TECHNISCH DOSSIER OPSTIJGEND VOCHT Algemene principes Oorsprong van opstijgend vocht (ook capillaire opzuiging genoemd) Wanneer aan de basis van een muur geen of een defect dichtheidsmembraan aanwezig is, zullen de bouwmaterialen die in aanraking komen met water of met de vochtige bodem met capillaire opzuiging te maken krijgen. De migratie van water door capillaire opstijging wordt gekenmerkt door een maximaal waterpercentage bij de bron (onderkant van de muur), met geleidelijke daling van dit watergehalte van beneden naar boven, om een minimumwaarde (evenwichtswaarde) te bereiken op een hoogte van ongeveer één meter. De omvang van de capillaire opzuiging van water in een muur hangt af van: • de betrokken materialen, • de dikte van de muren en hun gehalte aan zouten, • de totale porositeit, • het potentiële verdampingsvermogen.
In deze gevallen is het de mortel die dienst doet als transportmiddel. Capillaire opzuiging kan eveneens voorkomen in scheidingswanden en binnenmuren die rusten op een ondervloer van cement of op vochtig beton. Metselwerk dat in aanraking komt met een waterbron werkt als een pomp, een vloeipapier! HUMIDITÉ
Membrane d’étanchéité Eau
ZONDER FOLIE
FOUT GEPLAATSTE FOLIE
MUUR
VOCHT
AARDE
Alle materialen die in metselwerk worden gebruikt (baksteen, stenen of mortel) bevatten inderdaad in de massa kleine holten, „poriën” genoemd. Het totale volume van deze poriën vormt de totale porositeit van de materialen. Alle traditionele metselwerken die in directe aanraking komen met de bodem, zijn aan dit fenomeen onderworpen, zelfs als ze bestaan uit breuksteen of uit blokken van zeer weinig poreus materiaal (blauwe hardsteen, silicaatachtige kalei…).
64
BETONSOKKEL
Schade veroorzaakt door opstijgend vocht De veroorzaakte schade is onder andere: • esthetisch (vervuiling, loskomen of beschadiging van de bekleding); • energetisch (thermische isolatie); • allergisch (schimmels).
www.technichem.be – www.facabelle.be
/ Mei 2013
B 100
De verschillende interventietechnieken voor behandeling van opstijgend vocht Uittreksel uit de TIN 210 van het W.T.C.B. (Technisch en Wetenschappelijk Centrum voor het Bouwbedrijf) van december 1998: overzichtstabel van de interventietechnieken.
INTERVENTIETECHNIEK
WERKINGSPRINCIPE
DOELTREFFENDHEID VAN DE DROOGMAKING
Aanbrengen van een dichtheidsmembraan Injectie van vochtafstotende producten
Blokkering van opstijgend vocht
Uitstekend
Blokkering van opstijgend vocht
Uitstekend voorproducten van het type „siliconen”, beperkt voor siliconaten
Bedekking van metselwerk boven het grondniveau
Verticale barrière, belet de verdamping
Voorkomt opstijging van vocht niet
Buitenbescherming van ondergronds metselwerk, interne bekuiping
„Verticale” bescherming van Voorkomt opstijging van ondergronds metselwerk vocht niet
Boven het grondniveau aan te vullen met een behandeling om opstijgend vocht te blokkeren.
Electro-osmose
Passief of actief
Wisselvallig
In ons land praktisch niet toegepast, wegens de onzekere resultaten.
Weinig bekend
Weinig werfervaring in ons land.
Weinig bekend
Weinig werfervaring in ons land.
