MET MINDER MÉÉR BEREIKEN Ondernemingsplan 2012-2016 verkorte versie 1
‘Naar een nieuwe dynamiek’
Gorinchem, 3 oktober 2011
Bestuurscommissie Gorcums Museum en Artoteek p/a R. Grünewald (voorzitter) Haarstraat 3 4201 JA Gorinchem 06-53781356 2
‘Alles is al eens bedacht, het moet alleen opnieuw bedacht worden’ naar J.W. von Goethe
Je moet het ook durven en doen. Tijd, tijdgeest en cultuur veranderen, mensen veranderen, smaak verandert, en daarmee de instituten.
DUS… 3
anders en slimmer ONDERNEMEN Wij zetten in op cultureel ondernemerschap en eigentijds management. Wij maken gebruik van nieuwe trends, ideeën en ontwikkelingen, passend in de tijdgeest van de 21e eeuw:
GEEN ‘MUSEUM’ MEER maar een brede CULTURELE ONDERNEMING met museale functies GEEN ‘ARTOTEEK’ MEER maar een brede CULTURELE ONDERNEMING met artotheekachtige functies 4
Een brede CULTURELE ONDERNEMING met een nieuwe naam*:
GM’s-ART en met een nieuw concept: Een centraal gelegen authentiek gebouw met een bestemming op het gebied van erfgoed, beeldende kunst, cultuur, toerisme en educatie, ontstaan uit een samenvoeging van de voormalige museale functie en kunstuitleen in product en personeel, met toevoeging van andere en nieuwe functies, producten, producties en diensten waarin cultuurbeleving in een breed spectrum centraal staat. Het GM’s-ART is laagdrempelig en fysiek aantrekkelijk, passend in deze tijdgeest, en organiseert naast diverse activiteiten een vast (seizoens)programma vol verrassende belevenissen. Daarnaast stimuleert en faciliteert het GM’s-ART betrokkenheid van en draagvlak bij het publiek, en een kunstzinnige invulling van de publieke ruimte. Slim commercieel ondernemerschap zal zorgen voor een nieuwe dynamiek waarmee deze doelstellingen gerealiseerd worden.
*Deze naam is fictief. T.z.t. zal er een prijsvraag worden uitgeschreven voor de inwoners van Gorinchem om een nieuwe, eigentijdse naam te bedenken.
5
HET OUDE LOSLATEN, WANT… Wat wil het publiek? • Zelf uitmaken wat verzamelwaardige producten zijn. Crowdsourcing en crowdfunding schept betrokkenheid en draagvlak. • Men wil beleving, ervaring, verhalen achter de artefacten en producties. • Met name het jongere publiek: een eigentijdse manier van communiceren: snel, hip, gebruik makend van nieuwe media. Tijdgeest en cultuur veranderen: de emotiemarkt en de economie van de beleving De (cultuur) consument: • Is ongeduldig • Wil sensatie • Wil leuk leren • Wil onderdompeling • Wil Verhalen • Zoekt authenticiteit
hetgeen leidt tot: > zapgedrag > geregisseerde emotie > educatie door ‘braintainment’ > beleving > storytelling > bewustwording en zelfontplooiing
6
Huh? Crowdsourcing? Braintainment? Storytelling?
