Vakblad voor decanen | Nummer 4 - maart 2013
“Met het tweedelijnsmodel was niets mis, maar het schortte ‘m in de invoering ervan” Rupert Spijkerman, pagina 11
Signalementen
Ad, wat moet je ermee?
Profielwerkstuk: van meesterproef naar scharnier tussen vo en ho
Pagina 4
Pagina 14
Pagina 20
Nummer 4 maart 2013
Voorwoord
Hoofdredactie Marcel Bouwman Marlies van Tooren
Medewerkers aan dit nummer
Signalementen bestuursleden VvSL
Hans Daale, Stefan van Ginneke, Henk Heerdink, Koen van de Pol
Vormgeving en opmaak
3 4
Niet de decaan staat centraal
10
Herco Dijk, Studio Kraft
Fotografie Inge Kotterman Stockfotografie
Ad, wat moet je ermee?
14
Uitgever VvSL
Abonnement Alle leden van de VvSL zijn automatisch geabonneerd op DecaZine; andere belangstellenden kunnen zich
Profielwerkstuk: van meesterproef naar scharnier tussen vo en ho
aanmelden door een mailbericht te sturen aan
[email protected]
Contact
[email protected]
20
Profiel Henk Heerdink
26
Teksten kunnen worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming, echter wel met vermelding van bron.
Wat Verder Ter Tafel Komt
28
DecaZine
4
3
maart 2013
Pils in plastic “Alstublieft, meneer Bouwman…”
dure decanen wel weer gewoon les laten geven en al die
Een piraat, de ogen zwaar opgemaakt, warrige, donkere pruik op,
begeleidingsprogramma’s opdoeken. Kassa…!!!”
licht bollend buikje, 40, 45 jaar, reikt mij een plastic glas bier aan. “U kent me niet meer, hé
” De gulle gever moet schreeuwen om
Helaas, topambtenaar op OCW, niets is minder waar. Want
boven het geschetter van de carnavalshoempa uit te komen.
hoeveel er ook af te dingen valt op wat wij decanen doen, en
Inderdaad, ik herken hem niet. ’t Zal wel een oud-leerling zijn,
hoeveel beter het ook kan, misschien zelfs moet… niets doen is
maar een naam…??? De man blijft me aankijken, en opeens, als
geen optie!
zijn pretoogjes beginnen te schitteren, schiet die me te binnen: “John xx xxxx” (uit kiesheid vermeld ik zijn achternaam niet).
Al wordt ons onze bemoeienis niet altijd in dank afgenomen: “Al die testen zijn stom en die reflectiedingen zijn helemaal niet
John zat eind jaren tachtig in de klas, waarvan ik mentor
leuk …!”
was. ‘In’ de klas is wat veel gezegd: John zat vaker op de
“Dat is de stelling van Pythagoras evenmin, en die leer je ook
gang dan in het lokaal waar hij les behoorde te volgen. Mijn
zonder morren.”
collega’s spraken van een lastige, ongemotiveerde leerling;
“Waar moet dit nou eigenlijk voor?”
de schoolpsycholoog typeerde hem als een adolescent met
“Om daardoor hier en in hiernamaals gelukkig te zijn.”
schoolontwijkend gedrag die de relevantie van de geboden
Maar ook hier in het zuiden heeft de ontkerkelijking keihard
stof niet in overeenstemming kon brengen met de door school
toegeslagen, want zo’n antwoord leidt tot totale verbijstering op
verwachte motivatie; onze conciërge noemde hem, met een
het puisterige pubersmoeltje: zou die decaan van ons nu echt
glimlach, een deugniet.
helemaal van het padje zijn?
“John… hoe is het jou vergaan, na de middelbare school? Wat
Met meer down-to-earth-argumenten probeer ik het nut van ons
doe je tegenwoordig?”
lob-programma uit te leggen: als je meteen goed kiest, kun je je
“Ik heb een eigen bedrijf in… neen, raad maar eens. Wat denkt
studie sneller afronden, kun je eerder de arbeidsmarkt op, bouw
u…?”
je niet zo veel studieschuld op….
In de agrarische sector, zo schatte ik John wel in. Mis! In de bouw dan, zware takelwerkzaamheden en zo… Mis! Baggeraar,
Maar ik hoor mezelf de ene na de andere drogreden oplepelen.
de sloopbranche. Tweemaal mis!!
Want wat zijn dit voor argumenten tegenover een 17-, 18-jarige,
“U gelooft het vast niet, maar ik heb een groothandel in luxe
die alles in zijn leven nog moet ontdekken? Wat is dit voor
dameslingerie.”
onderwijsbeleid, dat efficiency, conformisme en zekerheid najaagt, en daarbij elke vorm van creativiteit smoort? Word
Een paar dagen later, het hoofd weer helder en het lichaam min
je nou echt rijker van een systeem, waarbij een ‘foute keuze’
of meer ontgift, dacht ik terug aan deze ontmoeting. Deugniet
onmiddellijk wordt afgestraft? Van fouten leer je, een basale
John tussen bevallige bh’tjes, charmante jarretelles, sexy setjes.
psychologische wet. Maar in ons onderwijssysteem mag je
Ik moet redelijk bezopen gekeken hebben, maar het was ook zo
ze niet eens maken, hoe wil je dan leren? Elke vergelijking
onvoorstelbaar.
gaat mank, dus ook deze, maar vond u uw eerste vriendje of vriendinnetje een foute keuze? En wie van u, collega-decanen,
Toch zit er iets geruststellends in: mijn vader maakte zich in de
is getrouwd met dat eerste vriendje, woont nog samen met dat
70er jaren van de vorige eeuw druk om mij, ik maakte mij in de
eerste vriendinnetje?
90er jaren druk om John, en een tiental jaren later om mijn eigen zoon… en alle drie zijn we goed terechtgekomen. Blijkbaar loopt
Dat pilsje in plastic van sexylingerieverkoper John was meer dan
ieder zijn eigen weg en komt ieder min of meer daar terecht,
een pilsje in plastic. ’t Was een knipoog: bedankt dat u me niet
waar hij zich goed voelt.
hebt laten vallen. Mijn leerlingen, uw leerlingen, onze leerlingen zijn het waard, dat mensen zich druk om hen maken.
Ziet u al de gemene grijns van een geslepen topambtenaar op het ministerie van OCW? “Als het toch niet uitmaakt, als eenieder toch goed terechtkomt, kunnen we al die
Marcel Bouwman
4
Signalemente bestuursleden VvS
fotografie Inge Kotterman
DecaZine
en SL
4
maart 2013
5
Op 8 november hebt u tijdens de Algemene Ledenvergadering in congrescentrum Domstad in Utrecht het nieuwe bestuur van de Vereniging voor Schooldecanen en Loopbaanbegeleiders gekozen. Maar kent u hen nu ook echt, die bestuursleden…??? Acht korte signalementjes van de acht mannen en vrouwen, die zich sterk maken voor onze VvSL.
6
Jeroen Meijer voorzitter
Patricia van der Steen
58 jaar, getrouwd, drie kinderen. Teamleider bovenbouw, decaan Atheneum College Hageveld, Heemstede, Opleidingen: Academie voor Lichamelijke Opvoeding Opleiding leerlingbegeleiding / schooldecanaat VL-VU Amsterdam - Opleiding tot Remedial Teacher, SON Master Onderwijskunde, Fontys Hogeschool Amsterdam. Leven (en leren) in drie woorden: Vertrouwen, Ontdekken,
Mijn naam is Patricia van der Steen, 32 jaar samenwonend
Balans. Een plan of project in drie woorden: Concreet,
en net moeder geworden van een prachtige zoon.
Haalbaar, Inspirerend. Ik ben nu 7 jaar werkzaam als decaan havo/vwo op Motto 1: Een pad ontstaat door er op te lopen.
Lek en Linge in Culemborg. Ik ben een zogenoemde
Motto 2: Lieber besser als gut.
niet-docentdecaan of oop-decaan wordt het ook wel
In de jaren dat ik in het onderwijs werk, heb ik geleerd dat
genoemd. Ik heb Personeel en Arbeid gestudeerd met
misschien wel de allerbelangrijkste doelstellingen van het
als afstudeerrichting: loopbaanbegeleiding en coaching.
onderwijs zijn dat jonge mensen (zelf)vertrouwen opbouwen
Tijdens mijn studie heb ik stage gelopen op het decanaat
en de moed hebben om op ontdekkingstocht te gaan en
van mijn oude middelbare school en ik was (en ben)
keuzes te maken. In onderwijs en pedagogiek zoek ik de
gefascineerd door de beweegredenen van jongeren op het
balans tussen ruimte bieden en eisen stellen. Fouten maken
gebied van kiezen. De twijfelaars, de “maar ik weet het
mag. Maar daarna weer opstaan en doorgaan. Docenten,
al”, de “nog echt géén idee” en de schouderophalende
maar ook scholen, vervolgopleidingen en overheid, moeten
jongeren wil ik helpen met het ontwikkelen van hun eigen
daarom vertrouwen schenken en ruimte voor ontwikkeling
loopbaan! Die succesverhaaltjes van leerlingen die nu
aan hun leerlingen en studenten bieden.
helemaal op de juiste plek zitten zijn voor mij de kersen
Mijn hobby’s zijn muziek luisteren (Jackson Browne , Keb’Mo,
op de taart en maken dat ik mijn werk met veel plezier en
Michael Kiwanuka, Mary Coughlan), lezen en Mahjong (EK
enthousiasme doe.
2001, WK 2007, organisatie WK 2010, WK 2012).
DecaZine
4
7
maart 2013
René van Schie secretaris
Gottfried Erdtsieck
Ook na 34 jaar ervaring als (M&O-)docent-schooldecaan havo/vwo heb ik de hoop niet opgegeven dat het ons, schooldecanen en loopbaanbegeleiders, misschien ooit zal lukken om leerlingen de toch altijd teleurstellende
Na mijn studie ben ik sinds 1980 werkzaam als docent
ervaring te besparen van een verkeerde studiekeuze. Al
Economie aan het Montessori College te Nijmegen. Sinds
heb ik vaak meegemaakt dat een ”verkeerde” keuze – mits
1995 heb ik deze taak gecombineerd met het decanaat
goed gebruikt – een zeer waardevol onderdeel van het
van de hv-bovenbouw, waar ik ook het profielkeuzeproces
keuzeproces kan zijn.
in de derde klas toe reken.
Wij moeten blijven proberen ook de leerlingen die wat
Samen met vele anderen ben ik enkele jaren geleden
moeilijk te betrekken zijn bij LOB uit te dagen en zover
nauw betrokken geweest bij het bestuursconflict met de
te krijgen dat ze zich meer/beter gaan oriënteren op
NVS-NVL, dat uiteindelijk tot de oprichting van onze VvSL
een toekomst waarop ze met hun mogelijkheden en
heeft geleid. Nu, volop in onze eigen ontwikkeling, kan
persoonlijkheid zon grote invloed kunnen hebben.
ik constateren dat sommige zaken niet zo snel konden gaan als we allemaal gewild zouden hebben, maar dat we
Voor het realiseren van deze ambitie is een sterk,
inmiddels heel wat bereikt hebben. De vereniging is volop
deskundig schooldecanaat nodig. En is een
bezig haar bestaansrecht te rechtvaardigen, voor zover
goede en open samenwerking met en afstemming
ze dat niet al gedaan heeft! Samen met het decanaat op
tussen alle actoren in het proces van studie- en
school, waar je in gesprek met een leerling (en ouders)
beroepskeuzebegeleiding onmisbaar.
soms een steentje bijdraagt in het hele loopbaanproces ervaar ik het geheel als een gevarieerde en interessante
Voor dit alles (en nog meer) maak ik als secretaris van de
baan die mij dagelijks energie geeft. De drukte met vrouw
VvSL graag tijd vrij. Zoals ik dat o.a. ook doe voor mijn
en vier kinderen en kleinkinderen maken het helemaal af!
vrijwilligersbezigheden als begeleider van gezinnen met administratieve, financiële en persoonlijke problemen.