Electroforese
Elektromagnetisch systeem
Mei 2013
/
Bevordert de migratie van geïnjecteerde producten, met behulp van een potentiaalverschil Interferentie van elektromagnetische velden
OPMERKINGEN Moeilijk toe te passen in dikke muren, muren met stabiliteits-gebreken, metselwerk van breuksteen… Voor producten in een solventfase moet rekening gehouden worden met de verdamping van de organische oplosmiddelen in het geval van bewoonde gebouwen. Indien alleen gebruikt kan dit vochtproblemen boven het interventieniveau versterken; eventueel te gebruiken als aanvulling bij een bewerking om opstijgend vocht te blokkeren.
www.technichem.be – www.facabelle.be
65
OPSTIJGEND VOCHT • TECHNISCH DOSSIER
Vastgestelde pathologische verschijnselen & tekenen van vroegere interventies Pathologische verschijnselen Opstijgend vocht herkent men het vaakst aan: • beschadiging van voegen, mortel en bakstenen onderin de muren; • aanwezigheid van mossen onderaan de buitenzijde van de muren; • een hoge algemene vochtigheid binnenin de woning; • de aanwezigheid van schimmels en/of zwammen (zwarte of gekleurde vlekken) onderin de muren; • de aanwezigheid van witte zouten op de muren en/of het loskomen van behangpapier en bekleding (onderaan de muren); • loskomen van de pleisterlagen onderop de muren (holle klank); • de vochtigheid van de meeste muren tot een hoogte van 0,5 tot 1,5 meter. Tekenen van vroegere ingrepen Opstijgend vocht in oude huizen werd gecamoufleerd en derhalve niet goed behandeld: • ondermuren die geteerd en/of ingesmeerd zijn; • lambrisering of buitenbepleistering met cement; • cementering en/of behang van lood- of aluminiumfolie aan de binnenzijde. Prestaties van vochtwerende producten in de massa Rekening houdend met het grote aantal bestaande producten kan de gebruiker 3 opties overwegen: •
Vochtwerend product in de massa dat niet door een extern en erkend organisme getest werd. De fabrikant formuleert een product en verdeelt het rechtstreeks op de markt. Er bestaat geen enkele zekerheid over de werkelijke prestaties van het aangeboden product en er is geen mogelijkheid om een vergelijking met andere producten te maken. •
66
Vochtwerend product in de massa met WTCB-verslag (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf).
De fabrikant formuleert een product en dient het in bij het WTCB voor de opstelling van een prestatieverslag (vergelijking tussen verschillende producten). De testprocedure van het WTCB is gestandaardiseerd en wordt uitgevoerd op gefabriceerde kalkzandblokken om de verminderde capillaire absorptie en de migratie in het materiaal op te meten tot vochtigheidsgraden van 40, 60 en 80%. Alle WTCB-verslagen zijn gebaseerd op dezelfde testprocedures, zodat de resultaten gemakkelijk met elkaar vergeleken kunnen worden. De verslagen van het WTCB dienen ook als technische basis voor de toekenning van goedkeuringen die in dit domein door de BUtgb (Belgische Unie voor de technische goedkeuring in de bouw) afgeleverd worden. Het product krijgt vervolgens een classificatie van A tot F. •
Vochtwerend product voor de behandeling van oppervlakken, met een officiële technische goedkeuring (BUtgb) met certificering. Een product met een Technische Goedkeuring (ATG) van de Belgische Unie voor de technische goedkeuring in de bouw garandeert de optimale prestaties van het verkochte product en zijn fabricagestandvastigheid op basis van regelmatige metingen in de fabriek door SECO en conformiteitsanalyses.
W.T.C.B.
www.technichem.be – www.facabelle.be
/ Mei 2013
B 100
Doeltreffendheid van injecteerbare samenstellingen Uittreksel uit de TIN 210 van het W.T.C.B. (Technisch en Wetenschappelijk Centrum voor het Bouwbedrijf) van december 1998: doeltreffendheid van enkele samenstellingen die kunnen ingespoten worden in vochtig metselwerk van baksteen van gebakken aarde. Producten op basis van „poriënvullers” migreren moeilijk in vochtige materialen, ze hebben nadelige neveneffecten en/of bieden onvoldoende prestaties. Producten met een „waterafstotend” (hydrofoob) karakter hebben daarentegen de neiging de oppervlakte-energie van de poriën en capillairen in de materialen te verlagen en ze dardoor waterafstotend te maken. SAMENSTELLINGEN (Bron: WTCB) Alkalische silicaten en mengsels van alkalische silicaten en siliconaten Synthetische harsen (epoxyharsen of polyurethanen) Acrylamidegel Kaliumsiliconaten Siliconenharsen, gefluoreerde copolymeren, aluminiumstearaten Alkoxypolysiloxanen (oligomere siliconen)
CONCENTRATIE (%)
DOELTREFFENDHEID
EFFECT
+/- 25
Laag
Poriënvullend
5 tot 20 +/- 20 7.5 tot 15
Middelmatig Middelmatig Middelmatig
Poriënvullend Poriënvullend Hydrofoob
0.5 tot 13
Goed
Hydrofoob
5 tot 10
Zeer goed
Hydrofoob
Deze tabel vat de lessen samen die kunnen getrokken worden uit een dertigtal jaren opzoeking, werfopvolging en contacten met de betrokken middens in België en in het buitenland. De injectie van een waterwerend product in de massa veroorzaakt een afname van de oppervlaktespanning van de ondergrond en zorgt zo voor een waterafstotend effect.
