Methodologie voor de sociale wetenschappen
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave
VoorwoordXI Deel 1 Algemeen: basisbegrippen
1
H1
3
Waarom sociaalwetenschappelijk onderzoek?
1.1. Inleiding 1.2. Enkele voorbeelden 1.2.1. De opwarming van de aarde: An Inconvenient Truth versus The Great Global Warming Swindle 1.2.2. De ‘War against Crime’ in New York: werkt het? 1.2.3. Botsende beschavingen 1.2.4. Polls bij verkiezingen: verteken(en)d? 1.2.5. De wetenschapper als bokser? 1.2.6. Verband tussen gamen en agressie 1.3. De wetenschappelijke aanpak 1.3.1. Wetenschap: een specifieke benadering 1.3.2. Alternatieve bronnen van kennis over de werkelijkheid? 1.4. Wat te verwachten van methodologie?
H2
Bouwstenen en soorten sociaalwetenschappelijk onderzoek
2.1. Inleiding 2.2. Bouwstenen van sociaalwetenschappelijk onderzoek 2.2.1. Theorie en empirie 2.2.2. Inductie en deductie 2.2.3. De empirische cyclus van wetenschappelijk onderzoek 2.3. Evaluatiecriteria voor wetenschappelijke kennis 2.3.1. Betrouwbaarheid 2.3.2. Geldigheid 2.3.3. Vakmanschap als kwaliteit 2.4. Soorten sociaalwetenschappelijk onderzoek 2.4.1. Toepassingsgebied: theoriegericht versus praktijkgericht onderzoek 2.4.2. Onderzoeksmethodologie: kwantitatief versus kwalitatief onderzoek
4 6 6 8 12 14 17 19 23 23 25 29
31 32 34 34 40 41 45 47 48 53 53 54 57
V © Academia Press 2014
Methodologie.indb 5
16-10-14 11:54
Inhoudsopgave
H3
Methodologie voor de sociale wetenschappen
Filosofische achtergrond: epistemologische beginselen
3.1. Inleiding 3.2. De ontwikkeling van de epistemologie van de wetenschappen 3.2.1. Empirische natuurwetenschap: naturalisme en empirisme 3.2.2. David Hume’s scepticisme 3.2.3. Wiener Kreis: logisch-positivisme en verificationisme 3.2.4. Karl Popper: principe van falsificatie 3.2.5. Thomas Kuhns paradigma’s 3.2.6. Imre Lakatos: theorie met meerinhoud 3.3. Wat met de sociale wetenschappen? 3.3.1. Onderzoeksobject: naturalisme versus constructivisme 3.3.2. Naturalisme binnen de sociale wetenschappen 3.3.3. Constructivisme binnen de sociale wetenschappen
H4
Ethiek in sociaalwetenschappelijk onderzoek
4.1. Inleiding 4.2. Hoe omgaan met deelnemers aan onderzoek? 4.2.1. Vermijden schade als basisprincipe 4.2.2. Vrijwillige toestemming of ‘informed consent’ 4.2.3. Privacy, vertrouwelijkheid, anonimiteit 4.3. Professionele standaarden en deontologie? 4.4. Samenleving en wetenschap?