8
Jaap de Win
Eveline Slijngard
penningmeester
Mijn naam is Jaap de Win, Ik ben 55 jaar en al ruim 11 jaar actief als vwo-decaan van het Develstein College
Sinds een kleine vijf jaar mag ik leerlingen begeleiden
in Zwijndrecht. Het decanaat vervul ik naast mijn
in hun keuzeproces. Het meest stimulerende vind ik
onderwijsbaan, docent economie, en taken als MR-
dat leerlingen na het individuele gesprek met mij vaak
lidmaatschap, specialiteit financiën en formatie, mentoraat
reageren met ‘hier heb ik nu écht iets aan, mevrouw!’.
en coördinator buitenlandse reizen. De laatste jaren
Mijn drive haal ik uit het besef dat ik aan de wieg sta van
was ik ook actief als secretaris van de kring Rotterdam-
het bewustwordingsproces van de leerling. Via mijn grote
Drechtsteden. Het is voor mij belangrijk dat het decanaat
netwerk (ik ben erg digitaal) komen leerlingen en oud-
op een middelbare school goed op de kaart blijft staan,
leerlingen met elkaar in contact.
niet alleen als het gaat om het keuzeproces van de derdeklassers, maar ook als loopbaanbegeleider van onze
Als stafmedewerker ondersteun ik de rector en de
scholieren naar het hoger onderwijs.
conrector met name op het HRM-gebied. Door deze duobaan sta ik in het hart van mijn school, een functie die
Tenslotte, ook als vader van 5 kinderen, van wie de
mij -als gedreven duizendpoot- op het lijf geschreven is.
jongste nog in klas 5 van de middelbare school zit,
de oudste intussen is afgestudeerd en de andere 3
Ik ben 50 jaar en geniet samen met mijn man van ons
nog aan hun studie bezig zijn, heb ik ook privé een
fusiegezin: 2 zonen en 4 dochters in de leeftijd van
behoorlijke deskundigheid opgebouwd als het gaat om
19-25 jaar. Ik ben gek op zumba, motorrijden en lange
keuzeprocessen en studeren in de huidige tijd.
wandelingen maken met Sparky!
DecaZine
4
9
maart 2013
Gerard Hogendoorn
Hilke Stibbe
Ik ben Gerard Hogendoorn. 60 jaar (jazeker!...). Van huis uit geograaf, 17 jaar aardrijkskundeles gegeven. Schoolboeken geschreven. 10 jaar decaan en een aantal jaren afdelingsleider van het vwo geweest. Daarna in 1997 gevraagd om naar de Erasmus Universiteit
Mijn naam is Hilke Stibbe, ik ben 34 jaar en ik werk
te komen om de aansluiting tussen het vwo en de
inmiddels alweer 13 jaar in het hoger onderwijs. De
universiteit meer gestalte te geven. In mijn visie is de
laatste vijf jaar doe ik dat met veel plezier bij Hogeschool
studiekeuzebegeleiding een gedeelte en gezamenlijke
Rotterdam en daar houd ik me bezig met de doorstroom
verantwoordelijkheid van zowel het voortgezet onderwijs
van het mbo en vo naar onze bachelor- en Ad-opleidingen.
als het hoger onderwijs. En geen exclusief domein
Vanuit de afdeling Studievoorlichting en Aansluiting zorgen
meer van het vo. Daar is de materie ook eigenlijk te
we ervoor dat de overstap naar het hbo zo soepel mogelijk
complex voor. Bovendien zie ik in mijn netwerk dat het
verloopt en daartoe werken we samen met een groot
schooldecanaat niet altijd voldoende wordt gefaciliteerd
aantal scholen in de brede regio. Ik maak daarnaast deel
door schoolleidingen en schoolbesturen.
uit van het LICA (Landelijk Expertise- en Informatiecentrum Coördinatie Aansluiting Hbo). Vanuit mijn expertise en
Privé-inkijkje: drie kinderen (econoom, bedrijfskundige en
contacten probeer ik een schakel te gaan vormen tussen de
arts); gehuwd met de mooiste vrouw uit het Gooi. Ik houd
hbo-collegas en de vo-decanen. Ik denk dat we elkaar heel
verder van élke vorm van tijdloos goede en mooie muziek:
goed kunnen vinden en nodig hebben als het gaat om de
van David Guetta tot Bach. Mooie longfiller, golf, hockey
begeleiding èn geleiding van degenen waar we het allemaal
en wijn: prachtig leven!
voor doen: uw leerling en onze student!
DecaZine
4
11
maart 2013
Niet de decaan staat centraal Vroeger was het heide, het gebied was amper van economische betekenis. Er liepen kleine kuddes schapen, gehoed door meisjes. Die deerntjes moesten niet alleen op de beesten letten, maar bedacht zijn op, en vooral beducht zijn voor het soldatencrapuul dat hen belaagde. Verder gebeurde er niets in Chaam... Tegenwoordig staat het dorp één keer per jaar in de belangstelling, op de woensdag na de aankomst van de Tour de France op de Champs Elysées in Parijs: dan wordt er de Acht van Chaam verreden, een wielercriterium dat veel publiek trekt; ‘le fou pédalant’, Bosschenaar Gerrit Schulte, won in 1939, de Kneet ging er tweemaal met de erebokaal vandoor, mijn oud-leerling Gert-Jan Theunisse passeerde in 1991 als eerste de meet. Maar waarom zou DecaZine door de besneeuwde Brabantse landerijen uitgerekend naar Chaam glibberen? Tijdens kringbijeenkomsten,
een naam die waarschijnlijk uitsluitend
aansluitvergaderingen voho, op lobconferenties…, zijn naam viel de laatste
bijna gepensioneerde collega’s nog
jaren steeds vaker in de wandelgangen.
1976 was hij werkzaam aan de Academie
En altijd in positieve zin: confronterend,
Mens-Arbeid, later als de opleiding
inspirerend, motiverend… Zijn cursisten
Personeel en Arbeid ingefuseerd bij
waren unaniem lovend over zijn post-
Fontys Hogescholen. Na vervroegd
hbo-traject ‘De schooldecaan als
pensioen in 2006 startte hij vanuit zijn
studieloopbaancoach’. Ook op de laatste
werkkamer te Chaam zijn eigen bedrijf
VvSL-conferentie, waar hij zonder poeha,
Loopbaanplan. Als docent/trainer
haast onzichtbaar, binnenschoof en weer
verzorgt hij in het kader daarvan de
verdween, werd zijn workshop hogelijk
cursus, waarmee hij beginnende en
gewaardeerd. De reden waarom DecaZine
ervaren schooldecanen bekwaamt als
door die besneeuwde Brabantse
loopbaancoach.
bekend in de oren zal klinken. Vanaf
landerijen uitgerekend naar Chaam glibbert? Rupert Spijkerman.
Behalve schooldecanen begeleidt Spijkerman ook 45-, 50-plussers op
door Marcel Bouwman fotografie Inge Kotterman
EVEN VOORSTELLEN
het pad naar de tweede helft van hun
Spijkerman studeerde in Tilburg aan de
loopbaan. “Op een gegeven moment ga
Academie voor School- en Beroepskeuze,
je je leef- en werksituatie onvermijdelijk
12
herijken: wil ik de resterende jaren van
staat niet de decaan centraal, maar de
kust, cultuurmanagement in Emmen bij
mijn loopbaan meer van hetzelfde blijven
leerling, met om hem heen een netwerk
Stenden…
doen of wil ik een andere kant op? En
van mogelijke loopbaanbegeleiders:
als dat laatste het geval is, welke kant wil
ouders, vakdocenten, mentoren, de
Spijkerman grinnikt er een beetje om:
ik dan op: andere afdeling, ander bedrijf
teamleider, en ook nog de schooldecaan.
“Informatie verandert razendsnel en
in dezelfde sector, misschien zelfs heel
In die volgorde.”
veroudert; voor je het weet, vergeet
ander werk? En dat komt steeds vaker
je een nieuwe discipline, of ben je
voor, want vergeet niet dat de idee van
Horen wij hier een pleidooi voor het
onvolledig. Deze rol als ‘kennisbank’ is
een vroege landing definitief passé is”.
tweedelijnsmodel, dat model dat ’n aantal
in mijn ogen weinig zinvol. Een moderne
jaren geleden met roffelende trom werd
decaan moet een middenmanager zijn,
binnengehaald, maar al gauw een zachte
die op school het gesprek over het thema
dood stierf?
loopbaanontwikkeling en -begeleiding
“Met het tweedelijnsmodel was
zo voert, dat dat niet tot storing, maar
niets mis, maar het schortte ‘m in de
tot draagvlak leidt. Hij moet teamspeler
invoering ervan. Als je iets nieuws wilt
zijn en goed kunnen communiceren
implementeren, moet je dat faciliteren
met de verschillende gremia, die binnen
met geld en tijd. Bij directies, hoe
zijn ‘vakgebied’ een rol spelen. Meer
goedwillend ook, is er vaak sprake van
specifiek naar de leerling toe moet een
een verkramping tussen geld en ideeën:
decaan ervoor zorgen, dat de leerling
in woord en geschrift kun je het met
zelf gestructureerd op zoek kan gaan: de
veelbelovende nieuwe constructies
decaan levert hem die structuur aan. Zelfs
helemaal eens zijn, maar waar haal je de
een simpel rijtje als “iets met …” kan daar
uren, dus het geld ervoor vandaan? Van
al goede diensten bij bewijzen.”
met het tweedelijnsmodel was niets mis, maar het schortte ‘m in de invoering ervan
de andere kant: ook de besteding van
Opvallend noemt Spijkerman het, dat
financiën is een keuze: als een directie
Klinkt plausibel, niets op af te dingen,
hier echt haar prioriteiten wil leggen, vindt
maar een leerling, die met een zoekvraag
zij er altijd wel de gelden voor.
naar zijn kamer komt, zal menig decaan
er onder de onderwijsgevenden die
gelukkig maken: Sàfa, Frederique, Míċaël,
ontevreden zijn over hun werk, niet veel
Ook een barrière: hoe krijg je de mentor
Thijs is op zoek, en vraagt daarbij zijn
zijn, die een echte ommezwaai aandurven
zover, dat hij nog een taak op zijn bordje
hulp. Wat wil je nog meer…?! Maar wat
en iets anders gaan doen. “Ook voor
laadt? Hij moest al cijfers controleren,
moet je met de kweenietjes, de leerlingen
leraren is het heel wel mogelijk het roer
afwezigheid en verwijderingen bijhouden,
die steeds maar zeggen ‘Ik weet het niet’
om te gooien, maar er is angst: men durft
hij moest al de klachten van collega’s
als je naar hun mening vraagt? “Fatale
vaak niet uit het spoor te stappen. Je
over zijn mentorleerling afhandelen,
valkuil is dat je als decaan mogelijkheden
moet als docent harder concurreren en
hij moest al, zo goed en zo kwaad als
gaat aanreiken die die kweenie vervolgens
jezelf duidelijker profileren. En inderdaad,
het gaat, psychosociale begeleiding
een voor een kan afwimpelen. Dat schiet
je laat een degelijk doortimmerd pakket
verzorgen, en nu vragen we die mentor
niet op. Achterhaal eerst of zo’n leerling
aan voorzieningen en arbeidsvoorwaarden
ook nog het lob-traject te coachen. Maar
in zijn houding vluchtgedrag vertoont
los, dat houdt menig docent tegen.”
ook hier een andere kant: van iedere
of gewoon echt nog jong is en niks
docent mag verwacht worden, dat hij in
weet over zichzelf. Ook hier geldt: met
DE MODERNE DECAAN
principe een goede mentor is, dat is een
gestructureerde en gerichte opdrachten
“Van folderboer via counselor naar de
inherent onderdeel van zijn professionele
leg je als decaan het initiatief bij zo’n
eerstverantwoordelijke voor het thema
bezigheden. Docent zijn is meer dan het
leerling.”
lob op scholen”, zo typeert Spijkerman
overbrengen van vakkennis.”
de ontwikkeling van het decanaat in
Veel nadruk legt Spijkerman op
de laatste vier decennia. Hij formuleert
TEAMCOMMUNICATIE
procesmatige aanpak en zelfsturing in het
bedachtzaam, zoekt het juiste woord
Veel decanen zijn trots op hun
lob-traject: in dialoog met de omgeving
op de juiste plaats, maar is duidelijk in
uitgebreide kennis van opleidingen
leer je als jongere ontdekken wat je
zijn stellingname: “Het solodecanaat, op
in alle soorten en maten: bedrijfs- en
zwakke en je sterke punten zijn. “Uit alle
veel scholen nog praktijk, is in hoge mate
consumentenwetenschappen aan
vakliteratuur blijkt: in gesprek zijn met
inefficiënt: de tijd gaat op aan relatief
Wageningen University, aquatische
de leerling levert het meeste rendement
weinig mensen, met als gevolg relatief
ecotechnologie aan de HZ University
op; gesprek met ouders, vakdocenten,
laag rendement. In het moderne decanaat
of Applied Sciences aan de Zeeuwse
mentoren en als het nodig is, de decaan,
DecaZine
4
13
maart 2013
openbaar en dus voor het eerst voor iedereen zichtbaar. Of deze verbreding van transparantie binnen het project Vensters voor Verantwoording positief zal uitpakken, durft Spijkerman nu nog niet te beoordelen. Wel pleit hij voor een geregelde verbinding met schoolverlaters om te kijken, wat het effect is geweest van de lob-inspanningen: “Grip krijgen op het rendement van wat je doet als mentor en decaan is heel moeilijk. Het evalueren van loopbaanbegeleiding is tot nu toe altijd een zwak punt geweest. Niet alleen bij decanen, maar eigenlijk in de hele wereld van human resource management. Dat zou veel sterker moeten. Niet gemakkelijk, maar zou wel moeten.”
