Mezzo Auteur: Els Ranshuijsen Bunnik, december 2013

Mezzo Auteur: Els Ranshuijsen Bunnik, december 2013

Inhoudsopgave

Inhoud AANLEIDING ................................................................................................. 3 1. STAND VAN ZAKEN .................................................................................. 5 1.1. Essentie vrijwilligerswerk ................................................................... 5 1.2. Begripsbepaling Geleid en Verplicht vrijwilligerswerk ............................. 5 2. INFORMELE ZORG .................................................................................... 6 3. SAMENSPEL GEMEENTEN EN VRIJWILLIGERSZORG ORGANISATIES ........ 9 3.1. Gemeenten ...................................................................................... 9 3.2. Lidorganisaties .................................................................................10 4. VISIE MEZZO: VERLEIDEN EN VERLICHTEN ........................................... 11 4.1. Mezzovisie .......................................................................................11 4.2. Aandachtspunten en aanbevelingen ....................................................12 4.3. Mezzo acties 2014 ............................................................................13 5. BRONVERMELDING ................................................................................ 14 BIJLAGE 1 ................................................................................................... 15 Wettelijk kader en regelgeving in relatie tot geleid Vrijwilligerswerk .................15 Onkostenvergoeding voor vrijwilligerswerk ...................................................16

Mezzo, Postbus 179, 3980 CD Bunnik, T 030 659 22 22, [email protected], www.mezzo.nl 16 25 1 Mezzo rapport - Geleid Vrijwilligerswerk 23122013 Pagina 2 van 17 23 december 2013

Skipr 15 aug. 2013 Diverse gemeenten experimenteren met de inzet van werklozen in de thuiszorg om kosten te besparen. Dat blijkt uit een reportage van Binnenlands Bestuur. De gemeente Deventer kwam begin juli (2013 red.) in het nieuws toen bekend werd dat de gemeente vanaf 2015 werklozen en vrijwilligers wil inzetten bij de persoonlijke verzorging van ouderen en hulpbehoevenden. Wethouder Margriet de Jager stelde dat hen ook gevraagd kan worden om medische handelingen te verrichten, zoals het vervangen van een katheterzak of het aanzetten van protheses. Dit leidde tot een golf aan kritiek. Zie (Skipr, 2013)

Aanleiding Zorgen voor elkaar is al zo oud als de mensheid. Mensen voelen zich betrokken bij elkaar, leven in sociale verbanden en zorgen voor elkaar. Maar zorgen voor elkaar is een dynamisch proces waarin de rollen in de loop van de tijd kunnen verschuiven van ‘kwetsbaarheid ’naar ‘kracht’ en waarin wederkerigheid een belangrijke rol speelt. Anno 2013 kantelt Nederland van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving, van een formele samenleving naar een informele samenleving, van vrijwilligerswerk naar vrijwillige inzet. Er is een maatschappelijke beweging gaande dat we meer voor elkaar (gaan) zorgen en dat de burger iets terugdoet voor de samenleving. Een samenleving waarbij we meer oog en oor hebben voor onze medemens en daar ook iets voor (terug) willen doen. Vrijwillige inzet is meer gebaseerd op wederkerigheid. Mensen die nu niet actief deelnemen aan de samenleving worden weer ingezet en betrokken bij die samenleving. Iets doen voor een medemens geeft zin aan het leven. Je hoort erbij en je hebt een actieve rol in de samenleving. Vrijwilligerswerk maakt minder eenzaam (TNS Nipo in opdracht van Coalitie Erbij!, 2013). In lijn van die ontwikkelingen besluiten steeds meer gemeenten tot het zogenaamde “verplichte vrijwilligerswerk” voor uitkeringsgerechtigden, werklozen, Wajongers en andere doelgroepen. Gemeenten voeren hierin een verschillend beleid zowel in de mate van verplichting, de sancties, in het aantal uren per week, in de in te zetten sectoren, als ook in de organisatorische vormgeving en in de ondersteuning vanuit het gemeentelijk apparaat (persoonlijke begeleiding, financiële tegemoetkoming, vergoeding VOG1). Geleid vrijwilligerswerk Mezzo kiest voor de term “geleid vrijwilligerswerk” en deze dan in het kader van maatschappelijke activering of -participatie. Het gaat om het leveren van een tegenprestatie in het kader van een uitkering of om persoonlijke ontwikkelactiviteiten in het kader van re-integratie, of werkzaamheden als middel voor sociale activering. Met de nieuwe Participatiewet (voorlopige ingangsdatum januari 2015) wil het kabinet bereiken dat zoveel mogelijk mensen meedoen in de samenleving. De nieuwe participatiewet bundelt en vervangt de Wet Werk en Bijstand, de Wet Sociale Werkvoorziening en deel van de Wajong. Een toenemend aantal lidorganisaties van Mezzo heeft te maken met geleid vrijwilligerswerk. Onderzoeker Thomas Kampen: “Het blijkt dat vrijwilligerswerk bijstandsontvangers wel empowered, maar nauwelijks meer employable maakt.” (Kampen, 2013. ).

