Verantwoordelijke uitgever: Vlaamse Ingenieurskamer, René Peeters, Gentbruggekouter 23, 9050 Gentbrugge
Memorandum over de internationale opleiding van de industrieel ingenieur juni 2015
Memorandum 2015
inhoud Studieduur van de opleiding van industrieel ingenieurs
5
Naar 120 studiepunten voor een master industrieel ingenieur
7
De oplossing ligt voor de hand
8
120 studiepunten voor een master: de finesses van het systeem
8
De voorsprong van de Franstalige Gemeenschap
9
Win-win door te rationaliseren
10
Mijlpalen op weg naar een master van 120 studiepunten voor de industrieel ingenieur
10
Onze industrie en de opleiding tot industrieel ingenieur
11
Grotere instroom voor ingenieurs
12
We kunnen de instroom van studenten in een ingenieursstudierichting verhogen
12
Bewaking van het profiel
13
Studieduur van de opleiding van industrieel ingenieurs Sinds het academiejaar 2013-2014 worden de industrieel ingenieurs in Vlaanderen opgeleid aan de universiteiten. Dat is een belangrijke stap in de academisering van de titel. Maar in het VIK-Memorandum 2012 wezen we al op de internationale context en de evolutie van het ingenieursberoep. VIK onderzocht in contacten met collega’s in de internationale ingenieursorganisaties de vergelijkbare opleidingen in het buitenland en bevroeg ook opleidingsverantwoordelijken van diverse Vlaamse universiteiten. Uiteraard hadden we ook aandacht voor de opleiding in het Franstalig landsgedeelte. Die onderzoeken tonen aan dat voor een ingenieursopleiding in de toekomst 300 studiepunten of ECTU’s de regel en noodzaak is. Daar hangt een vijfjarige opleiding aan vast. Vlaanderen is met 240 ECTU’s in 4 studiejaren een buitenbeentje. Maar zijn die bijkomende 60 ECTU’s en langere studieduur nodig? Vanuit de opleidingen en vanuit het werkveld wijst men op de toegenomen complexiteit van het ingenieursberoep. Heel veel collega’s en bedrijfsleiders getuigen dat er steeds meer in multidisciplinaire teams wordt gewerkt. Tegelijk hebben jonge collega’s nood aan de kennis om de opgedane vaardigheden in praktijk te brengen. Daarvoor is een brede opleiding met langere bedrijfsstages noodzakelijk. Alleen zo kunnen onze universiteiten ingenieurs blijven afleveren die breed inzetbaar zijn met oog voor innovatie en met ondernemingszin. Daarnaast moeten die praktijkingenieurs ook een belangrijkere rol kunnen gaan spelen in de STEM-richtingen in het onderwijs en de zachtere sectoren. Verbreding van de opleiding is ook een vereiste om de internationale accreditatie, de basis voor een echte erkenning, in de toekomst te waarborgen. Binnen een studietraject van 240 ECTU’s is dat niet haalbaar. Ingenieurs die werken in het buitenland of in een internationale entourage verliezen aan geloofwaardigheid, als hun opleiding niet voldoet aan het ondertussen internationaal algemeen aanvaarde criterium van 300 ECTU’s. Ook al is de kwaliteit van de opleiding ondertussen bewezen. De internationale referentie voor ingenieurs is een tweejarige masteropleiding. Stellen dat de huidige master van 60 ECTU zonder een volwaardige stage gelijkwaardig is met die internationale norm is niet langer verdedigbaar.
5
Dat wordt straks een competitief nadeel voor de betrokken industrieel ingenieurs, maar ook voor de Vlaamse bedrijven, die actief zijn op de internationale markt. En dat aantal internationaal actieve bedrijven in de globaliserende economie breidt uit. Dus houdt het niet tijdig optrekken van de studieduur een competitief nadeel in voor onze Vlaamse economie. In ‘t bijzonder de competitiviteit van de vele Vlaamse kmo’s loopt gevaar. Zij moeten kunnen blijven rekenen op bekwame ingenieurs die nagenoeg onmiddellijk inzetbaar zijn. Van bij de start investeren in bijkomende opleiding van ingenieurs eist tijd en geld en dat is voor kmo’s niet evident. Er is dus nood aan stages, die in de opleiding geïntegreerd zijn. VIK, de vereniging van de industrieel ingenieurs, wil de studieduurverlenging van de opleiding van de toekomstige industrieel ingenieurs opnieuw op de politieke en academische agenda plaatsen. Met dit Memorandum hopen we als ervaringsdeskundigen en vanuit ons maatschappelijk engagement een bijdrage te leveren aan de besluitvorming. Daarom stellen we het onderzoekswerk met dit Memorandum graag ter beschikking van de beleidsvoerders. Wij hopen dat de betrokken politici, de academische overheden en de verantwoordelijken uit het bedrijfsleven de studie in hun overwegingen zullen meenemen.