FOUTE KEUS? Of het nieuwe systeem van in die volgorde. Het volgende testje, het
ontwikkelfase zitten, moet je hen trainen in
studiefinanciering zo desastreus is
zoveelste aankruislijstje met interesses
verder-dan-morgendenken. Stel je voor, dat
als velen beweren, weet Spijkerman
of competenties, ze zijn de dood in de
je leerlingen alleen maar in het heden laat
niet. “Niet rampzaliger dan het huidige
pot, als dat materiaal geen aansluiting
ronddolen en hen niet stimuleert in ieder
systeem, waarschijnlijk. Wat echt
krijgt bij eigen biografische ervaringen.”
geval een poging te wagen in de toekomst
rampzalig is, is de druk die wordt
Moeiteloos geeft Spijkerman een aantal
te denken… Bovendien, een decaan hoeft
uitgeoefend op de leerling en de
oefeningen, die leerlingen inzicht kunnen
van zijn leerlingen niet te vragen zo ver
ouders om zogenaamde foute keuzes te
geven in hun kwaliteiten, hun interesses.
vooruit te denken; belangrijk is, dat de
voorkomen. Diezelfde verkramping waar
Grootste gemene deler is, dat al deze
leerling op een andere manier met zijn eigen
we het al eerder over hadden, die heilloze
oefeningen van concreet naar abstract
ervaringen leert omgaan, dat hij die leert
spagaat tussen geld en persoonlijke
gaan, en vertaalbaar zijn naar de
evalueren op een hoger niveau.“
ontwikkeling, wordt alleen maar erger, als we worden gedwongen over te
toekomst: “Ik kan dit goed, ik doe dit met plezier…, wat zegt dat nou over mij, over
RENDEMENTSDENKEN
stappen naar zo een sociaal leenstelsel.
mijn karakter, over mijn competenties,
Spijkerman is voorstander van de decaan
En die verkramping leidt echt niet tot
mijn interesses en hoe zou ik dit kunnen
als specifieke functionaris binnen de
betere resultaten. Het kabinet zegt zo
vertalen naar een opleiding, een beroep.”
school. “Als lob zo’n belangrijk thema is
foute keuzes van leerlingen te willen
voor de toekomst, is het zaak dat thema
voorkomen, maar van dat begrip moeten
HET HEILIGE PUBERBREIN
te laten bewaken door een daartoe
we af. Er zijn geen foute keuzes. Er zijn
Een stortvloed aan publicaties lijkt het
opgeleide functionaris en niet te laten
stappen genomen, de leerling of student
aan te tonen: wat decanen doen, is
versmelten met leerlingbegeleiding in haar
heeft keuzes gemaakt, waarvan hij op enig
eigenlijk water naar de zee dragen; het
algemeenheid. Bij zo’n versmelting loop je
moment ervaart, dat hij ze moet bijstellen.
puberbrein is nou eenmaal niet in staat
namelijk de kans, dat je je te veel richt op
Dat moet iedereen continu, elke dag
op langere termijn te denken: morgen
de zorgleerling, de leerling die kampt met
in elke situatie. Bij een leerling, bij een
oké, het weekend haalt het ook nog,
leer- en ontwikkelingsstoornissen. Terwijl
student is dat niet anders.”
maar volgende week is al ver, laat staan
het er bij lob juist om gaat, dat íedere
anderhalf jaar later, als eindelijk het
leerling een kompas leert ontwikkelen,
Als ik met mijn fotografe in de auto
diploma is behaald.
waarmee hij zijn weg kan vinden in de
van de Belgische grens terugglibber
wereld van opleidingen en later arbeid.”
richting bewoonde wereld, zijn we het unaniem eens met Spijkerman’s cursisten:
Spijkerman beziet deze publicaties met scepsis: “Ze worden te gemakkelijk
Binnenkort worden de
confronterend, inspirerend en
als excuus gebruikt: het kan niet,
doorstroomgegevens naar het hoger
motiverend.
langetermijndenken, dus doen we het
onderwijs en de gegevens over
maar niet. Juist omdat leerlingen in een
studiesucces na het propedeusejaar
14
Ad
DecaZine
4
15
maart 2013
d, wat moet je ermee? De Associate degree in het hbo – ook voor havisten Natuurlijk weet iedereen wat de Associate degree is. U als decaan bent al lang bekend met het feit dat er al sinds 2006 bij een flink aantal opleidingen van diverse hogescholen een tweejarige hboopleiding kan worden gevolgd én bekroond met het recht om ‘Ad’ achter de naam te zetten. Leerlingen weten dat het een aantrekkelijke eerste stap is in het hbo, want je kunt daarna met het Ad-diploma op zak gewoon in nog eens twee jaren een Bachelordiploma behalen. En per 1 september a.s, dat is wijd en zijd bekend, wordt de Ad als landelijk erkende en aan dezelfde regels onderworpen graad als de vierjarige Bachelor formeel in de wet voor het hoger onderwijs vastgelegd.
Helaas, wat hier als beeld wordt
In dit artikel een poging om aan te geven
geschetst, komt niet overeen met de
wat de Ad is, kan zijn en waarom die
praktijk. Hoewel er dus al zeven jaar
voor steeds meer groepen leerlingen in
door hogescholen -niet allemaal maar
het mbo en het havo een aantrekkelijke
toch best een heleboel- met Associate
hbo-studie kan zijn. Vwo’ers laten we
degree-programma’s aan de weg wordt
maar even buiten beschouwing, zeker als
getimmerd, lijdt de verdere invoering
de overheid graag ziet dat zij straks de
ervan onder allerlei misverstanden en
Bachelor in drie jaar moeten kunnen doen
onbegrepen mogelijkheden. Ook zijn
– tenminste, als ze dat zelf willen.
havisten en andere groepen die niet
door Hans Daale, Leido
via het mbo naar het hbo doorstromen,
ONTSTAAN VAN DE AD
eigenlijk niet of nauwelijks bij de
Om te kunnen begrijpen hoe de Ad zich
communicatie in beeld geweest als
een plek heeft verworven in het hbo, is
potentiële Ad’ers. Maar dat gaat gelukkig
het nodig even terug te gaan in de tijd,
veranderen, is de verwachting.
naar 2000, toen de eerste aanzet voor
16
Verrijking In 2010 heb ik de stap gemaakt en ben ik begonnen met de deeltijdopleiding Bedrijfskunde MER aan Avans Hogeschool in ’s-Hertogenbosch. Gezien de vooruitzichten die ik toen had op mijn werk en omdat ik wellicht ooit zelfstandig ondernemer wil worden, ben ik weer gaan studeren. Ik heb bewust voor deze opleiding gekozen: breed georiënteerd, waardoor er veel aandacht wordt besteed aan verschillende bedrijfskundige deelgebieden. In eerste instantie had ik me ingeschreven voor de bacheloropleiding. Deze duurt vier jaar. Aan het begin van het eerste schooljaar werd ons de gelegenheid geboden deze opleiding om te zetten naar de opleiding Ad Bedrijfskunde. Dit gaf mij de mogelijkheid om in twee jaar al een wettelijk erkend diploma te ontvangen en daarna te beslissen wel of niet door te gaan voor een bachelorgraad. Met deze tussenstap kon ik mijn doelstelling kleiner c.q. meer SMART maken. Ondertussen heb ik mijn eerste diploma op zak en ben vol enthousiasme verder gegaan voor mijn bachelorgraad. Hoewel ik nog altijd dezelfde functie heb, ben ik er absoluut van overtuigd dat weer gaan studeren de juiste beslissing was. De eerste twee jaar zijn voor mij erg belangrijk geweest en hebben mijn leven enorm verrijkt. Ze hebben nog steeds grote invloed op mijn persoonlijke en professionele ontwikkeling. Dat heb ik alvast in mijn zak kunnen steken! Koen van de Pol
een dergelijke hbo-opleiding vanuit het
decanen, werkgevers, ouders en andere
Leido is samen met andere partijen in
Leido werd gegeven. Kort daarvoor was
betrokkenen deze opzet van opleidingen
dit gat gesprongen, wetende dat er
in Europa een grootscheepse herziening
in het hoger onderwijs hadden
leerlingen in het mbo, havo en misschien
van de ‘Europese Hoger Onderwijsruimte’
geaccepteerd.
toch ook wel vwo zijn die een tweejarige
in gang gezet onder de naam
hbo-opleiding op een bepaald moment
‘Bolognaproces’ – genoemd naar de
Echter, er bestond bij de invoering van de
meer dan voldoende vinden om een start
stad waar een aantal onderwijsministers
‘BaMa-structuur’ ook nog ‘kort-hbo’. Het
op de arbeidsmarkt te kunnen maken.
elkaar had beloofd samen op te trekken.
betrof een aantal tweejarige opleidingen
Er zijn discussiegroepen in het leven
Afgesproken was in het hoger onderwijs
met een eigenstandige positie en dito
geroepen, met vertegenwoordigers
te gaan werken met een drietal niveaus,
waarde voor het werkveld. Deze vorm
van alle doelgroepen – met een
met gemeenschappelijke namen:
paste echter niet in de internationale
zwaarwegende inbreng vanuit de
Bachelor, Master en Doctorate. Nederland
afspraken. Derhalve moesten van OCW
werkgevers. Tijdens allerlei nationale
was er als de kippen bij – zo zijn wij nu
de tweejarige opleidingen het veld
bijeenkomsten, vaak met inbreng vanuit
eenmaal, met onze open instelling ten
ruimen – en worden afgebouwd. Ze
landen als Engeland, Frankrijk, Schotland
aanzien van veranderingen – om deze
zaten vooral binnen het private hbo-
en de VS (waarvan de benaming
niveaus in het hbo en wo in te voeren.
aanbod en de overheidsactie gaf daar de
‘Associate degree’ is overgenomen),
Het heeft ook niet zo lang geduurd
nodige verwarring en onrust, ook bij het
werd aangetoond dat Nederland met de
voordat de inrichting van de programma’s
werkveld…
invoering in de pas zou blijven lopen met
hieraan was aangepast en studenten,
Europese ontwikkelingen rond dit type
DecaZine
4
17
maart 2013
in dat beeld, terwijl de Ad juist de beroepsgerichtheid benadrukt. We
de Ad kent een duidelijk eigen relevantie voor de arbeidsmarkt
denken dat de acceptatie van de Ad een kwestie van tijd is, mede door alle economische ontwikkelingen en vanwege de druk op mensen om in ieder geval een hbo-diploma te behalen. Niet voor niets heeft Obama dit in de VS als speerpunt geformuleerd!.
DE AD ZAKELIJK OMSCHREVEN Wat is er, na alle pilots, discussies, overlegrondes en compromissen, van de Ad geworden en hoe moet vanaf nu aan leerlingen worden uitgelegd wat Ad is? Verderop gaan we op die tweede uitdaging in, hier de belangrijkste criteria waaraan een tweejarige studie moet voldoen om een Ad te mogen zijn: opleidingen. In 2005 werd namelijk binnen
universiteiten. De Ad zit vanwege het
het Bologna-proces besloten dat landen
sterke arbeidsmarktgerichte karakter hier
de aanbieder is een erkende
konden overgaan tot het instellen van een
alleen in het hbo en daarmee is tevens
de Ad kent een duidelijk eigen
zogenaamde Short Cycle Higher Education
de kwaliteit van het programma op een
relevantie voor de arbeidsmarkt, dus
(SCHE) met een omvang van ongeveer 120
directe wijze te borgen. Als de Ad zou zijn
er moeten wel banen op dat niveau
studiepunten, daarmee een formele opstap
gekoppeld aan mbo-instellingen, krijgen
vormende voor de Bachelor.
we te maken met drie verschillende
hogeschool
zijn
soorten instellingen voor hoger onderwijs.
