Fiche Houtsoorten / Merbau Belgian WOODFORUM
Wetenschappelijke naam Intsia spp.
Familie Leguminosae - Caesalpiniaceae
Herkomst Zuidoost-Azië
Houtbeschrijving Spinthout: geelachtig wit tot lichtroze Kernhout: bruingeel tot roodbruin, verdonkert bij blootstelling aan het licht - variabel
Nerf Middelmatig
© Van Den Bergh
Toepassingen
Draad Soms onregelmatig
BUITEN
Volumieke massa Waterbouwkundige werken
Van 700 tot 900 kg/m3 Gemiddeld: 800 kg/m3
Ramen en deuren Gevelbekledingen
Duurzaamheid
Wagenmakerij © Cosyn & Cosyn
Zeer duurzaam tot duurzaam (klasse I-II)
BINNEN
Stabiliteit in gebruik
Decoratief schrijnwerk
Buiten: hoog
Parketvloeren
Binnen: hoog
Industriële vloeren
Bijzonderheden
Deurlijsten
Plaatselijk kan het hout
Wandbetimmeringen
donkerder gekleurd zijn.
Vaten voor scheikundige
Onder invloed van het licht
producten
vervagen de verschillen en
1
wordt de kleur gelijkmatiger. © Cosyn & Cosyn
Merbau Intsia spp. De gunstige eigenschappen, die merbau tot een bijzonder interessante houtsoort maken, zijn de hoge natuurlijke duurzaamheid (duurzaamheidsklasse I-II), de uitstekende dimensionele stabiliteit, de vaste structuur (heel mooi te frezen), het fraaie uiterlijk en de homogene partijen hout. Van deze eigenschappen is de meest bijzondere het beperkte werken (vormverandering onder invloed van vocht), als het hout eenmaal is gedroogd. Bovendien neemt het slechts langzaam vocht op. Het hout wordt altijd spintvrij aangevoerd.
Groeigebied De boomsoorten die merbau leveren, behoren tot het geslacht Intsia. Merbau is ongetwijfeld één van de meest verspreide houtsoorten uit Zuidoost-Azië. Het verspreidingsgebied is uitzonderlijk groot en loopt van Madagascar, via India en Indochina naar de Filippijnen, Indonesië, Irian Jaya en PapoeaNieuw-Guinea, tot aan de Salomonen Fiji-eilanden. Tot het geslacht Intsia behoren twee soorten waarvan het hout wordt aangemerkt als merbau. Het hout van beide soorten is onderling hoegenaamd niet van elkaar te onderscheiden. De ene soort (Intsia bijuga) komt hoofdzakelijk in de kustgebieden voor, vlak achter de gordel met mangrovebossen, de andere (Intsia palembanica) meer in het © vzw HOUT © Arch. Delporte
Fiche houtsoorten
© Belgian WOODFORUM
binnenland. Opvallend is dat de bomen over het hele verspreidingsgebied niet in gesloten opstanden voorkomen, maar individueel verspreid. De Intsia-soorten zijn te beschouwen als vrij karakteristiek voor het tropisch regenbos, ook al groeit er gemiddeld niet meer dan één boom per 2 ha. De herkomstgebieden voor België zijn Maleisië, Indonesië (met name Noord-Sumatra), Irian Jaya en Papoea-Nieuw-Guinea.
Naamgeving Merbau is de handelsnaam die in Europa gebruikt wordt voor het hout, afkomstig van de boomsoorten Intsia bijuga en Intsia palembanica. De naam Ironwood komt ook wel eens voor, net als de verwerpelijke benaming Borneo teak. Het hout vertoont een sterke gelijkenis met de Afrikaanse houtsoort Afzelia. Vroeger rekende men het geslacht Intsia dan ook tot het geslacht Afzelia.
Boombeschrijving
2
De bomen bereiken hoogten van maximaal 40-45 m, waarvan ongeveer de helft takvrij is. De diameter
van structuur en bezit geen uitgesproken tekening. Het hout kan, afhankelijk van de zaagrichting, fraai gevlamd zijn of vage overlangse strepen vertonen als gevolg van de verschillende kleurnuances van het weefsel. Op het oppervlak zijn meestal de voor merbau karakteristieke, fijne zwavelgele streepjes zichtbaar, veroorzaakt door de vulstof van de vaten. In het hout zijn groeiringen herkenbaar. De nerf is vrij grof, maar wel gelijkmatig. De draad van het hout is recht tot min of meer kruisdradig en enigszins onregelmatig. Merbau bezit over het algemeen een fraaie glans. Soms voelt het vettig aan.