6
We zullen graag ons standpunt toelichten. Want het is onze diepe, collegiaal breed gedragen overtuiging dat die studieduurverlenging nodig en dringend is. René Peeters Voorzitter VIK
De VIK-schrijfcommissie
Memorandum 2015
Jaak Blocken Ondervoorzitter VIK Voorzitter departement Beroepsbelangen
Naar 120 studiepunten voor een master industrieel ingenieur Vandaag bestaat een opleiding tot industrieel ingenieur in Vlaanderen uit 240 studiepunten: 180, gespreid over de drie bachelorjaren en 60 voor een eenjarige master. Die situatie levert zowel nationaal als internationaal een ernstige handicap op voor de Vlaamse industrieel ingenieurs, als zij zich aanbieden op de arbeidsmarkt. Waarom? ▶▶ In de ons omringende landen doorlopen alle ingenieurs op universitair niveau een studietraject met 300 studiepunten. Een afwijkend studietraject in Vlaanderen is nefast voor de erkenning van het profiel van de industrieel ingenieur en bij uitwisselingsprogramma’s voor studenten op Europees niveau. ▶▶ In Franstalig België bestaat de masteropleiding industrieel ingenieur al sedert 2004 uit 300 studiepunten. Dat zorgt ervoor dat industrieel ingenieurs in België een verschillend studietraject doorlopen: een master van één jaar in Vlaanderen en een master van twee jaar in Franstalig België. Die situatie is niet alleen onbegrijpelijk en ondoorzichtig. Ze brengt ook de correcte erkenning van het diploma van industrieel ingenieur ernstig in het gedrang. De opleiding met twee snelheden in één en hetzelfde land bemoeilijkt bovendien de uitwisseling van studenten industrieel ingenieur binnen de eigen landsgrenzen. ▶▶ In Franstalig België studeerden de eerste masters industrieel ingenieur af in 2009 na een opleiding van 300 studiepunten, waarvan 180 studiepunten tijdens de masterjaren. Franstalige industrieel ingenieurs komen zo met meer troeven op de binnen- en buitenlandse arbeidsmarkt terecht. Hun diploma wordt probleemloos internationaal erkend en aanvaard. De Vlaamse industrieel ingenieurs kampen daardoor met een onaanvaardbaar verschil in opleiding. Dat speelt meteen ook heel erg in hun nadeel, als zij zich aanbieden op de nationale of internationale arbeidsmarkt. Hun eenjarige master is een duidelijke handicap.
7
De oplossing ligt voor de hand: ▶▶ Ook in Vlaanderen moet de totale studieduur aangepast worden aan de internationaal gangbare standaard: een totaal van 300 studiepunten, waarvan 120 tijdens twee masterjaren. Op die manier is een master industrieel ingenieur internationaal eenvoudig herkenbaar. Het komt meteen ook de internationale erkenning en de mobiliteit van de industrieel ingenieur ten goede.
8
▶▶ De tweejarige masters bevatten innoverende praktijkstages van enkele maanden. Die stages in zeer diverse sectoren – industrie, onderwijs, innovatie, onderzoek, zorgsector, dienstensector of sociale sector – bezorgen de industrieel ingenieur de nodige ervaring vooraleer hij werkelijk aan de slag gaat. De masterjaren verdiepen en verbreden voorts het studieaanbod. Zo kan er meer aandacht worden besteed aan de ondernemingszin van toekomstige industrieel ingenieurs, hun zin voor innovatie, de ontwikkeling van sociale vaardigheden, economische en juridische achtergronden en de technische aspecten van almaar complexere toepassingen. Binnen een eenjarige master met 60 studiepunten is dat aanbod niet haalbaar. ▶▶ De titel – master in de toegepaste ingenieurswetenschappen – en de Engelse vertaling ervan worden ook in Vlaanderen afgestemd op wat algemeen gangbaar is in Europa. Een gelijkluidende titulatuur voorkomt problemen bij de internationale erkenning van het diploma.
120 studiepunten voor een master: de finesses van het systeem ▶▶ Alleen een masteropleiding van 120 studiepunten of een totale opleiding van 300 studiepunten leidt tot internationale erkenning van de masteropleiding. ▶▶ Alle ingenieursopleidingen met een wetenschappelijke basis aan buitenlandse universiteiten tellen een master met 120 studiepunten.