59 61 62 62 66 68 70 73 76 77 77 78 81
89 90 93 93 94 96 97 100
Deel 2 Planning en voorbereiding van empirisch onderzoek
105
H5
107
Onderzoek ontwerpen: strategie en doelstellingen
5.1. Inleiding 5.2. Het onderzoeksplan 5.3. Probleemformulering of probleemstelling 5.3.1. Algemene vraagstelling en onderzoeksdoelstelling: fundamenteel versus praktijkgericht? 5.3.2. Literatuurstudie: status quaestionis 5.3.3. Vraagstelling en onderzoeksvragen 5.4. Onderzoeksopzet of (onderzoeks)technisch ontwerp 5.4.1. Plaats en situatie van waarneming: waar? 5.4.2. Tijdstip en periode van waarneming: wanneer en hoe lang? 5.4.3. Onderzoekseenheden en kenmerken: wie? 5.4.4. Methode van waarneming: hoe? 5.4.5. Tijdsplanning en financieel overzicht
VI Methodologie.indb 6
108 109 111 111 115 118 121 122 125 126 127 128
© Academia Press 2014
16-10-14 11:55
Methodologie voor de sociale wetenschappen
H6
Kwantitatieve en kwalitatieve meting
6.1. Inleiding 6.2. Meten: enkele basisbegrippen 6.2.1. Het meetproces 6.2.2. Soorten concepten 6.2.3. Meten: kwantitatieve versus kwalitatieve benaderingen 6.3. Kwantitatief meten 6.3.1. Uitgangspunt: klassieke testtheorie 6.3.2. Enkele kenmerken van kwantitatieve variabelen 6.3.3. Schaaltechnieken 6.3.4. Operationaliseren van relaties tussen variabelen 6.3.5. Betrouwbaarheid nagaan? 6.3.6. Meetgeldigheid nagaan? 6.4. Kwalitatieve meting 6.4.1. Het open karakter van kwalitatieve benaderingen 6.4.2. Enkele illustraties van kwalitatieve benaderingen 6.4.3. De kwaliteit van kwalitatieve metingen
H7
Selectie van onderzoekseenheden: steekproeven
7.1. Inleiding 7.1.1. Onderzoekseenheden, populatie en steekproef 7.1.2. Steekproeven: twee logica’s van selectie 7.2. Toevalsteekproeven 7.2.1. Stappen bij het trekken van toevalsteekproeven 7.2.2. Types toevalsteekproeven 7.2.3. Foutenbronnen bij steekproeftrekking 7.2.4. Steekproefgrootte 7.2.5. Kwantitatieve niet-toevalsteekproeven 7.3. Theoretische steekproeven 7.3.1. De eigenheid van theoretische steekproeftrekking 7.3.2. Strategieën in theoretische steekproeftrekking
Inhoudsopgave
129 130 132 132 134 136 137 137 138 140 144 148 152 156 156 158 160
163 165 166 168 170 170 173 179 186 189 192 192 194
Deel 3 Kwantitatieve methodes
199
H8
201
Experimentele ontwerpen
8.1. Inleiding 8.2. Onderdelen van het klassieke experimentele ontwerp 8.2.1. Basisschema van een klassiek experiment 8.2.2. Randomiseren en matchen
203 207 207 208
VII © Academia Press 2014
Methodologie.indb 7
16-10-14 11:55
Inhoudsopgave
Methodologie voor de sociale wetenschappen
8.6.
8.2.3. Effect van de stimulus 8.2.4. Voormeting Bedreigingen van de interne geldigheid 8.3.1. Buitenexperimentele gebeurtenissen 8.3.2. Maturatie of spontane veranderingen 8.3.3. Testeffect 8.3.4. Instrumentatie 8.3.5. Statistische regressie 8.3.6. Selectie 8.3.7. Uitval 8.3.8. Verwachtingen van de onderzoeker Bedreigingen van de externe geldigheid 8.4.1. Populatiegeldigheid 8.4.2. Naturalistische geldigheid Alternatieven op de klassieke experimentele ontwerpen 8.5.1. Quasi-experimentele ontwerpen 8.5.2. Pre-experimentele ontwerpen Ethische bekommernissen
H9
Surveyonderzoek235
8.3.
8.4.
8.5.