Dit procédé bestaat erin over de hele dikte van de muren een anticapillaire onderbreking te vormen door injectie. De behandelde zone van de muren (de voet van de muren) wordt hierdoor definitief waterwerend en ze blokkeert volledig de migratie van water van beneden naar boven door capillaire werking.
Behandeling van capillair opstijgend vocht via het „TECHNICHEM”-procédé Sedert 20 jaar is TECHNICHEM fabrikant en voorstander van producten voor het bestrijden van problemen met capillair opstijgend vocht in metselwerk, via het procédé van inspuiting van hydrofobe harsen. Definitie van het procédé Wij raden uitsluitend de interventietechniek „Injectie van hydrofobe producten” aan (zie de bovenstaande tabel van het W.T.C.B., § 1.1.4 Interventietechnieken voor de behandeling van opstijgend vocht).
Mei 2013
/
www.technichem.be – www.facabelle.be
67
OPSTIJGEND VOCHT • TECHNISCH DOSSIER
De doeltreffendheid van de behandeling wordt mee bepaald door: • de kwaliteit van de boringen (plaats, tussenafstanden en diepte van de boringen); • de kwaliteit van de ingespoten producten; • de beheersing van het inspuiten (controle van de geïnjecteerde hoeveelheden met behulp van een doorstroommeter); • de continuïteit van de anticapillaire barrière.
dikte van de muur
Kenmerken van de producten en keuze van een Technichemproduct Als injectieproducten fabriceren wij uitsluitend oligomere siliconen, zoals vermeld in de hiervoor vernoemde W.T.C.B.-tabel.
INTERVENTIETECHNIEK
WERKINGSPRINCIPE
DOELTREFFENDHEID VAN DE DROOGMAKING
Aanbrengen van een dichtheidsmembraan Injectie van vochtafstotende producten
Blokkering van opstijgend vocht
Uitstekend
Blokkering van opstijgend vocht
Uitstekend voorproducten van het type „siliconen”, beperkt voor siliconaten
Bedekking van metselwerk boven het grondniveau
Verticale barrière, belet de verdamping
Voorkomt opstijging van vocht niet
Buitenbescherming van ondergronds metselwerk, interne bekuiping
„Verticale” bescherming van Voorkomt opstijging van ondergronds metselwerk vocht niet
Boven het grondniveau aan te vullen met een behandeling om opstijgend vocht te blokkeren.
Electro-osmose
Passief of actief
Wisselvallig
In ons land praktisch niet toegepast, wegens de onzekere resultaten.
Weinig bekend
Weinig werfervaring in ons land.
Weinig bekend
Weinig werfervaring in ons land.
Electroforese
Elektromagnetisch systeem
Bevordert de migratie van geïnjecteerde producten, met behulp van een potentiaalverschil Interferentie van elektromagnetische velden
OPMERKINGEN Moeilijk toe te passen in dikke muren, muren met stabiliteits-gebreken, metselwerk van breuksteen… Voor producten in een solventfase moet rekening gehouden worden met de verdamping van de organische oplosmiddelen in het geval van bewoonde gebouwen. Indien alleen gebruikt kan dit vochtproblemen boven het interventieniveau versterken; eventueel te gebruiken als aanvulling bij een bewerking om opstijgend vocht te blokkeren.