Dames en heren van de Raad, Geacht College, Wij kunnen ons voorstellen dat u niet geheel op de hoogte bent van deze nieuwe trends en ontwikkelingen op het gebied van cultuurexploitatie TIME OUT (we praten u even bij)
7
TERMEN & TRENDS Dit projectplan is tot stand gekomen als gevolg van onderzoek naar diverse trends en ontwikkelingen op het gebied van de creatieve industrie, de relatie tussen cultuur, toerisme en economie, en de kenmerken van de emotiemarkt en tijdgeest. Hierin komen een aantal termen naar voren die in dit plan worden genoemd en die enige toelichting vooraf behoeven. 1. BURGERPARTICIPATIE (crowdsourcing) Korte definitie van crowdsourcing: Het gebruiken van de kennis en middelen van het publiek als bron van wijsheid en inspiratie (‘the wisdom of the crowds’ – Bakas 2009). Door de burgers meer te betrekken bij de samenstelling van een expositie kan het museum op korte termijn veel bronnen aanboren. Een methode waarmee crowdsourcing tot stand komt is het stimuleren en toepassen van co-creatie. Een voorbeeld is het vragen (via bijvoorbeeld sociale media) om foto’s over een bepaald onderwerp in te sturen of voorwerpen uit te lenen. 2. HET BUITENMUSEUM (place making) Het creëren van een ‘buitenmuseum’ , ook wel ‘place making’ genoemd, is een methode om publieke en private ruimten zo goed mogelijk in te (laten) richten door ondernemers en bewoners zelf, zodat mensen zich hier voor de lange termijn prettig voelen en zo ook goed kunnen functioneren. Artefacten worden tijdelijk en afwisselend buiten de museale context geplaatst in bijvoorbeeld (leegstaande) etalages, winkelcentra en bruikbare vensters van particulieren. 3. PUBLIEKSPONSORING (crowdfunding) Crowdfunding is een nieuwe vorm van investeren in kunst, cultuur en creatieve industrie door het publiek. Het gaat hierbij niet meer om return on investment, maar om return on involvement. Investeerders vinden het een zekere status hebben om te kunnen zeggen: ‘ik investeer in een culturele onderneming’. Ze willen wel iets terug zien voor hun geld, maar vinden het vooral leuk om betrokken en ondernemend bezig te zijn. Het Rijksmuseum Twenthe heeft onlangs door middel van crowdfunding een belangrijk schilderij van Gainsborough kunnen aankopen. Binnen korte tijd kwamen er zoveel donaties binnen (van 10 tot 1000 euro) dat er zelfs meer geld werd verzameld dan nodig was. 4. FUNCTIESPONSORING (labour support) Dit idee komt neer op sponsoring in natura cq arbeid. Voor bedrijven is het een vorm van MVO (Maartschappelijk Verantwoord Ondernemen). Naast financiële sponsoring kunnen bedrijven op een andere manier het museum ondersteunen. Dat kan zijn met materialen die beschikbaar worden gesteld, maar ook door tijdelijke dienstverlening in de vorm van detachering van medewerkers in bepaalde functies als vorm van sponsoring.
8
5. EDUTAINMENT & STORYTELLING Samenvoeging van (kunst) EDUcatie en enterTAINMENT. Methodieken om kunst en cultuur op een laagdrempelige manier te ‘verkopen’ aan een breed publiek. Kern van edutainment is de manier waarop het Verhaal wordt verteld. Storytelling is een methode om het Verhaal achter feiten, voorwerpen, collecties etc. tot de verbeelding te laten spreken. 6. IMAGINEERING Samenvoeging van de woorden imagination (verbeelding) en engineering (technische realisatie). Het woord werd eind vorige eeuw bedacht door Disney USA. Voor cultuurondernemers is het een manier van denken om nieuwe concepten te ontwikkelen. De manier waarop dit plan tot stand is gekomen is daar een voorbeeld van. 7. KOPPELVERHUUR (outlending) Voor de artotheek is bedacht om niet zozeer te werken met een systeem van aankoop en vervolgens uitleen, maar vooral van koppelverhuur. Kunstenaars worden benaderd om werken uit te lenen aan de artotheek op basis van ‘no rent, no pay’. De artoteek koppelt dit geleende werk aan tijdelijke verhuurovereenkomsten en de mogelijkheid tot aankoop door derden. Na afloop van de afgesproken periode gaat het werk, als het nog niet verkocht is, terug naar de kunstenaar, of het wordt (in overleg) geveild. 8. COMMERCIEEL PARTNERSCHAP Hiermee wordt bedoeld het aantrekken van commerciële partners bij het nieuwe instituut. Bijvoorbeeld door naamgeving van bepaalde ruimten of activiteiten gekoppeld aan sponsoring. Maar ook door het vestigen van onafhankelijke, kleinschalige kunst gerelateerde winkeltjes zoals een boekencorner, kunstgalerie etc.