Memorandum 2015
▶▶ Met het oog op internationale erkenning heeft de opleiding tot industrieel ingenieur binnenkort het EUR-ACE-label nodig. Ingenieursopleidingen aan buitenlandse universiteiten met een EUR-ACE-label hebben 300 studiepunten. ▶▶ Als studenten een uitwisseling willen in het kader van Erasmus, dan hebben ze een master met 120 studiepunten nodig. De eenjarige master brengt de mobiliteit van de Vlaamse studenten industrieel ingenieur in het gedrang. ▶▶ De opleiding industrieel ingenieur binnen de Vlaamse universiteiten is op Europees niveau de enige academische opleiding die maar 60 studiepunten telt. ▶▶ De professionele kaart voor ingenieurs in Europa wordt gelinkt aan het EUR-ACE-accreditatieprogramma in Duitsland en wordt belangrijk voor de academische mobiliteit. ▶▶ Het profiel van de industrieel ingenieur moet worden getoetst aan gelijkwaardige opleidingen in het buitenland. De HBO-ingenieur in Nederland, met een vierjarige opleiding, is door zijn opleidingsprofiel geen vergelijkingspunt. ▶▶ 60 studiepunten voor de masteropleiding is onvoldoende, als we een ingenieur van de toekomst willen opleiden voor 2020. De opleiding moet inhoudelijk versterkt en geoptimaliseerd worden.
De voorsprong van de Franstalige Gemeenschap ▶▶ De Franstalige Gemeenschap in België voerde de master van 120 studie punten al in 2004 in. We zetten enkele gevolgen daarvan op een rijtje:
→→ Het aantal ingeschreven studenten is er niet verminderd. →→ Er ontstond geen tijdelijk tekort aan ingenieurs voor de bedrijven.
9
→→ Vertegenwoordigers uit de bedrijfs- en technologiesector van de Franse Gemeenschap hebben de aanpassing naar een master met 120 studiepunten voor de industrieel ingenieurs in 2004 gesteund en doen dat nu nog.
→→ De aanpassing heeft geen problemen opgeleverd voor de professionele bacheloropleidingen.
▶▶ In een internationale context en precies door de vergelijking met de Franstalige Gemeenschap beschouwt men de ‘Vlaamse’ situatie als uitermate vreemd: hetzelfde profiel, dezelfde academische opleiding in hetzelfde land en toch verschillen de mastertrajecten voor die opleiding wezenlijk.
Win-win door te rationaliseren
10
Een tweejarige master met 120 studiepunten kan ook zonder zware financiële implicaties. Vlaanderen telt immers 14 verschillende opleidingen voor industrieel ingenieur, maar in amper zes daarvan zit samen 90% van de studenten. Er zijn bijgevolg efficiëntiewinsten mogelijk in kosten en locatie van de verschillende opleidingen. Sommige specialisaties kunnen een nieuwe dimensie en een nieuwe dynamiek krijgen als onderdeel van de tweejarige master. Zo’n rationalisatie zou bovendien de opleiding transparanter maken.
Mijlpalen op weg naar een master van 120 studiepunten voor de industrieel ingenieur ▶▶ Toen in 2005 werd overwogen om de studieduur te verlengen, stelden de ingenieursfaculteiten en de KVIV in een open brief aan minister Vandenbroucke al een industriële stage voor om het profiel van de industrieel ingenieur te versterken.
Memorandum 2015
▶▶ De beleidsnota van de voormalige minister van Werk, Onderwijs en Vorming, Frank Vandenbroucke, zegt letterlijk: ‘masteropleidingen van 60 studiepunten roepen vragen op over de waardering en erkenning in de Europese hogeronderwijsruimte, waar er ontegensprekelijk een algemene tendens naar 3+2 plaatsvindt. Internationaal onderzoek wijst uit dat de studieomvang van masteropleidingen van onderzoeksvoorbereidende aard meestal overeenkomt met 120 studiepunten. Hetzelfde geldt trouwens voor opleidingen met een belangrijke ontwerperscomponent, zoals de ingenieursopleidingen’. ▶▶ Alle associaties keurden unaniem het dossier voor een master van 120 studiepunten goed in 2012 en dienden het dossier toen ook een eerste keer in.
Onze industrie en de opleiding tot industrieel ingenieur ▶▶ In de rangschikking van meest innovatieve landen in Europa bekleedt België slechts de 9de plaats. ▶▶ Uit studies blijkt dat de industrie in de ons omringende landen de Bolognahervorming en het 3+2-systeem met 300 studiepunten genegen is. ▶▶ De industriesectoren, de Franstalige Gemeenschap en Agoria stonden volledig achter de hervorming naar een masteropleiding met 120 studiepunten in 2004. Ook vandaag staan ze daarachter, bepleiten ze een verplichte stage voor alle ingenieurs en wijzen ze op het belang van de internationale context van de opleiding. ▶▶ De Vlaamse industrieel ingenieur heeft een kwalitatief hoogstaande reputatie en imago. Alleen een geloofwaardig opleidingstraject kan die kwaliteit op lange termijn garanderen. ▶▶ Om onze industrieel ingenieurs te wapenen voor de uitdagingen van de 21ste eeuw en om Vlaanderen 2020 op de kaart te kunnen zetten is een master van 120 studiepunten noodzakelijk.