1

VOG = Verklaring Omtrent Gedrag Mezzo, Postbus 179, 3980 CD Bunnik, T 030 659 22 22, [email protected], www.mezzo.nl 16 25 1 Mezzo rapport - Geleid Vrijwilligerswerk 23122013 Pagina 3 van 17 23 december 2013

Je zou kunnen zeggen dat een tegenprestatie iets is wat je doet voor de samenleving, in ruil voor je uitkering. Het principe bij re-integratie is dat je iets doet voor jezelf, voor je eigen ontwikkeling. In beide gevallen heeft de gemeente de rol van aanstuurder. De ontwikkeling naar geleid vrijwilligerswerk neemt een grote sprong met de komende Participatiewet. Ook hier heeft de gemeente de regie rol. In relatie tot de bezuinigingen in de zorg en de bezuinigingen bij gemeenten is te verwachten dat gemeenten een groot beroep gaan doen op de sector informele zorg en de formele zorg om geleide vrijwilligers te plaatsen. Daar is immers een tekort aan geld en menskracht en zijn extra handen zeer gewenst. Kansen Mezzo ziet geleid vrijwilligerswerk als een sterke kans voor de informele zorg om het vrijwilligersbestand te vergroten. Een kans voor vrijwilligerszorg organisaties om haar expertise aan te bieden en hiermee naar gemeenten te gaan. Vrijwilligerswerk is een goed middel voor maatschappelijke participatie, maar leidt niet automatisch tot arbeidsparticipatie. De uitvoering van de nieuwe Participatiewet vraagt bijzondere aandacht van vrijwilligerszorg coördinatoren voor coaching en begeleiding van vrijwilligers. De rol van Mezzo Mezzo brengt in deze notitie de situatie in de informele zorg in kaart, draagt haar standpunt landelijk uit en voedt op deze wijze haar lidorganisaties bij het bepalen van hun positie op lokaal niveau. Mezzo ziet het (ook) als haar taak om gemeenten op dit terrein toe te rusten. Denk aan advisering bij beleid en het organiseren van bijeenkomsten om uitgangspunten toe te lichten. Dankwoord Met veel dank aan de lidorganisaties, Rosemarie Pielage (Handjehelpen De Bilt), Ellen van Vliet (Mee Zuid-Hollandse eilanden), Margriet Tiemsersma (Stichting Stade, Utrecht), Jolien Hoek en Jos Alders (VMCA), Marcel Garritsen (SIZ Twente), Sonja Koelewijn (DIVA) en Erna Gerrits (BLINK) voor het meelezen en het kritische commentaar. Bunnik, december 2013


1.

Stand van zaken Impressie regioadviseurs Mezzo: Wij ontvangen geluiden van lidorganisaties over een ontwikkeling om te veel de vrijwilliger ‘instrumenteel’ in te zetten. Het gaat in de informele zorg om vrijwilligers die bepaalde ondersteuning aan cliënten bieden. Terwijl deze vrijwilliger soms meer een hulpvrager is (qua begeleiding) of dat er bepaalde doelen moet worden behaald met een vrijwilliger. Er komen veel nieuwe vrijwilligers die verplicht aan de slag moeten in het kader van een uitkering/participatie. Dit komt redelijk vaak voor. Meestal geeft dit geen problemen, maar het vraagt wel meer tijd om deze vrijwilligers te begeleiden. Als mensen echt worden gestuurd en niet willen worden ze meestal ook niet ‘aangenomen’. Ook is het moeilijk om de mensen de hele dag aan het werk te houden.

1.1. Essentie vrijwilligerswerk Het onbetaalde en in essentie vrijwillige karakter van vrijwilligerswerk heeft als consequentie dat vrijwilligers een zelf gekozen relatie hebben tot hun ‘georganiseerde verband’. Zij kiezen zelf waarvoor zij zich in willen zetten (doel) en voor de nabijheid van de doelgroep. Redenen om vrijwilliger te worden zijn zeer uiteenlopend:  je doet het om een ander te helpen, maar ook voor jezelf;  omdat je je wilt ontwikkelen, omdat je er leuke mensen ontmoet en omdat je wilt compenseren voor vervelend betaald werk;  omdat je je nuttig wilt voelen en iets wil terugdoen voor de maatschappij;  of omdat je uiting wil geven aan jouw normen en waarden. Vrijwilligerswerk biedt individuen de mogelijkheid om nieuwe vaardigheden te leren, zichzelf te ontwikkelen, maar ook om discipline op te bouwen en werkervaring op te doen. In het onderwijs (maatschappelijke stage), bij (arbeids) re-integratie en bij maatschappelijke participatie is vrijwilligerswerk een veelvuldig ingezet instrument om persoonlijke ontwikkeling en maatschappelijke betrokkenheid te combineren (Meijs, 2013). Vrije keuze is hierbij essentieel. Verplichten wekt weerstand op en werkt averechts op de beeldvorming en het imago van het vrijwilligerswerk.