POSITIONERING SCHE – ONZE AD
Dat levert een onderwijslandschap op dat
Voor de SCHE is afgesproken dat er twee
de transparantie van het aanbod niet echt
opties zijn om een heldere positionering
vergroot.
te garanderen:
het programma beslaat minimaal 120 punten, dus twee jaren nominale studieduur
de Ad’er kan meteen bij de eigen hogeschool doorgaan met een vervolgprogramma van twee
PILOTS EN INVOERING
jaar of iets langer om aldus een
door dezelfde instelling die de
Na deze Europese beslissing en nadat
Bachelorgraad te verwerven.
(professionele) Bachelor verzorgt,
OCW er van overtuigd kon worden,
en daarmee wordt alles in één hand
dat de Ad een welkome toevoeging
In principe betekent dit voor deze hbo-
gehouden. Deze situatie gaat uit van
aan het hbo is, werd in 2006 met pilots
opleidingen dat de weg naar de Bachelor
de ‘SCHE within the Bachelor’.
gestart. De werkgevers stonden -en
twee sporen kent: de ene met de bekende
Er zijn (ook) instellingen in een land
staan- nog steeds vierkant achter de Ad
vier jaren, de andere getrapt in twee
die zelfstandig SCHE-opleidingen
en juichen de complete invoering per 1
gelijke stappen. De keuze zal mede
mogen aanbieden, maar vervolgens
september dit jaar van harte toe. Er zijn
afhangen van de studentvoorkeur, zeker
alleen op basis van afspraken
nu ruim 140 verschillende Ad’s in de
als het om een jonger iemand gaat, die
met hoger onderwijsinstellingen
markt gezet, zowel bij bekostigde als
aan het begin van zijn loopbaan staat.
hun afgestudeerden kunnen laten
bij private hogescholen – waarbij vooral
Bij ouderen, werkenden en anderen die
overstappen naar een (professionele)
nu de laatste groep flink aan de weg
al langer meedraaien in de maatschappij
Bachelor. Dit houdt in dat de ‘SCHE is
timmert. Bekostigde hogescholen, onder
kan het juist die opdeling in twee erkende
linked to the Bachelor’.
aanvoering van de HBO-raad, worstelen
diploma’s zijn, die het zetje geeft om aan
nog steeds met het imago van de Ad.
de studie te gaan.
De SCHE wordt aangeboden
Nederland heeft nadrukkelijk voor de
Niet als het gaat om de kwaliteit en het
eerste optie gekozen. Dat heeft ook
niveau ervan, maar vanwege hun streven
WAT IS EEN AD… NIET?
te maken met het feit dat we hier al
naar een meer academische status.
Waarschijnlijk heeft u in de afgelopen
een binair systeem kennen voor het
Bachelors met onderzoekscomponenten
jaren de invoering van de Ad gevolgd
hoger onderwijs met hogescholen en
en Masteropleidingen passen meer
en gezien welke termen er zoal in de
18
media worden gebruikt om de Ad te karakteriseren. Daar blijkt sprake te
Ideale stap
zijn van een forse, vrijwel niet uit te roeien hardnekkigheid in het geven van ‘verkeerde’ omschrijvingen: Kort-hbo
Twee jaar geleden, toen ik 37 was, wilde ik verder
(ja, zo was het), Verkort-hbo (nee, dat
gaan studeren, maar een hbo-opleiding van vier
zijn Bacheloropleidingen met erg veel
jaar, een drukke baan als deelprojectleider én een
vrijstellingen), MBO-plus-opleidingen
gezin met twee jonge kinderen, dat leek me wat
(ook nee, terug te voeren op het feit
veel van het goede. Ik was bang dat ik dat niet
dat mbo’ers een belangrijke doelgroep
gecombineerd zou krijgen.
vormen) en ‘een opleiding tussen mbo en hbo in’. Vooral die laatste typering is
Ik heb toen gekozen voor de Ad-opleiding
lastig te bestrijden, aangezien ‘iedereen’
Bedrijfskunde bij Avans in ’s-Hertogenbosch; Een
net gewend was geraakt aan de hbo-
Ad-opleiding kun je in twee jaar met een diploma
bachelor als het enige diploma bij
afronden, daarna heb je de keuze je bachelor wel
hogescholen en hbo dus automatisch
of niet af te ronden. Mijn opleiding is breed en
geassocieerd wordt met het vierjarige
het lesprogramma is zo ingericht, dat ik zonder problemen in de aansluiting voor
programma. Laten zien dat het hbo twee
een bachelor in de richting Bestuurskunde of Integrale Veiligheid door kan gaan.
niveaus kent met ieder een eigen karakter is derhalve voor de hogescholen een
Nu die eerste twee jaar bijna zijn verstreken, ben ik blij dat ik de keuze heb
stevige opdracht in de komende tijd.
gemaakt deze AD-opleiding te gaan volgen; ik heb mijn weg gevonden op
Hoewel, bij de universiteiten hebben ze
school en de studie heeft een plaats gekregen in mijn professionele én mijn
die ‘twee-traps-constructie’ ook met de
private leven.
Bachelor en de Master en die structuur zit nu stevig bij iedereen tussen de oren. Dus
Met deze ervaring is het makkelijker eind van dit schooljaar de keus te maken
niet getreurd…
voor nog twee jaar. Voor mij was een Ad-opleiding de ideale stap om weer te gaan studeren. En ik ben ervan overtuigd, dat ik niet de enige ben.
WAT IS DE AD DUS WEL...? Je kunt de Ad vanuit allerlei invalshoeken
Stefan van Ginneke
beschrijven. Decanen vormen daarbij een onmisbare communicatiepartner, omdat ze alle potentiële studenten voorbij zien komen. Een puntsgewijze beschrijving van
vraagt, evenveel als het volgen van
van twee jaren niet terug hoeft te
wat de Ad is met het oog op de
een ‘ongedeelde’ Bacheloropleiding.
betalen als je het Ad-diploma hebt
studiebegeleiding:
Het kan echter zo zijn dat je hierbij
1 de Ad is de graad die hoort bij
toch een zeer beperkt aantal
behaald. 5 met het Ad-diploma op zak kun je aan
tweejarige hbo-opleidingen en is
aanvullende onderdelen van de studie
de slag in beroepen die passen bij
daarmee een zelfstandig, erkend
moet volgen. Dit kan nodig zijn als in
deze kwalificatie.
en formeel hbo-niveau – net als de
de afrondende Bachelorfase vakken
Bachelor en Master. Iemand die het
voorkomen die om specifieke, niet in
na een aantal jaren altijd terugkeren
Ad-diploma heeft, mag ‘Ad’ achter zijn
de Ad opgenomen voorkennis vragen.
naar een hogeschool om in deeltijd
naam zetten
De hogeschool zal altijd zorgen voor
de Bachelorgraad te behalen. Op
een studeerbaar programma, zodat
die wijze zorgt de Ad ook voor een
een en ander niet leidt tot tijdverlies.
leerweg die flexibeler kan zijn dan
2 je schrijft je in voor een hbo-opleiding, kiest dan voor de Ad- dan wel voor de Bachelorvariant,maar kunt daarna best
6 mocht het zo uitkomen, dan kun je
4 de Ad maakt deel uit van een hbo-
die van de Bachelor, waarbij een
opleiding, dus geldt alle wet- en
tussentijdse uitstroom, hoe zinvol
switchen, in overleg met de opleiding 3 als je de Ad hebt afgerond, heb je
regelgeving voor zowel de Ad als
dan ook, simpelweg als uitval wordt
het recht door te gaan om vervolgens
de Bachelor: toelatingseisen, recht
gezien. De Ad biedt je, zeker als je
de Bachelor te behalen. Bij veel
op studiefinanciering, bindend
vier jaren hbo te lang vindt en/of eerst
opleidingen kan dit ‘naadloos’ d.w.z.
studieadvies…
maar voorzichtig een eerste hbo-stap
Dat betekent bijvoorbeeld, dat je de
wilt zetten, de mogelijkheid zelf het
studiefinanciering over een periode
leerpad te structureren.
dat het gehele traject (Ad + resterend programma voor de Bachelor) vier jaar
DecaZine
4
19
maart 2013
HAVISTEN ALS DOELGROEP
ook duidelijk. Als hogescholen deze
Bij de invoering van de Ad in 2006 is
interessante doelgroep niet herkennen,
vanuit OCW gekeken naar doelgroepen
zal de Ad-markt door andere aanbieders
die de meeste aandacht verdienden.
worden ingevuld, niet in de laatste plaats
Dat waren mbo’ers die willen en kunnen
door de private hoek. Vier jaar lenen voor
doorstuderen -maar dat om allerlei
een Bachelor is immers duurder dan twee
redenen niet altijd doen of durven- en
jaren betalen voor een Ad.
werkenden die de Ad beschouwen als een formele markering binnen hun loopbaan
De havist moet dus ook een plek krijgen
en het ‘leven lang leren’. Havisten, en
in de communicatie rond de Ad. Er zijn
Als hogescholen deze interessante doelgroep niet herkennen, zal de Ad-markt door andere aanbieders worden ingevuld
OVER DE AUTEUR: Hans Daale is manager van Leido, een projectorganisatie rond het beroepsonderwijs. Hij was van 1989
in sterkere mate nog vwo’ers, waren
zonder meer leerlingen binnen havo-
tot 2007 werkzaam als manager in
niet in beeld, vooral omdat die in staat
opleidingen te vinden, voor wie de
het hbo. Daarvoor was hij leraar in het
worden geacht de vierjarige Bachelor te
Associate degree een interessante en
voortgezet onderwijs, en van 1977 tot
doen. Dat is een consequentie van ons
geschikte voortzetting op hbo-niveau is.
1989 tevens havodecaan.
van degenen die in bepaalde stromen
Het is vervolgens aan decanen binnen het
Naast de hbo-werkzaamheden is
zitten, zou je kunnen stellen.
voortgezet onderwijs te bezien of deze
hij onder andere nauw betrokken
Toch is er sinds 2006 wel het een en
leerlingen behoefte hebben aan informatie
geweest bij ontwikkelingen zoals
ander veranderd, reden om steeds meer
over de Ad: hoe, waarover en wanneer. De
de aansluiting op het hbo (lid
te gaan letten op havisten als doelgroep
Ad moet zo snel mogelijk een plek krijgen in
managementteam LICA), de
voor de Ad. Dit staat overigens los van
de studiebegeleiding en in de wijze waarop
ontwikkeling van het duale hbo
de constatering, dat havisten op dit
leerlingen kennismaken met het
(leidend tot de oprichting van Leido
moment zonder extra hulp de weg naar
hbo-aanbod. Samen aan de slag?
in 1999), de introductie van de
onderwijssysteem en een stereotypering
allerlei Ad’s weten te vinden, want er zijn
Associate degree (vanaf 2000).
al voldoende voor die groep geschikte Ad-programma’s in de markt gezet. Een
Leido is tegenwoordig een landelijk
kwestie van marktwerking dus...
netwerk dat rond deze zaken allerlei activiteiten ontplooit, bijeenkomsten
GROEIENDE VRAAG NAAR AD’ERS VERWACHT
organiseert en ontwikkelingen rond het
We verwachten als Leido dat de Ad
bij iedereen die daarbij betrokken is of
zich een stevige positie in het hbo zal
wil zijn.
hbo – in brede zin – in beeld brengt
gaan verwerven. Er is een grotere vraag naar hoger opgeleiden en de
Zie www.leido.nl voor wat Leido
maatschappelijke en economische druk
zoal doet. Vragen over de Ad en
op jongeren om door te studeren neemt
verzoeken om het leveren van een
toe. Dat daarbij hogescholen hun eigen
bijdrage aan decanenactiviteiten zijn
afwegingen maken, dus zich al dan niet
welkom via
[email protected]
als ‘Ad-aanbieder’ willen profileren, is
20
Voor leerlingen is dit een uitstekende manier om kennis te maken met hun eventuele vervolgopleiding
door Marlies van Tooren
DecaZine
4
21
maart 2013
Profielwerkstuk: van meesterproef naar scharnier tussen vo en ho De Tweede Fase en het in één adem genoemde studiehuis zijn veel verguisd. Er zijn ook mensen die menen dat de Tweede Fase alweer is afgeschaft. Maar één verworvenheid van de Tweede Fase was steeds boven alle twijfel verheven en dat is het profielwerkstuk. In het artikel ‘Stap in de wereld die studeren heet‘ in DecaZine 2 meldt Ad van Hout dat bij het ontwikkelen van competenties die voor studiesucces belangrijk zijn het profielwerkstuk een cruciale rol kan spelen. Van Hout pleit er dan ook voor het profielwerkstuk een prominente plaats te geven in het eindexamen- en vooreindexamenjaar. Maar hoe wordt er nu eigenlijk in de praktijk omgegaan met het profielwerkstuk? Zijn scholen zich bewust van het feit dat daarin vaardigheden ingeoefend en getraind kunnen worden die een grote rol spelen bij studiesucces? Zijn er ook scholen die het profielwerkstuk bewust inzetten om de gemaakte studiekeuze te toetsen? En op welke wijze maakt het hoger onderwijs gebruik van het profielwerkstuk? Kortom, een poging om de stand van zaken met betrekking tot de relatie profielwerkstuk en LOB nader in kaart te brengen.