9
Wat gaan we behouden? Uitgangspunt ‘historisch én eigentijds’ • Huidige centraal gelegen huisvesting Grote Markt 17 en (erfgoed) depots • Exposities met thema’s gerelateerd aan Gorinchem en de regio • Actuele thema’s • Kunstuitleen
Wat gaan we toevoegen? Een nieuwe dynamiek: • Cultureel: exposities van curatoren én vanuit het publiek (crowdsourcing), inspirerende lezingen, manifestaties en activiteiten op het gebied van eigentijdse (beeldende) kunst en erfgoed. • Commercieel: ontvangsten, verkoop van een specifiek assortiment designproducten en boeken, verhuur van ruimte aan kleinschalige creatieve industrie en VVV, consultatie op het gebied van kunstaanschaf, verhuur van kunstwerken. • Educatie: nieuwe vormen van edutainment, virtuele presentaties en sociale media. • Toerisme: informatie over stad en regio en over erfgoed; laagdrempelige fun-expo’s.
10
Wat gaan we veranderen? 1. 2. 3. 4. 5.
Een formule voor een gedeeltelijke verzelfstandiging/privatisering van museum en artotheek in een culturele stichting. Een geheel nieuwe onderneming met een andere vorm van management. Met nieuw geformuleerde kernwaarden waarin visie, missie en doelstelling verankerd zijn. Die leiden tot een nieuw concept: Samenvoeging van de museale functie en kunstuitleen in product en personeel, met toevoeging van andere functies, producten en diensten. Hierdoor ontstaat een nieuw cultureel instituut met een nieuwe naam.
Hoe gaan we dit realiseren? Dit veranderingstraject is een ultieme kans om te laten zien dat het Gorcums Museum en de Artoteek zich ook in veranderende tijden kunnen profileren en waarmaken, mits er oplossingen worden gevonden om de eigentijdse smaak vanuit klassieke waarden te verwerken in een innoverend concept van een breed cultuurbedrijf met museale functie. Realisatie door het toepassen van nieuwe methodieken, trends en ideeën: • Van uitleen naar doorverhuur. • Virtuele technieken en inzet sociale media. • Burgerparticipatie (crowdsourcing). • Creëren van een ‘buitenmuseum’ (place making). • Laagdrempelige en uitnodigende entree/hal met diverse diensten (commercieel partnerschap).
11
• Verandering van de fysieke uitstraling van het gebouw (o.a. door het verlichten van de donkere ramen, zie voorbeeld).
12
Hoe gaan we dit financieren? Bestaande bronnen: • Gemeentelijke subsidie (exclusief apparaatskosten). • Overige (project)subsidies. • Reguliere sponsoring. Nieuwe bronnen: • Crowdfunding • Functiesponsoring • Verhuur en verkoop van culturele producten, producties en diensten • Samenvoeging personeel museum en artoteek • Andere inzet, functies en taakverdeling van vrijwilligers
13
AAN DE SLAG NU! naar een innovatief concept In de theorie van conceptontwikkeling is er sprake van een vaste volgorde, waardoor een (belevings)concept krachtig wordt. Een sterk concept is verankerd in kernwaarden, van waaruit een visie wordt geformuleerd. Samen met de daaruit voorkomende missie en doelstelling vormen deze elementen de basis van het concept, dat een naam krijgt en beschreven wordt. Dit wordt ook wel ‘het werkend beginsel’ genoemd. Van hieruit groeien producten, producties, diensten, programma’s, personele invulling, marketing etc.; kortom: de hele exploitatie. Om dit te realiseren staat een heel instrumentarium ter beschikking zoals omschreven op pag. 8 en 9 (termen en trends).