W.T.C.B.
68
www.technichem.be – www.facabelle.be
/ Mei 2013
B 100
Deze apparaten zijn complementair en ze hebben elk hun specifi eke eigenschappen.
Diagnose De vaststellingen en de metingen die tot doel hebben het voorkomen van vocht in een gebouw te lokaliseren en kwantitatief te bepalen, mikken direct op de diagnose van de mogelijke oorzaken en op de bepaling van de meest geschikte behandeling. In de onderstaande tabel worden de belangrijkste elementen vermeld, waarmee rekening moet gehouden worden bij het opnemen van de mogelijke oorzaken van de vastgestelde schade.
E201 Hygrometer Mini • • • •
De meetapparaten Meetapparaten maken het mogelijk problemen snel te onderzoeken en ze zijn het onmisbare gereedschap voor elke diagnose.
Meting van het % water door elektrische weerstandsmeting; Dit apparaat is eenvoudig, stevig en goedkoop; De methode is niet destructief en snel; De metingen worden beinvloed door het zoutgehalte en ze zijn vooral vergelijkend.
E202 Hygromaster •
Meting van het dauwpunt/ condensatie
Alhoewel de waarden, gemeten met deze apparaten, vaak relatieve waarden zijn, zijn ze zeer doeltreffend voor het stellen van een diagnose en voor het opvolgen van de uitdroging van de muur.
E203 Hygrometer Surveymaster SM
De migratie van water door capillaire opstijging wordt gekenmerkt door een maximaal waterpercentage bij de bron (voet van de muur), met geleidelijke daling van dit watergehalte van onder naar boven, om een minimumwaarde (evenwichtswaarde) te bereiken op een hoogte van ongeveer één meter.
• • •
Wanneer er grote hoeveelheden zouten aanwezig zijn in de muren, kunnen we hoge waarden meten in het bovenste front van het capillair opgestegen vocht.
•
Vroegere ingrepen pathologie
Vroegere pathologische ingrepen – schadebeelden
VASTSTELLINGEN Ondermuren die geteerd en/of ingesmeerd zijn; Oude woning met lambrisering of externe cementbekleding Cementering en/of behang van lood- of aluminiumfolie aan de binnenzijde Oude woning die reeds het voorwerp was van isolatiewerkzaamheden (verbetering van de dichting, vervanging van deur- of raamkozijnen, plaatsing van dubbele beglazing of extra ramen, isolatie van de zolder of van de muren…) Beschadigde voegen, mortel en bakstenen onderin de muren Aanwezigheid van mossen onderaan de buitenzijde van de muren Hoge algemene luchtvochtigheid binnenin de woning Voorkomen van schimmels en/of zwammen (zwarte of gekleurde vlekken): – in de hoeken – onderin de muren – rond de ramen Voorkomen van witte zouten op de muren en/of het loskomen van behangpapier en bekleding (onderaan de muren) Loskomende pleisterlagen onderop de muren (holle klank) Vochtigheid van de meeste muren tot een hoogte van 0,5 à 1,5 meter. Natte buitenmuren, vooral naar het zuiden en/of westen Natte buitenmuren, vooral naar het noorden en/of oosten Natte muren, vooral in de hoeken Lokale vochtige zones Vochtige muren, hoofdzakelijk in niet-verwarmde ruimten (slaapkamers, bergplaatsen…)
Mei 2013
/
•
Meting van het % water door elektrische weerstandsof capaciteitsmeting; Het apparaat is eenvoudig en stevig; De methode is niet destructief en snel; De metingen worden beinvloed door het zoutgehalte en ze zijn vooral vergelijkend.
E207 Carbidbom
•
Meting via een chemische reactie tussen calciumcarbid en het vocht in het genomen staal; Eenvoudige, bijzonder nauwkeurige methode, aangeraden voor moeilijke werven en voor opvolging van de uitdroging van de muren.