11
Grotere instroom voor ingenieurs Het aantal ingenieurs dat afstudeert, ligt in Vlaanderen al vele jaren te laag om aan de vraag vanuit de bedrijfswereld te kunnen voldoen. Industrieel ingenieur is in vele opzichten een knelpuntberoep. Dat structureel tekort aan industrieel ingenieurs legt een zware hypotheek op de ontwikkeling van onze industrie en van onze economie. Onze samenleving en de welvaart van onze maatschappij hebben alle belang bij meer afgestudeerde ingenieurs. Daarom moeten we ervoor zorgen dat meer studenten voor een ingenieursstudie kiezen. Die keuze kan positief worden beïnvloed door twee sterke ingenieursprofielen uit te bouwen. Elk met hun eigenheid ontstaan er zo twee haalbare en aantrekkelijke ingenieursprofielen.
We kunnen de instroom van studenten in een ingenieursstudierichting verhogen door: 12
▶▶ Technologie als toepassing van natuurkunde aantrekkelijk te maken en in te voeren vanaf het lager onderwijs. ▶▶ Industrieel ingenieurs te promoten als leraren in het secundair onderwijs voor bijvoorbeeld het STEM-onderwijs: science, technology, engineering en mathematics. ▶▶ Het decreet op de bekwaamheidsbewijzen voor de industrieel ingenieur aan te passen. ▶▶ De industrieel ingenieur in het onderwijs, de zorgsector en de dienstensector een duidelijk profiel te bezorgen. ▶▶ Aandacht te trekken op vrouwelijke ingenieurs en naast een degelijke wetenschappelijke opleiding ook te gaan voor een combinatie van technologie met sociale wetenschappen en communicatie. ▶▶ De invoering van een tweejarige master hoeft de instroom van getalenteerde professionele bachelors niet te hinderen.
Memorandum 2015
Bewaking van het profiel Het profiel van industrieel ingenieur onderscheidt zich doorgaans van dat van burgerlijk ingenieur door de toepassing van technische vindingen en door het toepassingsgerichte vanuit het conceptuele aspect. Om dat profiel te kunnen waarborgen moeten docenten de nodige praktische ervaring en technische achtergrond hebben. Zij moeten voeling met de industrie behouden om zo het best te kunnen aanvoelen wat de industrie verwacht van de vorming van industrieel ingenieurs. De eventuele evolutie van het profiel en de opleiding moet worden afgestemd op de evolutie in Europa in het algemeen en in de ons omringende landen in het bijzonder. Daarom is er nood aan: ▶▶ Een aangepast statuut in het onderwijskader met voldoende doorgroei mogelijkheden voor het personeel dat het praktijkonderwijs geeft. ▶▶ Een intensievere samenwerking tussen onderwijs en industrie.
13
De VIK dringt bij de decreetgever aan op volgende vier punten:
▶▶ De invoering van een tweejarige master met 120 studiepunten met inhoudelijke focus op het EUR-ACE-label. De bijkomende 60 studie punten zijn nuttig om een ondernemingsprofiel uit te werken en om in te zetten op sociale vaardigheden en de uitwerking van innovatieve projecten. Dat moet gebeuren in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven, docenten, onderzoekers en studenten. ▶▶ De VIK steunt de onderwijsinstellingen die tijdig en samen het omvormingsdossier indienen voor de erkenning van de studieduurverlenging van 60 naar 120 studiepunten voor de masters industrieel ingenieur. De VIK vraagt de overheid de gepaste omkadering en financiering voor die omvorming.
14
▶▶ De VIK dringt aan op een snelle start van de eerste volledige cyclus met het modeltraject van vijf jaar. Als de master met 120 studiepunten nu wordt ingevoerd, studeren de eerste universitair gevormde industrieel ingenieurs op zijn vroegst af in 2021 of 9 jaar na onze eerste Franstalige collega’s met een tweejarige master. ▶▶ Voor lesgevers in het secundair onderwijs moeten de vereiste bekwaamheidsbewijzen voor een industrieel ingenieur worden aangepast. Alleen dan kan een industrieel ingenieur in het onderwijs een volwaardige carrière uitbouwen. Dat zal er substantieel toe bijdragen dat jongeren het profiel duidelijk kunnen herkennen, waardoor de instroom van studenten voor de studies industrieel ingenieur kan verhogen.
Memorandum 2015
Verantwoordelijke uitgever: Vlaamse Ingenieurskamer, René Peeters, Gentbruggekouter 23, 9050 Gentbrugge
Memorandum over de internationale opleiding van de industrieel ingenieur juni 2015
Memorandum 2015