22
HOE BEGON HET?
Vooral het analyseren wat er van invloed
bemoeit het decanaat zich niet met
In artikel 4 van het eindexamenbesluit
kan zijn op de onderzoeksresultaten en
de onderwerpkeuze. Erdtsieck: “In
is vastgelegd dat het profielwerkstuk
hoe we deze factoren zo veel mogelijk
principe wordt er niet gestuurd en is
onderdeel is van het schoolexamen. Het
kunnen controleren. Daarnaast weet ik
studiekeuze dus geen sturingscriterium.
is ‘een werkstuk waarin op geïntegreerde
zeker dat ik later, in mijn master, meer
Het is wel aardig te constateren dat de
wijze kennis, inzicht en vaardigheden aan
‘de psychologische kant’ op wil, in
relatie tussen onderwerp en studiekeuze
de orde komen, die van betekenis zijn
wiskundige zin, dat wel.” Voor Mirte was
buitengewoon groot is. In dat opzicht vind
voor het desbetreffende profiel.’
er dus niet een direct verband tussen
ik het fenomeen profielwerkstuk bijzonder
profielwerkstuk en studiekeuze, maar wel
geslaagd! Ik heb geen cijfers, maar weet
In deze bepaling is eigenlijk al
een indirect verband, want het heeft haar
zeker dat er een heel grote correlatie is.”
ingebakken dat het pws ‘iets’ te maken
wel laten reflecteren op haar interesses
heeft met de vervolgopleiding die door
en daardoor toch haar keuze beïnvloed.
Als vakdocent zijn decanen uiteraard
de leerling is gekozen, althans als je er
Wat de andere twee leerlingen, Lisette
wel betrokken bij profielwerkstukken en
vanuit gaat dat de profielkeuze en de
Nieuwenhuis en Tim Boulogne, nu
als het even kan proberen ze dan ook
vervolgopleiding in elkaars verlengde
studeren, heb ik niet kunnen achterhalen.
hun leerlingen in de onderwerpkeuze te
liggen. Maar hoe vaak is dat werkelijk het
sturen. Jaap de Win van het Develstein
TOEVAL
College in Zwijndrecht: “Als ik weet dat
De toenmalige decaan van Mirte, Rein
leerlingen overwegen verder te gaan
Aanleiding voor dit artikel was niet alleen
Schuring, vertelt dat op de school het
met een economische studie, dan is een
de opmerking van Ad van Hout, maar
decanaat geen enkele bemoeienis
economisch onderwerp wel zo handig.
geval en wordt daarop gestuurd?
ook een bericht in de Volkskrant van 9 januari 2013. Drie leerlingen van het Bonhoeffer College in Enschede hadden in het kader van hun profielwerkstuk onder leiding van psycholoog Pascal Wilhelm van de vakgroep Instructietechnologie van de Universiteit Twente een onderzoek uitgevoerd naar het effect van energiedrankjes.1 Een artikel over dit onderzoek, dat plaatsvond in schooljaar 2010-2011, is geplaatst in het Tijdschrift voor psychiatrie.
Waaruit blijkt meer je motivatie voor een bepaalde studierichting dan uit de onderwerpskeuze van je profielwerkstuk?
Benieuwd naar wat deze leerlingen nu doen en of dat geïnspireerd is door het profielwerkstuk, ging ik naar hen op zoek. Eén van hen, Mirte van Diepen,
heeft met de onderwerpkeuze van het
Als decaan wijs ik hen hier ook op bij
blijkt nu wiskunde te studeren aan
profielwerkstuk c.q. meesterproef zoals
hun onderwerp- en/of vakkeuze voor
de Vrije Universiteit in Amsterdam.
het op het Technasium van het Bonhoeffer
het pws. In het bijzonder breng ik de
Deze keuze maakte ze nadat ze
College genoemd wordt. En dat lijkt op de
ondersteuningsmogelijkheden binnen wo
geconcludeerd had dat alle andere
meeste scholen het geval. Het decanaat
en ho onder hun aandacht.”
studies, waarin ze geïnteresseerd
is niet betrokken bij het profielwerkstuk.
was (naast psychologie waren dat
En als het wel het geval is, is dat bij
econometrie, neuropsychologie,
toeval ontstaan, zoals op het Montessori
sociologie, natuurkunde en accountancy
College in Nijmegen. Gottfried Erdtsieck:
EXTERNE ONDERSTEUNING EN BEGELEIDING DOOR HOGER ONDERWIJS EN BEDRIJFSLEVEN
& controlling) te weinig wiskunde in zich
“Als leerlingen binnen schooltijd vrij
Het profielwerkstuk over energiedrankjes is
hadden. Hoewel er geen direct verband
moeten krijgen om te werken aan hun
een mooi voorbeeld van de wijze waarop
is met haar uiteindelijke studiekeuze,
profielwerkstuk, dan beoordeel ik dat,
externe begeleiding het profielwerkstuk op
heeft het onderzoek in het kader van haar
en geef hun vrij. Dat komt omdat dat
een hoger plan kan brengen. Het aanbod
profielwerkstuk Mirte wel veel geleerd
ook mijn taak is voor bezoeken aan
aan externe begeleidingsmogelijkheden
over haar interesses: “Psychologie vind ik
open dagen/meeloopdagen. Dat is
is bijzonder groot. Alle universiteiten en
inderdaad leuk en onderzoek doen ook.
dus zo gegroeid.” Ook in Nijmegen
hogescholen hebben wel een centraal
DecaZine
4
23
maart 2013
Gemiddeld eindcijfer – tabellen8 2010
vwo
aantal
2011 gemid.
2012
aantal
gemid.
aantal
gemid.
NT
3.273
76,6
3.624
76,4
3.428
77,0
NG
4.668
77,1
5.038
77,0
5.086
76,7
EM
7.868
75,7
7.869
75,6
7.705
76,1
CM
4.818
78,0
4.442
78,5
4.386
78,0
NT/NG
10.359
78,7
11.237
79,0
11.390
78,8
EM/CM
4.096
77,6
4.598
77,8
4.778
78,0
Overige combinaties
46
80,9
30
79,7
51
82,5
totaal
35.128
77,4
36.838
77,5
36.824
77,6
2009
havo
aantal
2010 gemid.
aantal
2011 gemid.
aantal
2012 gemid.
aantal
gemid.
NT
3.461
70,6
4.041
70,1
3.896
70,1
3.820
70,2
NG
6.899
71,7
7.595
71,7
8.063
71,4
8.674
71,1
EM
19.210
70,3
20.954
70,4
21.324
70,8
22.196
70,6
CM
9.304
72,7
8.772
72,6
8.231
72,7
8.178
72,4
NT/NG
4.949
71,4
5.561
71,5
5.693
71,7
5.723
71,3
EM/CM
2.265
73,6
2.598
72,8
2.683
73,2
2.505
73,4
Overige combinaties
6
80,0
11
75,3
9
68,6
6
60,3
totaal
46.094
71,3
49.532
71,2
49.899
71,4
51.102
71,1
steunpunt en/of een aanbod via één
scholen/leerlingen en universiteiten
Dat het profielwerkstuk ingezet kan
of meer faculteiten. Wel valt op dat de
vinden elkaar niet alleen via de website,
worden bij de studiekeuze is iets wat
ondersteuning vaak in de exacte hoek zit.
vertelt Bernd Andeweg, voorlichter van de
ook de Haagse Hogeschool heeft
Bij de Radboud Universiteit in Nijmegen
faculteit aardwetenschappen van de VU
opgepikt. Op de website van de
wordt de ondersteuning bijvoorbeeld
in Amsterdam: “Per jaar help ik zo’n 60 à
Haagse Hogeschool staat ‘hulp bij
geleverd via het Exo-steunpunt en in Delft
80 leerlingen met hun profielwerkstuk. Die
profielwerkstuk’ zelfs onder het kopje
via scholierenlab.tudelft.nl. Uitzondering
hulp kan verschillende vormen aannemen:
‘hulp bij studiekeuze’. En bij heel veel
lijkt de Universiteit Groningen. Die beschikt
doorgeven van wat links met informatie,
onderwerpssuggesties wordt aan
over een Alfa- Bèta- én Gammasteunpunt.
interviews, bezoekjes met vragen, maar
het einde gemeld: ‘Mocht je dit een
Maar als je via ‘zoeken’ op de website van
ook meedenken over experimenten die
interessant onderwerp vinden dan is de
een universiteit of hogeschool zoekt, kom
scholieren hier kunnen komen doen.
hbo-opleiding X wellicht iets voor jou!’ ’
je vaak bij (sub-)faculteiten in de niet-
Ondersteuning loopt vooral via mijn
technische hoek uit, zoals bijvoorbeeld
netwerk in het vo, niet zozeer via de
Maar voor ondersteuning en
op het onderzoeksinstituut Learn!2,
Vu-website. Ik ben een goede bekende
begeleiding bij het profielwerkstuk
waaraan neuropsycholoog Jelle Jolles is
van veel aardrijkskundedocenten, geef
kun je niet alleen bij hogescholen en
verbonden.
nascholingen en lezingen voor volle zalen
universiteiten terecht. Ook bedrijven
op docentendagen, ben benaderbaar voor
bieden hun diensten aan. Echter, ook
De ondersteuning die de universiteiten
inhoudelijke vragen voor docenten. Voor
hier wederom m.n. in de technische
en hogescholen bieden, varieert van
leerlingen is dit een uitstekende manier
hoek. Jet-Net3 staat voor ‘Jongeren en
het leveren van ideeën via een digitale
om kennis te maken met hun eventuele
Technologie Netwerk Nederland’. Het
handleiding/route tot persoonlijke
vervolgopleiding. Eigenlijk een soort
is een samenwerking tussen bedrijven,
ondersteuning en begeleiding. Maar
matching avant la lettre.”
onderwijs en overheid. Momenteel
24 zijn er 84 bedrijven, 171 scholen en
gemotiveerde studenten te ontdekken. En
26 partners (brancheorganisatie,
waaruit blijkt nu meer je motivatie voor
werkgeversorganisatie, hogescholen,
een bepaalde studierichting dan uit de
ministerie van EZ etc.) aan Jet-Net
onderwerpkeuze van je profielwerkstuk?
verbonden. Doel is havo-/vwo-leerlingen
Echter, na een tiental procedures te
een reëel beeld te geven van bèta en
hebben bekeken had ik er nog niet ééntje
technologie en hen te interesseren voor
gevonden, waarin het profielwerkstuk
een bètatechnische vervolgopleiding.
nadrukkelijk werd genoemd. Wel waren
Als middel daarvoor heeft ook Jet-Net
er vragenlijsten, waarin op de vraag naar
het profielwerkstuk ontdekt. Eén van de
bijzondere prestaties als antwoord het
activiteiten die het netwerk promoot, is
profielwerkstuk genoemd zou kunnen
de begeleiding van profielwerkstukken
worden, maar een expliciete vraag naar
door bedrijven. Hiervoor heeft het
het profielwerkstuk werd nergens gesteld. Wellicht komt dit, omdat we nog in de beginfase van decentrale selectie en de
tijd voor profielwerkstukbeleid
ontwikkeling van matchingsprocedures verkeren en zal dit in de nabije toekomst wijzigen. Echter, ongeacht of dat het geval is, kan een school natuurlijk sowieso stimuleren dat leerlingen die aan een decentrale selectieprocedure willen deelnemen, hun profielwerkstuk plaatsen in het licht van hun vervolgstudie. Al
een handleiding met nuttige tips voor
wordt er niet naar gevraagd, je kunt
bedrijven en scholen opgesteld.4 En
het altijd zelf wel laten zien! Bovendien
dat werkt! Volgens Sebastiaan Smit
kan het voor de leerling een extra
van JetNet zijn afgelopen jaar zo’n 100
mogelijkheid bieden om voor zichzelf na
profielwerkstukken uitgevoerd onder
te gaan of de gewenste studie ook echt
begeleiding van een bedrijf. In totaal zijn
voor 100% zijn keuze is.
daar ruim 200 leerlingen bij betrokken geweest. Het gaat daarbij om zowel grote
BEOORDELING PROFIELWERKSTUK
als kleine bedrijven.