14
KERNWAARDEN De oude kernwaarden: verzamelen, beheren en exposeren worden aangevuld met drie nieuwe:
Inspiratie Wat een culturele stad als Gorinchem moet doen: in de eerste plaats de bewoners van stad en regio inspireren, zodat zij op hun beurt de bezoekers zullen inspireren. Dat is de reden waarom Gorinchem moet insteken op een creatieve economie. Cultuur en kunstaanbod vormen hierin belangrijke schakels. De stad zelf moet voorwaarden scheppen (lees: investeren) om die inspiratie tot stand te laten komen. Dat levert enerzijds geld op en anderzijds nieuwe ideeën en inzichten, maar vooral draagt het bij tot leefbaarheid en levensgeluk van de burgers. Bedrijven willen graag in een inspirerende stad zijn. Dan volgen de mensen vanzelf. Voor Gorinchem zijn al een aantal prachtige voorwaarden aanwezig. We noemen de Lingehaven, de historische binnenstad, de vestingwerken, de veerdienst, drie theaters en een mooie collectie eigentijdse kunst in de publieke ruimte. In deze stad kan en mag een inspirerende onderneming op het gebied van erfgoed en beeldende kunsten niet ontbreken. Educatie ‘Als je wilt weten waar je naar toe gaat, moet je weten waar je vandaan komt.’ Het collectieve geheugen is de voedingsbron van erfgoed. Het collectieve geweten houdt in dat activiteiten zeker ook kritisch en/of controversieel mogen zijn. Het zet mensen aan het denken of lokt discussie uit. Zeker voor het onderwijs is het verder van belang dat er een instelling is die zich concreet en duidelijk bezighoudt met aan deze tijd aangepaste vormen van kunst- en cultuureducatie voor jeugd en jongeren. Maar ook de volwassen inwoners en de toeristen willen iets te weten komen over stad en regio. In de nabije toekomst al zal Grote Markt nummer 17 uitgroeien tot de MUST SEE van de stad. Cultuurbeleving Beleving brengt ook verdieping met zich mee en leidt vaker tot het creëren van draagvlak en betrokkenheid. Beleving is een emotioneel gevoel dat tot stand komt door het creëren van belevenissen. Beleidsmatig en qua management zal de onderneming steeds hiernaar op zoek moeten gaan en programma’s en activiteiten hieraan moeten toetsen. Op wat voor manier kunnen de verhalen anders verteld worden?
15
Vanuit de kernwaarden: • Inspiratie • Educatie • Cultuurbeleving willen wij de nieuwe visie en de daaruit voorkomende missie en doelstelling als volgt formuleren:
VISIE Als een zelfstandige culturele onderneming exploiteert de stichting onder een nieuwe naam het collectieve geheugen en soms het collectieve geweten van de stad en de regio, met oog voor actuele historie en kunstzinnige ontwikkelingen en met een breed draagvlak door en voor de inwoners.
MISSIE Het is haar missie om met vernieuwende en eigentijdse inzichten te zorgen voor een brede, bruisende culturele dynamiek in stad en regio. Niet alleen door in te spelen op trends en ontwikkelingen op het gebied van erfgoed en actuele historie. Maar ook door te voorzien in dienstverlening die erop gericht is om kunst en cultuur dichter bij de mensen te brengen. Kernwoorden om deze missie te volbrengen zijn flexibiliteit, mobiliteit en creativiteit.
DOELSTELLING Doel is om voor kunst, cultuur en erfgoed een breed draagvlak te creëren door voorwaarden te scheppen op het gebied van betrokkenheid en participatie. Daarmee draagt GM’s ART bij op het gebied van cultuureducatie, toerisme en economische ontwikkelingen voor stad en regio. Om deze doelstelling te realiseren zijn commerciële activiteiten noodzakelijk.