Duurzaamheid
Fiche houtsoorten
© Belgian WOODFORUM
op borsthoogte loopt uiteen van 60160 cm. Op Irian Jaya schijnen de dikste bomen te groeien, met diameters van 150-160 cm. De stam is echter niet helemaal recht en cilindrisch en laat nogal eens afwijkingen zien, terwijl de boom voorts plankwortels kan hebben. Deze wortellijsten reiken meestal tot een hoogte van 2 m, maar kunnen tot ongeveer 7 m doorlopen. De bruikbare takvrije lengte bedraagt gewoonlijk 15-20 m (max. 25 m).
Houtbeschrijving
3
Merbaustammen hebben een bleekgele spintlaag, die bij jonge bomen varieert van ca. 8 cm breed tot ongeveer een derde van de stamdiameter. Bij oude stammen is de spintlaag aanmerkelijk minder breed, namelijk 2-8 cm. Jonge bomen bezitten dus relatief veel spint, hetgeen inhoudt dat het economisch niet verstandig is stammen met diameters van minder dan 60 cm te vellen. Het kernhout is geel-, oranje-, rood- of grijsbruin, met veel onderlinge kleurvariaties. Aan de lucht blootgesteld verdonkert het hout aanmerkelijk na, soms zelfs tot bijna zwart. Merbau is gelijkmatig
Praktijk- en laboproeven wijzen uit, dat het kernhout bij ons als duurzaam t.a.v. schimmel- en insectenaantasting mag worden beschouwd. Merbau valt in duurzaamheidsklasse I-II.
Drogen Het hout droogt zowel aan de lucht als in een droogkamer zeer langzaam, maar in het algemeen zonder scheuren of vervormingen. Tijdens het drogen krimpt het hout weinig. Wat karakteristiek is voor deze houtsoort, is dat ze eenmaal gedroogd nauwelijks meer werkt.
Bewerkbaarheid Met moderne houtbewerkingsmachines is merbau uitstekend te bewerken. Door zijn homogene en vaste structuur is het voortreffelijk te frezen (tot op tienden van millimeters). Het hout is mede daardoor zeer geschikt voor precisiewerk. Handmatig is de bewerking aanzienljk moeilijker. Met een spaanhoek van 20° wordt het ontstaan van bladders in sterke mate tegengegaan. Het is aan te bevelen bij nagelen of schroeven eerst voor te boren. Het hout heeft anders de neiging tot splijten. Merbau is goed te lijmen. Ook is het op bevredigende wijze te polijsten en/of af te werken. © Cosyn & Cosyn
Het bloeden van merbau
Fiche houtsoorten
© Belgian WOODFORUM
Merbau is een houtsoort die wateroplosbare kleurstoffen bevat. Het zal duidelijk zijn dat het bij buitentoepassing van groot belang is de houtsoort op de juiste wijze af te werken. Gebeurt dat niet, dan bestaat het gevaar dat deze inhoudsstoffen vrijkomen (het zgn. “bloeden”). Om deze reden wordt merbau in Maleisië ook wel “duivelshout” genoemd. De eerste stap om het bloeden te beperken bestaat erin met goed gedroogd hout te werken. Als voorbehandeling is het aan te bevelen met verdunde ammoniak (5% oplossing) te werken. In bepaalde gevallen zal deze voorbehandeling het “bloeden” niet volledig kunnen voorkomen. Het aanbrengen van een voldoende laagdikte van een afwerkingsproduct biedt een betere bescherming tegen het uitspoelen van inhoudsstoffen. Het hout is zowel geschikt voor een transparante (CTOP-product) als een dekkende afwerking (verf). Bij gebruik van watergedragen producten is het absoluut noodzakelijk het oppervlak voor het aflakken eerst van een synthetische afsluitende laag te voorzien. Zo niet, dan is de kans op vlekkerigheid ten gevolge van het vrijkomen van kleurstoffen groot. Wat er ook van zij, eventuele vlekken zijn met eau de javel te verwijderen. De ervaring leert dat ook vlekken die men niet behandelt met de tijd door de regen volledig verdwijnen. Bij (lichtgekleurd) beton en natuursteen is het aanbevolen deze af schermen.