Vanaf 2009 op het havo en 2010 op het vwo wordt er een cijfer gegeven voor
GEBRUIK BIJ DECENTRALE SELECTIEPROCEDURES
het profielwerkstuk. Daarvoor was de
Zoals eerder in dit artikel al aangegeven
‘goed’.
beoordeling beperkt tot ‘voldoende’ of
ziet het hoger onderwijs het profielwerkstuk als natuurlijk onderdeel
In het algemeen worden de
van de oriëntatie op studies en
profielwerkstukken goed beoordeeld.
studiekeuze. Op bijna alle websites vind
Het gemiddelde eindcijfer is op havo
je het aanbod aan hulp en ondersteuning
net iets hoger dan een 7 en op vwo
bij het profielwerkstuk onder het
gaat het zelfs richting een 8. (zie
kopje ‘studiekeuze’ of ‘informatie voor
tabellen). Het gemiddelde cijfer is voor
studiekiezers’. Een logisch gevolg zou
de profielen ongeveer gelijk en over de
dan ook zijn, dat het profielwerkstuk
jaren heen stabiel. Maar hoe komen die
nadrukkelijk wordt betrokken in de
beoordelingen tot stand?
procedures voor decentrale selectie. Niets is echter minder waar. Hoewel het
Op heel veel scholen wordt de
gemiddelde eindcijfer ook de nodige
beoordeling gegeven door één docent en
nadruk krijgt sinds het is toegestaan
in de meeste gevallen is dat ook degene
om cijfers een rol te laten spelen in de
die het maken van het profielwerkstuk
procedures voor decentrale selectie,
heeft begeleid. Speelt dit wellicht een rol
beogen deze procedures toch vooral
bij de relatief hoge cijfers? Vaak proberen
DecaZine
4
25
maart 2013
van belang is, maar dat voor het hoger
Wat kun je als school doen als je het profielwerkstuk een rol wilt laten spelen bij LOB?
onderwijs het profielwerkstuk vooral van
Zorg als decaan dat je een rol speelt bij onderwerpskeuze en -beoordeling
de gelegenheid krijgt tot het praktiseren
Stimuleer dat leerlingen gebruik maken van externe ondersteuning
en bewijzen van zijn onderzoeks- of
Stel in het profielwerkstuk een paragraaf verplicht, waarin leerlingen moeten
ontwerpvaardigheid en zijn competenties
reflecteren op het verband tussen hun pws en hun toekomstige studie
Als er op school een prijs voor het beste pws is, dan kan als criterium
betekenis is, omdat de leerling daarmee
op het gebied van samenwerken, navorsen, analyseren & interpreteren,
worden toegevoegd dat het verband met de toekomstige studie getoond
communiceren en (zelf)discipline.6 Zouden
moet worden
instructie, begeleiding en beoordeling van
Zorg dat de pws-begeleiders zelf goed onderzoek kunnen begeleiden. Laat
het profielwerkstuk dan ook niet meer
hen indien nodig scholen, bijvoorbeeld aan de VU: http://www.psy.vu.nl/
gericht moeten zijn op deze generieke
nl/opleidingen/overig-onderwijs/scholing-docenten-vo/vakoverstijgend/
bekwaamheden dan op de inhoudelijke
workshop-begeleiden-van-onderzoek-voor-het-profielwerkstuk/index.asp
kennis van zaken, omdat juist die
Stimuleer dat het profielwerkstuk serieus wordt genomen o.a. door systematische beoordeling
bekwaamheden er voor het vervolgsucces van de leerlingen het meeste toe doen? En daarmee zijn we weer terug bij de inleiding van dit artikel, namelijk de opmerking van Ad van Hout, dat bij het profielwerkstuk competenties ontwikkeld worden die voor
docenten wel de mening van een andere
Wijnenprijs staat het volgende: ‘Expliciete
het studiesucces van cruciaal belang
docent erbij te betrekken, maar een
eis bij de profielmeesterstukwedstrijden
kunnen zijn. Kortom, tijd voor
beoordeling door meer personen is
was, dat het ingezonden profielwerkstuk
profielwerkstukbeleid.7
zeker gaan standaardbeleid. De vraag
belang had voor de vervolgstudie. Vrijwel
of het profielwerkstuk relevant is voor
alle inzenders hebben dat belang proberen
de vervolgstudie van de leerling, wordt
aan te geven, voornamelijk door het
niet meegenomen in de beoordeling.
onderwerp en de inhoud van hun werkstuk
Vanuit het decanaat bestaat er ook
te relateren aan hun studiekeuze.’ 5
enige aarzeling om de relatie tussen het profielwerkstuk en de studiekeuze
TIJD VOOR PROFIELWERKSTUKBELEID
te expliciteren. Als je bijvoorbeeld
Ondanks het feit dat bijna alle
als beoordelingscriterium voor het
betrokkenen de duidelijke relatie tussen
profielwerkstuk zou opnemen dat de
het profielwerkstuk en LOB/studiekeuze
leerlingen moeten reflecteren op het
zien, wordt deze door bijna niemand
verband tussen hun profielwerkstuk
expliciet benoemd.
en hun toekomstige studie, betekent
1
Zie: www.utwente.nl/bachelor/nieuws/ Energiedrank maakt niet slimmer.docx
2
Zie www.learn.vu.nl/nl/dienstverlening/
dat ook extra werk. “Mijn eerste
Ook in het eerder geciteerde SLO-
gedachte bij de suggestie om dit als
onderzoek wordt geconcludeerd dat het
3
Zie voor meer informatie: www.jet-net.nl
beoordelingscriterium op te nemen was:
profielwerkstuk het in zich heeft om een
4
Zie voor deze handleiding: www.jet-net.nl//
top!”, aldus Hans Hovius van het Ichthus
interessant, want substantieel onderdeel,
Lyceum in Driehuis: “Maar bij nader inzien
te zijn van hoognodige loopbaanoriëntatie,
zal de beoordeling van dat gedeelte bij
bijvoorbeeld wanneer de leerling dit
de decaan terechtkomen en dat maakt
werkstuk in samenwerking met of op
profielwerkstuk-naar-meesterproef.pdf. In
dan dat wij betrokken raken bij alle
locatie van zijn vervolgstudiekeuze
deze eindrapportage is ook een lijst met
profielwerkstukken. Eerlijk gezegd zie ik
uitvoert. ‘Een dergelijke invulling van
hier een groot facilitair en tijdsprobleem.”
het profielwerkstuk (….) harmonieert
diensten/index.asp
docs/jet-net-profielwerkbegeleiding-2010. pdf 5
Zie: www.slo.nl/downloads/2012/van-
mogelijke beoordelingscriteria opgenomen. 6
Zie www.slo.nl/downloads/2012/van-
wonderwel met de strategische agenda De relatie tussen profielwerkstuk en
van het Hoger Onderwijs, waar die het
toekomstige studie was wel een criterium
verbeteren van de aansluiting binnen het
profielwerkstuk-naar-meesterproef.pdf, pagina 43 7
Zie voor suggesties ook: www.
voor inzending van profielwerkstukken
onderwijs betreft.’ Het SLO gaat zelfs nog
bij de Profielwerkstukwedstrijd van de
een stap verder door te stellen dat niet
SLO, de professor Wynand Wijnenprijs.
alleen de reflectie op het verband tussen
DUO, open onderwijsdata, www.duo.nl/
In de eindrapportage na 5 jaar Wynand
het profielwerkstuk en de gekozen studie
organisatie/open_onderwijsdata/default.asp
samenhangintweedefase.slo.nl, optie 2012 8
Deze cijfers zijn op verzoek geleverd door
26
Profiel
Henk Heerdink Nieuwe Eemland, Amersfoort
DecaZine
4
27
maart 2013
1. Op welke school werk je?
11. Hoe lang denk je nog decaan te blijven?
Het Nieuwe Eemland in Amersfoort; school voor mavo, havo,
Ik mag het nog 2 jaar blijven: decanaat is bij ons op school een
vwo, gymnasium met ongeveer 1300 leerlingen.
tijdelijke “taak” waarvoor je voor 6 jaar wordt aangesteld. Eigenlijk was dit mijn laatste jaar, maar vanwege een wijziging in de
2. Wat is je leeftijd?
structuur van onze organisatie is de taak van decaan verschoven
39 jaar
van een eerstelijns- naar een tweedelijnsfunctie. Om dit goed in de nieuwe structuur neer te zetten heb ik 2 jaar extra gekregen.
3. Wat is je favoriete film / de mooiste film die je ooit hebt gezien?
12. Wat vind je het leukst aan het decanaat?
Zijn er veel. De Lord of the Rings-serie vond ik erg goed vanwege
Het contact met de leerlingen is toch wel het leukste aspect:
de combinatie van mooie natuur met een leuk verhaal. Bovendien
hun een spiegel voorhouden, laten nadenken over eigen
speelde een oud-collega mee in deze serie. Hij heeft veel over de
mogelijkheden en talenten met als doel om een juist profiel te
opnames verteld en daardoor kijk je toch heel anders.
kiezen of tot de juiste studiekeuze te komen.
4. Welk boek ligt er op dit moment op je nachtkastje?
13. Wat vind je het minst leuke aspect aan het decanenwerk?
De Bijbel.
Aantal administratieve dingen, zoals bijvoorbeeld de invoer van
5. Wat is je favoriete muziek?
pakketten. Volgend jaar hopen we dat digitaal te gaan doen.
Heel divers.
6. Wat is je favoriete sport? Beoefen je die zelf ook?
14. Ben je lid van de VvSL? Wat is je mening over deze nog jonge vereniging?
Wielrennen: ik probeer elke dag van mijn woonplaats naar school
Ja, ik ben zeker lid; heel goed dat er speciale vereniging is voor
te fietsen, wat ongeveer 30 kilometer heen en 30 kilometer terug
decanen en loopbaanbegeleiders. Goed dat er een eigen stem
betekent.
is. Goed om een eigen geluid te kunnen laten horen in plaats van een geluid uit een organisatie waar veel meer “dingen” onder
7. Hoe lang werk je al in het onderwijs?
vallen …..
Zou ik aan het rekenen moeten, maar toevallig kreeg ik afgelopen week net een bericht dat ik eind februari 12,5 jaar op school werk.
15. Wat is je grootste succes als decaan geweest? Belangrijkste vind ik dat de leerlingen, wanneer ze bij ons van
8. Wat is je ‘eigen vak’? En geef je daar nog les in?
school gaan, een goed idee hebben van wat ze willen gaan doen.
Biologie; momenteel geef ik daarnaast ook verzorging en NLT.