1.2. Begripsbepaling Geleid en Verplicht vrijwilligerswerk Geleid vrijwilligerswerk verwijst naar “vormen van inzet waarbij de deelname aan, of de voorwaarden waaronder, en de wijze waarop wordt deelgenomen door anderen wordt geïnitieerd en / of ingericht” (Hustinx, 2007). Deze “inzet” kan heel divers zijn: een maatschappelijke stage, vrijwilligerswerk in het kader van re integratie, werknemersvrijwilligerswerk of bijvoorbeeld een taakstraf. Het grote verschil tussen “gewoon” en “geleid” vrijwilligerswerk zit met name in het eigen initiatief versus het initiatief dat door een derde partij wordt genomen. Voorbeeld: Bij het zogenaamde “verplicht vrijwilligerswerk” voor langdurig werkloze mensen ontstaat er een spanning rond de mate van vrijwilligheid. Het initiatief voor vrijwilligerswerk ligt meestal niet bij de vrijwilliger, maar bij een derde partij of een uitkeringsinstantie. Deze partij heeft een eigen doel, dat vaak niet aansluit bij de ideeën (en doelen) van de vrijwilliger. Er wordt gemorreld aan de eigen keuze(vrijheid) van de vrijwilliger en leidt tot het verrichten van verplichte werkzaamheden.


Participatieladder Voor het in kaart brengen van de mogelijkheden en beperkingen van groepen werklozen, maakt het UWV gebruik van de zogenaamde participatieladder. Dit is een meetinstrument waarmee kan worden vastgesteld in hoeverre een burger meedoet in de samenleving. Deze ladder bestaat uit zes groepen (niveaus) die het participatieniveau aangeven: • niveau 6: betaald werk; • niveau 5: betaald werk met ondersteuning; • niveau 4: onbetaald werk; • niveau 3: deelname aan georganiseerde activiteiten (cursus, vereniging); • niveau 2: sociale contacten buitenshuis; • niveau 1: geïsoleerd. De groep die gemeenten graag willen activeren voor vrijwilligerswerk zijn de langdurig bijstandsgerechtigden op trede 3 en 4 van de participatieladder. Dit zijn de mensen die onbetaald werk hebben of die deelnemen aan georganiseerde activiteiten. De groepen op trede 1 en 2 hebben vaak te maken met een ingewikkelde problematiek. Als vrijwilligerswerk aan alle langdurig werklozen als verplichting wordt opgelegd, is dat een aantasting van de individuele waarde van vrijwilligerswerk. Zie ook http://www.nov.nl/standpunten/vrijwilligerswerk-niet-verplichten.

2.

Informele zorg

In de informele zorg werken diverse partijen samen, om tot een combinatie van vraag en aanbod te komen, als het om (geleid) vrijwilligerswerk gaat. Dit zijn: 1. gemeenten 2. cliënten / zorgvragers 3. (geleide) vrijwilligers 4. vrijwilligerszorg organisaties. Gemeenten Steeds meer lidorganisaties van Mezzo krijgen te maken met verzoeken van uitkeringsgerechtigden zelf voor het verrichten van vrijwilligerswerk, of krijgen via gemeenten opdrachten om uitkeringsgerechtigden aan te nemen als vrijwilliger. De gemeente kan in het kader van de Wet Werk en Bijstand (WWB) een tegenprestatie voor de bijstand vragen in de vorm van onbeloonde maatschappelijk nuttige activiteit (= tegenprestatie). Het is aan gemeenten zelf om binnen dit wettelijk kader werkzaamheden te (laten) organiseren en aan te bieden in het kader van de verplichte tegenprestatie. Uit onderzoek van de inspectie SZW “Voor wat, hoort wat” (Inspectie SZW, September 2013) blijkt dat de meeste gemeenten die de tegenprestatie uitvoeren, aangeven dat deze is ingebed in het algemene reintegratie- en participatiebeleid. Op moment van schrijven van deze notitie is de definitieve uitvoering en invoering van de tegenprestatie in de vorm van onbeloonde maatschappelijk nuttige activiteit voor 2014 nog niet duidelijk, omdat het wetsvoorstel Maatregelen Werk en Bijstand en de Participatiewet in respectievelijk december 2013 / januari 2014 in de Tweede Kamer besproken wordt. Zie bijlage 1: Wettelijk kader.


Er zijn verschillende voorbeelden te noemen waarin de aanpak en randvoorwaarden per gemeente verschillen: Nijmegen, voorbeeld van een zorgvuldige aanpak: http://www.nov.nl/actueel/nieuws/nijmegen-verplicht-vrijwilligerswerk-niet Spijkenisse, voorbeeld van de aanpak van een training voor respijtzorger voor mensen met een bijstandsuitkering: http://www.spijkenisse.nl/web/Bewoners/Informatie-voor-bewoners/Training-voorrespijtzorg-in-oktober-van-start.htm Belangrijke elementen zijn hier het zorgvuldig selecteren, scholen en begeleiden van vrijwilligers. Dat maakt dat het succesvol is. http://www.movisie.nl/artikel/langdurig-werklozen-ondersteunen-mantelzorgers Rotterdam, minder sterk voorbeeld met 20 uur verplicht vrijwilligerswerk: http://www.nrc.nl/carriere/2012/12/20/meer-werklozen-doen-verplichtvrijwilligerswerk/ Zeist, voorbeeld met duidelijke randvoorwaarden: http://www.movisie.nl/artikel/grenzen-kansen-tegenprestatie-naar-vermogen en http://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/Kansen_in_Zeist%20%5BMOV1155488-00%5D.pdf

