens de conferentie werd het jubileumboek ‘Verbinden en verdiepen’ gepresenteerd.

Compassieprijs voor ‘Omalief ’

In maart was er fel protest tegen sluiting Vluchtgarage Amsterdam.

Nieuw blad: MoslimVandaag Dit voorjaar verscheen het nieuwe blad MoslimVandaag. Het is een journalistiek medium gericht op nieuws, opinie en religie voor de moslimgemeenschap. MV publiceert zowel online op

8 mei Boekpresentatie Acht Mei Beweging ‘Het Andere gezicht van de kerk’. Dit boek wordt in Christus Triumfatorkerk, Juliana van Stolberglaan 154/hoek Laan van Nieuw Oost Indië in Den Haag aangeboden aan alle oud-voorzitters van de Acht Mei Beweging. Aanvang: 13.00 uur. 13 mei Uitreiking Ab Harrewijnprijs Jaarlijkse herdenking op sterfdag Ab Harrewijn, medeoprichter van De Linker Wang en politicus voor GroenLinks. Aanvang: 15.00 uur, locatie: Pauluskerk, Rotterdam. Meer info: in dit nummer (pagina 16) of www.abharrewijnprijs.nl. 20 mei Ambassadeursdag PAX Programma met workshops van 16.00 tot 21.30 uur voor iedereen die zich wil inzetten voor vrede. Meeting Plaza in Hoog Catherijne, Utrecht. Aanmelden en meer info: www.paxvoorvrede.nl/ambassades.

‘Humaner vreemdelingenbeleid’ vragen op te roepen dan de hoofdtitel. De verwarring is compleet wanneer Slaats aan het einde van het boek stelt dat hij geen behoefte heeft om zich te bekeren tot de islam, maar Mohammed wel erkent als ‘oprechte profeet’. Slaats is zelf een christelijke theoloog en hanteert een christelijk perspectief in het behandelen van islamitische kernconcepten. Deze intermezzo’s wisselen de interviews af. Het christelijke sausje is subtiel en weinig dwingend, waardoor het boek ook voor niet-christenen prettig te lezen is. Regelmatig werpt Slaats een bijzondere vergelijking op, bijvoorbeeld over de vergelijkbaarheid van de (devotionele status van) Koran met Jezus en van de Bijbel met Mohammed. De punten waarop Slaats’ vergelijkingen mogelijk iets te kort door de bocht zijn zullen de gemiddelde lezer niet opvallen waar ze mij – als religiewetenschapper – wel opvallen. Desalniettemin is Soefi’s, Punkers en Poëten een dappere en originele poging om mensen wat bij te brengen over de islam in de huidige tijd. Ook voor islamkenners interessant leesvoer voor kritische reflectie op soefisme binnen de islam en het discours van ‘botsende beschavingen’.

7 mei Linker Wang speerpunten voor GroenLinks! Brainstorm over welke speerpunten De Linker Wang terug wil zien in de politiek van GroenLinks. Aanvang: 19.30 uur. Locatie: Oudegracht 312, Utrecht (partijbureau GroenLinks).

De Compassieprijs 2015 is toegekend aan het jongerenteam ‘Omalief’ in Leiden. Vanaf mei 2014 brengen Turkse jongeren wekelijks een bezoek aan een bewoner van het Leidse verzorgingshuis Haagwijk. De Compassieprijs 2015 is toegekend, omdat ‘Omalief’ verbinding legt tussen groepen in de samenleving die niet (meer) vanzelfsprekend met elkaar in contact komen. ‘Het project is hiermee een krachtig instrument van verbinding’, aldus de jury. De prijs is 18 april uitgereikt.