Voor de één een studie cognitieve kunstmatige intelligentie,
Biologie is erg leuk om te geven; je laat leerlingen kennis maken
voor de ander een goed alternatief voor geneeskunde en voor
met de systemen in de cel, in je lichaam en in de natuur. Veel
weer een ander is een tussenjaar met een taalreis naar Italië het
praktische weetjes, veel leuke anekdotes, een groot aantal
plan. Als leerlingen achteraf vertellen op een bijeenkomst van
practica, maar ook lastige, meer theoretische onderwerpen.
oud-leerlingen, dat ze vooral het coachend aspect erg hebben
De afwisseling maakt het erg leuk. Omdat we werken met een
gewaardeerd, vind ik dat wel een succes. Belangrijk dat ze op
70-minutenrooster, heb je ook de tijd om de afwisseling vorm te
een plek terechtkomen, waar ze zich thuis voelen en een
geven in je lessen.
studie doen die aansluit bij wat ze graag willen/kunnen!
9. Hoe lang ben je al decaan? Dit is mijn 6e jaar als decaan. We zijn met 3 decanen op school. Mijn collega’s zijn er voor de mavo- en havoleerlingen en ik voor de vwo’ers en gymnasiasten.
10. Waarom ben je decaan geworden? Mede vanwege de positieve insteek van het werk als decaan; net als een coach kun je vanaf de zijlijn onder andere aanmoedigen, bijsturen waar nodig en enthousiasmeren, maar bovendien kun je ook nadenken over structuren en beleid om dit te verwezenlijken.
28
Wat Verder Ter Tafel Komt LOB in wettelijk perspectief Dit najaar ontstond er digitale commotie n.a.v. de internetconsultatie over de plannen m.b.t. de aanpassing van de Tweede Fase, ofwel afschaffing ckv en anw en invoering wiskunde C op het havo. Althans, zo kun je meer dan 2281 reacties wel beschouwen1. Wat er nu gaat gebeuren, is nog niet duidelijk. In de beantwoording van Kamervragen n.a.v. de begrotingsbehandeling zegt de minister niets toe, behalve dat ze ‘(..)rekening zal houden met de met de sector gemaakte afspraken over het vergroten van de mogelijkheden voor schooleigen keuzes ten aanzien van het curriculum.’ Ook wijst ze erop dat in de wet juist wel verankerd is dat er structureel en herkenbaar aandacht wordt besteed aan culturele en kunstzinnige vorming. En op de keper beschouwd is dat een steviger wettelijk kader dan er nu bestaat voor Loopbaanoriëntatie en -Begeleiding (LOB). De enige plaats waar in de regelgeving iets is vastgelegd over LOB, is het eindexamenprogramma. En dat dan nog niet eens op uniforme wijze. Bij Nederlands staat het bijvoorbeeld als apart domein F Oriëntatie op Studie en Beroep, zonder nadere invulling. Bij natuurkunde staat het als subdomein A1-7 Vaardigheden: Maatschappij, studie en beroep met een fraaie omschrijving van wat de kandidaat zou moeten kunnen op dat gebied. En juist bij de kleine vakken in het gemeenschappelijk deel is het helemaal
DecaZine
4
29
maart 2013
weggelaten. Eerlijk gezegd zou ik er voor tekenen als LOB
Helaas staat dit criterium slechts in het aanvullend kader.
dezelfde status zou krijgen als nu is voorgesteld voor CKV!
‘Voorbereiding op vervolgopleiding en arbeidsmarkt’ of
Gelukkig tellen niet alleen wet- en regelgeving, maar juist ook de
‘loopbaanoriëntatie en begeleiding’ of ‘oriëntatie op studie en
praktijk. Steeds meer worden uit- en doorstroomgegevens gezien
beroep’, hoe je het ook benoemt, hoort o.i. tot de kernaspecten
als kwaliteitsindicatoren (zie o.a. Vensters voor Verantwoording,
waarop een school beoordeeld zou moeten worden. Het
www.schoolvo.nl) en worden de begeleiding bij de studie- en
voortgezet onderwijs is immers niet kwalificerend en zal altijd
beroepskeuze en de overstap naar het hoger onderwijs daarbij
moeten leiden tot een vervolgopleiding. De begeleiding bij
als cruciaal ervaren, gezien de vele onderzoeken die op dit
de keuze en de voorbereiding op de overgang zijn dan ook
terrein plaatsvinden (zie bijvoorbeeld http://www.researchned.
essentieel. Ook de invulling van de indicator is nog wat mager.
nl/wp-content/uploads/2012/05/Adviezen-voor-studiekiezers-
Kortom, er is werk aan de winkel voor de VvSL, maar er is
op-basis-van-de-Startmonitor.pdf). Ook de Inspectie van het
een mooi aanknopingspunt!
Onderwijs kijkt er zo tegen aan en het vernieuwde toezichtskader 2013 van de Inspectie biedt wat dat betreft hoop!
VERNIEUWD TOEZICHTSKADER INSPECTIE Half december heeft de Inspectie van het Onderwijs het toezichtskader voor 2013 online gezet op haar website (http:// www.owinsp.nl/onderwerpen/Toezicht/Toezichtkaders). Onderdeel van het toezichtskader is het waarderingskader. Dit waarderingskader bestaat uit drie domeinen, die zijn uitgewerkt in 17 kwaliteitsaspecten, die op hun beurt zijn beschreven in 70 indicatoren. Die indicatoren zijn eigenlijk beschrijvingen van wat de Inspectie goede praktijken vindt.
Wetvoorstel ‘Kwaliteit in verscheidenheid’ naar de Tweede Kamer Half januari heeft de ministerraad het wetsvoorstel ‘Kwaliteit
Het waarderingskader is ook weer onderverdeeld in een
in verscheidenheid’ naar de Tweede Kamer gestuurd.
kernkader (de indicatoren die de inspectie beschouwt als het
Dit wetsvoorstel heeft o.m. tot doel de instroom in en de
noodzakelijke minimum aan kwaliteit voor alle scholen), een
doorstroom binnen het hoger onderwijs te wijzigen. Het gaat
aanvullend kader (indicatoren die alleen onderzocht worden als
om een aantal maatregelen, waarover al langere tijd wordt
er risico’s of specifieke kenmerken zijn) en een verdiepend kader
gesproken, namelijk:
(indicatoren waarover de inspectie de dialoog wil aangaan of die
de inspectie extra wil onderzoeken voor een themaonderzoek).
selectie wanneer het onderwijsprofiel van de opleiding dit vereist
Was vorig jaar op de website alleen het kernkader te vinden, dit
vervroeging van de aanmeldingsdatum naar 1 mei
jaar is het complete waarderingskader gepubliceerd. En daarin
wettelijke verankering van het studiekeuzegesprek
vinden we onder kwaliteitsaspect 11 ‘De school draagt bij aan
verdere verruiming van mogelijkheden voor
een adequate overgang van (zorg)leerlingen van aanleverende en naar vervolgscholen en vervult haar rol in de zorgketen’
collegegelddifferentiatie
onder punt 3 de volgende tekst: De school bereidt de leerlingen
met een hbo-propedeuse en van het toelatingsrecht tot het
en de ouders/verzorgers voor op de vervolgopleiding en de arbeidsmarkt. Als beschrijving is daaraan toegevoegd:
De toeleverende school begeleidt de ouders/verzorgers en de leerling bij de keuze voor het vervolgonderwijs;
De school heeft zich ingespannen eventuele hiaten in de kennis en vaardigheden van de leerling weg te werken (door middel van aansluitingsprogramma’s);
De school heeft de leerling en zijn ouders/ verzorgers de gelegenheid gegeven een of meer kennismakingsbezoeken af te leggen aan de ontvangende school;
De school heeft een volledig onderwijskundig rapport opgesteld.
afschaffing van het toelatingsrecht tot het wo voor studenten hbo voor mbo-gediplomeerden in het algemeen
afschaffing (op termijn) van centrale loting.
Hieronder wordt kort ingegaan op de hoofdpunten van het wetsvoorstel.
AANMELDDATUM De aanmelddatum van uiterlijk 1 mei wordt in de wet opgenomen. De bedoeling is dat deze wordt ingevoerd m.i.v. het studiejaar 2014-2015. Deze datum geldt dus voor het eerst in 2014, ofwel voor de leerlingen die nu in 5-vwo en 4-havo zitten. Als een aspirant-student zich na 1 mei voor het eerst aanmeldt voor een opleiding, heeft hij geen recht op een studiekeuzeadvies. Bovendien verliest hij zijn toelatingsrecht, maar hij blijft wel toelaatbaar. Het recht wordt dan een gunst, waarover de instelling beslist.
30
STUDIEKEUZEADVIES
of volledig van centrale loting gebruik maken, zullen de
Het studiekeuzeadvies voor bacheloropleidingen krijgt een
gelegenheid moeten krijgen zich op selectie voor te bereiden.
wettelijke basis. Aspirant-studenten uit het voortgezet onderwijs
uiterlijk 1 mei hebben aangemeld. De aanmelding geschiedt via
INSTROOM HBO-PROPEDEUSESTUDENT IN HET WETENSCHAPPELIJK ONDERWIJS EN MBO-AFGESTUDEERDEN IN HBO
Studielink. Als een aspirant-student een studiekeuzeadvies wil
Universiteiten mogen zelf eisen stellen aan aspirant studenten
ontvangen over deze opleiding(en), moet de instelling daarin
met een hbo-propedeuse die geen vwo-vooropleiding hebben.
voorzien. Omgekeerd kunnen instellingen de aspirant-studenten
De eisen die de universiteiten kunnen stellen, hebben uitsluitend
verplichten deel te nemen aan activiteiten die leiden tot een
betrekking op kennis en vaardigheden die de student heeft
studiekeuzeadvies (studiekeuzeactiviteiten). Aspirant-studenten
kunnen opdoen in een vooropleiding (voortgezet onderwijs
verliezen hun toelatingsrecht als zij daaraan zonder goede reden
en/of hbo-propedeuse). M.a.w. een hbo-propedeuse geeft
niet meedoen.
niet meer het recht in te stromen in een wo-opleiding, ook
en het middelbaar beroepsonderwijs krijgen het recht op studiekeuzeadviezen voor de opleiding(en) waarvoor zij zich op
al is het een verwante opleiding. Voor transparantie naar de Een studiekeuzeadvies is de uitkomst van activiteiten die gericht
studenten is het van belang dat universiteiten tijdig adequate
zijn op een betere match tussen student en bacheloropleiding.
informatie verstrekken over de toegang tot een opleiding. De
De instelling geeft zelf vorm aan deze activiteiten. Het kan hierbij
verwachting is dat er afspraken gemaakt gaan worden tussen
gaan om een veelvoud aan activiteiten, zoals het zogenoemde
hogescholen en universiteiten ten aanzien van specifieke
‘proefstuderen’, assessments, studiekeuzegesprekken, maar
doorstroomprogramma’s.
ook minder belastende activiteiten zoals het aanbieden van voorgestructureerde vragenlijsten en zelfbeoordelingstests.
Op vergelijkbare wijze wordt de instroom van een mbogediplomeerde in het hbo gereguleerd. Het algemene recht om in
Een studiekeuzeadvies blijft een advies en is géén selectie-
te stromen met een mbo-diploma in alle hbo-opleidingen verdwijnt,
instrument. Iedereen die zich uiterlijk op 1 mei heeft aangemeld,
maar met een mbo-4-diploma kunnen aspirant-studenten straks
heeft toelatingsrecht ongeacht of het advies positief of negatief
wel instromen in verwante opleidingen. Wat verwante opleidingen
is. Instellingen mogen ook geen financiële bijdrage vragen voor
zijn, moet echter nog nader gedefinieerd worden.
de studiekeuzeactiviteiten die zij verrichten in het kader van het studiekeuzeadvies.