16
EEN NIEUWE ORGANISATIE PARTIËLE PRIVATISERING Laten we reëel blijven: Volledige verzelfstandiging of privatisering van Museum en Artotheek is niet realiseerbaar, want: • Het huidige personeel is ambtenaar en heeft een vast dienstverband bij de gemeente. • Culturele instellingen als deze kunnen niet zonder financiële ondersteuning van de overheid. • Een 100% commerciële en kostendekkende exploitatie is niet mogelijk. Maar wat wel kan: • Minder bemoeienis van de gemeentelijke overheid met minder financiële inbreng. • Een andersoortige gemeentelijke financiële en logistieke ondersteuning. • Eigen cultureel/commercieel ondernemerschap met een grote mate van handelingsbevoegdheid. • De bestuurscommissie wordt een stichtingsbestuur met eigen middelen en een eigen bankrekening. • Afspraken maken over ieders verantwoordelijkheid (enerzijds gemeente en anderzijds de private stichting). Conclusie: Starten van onderhandelingen in 2012 tussen gemeente en de bestuurscommissie over: • Vaststellen van de formule voor gedeeltelijke verzelfstandiging • Vaststellen taken en verantwoordelijkheden • Financiële afspraken 17
TIJDPAD EN FINANCIËN Op basis van de samentrekking van Gorcums Museum en Artoteek in één culturele onderneming 2012 • • • • •
Vormgeving van de nieuwe organisatie en onderhandeling tussen gemeente en bestuurscommissie. Oprichting private stichting en vastleggen bevoegdheden. Inlichten personeel en vrijwilligers. Start met nieuwe fondsenwerving. Eerste tranche gemeentelijke bezuinigingen: € 30.000,- korting op het budget.
2013 • • • • • • •
Formele start nieuwe organisatie onder nieuwe naam. Samenvoeging personeel museum en artotheek in één organisatie. Eind 2013 is de nieuwe partieel geprivatiseerde organisatie gerealiseerd. Investering in uitstraling gebouw en herinrichting van de entree. Kostenverdeling: investering Gemeente: € 40.000,-. Eigen investering (sponsoring) € 20.000,Pensionering 2 medewerkers levert een besparing op van € 125.000,-. Gedeeltelijke vervanging kost € 50.000,Tweede tranche gemeentelijke bezuinigingen: € 75.000,- door besparing op personeel o Cumulatieve bezuiniging gemeente: € 105.000,-.
2014
• Nieuwe dynamiek moet een feit zijn. • Herinrichting cq herindeling gebouw • Derde tranche gemeentelijke bezuinigingen: € 10.000,- korting op het budget. o Cumulatieve bezuiniging gemeente: € 115.000,-.
18
2015 • • • •
Eenmalige investering in eisen en wensen ten aanzien van het gebouw, beveiliging en inrichting Kostenverdeling: investering Gemeente: € 50.000,-. Eigen investering (sponsoring) € 10.000,Vierde tranche gemeentelijke bezuinigingen: € 15.000,- korting op het budget. Evaluatie o Cumulatieve bezuiniging gemeente: € 130.000,-
2016
• Bijstelling 2016-2020. o Cumulatieve bezuiniging gemeente: € 130.000,-
RESUMÉ Kosten museum 2011 Kosten artotheek 2011 393.138 50.694
Totaal: 443.832 *incl. salariskosten, excl. apparaatskosten/kapitaallasten huisvesting
Te realiseren bezuiniging museum en artotheek gezamenlijk 2012 30.000 2013 75.000 2014 10.000 2015 15.000 TOTAAL 130.000 Kosten museum en artotheek vanaf 2016
313.832 * incl. salariskosten, excl. apparaatskosten/kapitaallasten huisvesting
Eenmalige investeringskosten 2013 40.000 2015 50.000 Totaal eenmalige investeringskosten: 90.000
19
INDICATIE MEERJAREN BEGROTING Bedragen x € 1000,-
Exploitatie Educatie PR kosten Kosten vrijwilligers Huur Huisvestingskosten Kantoorkost n Collectie, onderhoud, verzekeringen Exposities, activiteiten Overige Exploitatie Artoteek
GM& GM& GM& GM& mus/ar AR AR AR AR 2011 2012 2013 2014 2015 13 15 17 17 17 12 16 18 19 19 5 7 8 8 8 11 15 17 18 19 60 75 78 79 79 9 12 15 15 15 7 10 11 11 11 37 40 41 41 41 11 14 14 14 11 53
Exploitatie subtotaal Personeel
218 296
204 300
219 225
222 227
220 229
Totaal uitgaven AF: totaal inkomsten
514 70
504 90
444 105
449 120
449 135
SUBSIDIE cumulatief %
444
414 -6,8
339 -18,1
329 -2,9
314 -4,6
Bezuiniging Gemeente 2011-2016: 29,3 % NB: Deze begroting is indicatief en richting gevend Er mogen geen rechten aan worden ontleend.