30 mei Is ongelijkheid slecht? Conferentie van de Banning Vereniging over ongelijkheid. Van 14.00 tot 16.30 uur in De Rode Hoed, Keizersgracht 102 te Amsterdam. Toegang 7,50 euro. Aanmelden verplicht via www.rodehoed.nl. 30 mei Leerhuisdag Mariënburgvereniging ‘Herbronning en geloofsvernieuwing’. Locatie: vergadercentrum Domstad, Utrecht. Tijdstip: 10.00-16.15 uur. www.marienburgvereniging.nl. 31 mei Rosa Parks Café Amsterdam Programma over actuele mensenrechtenkwesties die iedereen direct raken. Met debat, interviews, filmfragmenten en muziek, onder leiding van programmamaker Bahram Sadeghi. Locatie: Nieuwe Liefde, Da Costakade 102, Amsterdam. Aanvang: 16.00 uur. www.nieuweliefde.nl. 9 juni Lezing over Martin Buber Locatie: Collegezalencomplex Radboud Universiteit, Mercatorpad 1, Nijmegen. Aanvang: 19.30 uur. Organisator: Soeterbeeck. Sprekers: Victor Kal en Inigo Bocken. www.ru.nl/soeterbeeckprogramma. 12 juni Een geschenk uit de hemel Studiedag over theologie en duurzaamheid van 10.00 tot 17.00 uur, Christelijke Hogeschool Ede, Oude Kerkweg 100, 6710 BB Ede. Aanmelden en meer info: www.stichtingoikos. nl/actueel/studiedag-theologie-en-duurzaamheid. Uw bijeenkomst in de agenda? Mail naar: [email protected] mei 2015- nr. 2

{DE UITSMIJTER

28

Wie bewaakt de bewakers? Bas de Gaay Fortman De Staten-Generaal vertegenwoordigen het gehele Nederlandse volk. Over die tekst in onze Grondwet (Artikel 50) had Eén Land Eén Samenleving (ELES) mij zo’n half jaar geleden gevraagd in de Vergaderzaal van de Eerste Kamer een publiekslezing te houden. ELES is een ‘bovenpolitiek’ initiatief van Hans Dijkstal en Mohamed Rabbae uit 2006, bedoeld om positief tegenwicht te bieden aan destructieve krachten in ons huidige proces van natievorming. Het werd en wordt nog steeds gesteund door oud-politieke voormannen uit het brede spectrum van SP tot VVD. Sinds ik zo’n half jaar geleden dit verzoek kreeg, heb ik in verschillende kring een informeel en ongeregeld

lid Taverne, geen rechter aan te pas komen en liefst zou dit ook moeten gelden voor de toetsing van nationale wetgeving aan internationale verdragen. Meer macht voor het parlement dus, maar zonder daarover verantwoording te hoeven afleggen. Werkt ons grondwettelijke staatsbestel dan? Dat is inderdaad de kwestie. Samen met de regering zijn het de StatenGeneraal zelf die de grondwet moeten bewaken. Is dat niet een beetje vreemd, de bekende slager die eigen vlees keurt? Vandaar de actuele vraag: ‘Wie bewaakt de bewakers?’ Een collega met wie ik in mijn Eerste Kamertijd veel op had, was wijlen Bertus de Rijk. Deze classicus, 35 jaar lid van de Senaat en in het Jaarboek Parlementaire geschiedenis 2012 herdacht door de toen al bijna 102-jarige Johan van

Achter onze grondwet liggen fundamentele waarden. Die mogen sterker klinken in de debatten van alledag

Prof. Dr. Mr. Bas de Gaay Fortman is verbonden aan het Studie- en Informatiecentrum Mensenrechten (SIM) in Utrecht. Hij is hoogleraar Political Economy of Human Rights aan de Universiteit Utrecht. Hij was Tweede Kamerlid voor de PPR en later senator voor GroenLinks.