9.1. Inleiding 9.2. Stappenplan en foutenbronnen 9.3. Over vragen en antwoorden 9.4. Het ontwerp van vragenlijsten 9.4.1. Een model van het vraag-antwoord proces 9.4.2. Responsfouten en -stijlen 9.4.3. Aanbevelingen voor het opstellen van vragenlijsten De keuze voor een surveymodus 9.5. 9.5.1. Face-to-face surveys 9.5.2. Postenquêtes en websurveys 9.5.3. Mixed-mode surveys
H10
Niet-reactief onderzoek en secundaire data-analyse
10.1. Inleiding 10.2. Soorten niet-reactieve gegevens 10.2.1. Fysieke sporen 10.2.2. Tekst: inhoudsanalyse 10.2.3. Administratieve data en officiële statistieken 10.2.4. Big Data 10.3. Secundaire analyse van onderzoeksdata 10.4. Voor- en nadelen van niet-reactieve en secundaire data
VIII Methodologie.indb 8
211 212 216 216 217 217 218 218 218 219 219 220 221 222 224 225 230 233
237 239 241 243 243 247 253 258 259 261 264
265 267 271 271 272 275 279 282 285
© Academia Press 2014
16-10-14 11:55
Methodologie voor de sociale wetenschappen
Inhoudsopgave
Deel 4 Kwalitatieve methodes
287
H11
289
Veldonderzoek en participerende observatie
11.1. 11.2.
Inleiding Types veldonderzoek 11.2.1. De rol van de onderzoeker: participeren versus observeren 11.2.2. De mate van openheid: verborgen versus open onderzoek 11.2.3. Het gehanteerde paradigma: coöperatief versus investigatief onderzoek 11.3. Het verloop van veldonderzoek 11.3.1. Planning van veldwerk 11.3.2. Toegang verkrijgen tot het veld 11.3.3. Verblijf in het veld 11.3.4. Uittrede uit het veld 11.4. Veldwerknotities 11.5. Voor- en nadelen van veldonderzoek
H12
Diepte-interviews en focusgroepen
12.1. Inleiding 12.2. Epistemologische achtergrond van diepte-interviews 12.2.1. Nadruk op begrijpen en interpretatie 12.2.2. Nadruk op theorievorming en -ontwikkeling 12.3. De interviewsituatie 12.3.1. Structuur van een interview 12.3.2. Soorten vragen? 12.3.3. Mogelijke valstrikken 12.4. Focusgroepen 12.4.1. Wat zijn focusgroepen? 12.4.2. Samenstelling van een focusgroep 12.5. Van gesproken woord naar geschreven tekst Analyseren en interpreteren 12.6. 12.6.1. Condenseren van betekenis 12.6.2. Categoriseren van betekenis 12.6.3. Narratieve analyse 12.6.4. Diepere interpretatie 12.6.5. Ad hoc interpretatie 12.7. Kwaliteit?
291 294 296 298 299 301 301 302 303 305 308 311
313 315 318 318 321 325 325 326 329 330 330 330 331 333 333 333 336 338 338 339
IX © Academia Press 2014
Methodologie.indb 9
16-10-14 11:55
Inhoudsopgave
H13
Methodologie voor de sociale wetenschappen
Historisch-vergelijkend onderzoek
13.1. Inleiding 13.2. De oorsprong van vergelijkende methodes: John Stuart Mill 13.2.1. De methode van overeenkomst 13.2.2. De methode van verschil 13.2.3. De gecombineerde methode van overeenkomst en verschil 13.2.4. De methode van gelijktijdige variatie 13.3. Specifieke kenmerken van historisch-vergelijkend onderzoek 13.3.1. De aard van het empirische materiaal 13.3.2. Het reconstrueren van historische feiten 13.3.3. Streven naar oorzakelijke verbanden 13.3.4. Verbinden van micro- en macroniveau 13.3.5. Gebruik van contextueel materiaal bij vergelijkingen 13.4. Problemen bij historisch-vergelijkend onderzoek 13.4.1. Veronderstelling van equivalentie 13.4.2. Galtons probleem 13.4.3. Vertekening door eenhedenselectie
341 342 345 346 350 351 353 355 355 358 359 361 361 362 363 365 365
Trefwoordenlijst369 Bibliografie381
X Methodologie.indb 10
© Academia Press 2014
16-10-14 11:55