© vzw HOUT
halffabrikaat of afgewerkt produkt, bv. schroten, dorpels, deurcomponenten en deuren. Het is daarbij veelal gedroogd tot een vochtgehalte van ca. 17% aan de rand en ca. 21% in de kern.
Toepassingen Door de combinatie van zeer interessante eigenschappen is merbau geschikt voor een veelheid van toepassingen. Hoewel de houtsoort in het verleden nogal eens werd toegepast in de weg- en waterbouw voor bruggen en sluizen, is het belangrijkste toepassingsgebied momenteel de bouw. De ervaring leert dat de levensduur van vele merbau-toepassingen een mensenleven bedraagt. Buitentoepassingen In de bouw wordt merbau met name voor buitenschrijnwerk gebruikt (deuren en ramen). Gewezen zij in
Kwaliteit en houtmaten © Arch. De Beenhouwer
4
Aangaande de houtkwaliteit van merbau zijn de Maleisische keuringsregels (Malayan Grading Rules) van toepassing. In België wordt het gezaagde hout enkel onder de betere kwaliteit “Select and Better” ingevoerd. Merbau wordt voornamelijk als gezaagd hout aangeboden, maar ook als
dit geval op de gunstige duurzaamheid, de goede machinale bewerkbaarheid en het geringe werken (krimpen en zwellen), welke laatste eigenschap voor een grote vormstabiliteit zorgt. Met name voor deuren komen de fabrikanten de laatste jaren met hele series nieuwe ontwerpen, in - zoals de mode thans voorschrijft - vele kleuren : de deur als visitekaartje voor het huis. Merbau voldoet uitermate goed aan de eisen die men aan een klimaatscheidend element als een deur mag stellen : stevig en duurzaam, geen kans op houtrot, weinig problemen met kromtrekken en geen gevaar voor klemmen.
Binnentoepassingen Binnenshuis zijn de belangrijkste toepassingen schroten, rabatdelen en trappen. Door het fraaie uiterlijk zijn er van (transparant afgewerkt) merbau bijzonder mooie trappen te vervaardigen. Merbau heeft een hoge slijtweerstand. Het is daardoor zeer geschikt voor vloeren die zwaar worden belast, zoals bedrijfsvloeren. Een bekende toepassing is voorts parket. Merbau is een heel bijzondere houtsoort. Zijn uitstekende stabiliteit, goede duurzaamheid en sterkte, maken deze houtsoort tot een hoogst interessante keuze. Het probleem van het bloeden wordt vaak overroepen en mag eigenlijk de pret niet bederven. © vzw Hout
Fiche houtsoorten
© Belgian WOODFORUM
© Arch. I. Deconinck
5
FYSISCHE EN MECHANISCHE WAARDEN VOOR MERBAU Volumieke massa bij 15% vochtgehalte
700-900 kg/m3
Krimp over het r.v.-traject in % - radiaal - tangentiaal Werken over het r.v.-traject in %
Evenwichtsvochtgehalte in %
60-30% 90-60%
0,5 0,4
60-30% 90-60%
0,8 0,8
30-60% 60-90%
1,2 1,3
60% r.v. 90% r.v.
13,5 17
Buigsterkte in N/mm2
115
Elasticiteitsmodulus in N/mm2
15000
Druksterkte evenwijdig aan de vezel in N/mm2
53
Schuifsterkte In N/mm2
12,4
Hardheid volgens Janka in N
- kops - langs
6590 6700
Duurzaamheidsklasse kernhout (houtrot)
I-II
Kernhout aantastbaar door insecten
neen
Fiche houtsoorten
© Belgian WOODFORUM
Impregneerbaarheid kernhout
resistent tot zeer resistent
GANGBARE HANDELSAFMETINGEN VOOR GEZAAGD MERBAU IN MM (ISO-MATEN) Breedte/Dikte
75
90
100
125
150
200
22
X
X
25
X
X
32
X
38
X X
44
X
50 63 75 100
X
X
250
300
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
225
X
X
De lengtes bedragen 2,45 - 6,10 m, oplopend met steeds 30 cm. X bestaande maat Naar een artikel uit het “Houtblad” (NL), herwerkt door ir. G. Lejeune (vzw HOUT)
6
Het Belgian WOODFORUM werd gesticht door de Belgische houtsector met als specifieke missie het promoten van hout en de producten op basis van hout. Hierbij onderlijnt het de talrijke redenen die de keuze voor hout rechtvaardigen en stelt het de informatie nodig voor zijn correcte toepassing ter beschikking. www.woodforum.be