mei 2015- nr. 2

onderzoekje gehouden met als beginvraag ‘Ken je deze tekst?’ Dat die in de grondwet zou staan, werd nog wel vermoed maar waar wist niemand. Algemene onwetendheid bleek ook bij collega juristen wanneer ik vertelde over een Artikel 50 Grondwet lezing. Verrast was ik dan ook toen onlangs een krantenkop digitaal voorbijflitste met de tekst ‘VVD: LAAT DE KAMER TOETSEN AAN DE GRONDWET’. ‘Oef’, schoot door m’n hoofd, ‘wat ik in die Artikel 50 lezing had willen bepleiten, wil de Tweede Kamer zelf al, met de VVD voorop: een toetsing of de Staten-Generaal zijn grondtaak het gehele Nederlandse volk te vertegenwoordigen ook wáár maakt. Eindelijk willen ze de Kamer eens laten toetsen op zijn grondwettelijke plichten. Maar helaas, hier had ik onderwerp en lijdend voorwerp verward. Die krantenkop betrof de mening van een parlementaire ‘grondwetspecialist’, zoals dat heet, dat de Kamer juist níet getoetst zou moeten wórden maar zelf het monopolie zou moeten houden van toetsing van alle wetgeving aan de grondwet. Daar mag, zo meent men onder aanvoering van het

Hulst, heeft mij eens uitgelegd waar het Romeinse Quis custodiet ipsos custodes - Wie bewaakt de bewakers? vandaan komt. In een satire beklaagt de dichter Juvenalis zich over de gehuwde vrouw, zogenaamd deugdzaam maar geraffineerd in haar ontrouw. Wanneer je op reis gaat, helpt het niet haar te laten bewaken. Want, zo luidt de hamvraag: ‘Wie bewaakt dan die bewakers?’ Voor onze grondwet is het antwoord: ‘De bewakers bewaken elkaar!’ Kamerleden zweren of beloven immers trouw aan de grondwet en een getrouwe vervulling van hun ambt. Dan moeten ze waar nodig niet alleen de regering maar ook elkaar daarop aanspreken. Onder onze parlementariërs is dit nog lang niet aanvaard. ‘Het gaat niet aan een collega ter verantwoording te roepen’, zei nog niet zo lang geleden het lid Wilders toen in de Tweede Kamer zijn oproep tot vermindering van Marokkanen aan de orde was gesteld. ‘Ook staatsrechtelijk niet’, voegde hij eraan toe. Maar wie moet Kamerleden dan wel ter verantwoording roepen? De kiezer, eens in de vier jaar? Dat is wel erg mager.

De eigen partij dan. Dat is helemaal die slager die eigen vlees keurt, in Wilders’ geval zelfs letterlijk. Mag elk kamerlid zijn eigen staatsrecht maken? Natuurlijk niet, waar het om de grondwet gaat, is het tot de orde roepen van elkaar staatsrechtelijk juist de enige weg. In een debat met het lid De Graaf, die had gesteld geen Islam te willen in dit land, gaf vanuit de regering minister Asscher onlangs het goede voorbeeld. U citeert hier telkens de Koran en de Soenah, zei hij, maar kent u de Nederlandse grondwet wel, waaraan u als Kamerlid trouw heeft beloofd? Achter onze grondwet liggen fundamentele waarden. ‘Eeuwige beginselen’ werden ze in de tijd van de Duitse bezetting genoemd. Waar het vandaag op aankomt is dat die weer bovenaan op de politieke agenda’s komen te staan in de debatten van alledag. Priming dus in modernpolitieke taal. En framing van cruciale politieke issues in het kader van een tekst waaraan alle leden van de Staten-Generaal trouw hebben beloofd. Een krachtig moreel appèl gaat uit van drie kernartikelen: Artikel 1 over de plicht van de Staat allen die zich hier bevinden in gelijke gevallen gelijk te behandelen en erop toe te zien dat niemand wordt gediscrimineerd, Artikel 90 over de Nederlandse verantwoordelijkheid voor de internationale rechtsorde - denk aan Europa en de vluchtelingen! - en Artikel 50 over het recht van het gehele Nederlandse volk door alle gekozenen vertegenwoordigd te zijn. Zo hoort in Nederland iedereen erbij. Althans grondwettelijk.