Cliënten / zorgvragers De informele zorg richt zich op mensen in kwetsbare situaties. De informele zorg maakt het mogelijk dat mensen in een kwetsbare positie zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen en (kunnen) blijven meedoen in de samenleving. Het gaat om extra aandacht, ruimte en tijd die zorgvrijwilligers bieden aan mensen in een kwetsbare positie. (Geleide) vrijwilligers Zorgvrijwilligers kiezen ervoor om op basis van intrinsieke motivatie, een deel van hun tijd te besteden aan mensen die daaraan behoefte hebben. Zij willen “er zijn” voor de ander en doen dit vanuit empathie en betrokkenheid. Eigen aan de vrijwilligerszorg is dat de vrijwilliger zelf de keuze maakt om een persoonlijk contact aan te gaan en het te zien als een verrijking. Bij geleide zorgvrijwilligers gaat het om dezelfde zaken als voor “gewone” vrijwilligers. Wel zijn grote verschillen te zien in de mate van motivatie, empathie, gelijkwaardigheid en het respectvol omgaan met mensen in kwetsbare posities. Deze zijn in veel mindere mate te verwachten als mensen “verplicht” vrijwilligerswerk moeten gaan doen. Aansluiten bij de ervaringen en belevingswereld van de geleide vrijwilliger en rekening houden met de persoonlijke omstandigheden en de motivatie biedt openingen. Bijvoorbeeld voor de ervaringsdeskundige ex-mantelzorger met een bijstandsuitkering liggen er kansen om zich juist in de zorg verder te ontplooien. De wederkerigheid in de vorm van “er zelf ook wat aan hebben”, geldt zeker voor de geleide vrijwilliger. Het bieden van structuur en een scholingstraject helpt de geleide vrijwilliger zijn of haar weg te vinden. Vrijwilligerszorg organisaties Voor vrijwilligerszorg organisaties staat het bewaken van de kwaliteit in de informele zorg en de veiligheid van zowel cliënt als vrijwilliger voorop. Dit geldt vanzelfsprekend ook bij de inzet van geleide vrijwilligers. De kwetsbaarheid van de cliënten in de informele zorg vraagt zeker bij de één-op-één-koppelingen om een zorgvuldige werving, selectie, matching en begeleiding. Mezzo, Postbus 179, 3980 CD Bunnik, T 030 659 22 22, [email protected], www.mezzo.nl 16 25 1 Mezzo rapport - Geleid Vrijwilligerswerk 23122013 Pagina 7 van 17 23 december 2013

Juist de grote verschillen tussen (groepen) geleide vrijwilligers vragen van de coördinator om maatwerk in begeleiding. Volg de weg van verleiden in plaats van verplichten! De coördinator kan dit versterken door:  Een creatieve aanpak. Denk aan het inzetten van ‘top’vrijwilligers als coach voor de geleide vrijwilliger, het ontwikkelen van een empowerment cursus of een scholingstraject voorafgaand aan de plaatsing, bouw keuzemomenten in;  Andere mogelijkheden om mensen in te zetten, bijvoorbeeld andersoortige of aangrenzende activiteiten. Bijvoorbeeld de inzet in respijtzorg, dagactiviteiten, bureauorganisatie of praktische doe-klussen;  Expliciteren op welke groep vrijwilligers in te zetten: inburgering, licht verstandelijk gehandicapten, mensen met een sociale handicap, langdurig werklozen of bijstandsgerechtigden, mensen met een psychische beperking.

Succesvol? De verschillende vormen van geleid vrijwilligerswerk werken positief als de vrijwilliger zelf profijt heeft van zijn/haar vrijwillige inzet. Denk bijvoorbeeld aan het aanleren van nieuwe vaardigheden voor persoonlijke ontwikkeling, het verkrijgen van meer zelfvertrouwen, ervaring en horizonverbreding. Maar ook het behalen van studiepunten voor de maatschappelijke stage, activering in het kader van arbeidsreintegratie of de route naar betaald werk of teambuilding in het kader van werknemersvrijwilligerswerk.

Uitspraak lidorganisatie: je wilt als vrijwilligerszorg organisatie geen controlerend uitvoeringsorgaan worden van de sociale dienst.


3.

Samenspel gemeenten en vrijwilligerszorg organisaties Onderzoeker Thomas Kampen: “Hoewel de discussie vaak gaat over wel of niet verplichten van vrijwilligerswerk, blijkt uit mijn onderzoek dat een andere kwestie veel belangrijker is: wiens en welk belang stel je als gemeente voorop bij het verplichten van vrijwilligerswerk?”

Voor de aanpak van ‘geleid’ vrijwilligerswerk zijn gemeenten en vrijwilligersorganisaties de aangewezen samenwerkingspartners. Volgens onderzoeker Thomas Kampen (Kampen, 2013. ), onderzoeker en medeauteur van het boek “De affectieve burger” kan geleid vrijwilligerswerk verschillende belangen (tegelijk) dienen; de overheid bespaart kosten, de vrijwilligersorganisatie kan meer mensen inzetten, de bijstandsontvanger leert wat werken is en de buren krijgen een sneeuwvrij tuinpad. Helaas zijn deze belangen niet altijd met elkaar te verenigen. Kampen: “Denk maar aan de vrijwilligersorganisatie die steeds meer tijd kwijt is aan begeleiding, of aan de sneeuwruimende vrijwilliger met een slechte rug.”.