20
PRESTATIES EN DOELSTELLINGEN
target stijging inkomsten 2011 2012 2013 2014 2015
€ 70 90 105 120 135
% 28,6 16,7 14 3 12 5
Stijging inkomsten 2011-2016: 93 %
APPARAATSKOSTEN In de begroting die de Gemeenteraad ter beschikking is gesteld in verband met de te nemen bezuinigingsmaatregelen, staan voor Museum en Artoteek ook apparaatskosten vermeld. Het gaat hier om een boekhoudkundige verdeelsleutel die bij de Gemeente Gorinchem voor alle afdelingen gehanteerd wordt om alle gemeentelijke kosten per personeelslid te verantwoorden. De werkelijke kosten die Museum en Artoteek maken, inclusief personeelskosten, huisvestingskosten en kosten voor exposities en activiteiten, zijn gelijk aan de kosten die hierboven in de meerjarenbegroting genoemd worden. Het opnemen van apparaatskosten in de begroting van Museum en Artoteek geeft een vertekend beeld van de werkelijke kosten van deze instellingen.
21
NASCHRIFT Ambitieus? Ja. Maar we hebben dromen en ambities nodig om te kunnen veranderen. En veranderen moeten we! Het voorstel van de bestuurscommissie van Gorcums Museum en Artoteek is dat de Gemeenteraad zich in november 2011 uitspreekt om dit ondernemingsplan nader te bestuderen en ambtelijk door te rekenen. De discussie over de zogenaamde apparaatskosten is voor de bestuurscommissie een non-issue. Vandaar dat we deze in de meerjarenbegroting buiten beschouwing hebben gelaten. De controverse tussen passie en ambitie enerzijds en boekhouding anderzijds is niet aan ons. Wij gaan voor het eerste.
Gorinchem, oktober 2011 Bestuurscommissie Gorcums Museum en Artoteek
22
Bronvermelding • • • • • • • • •
•
Bakas, A., Microtrends Nederland. 2009. Beunders, N. en H. Boers, De andere kant van de vrije tijd. 2008. Creativiteit en de stad. Hoe de creatieve economie de stad verandert. Reflect deel 5 (een uitgave van het NAi), 2010. Eilander, G., N. Mirani en C. Rohde, Dossier Supertrends. Observeren, kwantificeren, inspireren. 2010. Prof. Klamer en Prof. Langeveld: ‘Innovative concepts for cultural financing’ Kralingen, R. van en R. van Kralingen, Emotionele innovatie. De opmars van de emotieconsumptie. 2009. Misier, E. en G.W. Koren, Crowdfunding. 2011. Noordman, B.J. e.a., Museummarketing. 2000. Piët, S., Emotiemanagement. Een survivalkit in de belevingsmaatschappij. 2005. Wolfson, R., Het museum als plek voor ideeën.
23