ASSOCIATE-DEGREEPROGRAMMA’S EN DRIEJARIG HBO VOOR VWO-ERS
CENTRALE LOTING WORDT AFGESCHAFT
De Associate degree (Ad) (zie ook elders in dit
De mogelijkheid van centrale loting wordt afgeschaft. Loting
nummer van DecaZine) krijgt definitief een plaats in het
past immers niet in een stelsel waarin de afstemming tussen
hogeronderwijsstelsel. De Ad is ontwikkeld als een zelfstandige
student en opleiding versterkt moet worden. De mogelijkheid
arbeidsmarktkwalificatie, maar biedt ook de mogelijkheid om
voor een instelling om een maximum aantal opleidingsplaatsen
aansluitend een hbo-bachelorgraad te behalen. De focus
vast te stellen (capaciteitsfixus) blijft wel bestaan. Als het aantal
bij de Ad ligt op de arbeidsmarktkwalificerende functie. De
aanmeldingen groter is dan het aantal opleidingsplaatsen,
Ad is daarom geen ‘halve bachelor’, maar een eigenstandig
ontstaat er van rechtswege een numerus fixus. In de
programma met een eigen afstudeerfase.
toekomst wordt er dan niet meer geloot, maar worden de opleidingsplaatsen geheel door de instelling verdeeld via
Ook krijgen hbo-opleidingen de mogelijkheid om driejarige
(decentrale) selectie van de aspirant-studenten. De instellingen
trajecten voor vwo’ers in te richten, zodat het hbo voor hen
bepalen de selectiecriteria en –procedures. Alleen selecteren
aantrekkelijker wordt. De bedoeling is dat dit al vanaf studiejaar
op basis van examencijfers mag niet, maar het gemiddelde
2013-2014 mogelijk is!
examencijfer kan wel één van de criteria zijn. Een ander kandidaten aan de eisen voldoen dan het aantal beschikbare
COLLEGEGELDDIFFERENTIATIE VOOR BEPAALDE EXCELLENTE OPLEIDINGEN
plaatsen, zal de instelling de plaatsen moeten toekennen
De bestaande bevoegdheid van de minister tot het kunnen
volgens een vooraf bepaalde rangorde. Met het afschaffen van
verlenen van toestemming voor het vragen van een hoger
de gewogen lotingsprocedure vervalt ook automatische toelating
collegegeld wordt uitgebreid tot opleidingen met het NVAO-
bij een gemiddeld eindexamencijfer van 8 of hoger.
oordeel ‘excellent’. De toestemming is geen automatisme.
criterium kan affiniteit met het werkveld zijn. Indien meer
Naast de voorwaarde dat er sprake is van een excellente Het moment van officiële afschaffing van centrale loting
opleiding volgens het oordeel van de NVAO en de borging van
wordt op een later moment bij koninklijk besluit vastgesteld.
de toegankelijkheid, kan de minister bij zijn beoordeling ook
De opleidingen met een numerus fixus die tot nu toe deels
andere elementen meewegen, zoals het profiel van de instelling.
DecaZine
4
31
maart 2013
Er moet een duidelijke reden zijn om collegegelddifferentiatie te rechtvaardigen. Het hogere collegegeld mag maximaal vijf maal het wettelijk collegegeld zijn. Studenten kunnen een beroep doen op collegegeldkrediet voor de betaling van het hogere collegegeld. Instellingen kunnen een student of een groep
Uitbesteding naar vavo en de rekentoets
studenten dispensatie verlenen voor betaling van de verhoging
In nieuwsbrief 8 van de VvSL is al kort aandacht besteed aan de
van het collegegeld.
overstap van vo naar vavo door leerlingen die onverhoopt niet slagen. Doorgaans gebeurt dit in een uitbestedingsconstructie.
PARLEMENTAIRE BEHANDELING WETSVOORSTEL
Hierover worden afspraken gemaakt tussen vavo en iedere
Alle voorstellen in dit wetsvoorstel kunnen pas worden
afzonderlijke school voor vo. Let daarbij op de volgende zaken:
ingevoerd als de parlementaire behandeling is afgerond. Omdat
Voor die afspraken bestaan geen landelijk bindende
bijvoorbeeld de aanmeldingsdatum van 1 mei al voor 2014
voorschriften. Het is belangrijk om tussen school en vavo
gepland staat en de minister al vanaf volgend school/studiejaar
duidelijke afspraken te maken over de financiering van
driejarige trajecten in het hbo mogelijk wil maken, moet er
dergelijke uitbestedingstrajecten, zeker in het geval van een
met de parlementaire behandeling haast worden gemaakt. De
uitbesteding waar nog voor 1 oktober een diploma behaald
eerste vergadering van de commissie voor OCW stond gepland op woensdag 13 februari om 14.00 uur. Dit was echter nog
moet worden.
Bij de overstap van vo naar vavo en de eisen die worden
slechts ‘een technische briefing’ ofwel een toelichting door de
gesteld is de landelijke slaag/zakregeling leidraad, maar
ambtenaren die het wetsvoorstel hebben geschreven. Echter, op
iedere vavo kan aanvullend daarop eigen eisen stellen. Ook
dinsdag 26 februari om 10.00 uur is al weer verder gesproken
gaat niet iedere vavo op dezelfde wijze om met de vraag,
over de wet ‘Kwaliteit in verscheidenheid hoger onderwijs’. Wat
of schoolexamenresultaten wel of niet mogen worden
de uitkomst is en op welke termijn er over de wet gestemd gaat
meegenomen. Daarvoor bestaan namelijk geen landelijke
worden, is op dit moment wellicht duidelijk, doch kon niet meer in
wettelijke regels, behalve dat een vak dat alleen met een
dit nummer van DecaZine worden meegenomen.
schoolexamen wordt afgesloten, een eindcijfer heeft dat
Voor wie echt de hoed en de rand wil weten: Het wetsvoorstel
uiteraard ook op de nieuwe cijferlijst terechtkomt (net zoals
zelf is te vinden via http://www.rijksoverheid.nl/documentenen-publicaties/kamerstukken/2013/01/18/wetsvoorstel-
alle andere voldoende vakken).
Ook zijn er vavo’s die de mogelijkheid bieden om gezakte
kwaliteit-in-verscheidenheid-hoger-onderwijs.html. De
leerlingen in het volgende schooljaar alsnog een diploma
toelichting is zeer leesbaar en biedt veel duidelijkheid.
te laten behalen vóór 1 oktober. In die gevallen doen de leerlingen een vak opnieuw dat alleen een schoolexamen kent en geen centraal examen, bijvoorbeeld maatschappijleer of het profielwerkstuk. Omdat de leerlingen die officieel in schooljaar 2013-2014 hun diploma halen ook de rekentoets moeten hebben afgelegd, is deze route komend schooljaar
Brief VvSL naar woordvoerders onderwijs in de Tweede Kamer
alleen mogelijk als de betreffende leerling in het huidige schooljaar de rekentoets heeft gemaakt. Omdat het resultaat van de toets niet meetelt in de slaag/zakregeling is het behaalde cijfer niet echt van belang. Het moet wel vermeld worden op de cijferlijst.
De financiering van de vavo-opleidingen is onlangs gewijzigd
Naar aanleiding van het wetsvoorstel Kwaliteit in
(loopt niet meer via de gemeenten). Hierdoor is het mogelijk
verscheidenheid heeft de VvSL een brief aan de woordvoerders
dat leerlingen die niet uitbesteed kunnen worden (ouder
onderwijs in de Tweede Kamer gestuurd waarin aandacht wordt
dan 18 en niet in één keer naar het eindexamen), maar wel
gevraagd voor
via het vavo hun diploma willen halen, nu kunnen kiezen
1. verankering van LOB in (de Wet op) het voortgezet onderwijs
voor een school, die zij eerder door restricties vanwege de
2. het feit dat bij een vervroegde aanmelddatum naar 1 mei de
gemeentegrenzen niet konden kiezen.
decanen hun leerlingen bij een negatief advies niet meer kunnen begeleiden bij de keuze voor een andere studie vanwege de
Al met al redenen te over om je op tijd te informeren bij de
examens die half mei plaatsvinden
vavo’s in de omgeving om niet straks in juni voor verrassingen
3. het financieel toegankelijker maken van een tweede studie
geplaatst te worden.
4. Het tijdig en duidelijk communiceren van wensen en eisen bij selecties en toelatingsprocedures.
(Met dank aan Bram Schoonen van het Commanderij College)
32
Studiefinanciering in de toekomst Geld lenen kost geld. Deze slogan wordt er bij iedereen aan alle
niet wordt geregistreerd bij het Bureau Krediet Registratie (BKR) en ook met de banken zal worden afgesproken dat studieleningen op een verantwoorde manier worden meegewogen bij de hypotheekverstrekking.
Om fiscale weglek te voorkomen zal de aftrek voor
kanten in gehamerd, maar toch worden de jongeren die nu nog
levensonderhoud van kinderen van 18 jaar en ouder in 2015
op school zitten min of meer gedwongen straks geld te gaan
worden afgeschaft. Hierdoor wordt het voor ouders moeilijker
lenen. ‘Investeren in jezelf’ heet het, maar het blijft natuurlijk
om hun kinderen financieel bij te staan en moet iedereen die
een wissel op de toekomst trekken. Gelukkig wel met de nodige
wil studeren dus wel meedoen aan het sociaal leenstelsel.
garanties van de overheid. De minister voorziet dat zich in het jaar voorafgaand aan de Eind januari heef minister Bussemaker een hoofdlijnenbrief aan
invoering van het sociaal leenstelsel een eenmalige stijging van
de Tweede Kamer gezonden, waarin ze haar plannen en ideeën
de inschrijvingen zal voordoen, omdat er een groep studenten
voor de wijziging van de studiefinanciering ofwel de invoering
is die in plaats van bijvoorbeeld een oriëntatiejaar of ‘gap-year’
van een sociaal leenstelsel uiteenzet.2 De hoofdlijnen:
te nemen er voor kiest in het oude stelsel te willen studeren.
Het zou in moeten gaan m.i.v. studiejaar 2014-2015. Het gaat
Logischerwijs zal deze groep niet meer in het sociaal leenstelsel
dus gelden voor de leerlingen die op dit moment in 4 havo en
instromen waardoor een eenmalige daling in het daaropvolgende
5 vwo zitten.
jaar niet is uit te sluiten.
Nieuwe studenten krijgen de mogelijkheid om voor de nominale studieduur en drie uitloopjaren een studielening op
Op woensdag 13 februari is de hoofdlijnenbrief ‘Sociaal
te nemen van in totaal maximaal € 967 per maand; inclusief
leenstelsel’ voor het eerst aan de orde geweest in de vaste
€153 collegegeldkrediet.
Kamercommissie voor onderwijs in de Tweede Kamer. Er werden
Studenten kunnen afhankelijk van het inkomen van hun
veel kritische vragen gesteld. Veel Kamerdebatten zijn live te
ouders een aanvullende beurs krijgen van maximaal
volgen via de website van de Tweede Kamer (www.tweedekamer.
€252 per maand krijgen. Dit is een zogenaamde
nl/vergaderingen/livedebat/index.jsp). En er is zelfs een
toegankelijkheidsbeurs die kwijtgescholden kan worden.
‘uitzending-gemist-service’: debatgemist.tweedekamer.nl.
Het terugbetalen van de studielening begint twee jaar na het
De rente is gebonden aan wat de staat zelf aan rente moet
afstuderen. betalen. Momenteel staat de rente extreem laag op 0,6%. De afgelopen 10 jaar was dat gemiddeld 2,6%. De rentevaste periode is 5 jaar.
Er is cohortgarantie binnen de bachelor en masterfase: het sociaal leenstelsel gaat gelden voor studenten die vanaf collegejaar 2014/15 aan een bacheloropleidingen beginnen en voor studenten die vanaf collegejaar 2014/15 aan een masteropleiding beginnen.
Het sociaal leenstelsel geldt ook voor studenten die in het buitenland studeren.
Jongeren die vanuit het mbo doorstromen naar het hbo kunnen beginnen met een schone lei. Na afronding van hun mbo-opleiding wordt hun prestatiebeurs omgezet in een gift. Ze hebben dan dezelfde uitgangspositie als alle andere aankomende ho’ers. Dit geldt ook voor studenten met een hbo-diploma die vervolgens een wo-masteropleiding willen gaan volgen.
1
De huidige reisvoorziening wordt vervangen door een
brief- en telefoongeheim) kwamen 10 reacties, op de Jeugdwet
alternatief vervoersarrangement, dat 425 miljoen per jaar
(verantwoordelijkheid integraal jeugbeleid naar gemeenten) kwamen
minder moet gaan kosten dan de ov-kaart (kosten nu ruim
100 reacties en op het Besluit kwaliteit (v)so (waarin kerndoelen voor
1 miljard euro per jaar). De bedoeling is dat dit alternatief ingaat vanaf 1 januari 2016 en ook beschikbaar komt voor minderjarige mbo-deelnemers.
Ter vergelijking: op de wijziging van de grondwet artikel 13 (over
Het is de bedoeling dat de zo opgebouwde studieschuld
het (v)so worden vastgesteld) kwamen 3 reacties. 2
www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/ kamerstukken/2013/01/18/kamerbrief-over-toekomstbestendigestudiefinanciering.html
www.vvsl.nl |
[email protected]