3.1. Gemeenten Gemeenten maken eigen (en verschillende) keuzes. Essentieel hierbij is “hoe deze wettelijke verplichting in de praktijk in te vullen?”. Er is antwoord nodig op vragen als: voor wie geldt deze verplichting? Zijn er uitsluitinggroepen? Wat is 'naar vermogen'?, Hoe zwaar zijn de sancties? Wie controleert? Hoeveel uur per week moet iemand 'iets terugdoen'? En wat gaat iemand dan doen? Hoe vindt monitoring en begeleiding plaats? Antwoorden op deze vragen zullen door gemeenten geformuleerd worden of zijn al geformuleerd. Bij voorkeur gebeurt dit in samenspraak met of met hulp van de vrijwilligerssector. De sector informele zorg kan hierin het voortouw nemen. Korte lijnen en heldere werkafspraken tussen gemeentelijke instanties (UWV, re-integratiemedewerkers) en vrijwilligersorganisaties werken versnellend en voorkomen misverstanden. Geleid (of verplicht) vrijwilligerswerk vraagt van gemeenten om een maatwerk benadering van uitkeringsgerechtigden, door in een vroeg stadium aan te sluiten bij diens persoonlijke omstandigheden, motivatie en mogelijkheden. Een aantal uitkeringsgerechtigden wil graag vrijwilligerswerk doen (en voorkomt daarmee een gat in hun CV) terwijl anderen moeten wennen aan het idee (vrijwilligerswerk is een vorm van vrijetijdsbesteding). Er zijn ook uitkeringsgerechtigden die het geloof in zichzelf verloren zijn of bezig zijn het te verliezen (mij hoeven ze niet meer). En er zijn uitkeringsgerechtigden die gewend zijn niet te werken (langdurige werkeloosheid, gedeeltelijke afkeuring of hebben bijvoorbeeld ouders die ook een uitkering ontvangen). Gemeenten dienen hun (mede) verantwoordelijkheid te nemen door het waarborgen van de maatwerkbehoefte in beleid. En vervolgens door het faciliteren van vrijwilligerszorg organisaties, die werken met en voor kwetsbare burgers. Probeer als gemeente of uitvoeringsinstantie uniforme verplichtingen (in soort activiteiten, duur en sector) zoveel mogelijk te vermijden. Mezzo ziet het (ook) als haar taak om gemeenten op dit terrein toe te rusten. Denk aan advies op maat bij beleid, een ondersteuningstraject en het organiseren van informatiebijeenkomsten.


Citaat regioadviseur Mezzo: Re-integratietrajecten vragen veel tijd en energie. In reintegratieprojecten mensen begeleiden om nieuwe stappen te zetten en (opnieuw) vertrouwen op te bouwen (in zichzelf en anderen) is enorm de moeite waard; het biedt kansen, het doet recht aan mensen. Hetzelfde project starten vanuit de verwachting (direct) kosten te besparen en de zorg te verlichten, levert tegenvallende resultaten en gefrustreerde partijen op.

3.2. Lidorganisaties Belangrijk voor vrijwilligerszorg organisaties is om visie te ontwikkelen en te bepalen welke rol zij in de samenwerking met gemeenten wel of niet willen en kunnen oppakken. Het waarborgen van kwaliteit, continuïteit, veiligheid en privacy van de cliënten staat voor de lidorganisaties voorop. Mezzo wil haar lidorganisaties toerusten en ontwikkelt een (scholings)aanbod voor 2014. Thema’s die aan bod komen in de scholing zijn:  Welke kansen bieden de huidige ontwikkelingen?  Wat betekent dit voor de organisatie en hoe kan je geleide vrijwilligerswerkactiviteiten zo invullen dat het voor alle betrokkenen iets oplevert en niet alleen een 'moeten' is?  Tot hoever kun je als vrijwilligersorganisatie gaan om al deze mensen een plek te bieden en op te vangen?  Hoe waarborg je de continuïteit in de vrijwilligersactiviteiten op zowel korte termijn (op tijd komen en afspraken nakomen) als op lange termijn (vrijwilliger krijgt een baan)? Voorbereiden De inzet van geleide vrijwilligers vraagt om een goede voorbereiding en zorgvuldige uitvoering. Niet alleen ten opzichte van de vrijwilliger, maar ook zeker ten opzichte van de zorgvrager / cliënt. Denk aan de noodzakelijke uitgebreide intake bij de ‘geleide’ vrijwilliger. Vraag naar diens motivatie voor de informele zorg en naar diens mogelijkheden en vaardigheden. Maar vergeet ook niet het bewaken van de veiligheid en privacy van kwetsbare cliënten. Dit alles ook in combinatie met het behoud van privacy van de vrijwilliger. Verwachtingen Voor organisaties is het belangrijk om reële verwachtingen te hebben van geleide vrijwilligers. Dit is des te meer noodzakelijk naarmate ze een grotere afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Voor de vrijwilligersorganisatie zijn vooral de treden 3 en 4 van de participatieladder van belang. Het is zaak te achterhalen wat deze mensen motiveert vrijwilligerswerk te doen en welk werk en werksituaties voor hen geschikt zijn. Ook is het interessant om te kijken of mensen op trede 3 of 4 potentie hebben om zorgvrijwilligers te worden. Bij welke mensen is er potentie aanwezig? En wat is ervoor nodig hen goed toe te rusten? Benoem als organisatie criteria voor deze potentiële geleide zorgvrijwilliger. Uitkeringsgerechtigden die niet willen, maar moeten op straffe van korting op de uitkering, en hen inzetten in de thuissituatie van kwetsbare mensen is niet de weg die we moeten en willen gaan.


Voorbeeld Bij de inzet in de vrijwilligerszorg spelen vooral de treden 3 en 4 van de participatieladder een rol. Verhelder als organisatie de criteria of het profiel voor de geleide zorgvrijwilliger. Het welslagen van de inzet van geleide vrijwilligers staat of valt bij (1) de insteek (2) de verwachtingen (3) de ruimte die geboden wordt om begeleiding op maat te bieden en (4) de mogelijkheid tot bijscholing van coördinatoren. De begeleiding van geleid vrijwilligerswerk vraagt aan de vrijwilligerszorg organisaties om (1) affiniteit met de doelgroep (2) het maken van keuzes (3) extra ondersteuningstijd en (4) specifieke begeleidingsvaardigheden.

4.

Visie Mezzo: verleiden en verlichten

4.1. Mezzovisie Mezzo kiest voor de route van verleiden en verlichten en niet voor verplichten. Een aantal lidorganisaties heeft in projectvorm positieve en inspirerende ervaringen opgedaan met geleide vrijwilligers. Zij zien duidelijk kansen voor de informele zorg om zo het vrijwilligersbestand te vergroten en zo ook kansen te bieden aan ‘kwetsbare’ vrijwilligers. Als succesfactoren noemen zij: - kies de eerste keer voor een kansrijke groep geleide vrijwilligers - selecteer op motivatie of zoek ‘verborgen’ motivatie of wek motivatie op - bied een scholingstraject aan voorafgaand aan de plaatsing inclusief keuzemomenten - zorg voor een ‘warme’ overdracht naar de cliënt en naar de vrijwilliger - bewaak intensief contact via belrondjes. Dit geleide vrijwilligerswerk vraagt nadrukkelijk om een maatwerk benadering van de vrijwilligers. Sluit aan bij de eigen motivatie, mogelijkheden en de persoonlijke omstandigheden van deze vrijwilliger. Voorwaarden voor succes Wil geleid vrijwilligerswerk een kans van slagen hebben, dan is voldoende professionele ondersteuning een voorwaarde, met name voor die groep die het geloof in hun eigen mogelijkheden om te werken kwijt geraakt zijn. Zij verdienen professionele begeleiders die in hen en hun mogelijkheden geloven, en die hen ondersteunen en scholen in hun vaardigheden. Kies voor de weg van verlichten en werk zo aan het versterken van het zelfbeeld en de vaardigheden van de zorgvrijwilliger. Belangrijke competenties van de professional zijn: kunnen incasseren, realistische en haalbare doelen stellen, motiverende gespreksvoering toepassen en beschikken over trainingsvaardigheden. Indien deze vaardigheden onvoldoende aanwezig zijn, dan is het aan te bevelen om de coördinatoren bij te scholen. Mezzo, Postbus 179, 3980 CD Bunnik, T 030 659 22 22, [email protected], www.mezzo.nl 16 25 1 Mezzo rapport - Geleid Vrijwilligerswerk 23122013 Pagina 11 van 17 23 december 2013

De bereidheid bij vrijwilligerszorg organisaties om ‘geleide’ vrijwilligers plek te bieden is zeker aanwezig, maar hun ‘opvangcapaciteit’ is in deze tijden van bezuinigingen en toenemende complexe zorgvragen beperkt. De vrijwilligerszorg organisatie zal de inzet van geleide vrijwilligersbij voorkeur in projectvorm moeten uitvoeren met aanvullende financiering. Het is aan informele zorg organisaties zelf om de eigen expertise in te brengen bij gemeenten en een aantal criteria op te stellen om te toetsen of de inzet van geleide vrijwilligers wel of (nog) niet mogelijk is. Samengevat: wees als organisatie en als coördinator uitnodigend, bied keuzemogelijkheden, sluit aan bij de mogelijkheden van de ‘geleide’ vrijwilliger en versterk deze. Volg de route van verleiden en verlichten in plaats van verplichten!

4.2. Aandachtspunten en aanbevelingen Aandachtspunten voor vrijwilligersorganisaties: 



   

Het plaatsen van ‘geleide’ vrijwilligers met vaak eigen problematiek kost meer tijd. Het is essentieel dat de vrijwilligersactiviteiten aansluiten bij de ‘geleide’ vrijwilliger en dat hij of zij keuzevrijheid ervaart in het soort activiteiten: praktisch of van mens-tot-mens, in groepsverband of individueel, vrijwilligersactiviteiten met ouderen of jongeren of met verstandelijk beperkten of chronisch zieken. De begeleiding van vrijwilligers vraagt ruime aandacht en specifieke deskundigheid en ondersteuning. Bijvoorbeeld bij de langdurig bijstandgerechtigden op treden 3 en 4 van de participatieladder kunnen persoonlijke problemen spelen. Dit vraagt om specifieke begeleiding. Bijscholing van professionals is nodig op motiverende gespreksvoering en op kennis van de problematiek van de doelgroep. Het bewaken van de veiligheid van kwetsbare burgers staat boven het aan het werk krijgen van uitkeringsgerechtigden of andersoortige ‘geleide’ vrijwilligers. Denk hierbij ook aan de vereiste van een VOG. Het bewaken van de continuïteit in de vrijwilligersactiviteiten staat bovenaan. Zorg voor een looptijd van bijvoorbeeld één jaar. Zorg voor registratie en monitoring van geleid vrijwilligerswerk in de zorg. Hierdoor wordt het mogelijk deze vorm van vrijwilligerszorg na verloop van tijd te evalueren en te zien of het kan en werkt en onder welke voorwaarden en voor wie.

Aanbevelingen bij de start:   



Investeer in samenwerking tussen gemeente en informele zorg: bied de eigen expertise aan, ontwikkel aanbod en instrumenten en bepaal samen de randvoorwaarden. Bijvoorbeeld: de gemeente verzorgt (en betaalt) de VOG. Investeer in de samenwerking met de sociale dienst en het UWV. Wees realistisch bij de intake van de geleide vrijwilligers op de verschillende treden van de participatieladder. Stel je op als gelijkwaardig en zakelijk gesprekspartner naar gemeenten. Stimuleer de gemeente of gemeentelijke uitvoeringsinstantie om te kiezen voor de weg van vroegtijdig stimuleren van bijstandsgerechtigden om aan vrijwilligerswerk te doen. Geef de ruimte om de eigen persoonlijke mogelijkheden, vaardigheden en affiniteiten van de potentiële vrijwilliger te onderzoeken. Maak als organisatie een weloverwogen keuze welke groep geleide vrijwilligers je vanuit welk uitgangspunt wilt bemiddelen en / of begeleiden.


 

Maak zorgvrijwilligerswerk bij kwetsbare mensen toegankelijk en aantrekkelijk voor de ‘geleide vrijwilliger’ door zoveel mogelijk aan te sluiten bij kwaliteiten, hobby’s, interesses, situatie en mogelijkheden van deze vrijwilliger. Zorg voor maatwerk scholing aan ‘geleide’ vrijwilligers, om de stap naar vrijwilligerswerk voor te bereiden en te begeleiden. Doe dit bij voorkeur in groepsverband en voorafgaand aan de inzet. Dit versterkt saamhorigheid, empowerment, even de drempel over om toch weer door te gaan!

Mezzo ziet bij een proactieve en zakelijke opstelling veel kansen voor de vrijwilligerszorg organisaties in het geleid vrijwilligerswerk. Een aantal ‘ervaren’ lidorganisaties geeft aan dat vrijwilligerswerk in de informele zorg juist ook kansen biedt voor de verdere ontwikkeling en maatschappelijke inzet van deze groep vrijwilligers. ‘Verder is het mooi om te zien dat kwetsbaar kwetsbaar tot steun kan zijn. Mensen die hulp nodig hebben vinden het vaak fijn dat ze een maatschappelijke bijdragen kunnen leveren ondanks hun beperking’ Rosemarie Pielage, Handjehelpen Utrecht. ‘De kern ligt in de wederkerigheid! Mensen die nu aan de kant staan in de samenleving worden weer ingezet, betrokken bij de samenleving. Denk daarbij vooral ook aan mensen die geen werk kunnen vinden, Wajongers en of mensen die een uitkering ontvangen’ Marcel Garritsen SIZ Twente.

4.3. Mezzo acties 2014 Wat gaat Mezzo doen voor lidorganisaties?    

Mezzonotitie onder de aandacht brengen bij lidorganisaties, bij landelijke koepels en bij gemeenten Webdossier ontwikkelen met informatie over wet – en regelgeving en goede praktijkvoorbeelden in de informele zorg Initiëren van een netwerk van lidorganisaties die actief aan de slag gaan met geleid vrijwilligerswerk (netwerkbijeenkomst en / of digitaal netwerk) Ontwikkelen en aanbieden van scholing op ‘geleid vrijwilligerswerk’ en op specifieke doelgroepen

Wat kan Mezzo doen om gemeenten toe te rusten?    

Verkorte versie van Mezzonotitie voor gemeenten maken en verspreiden via lidorganisaties en regioadviseurs Gemeentelijke bijeenkomsten organiseren om de aandachtspunten en de aanbevelingen toe te lichten Adviseren bij beleid(steksten) via regioadviseurs over de regierol gemeente Thema aan de orde stellen bij regiodebatten (bijv. VOG bekostiging).


5.

Bronvermelding

(2013). Opgeroepen op november 18, 2013, van Skipr: http://www.skipr.nl/actueel/id15555-gemeenten-oefenen-met-werklozen-inthuiszorg.html Hustinx, L. M. (2007). Geleid Vrijwilligerswerk. Over het vrijwilligerspotentieel in de Nederlandse samenleving in 2015. Den Haag: SCP. Inspectie SZW, (september 2013). Voor wat, hoort wat. Een beschrijving van de uitvoering van de tegenprestatie naar vermogen door gemeenten. Den Haag: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Kampen, T. V. (2013). De affectieve burger. Hoe de overheid verleidt en verplicht tot zorgzaamheid. Amsterdam: Van Gennep. Meijs, L. R. (2013, juli 30). Verplichten is slecht voor individuele waarde vrijwilligerswerk. Sociale Vraagstukken. TNS Nipo in opdracht van Coalitie Erbij! (2013). Eenzaamheid en vrijwilligerswerk. Amsterdam: TNS Nipo.


Bijlage 1

Wettelijk kader en regelgeving in relatie tot geleid Vrijwilligerswerk Wettelijk kader Gemeenten kunnen vanaf 1 januari 2012 mensen met een bijstandsuitkering verplichten tot het doen van een tegenprestatie volgens de Wet Werk en Bijstand (WWB). Deze tegenprestatie houdt in dat de uitkeringsgerechtigde naar vermogen onbeloonde maatschappelijk nuttige werkzaamheden verricht, naast of in aanvulling op reguliere arbeid. De gemeente kan een tegenprestatie voor de bijstand vragen. in de vorm van onbeloonde maatschappelijk nuttige activiteit' ( = tegenprestatie). In de toelichting van de Wet Werk en Bijstand (WWB) staat duidelijk dat de verplichte tegenprestatie geen vrijwilligerswerk mag zijn: TK 2011–2012, 32 815, nr. 10, p. 18 (Nota naar aanleiding van het nader verslag). Het gaat om werk dat naast of in aanvulling op gewoon werk wordt verricht. Het werk mag niet leiden tot verdringing op de arbeidsmarkt. Bovendien moet het werk zijn waar niemand loon voor wil betalen. De tegenprestatie helpt bijstandsgerechtigden ook om een sociaal netwerk, arbeidsritme en regelmaat te behouden, daarmee worden tevens de kansen op de arbeidsmarkt vergroot. Het gaat bij de tegenprestatie altijd om werk dat wordt verricht naast of in aanvulling op reguliere arbeid. Het mag de re-integratie of het aanvaarden van regulier werk niet in de weg staan. In de regel gaat het om activiteiten van beperkte duur en omvang. Een aantal gemeenten heeft de tegenprestatie al een plek gegeven in het beleid, zo blijkt uit onderzoek van de Inspectie SZW (‘Voor wat hoort wat!). Zie ook http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2013/06/04/beantwoording-kamervragen-over-werken-als-tegenprestatie-vooreen-uitkering.html

Met de Participatiewet (als opvolger van het oorspronkelijk wetsvoorstel Wet Werken Naar Vermogen en gepland vanaf 1 januari 2015) wil het kabinet bereiken dat zoveel mogelijk mensen deelnemen (participeren) in de samenleving. De Participatiewet voegt de Wet Werk en Bijstand, de Wet Sociale Werkvoorziening en een deel van de Wajong samen. Er is straks dus één regeling voor iedereen die in staat is om te werken. Voor mensen die helemaal niet kunnen werken, blijft er een sociaal vangnet in de vorm van een bijstandsuitkering. De Participatiewet moet wel voorkomen dat mensen in dit vangnet blijven. Over de invulling van de Participatiewet heeft het kabinet nadere afspraken gemaakt in het sociaal akkoord. Het gaat hier om voorgenomen beleid en er moet nog veel uitgewerkt worden.. Zie http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/re-integratie/participatiewet-bevordert-re-integratie

en

http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/re-integratie/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2012/12/21/kamerbrief-contouren-participatiewet.html

In het WWB-wetsvoorstel dat half november 2013 naar de Tweede Kamer is gestuurd - wordt geregeld dat alle gemeenten straks verplicht zijn om de tegenprestatie in de gemeentelijke verordening te verankeren. De voorbereiding van het wetsvoorstel heeft veel meer tijd gekost dan eerder beloofd. VNG en Divosa vragen het kabinet en de Tweede Kamer daarom om de Maatregelen WWB en de Participatiewet gelijktijdig in te voeren op 1 januari 2015. Zie http://www.divosa.nl/actueel/nieuws/maatregelen-wet-werken-bijstand-schieten-doel-voorbij


Onkostenvergoeding voor vrijwilligerswerk Bijstandsgerechtigden die vrijwilligerswerk doen, krijgen daar soms een onkostenvergoeding voor. Daarvan mogen ze een beperkt bedrag houden, zonder dat de hoogte van hun uitkering verandert. Als het gaat om vrijwilligerswerk dat de gemeente noodzakelijk vindt voor re-integratie van een bijstandsgerechtigde, dan mag er per maand maximaal € 150,00 vrij ontvangen worden. Per jaar is het maximum € 1.500,00. In alle andere gevallen is de grens van de vrij te laten onkostenvergoeding lager: maximaal € 95,00 per maand, met een maximum van € 764,00 per jaar.



Mezzo Auteur: Els Ranshuijsen Bunnik, december 2013

Recommend Documents