Condensatie Hygroscope Slagregen eigenschappen
Opstijgend vocht
Lokale lekken
Pathologische Bouwvochtigzouten heid
-
-
x x x
-
-
-
x
-
-
-
-
-
x
x x
x x x
x
x x -
x
x x x
x
x -
-
x -
x x x
-
-
x
-
x
-
-x x x
x x -
x x -
x x
x x x x
-
x
x
-
x
x
www.technichem.be – www.facabelle.be
69
OPSTIJGEND VOCHT • TECHNISCH DOSSIER
E201 Hygromètre Mini
E202 Hygromaster
Toepassing van het procedé Voorbereiding van de te injecteren muren • • • •
•
Het deel van de muur waar moet geïnjecteerd worden vrijmaken; Plinten, radiatoren en sanitaire elementen die het werk kunnen hinderen wegnemen; Vloeren, muren en andere elementen die kunnen vervuild worden door het injectieproduct afdekken; Het is aangeraden de binnenbepleistering te verwijderen, waardoor de muur sneller kan drogen en het deel van de bepleistering dat het sterkst is geladen met zouten wordt verwijderd (zie hoofdstuk 2). In dit geval moet de bepleistering worden verwijderd tot 40 - 50 cm boven de vochtgrens; Aangetast metselwerk behandelen en herstellen.
Opmerking • Wanneer de aangetaste bepleistering niet wordt verwijderd, kan die tijdens de droogperiode loskomen en van de muur vallen; • Bovendien maakt de aanwezigheid van zouten in deze bepleistering ze zeer hygroscopisch; dit doet vochtige zones ontstaan wanneer het relatieve vochtgehalte van de lucht hoog is, en dit ondanks de volledige blokkering van het opstijgende vocht in de massa van de muren. Uitvoering van de injecties •
•
70
De injecties moeten altijd worden uitgevoerd op een niveau dat hoger is dan of gelijk aan het niveau van de aarde die in aanraking komt met het metselwerk en boven het niveau van de afgewerkte binnenvloer (maaiveld); Men moet er altijd op letten dat de bepleistering de vloer niet raakt. Als er contact is tussen de bepleistering en de vloer, kan de barrière overbrugd worden door water, dat door de bepleistering gaat migreren en opnieuw schade zal veroorzaken;
E203 Hygromètre Surveymaster SM E207 Bombe à carbure
•
48 uur na de injectie is de barrière werkzaam. Na de behandeling zal het vocht dat al in de muren aanwezig was geleidelijk verdampen, gedurende 6 tot 12 maanden of meer, afhankelijk van het vochtgehalte, de porositeit en de dikte van de muren, van het type verwarming en ventilatie en van de weersomBoorgaten Afstand tussen de boorgaten Injectie standigheden. GeduDifusie rende de droogfase zal er meer zout tevoorschijn komen.
Algemeen werkwijze Standaard muren • Onderin de muur horizontale of lichtjes schuine gaten boren, met een diameter van 12 tot 14 mm, op tussenafstanden van 10 tot 15 cm en met een diepte van 3/4 tot 4/5 van de dikte van de muur; • De gaten bij voorkeur boren in de voegen (mortel), min of meer op een horizontale lijn; • Het product onder lage druk inspuiten met behulp van de „Doorstroommeter”, zodanig dat 1,5 tot 2,5 liter per strekkende meter en per 10 cm muurdikte uniform wordt verdeeld; • Injecteren bij een zo laag mogelijke druk, en als het debiet van het injectieproduct onvoldoende is, de druk geleidelijk opvoeren. Dikke muren • Voor muren die dikker zijn dan 60 cm, moeten boringen uitgevoerd worden langs de beide zijden. Voor de behandeling van één enkele zijde, worden het boren en het inspuiten uitgevoerd in twee fasen.
www.technichem.be – www.facabelle.be
/ Mei 2013
B 100
Gedeeltelijk ondergrondse muren (het niveau van de aarde buiten is hoger dan het vloerniveau binnen) • De horizontale barrière moet aangebracht worden op 10 cm boven het niveau van de aarde; • Onder de horizontale barrière moet de muur die in aanraking komt met de aarde in de massa verzadigd worden, door alternerend (zigzagsgewijs) gaten te boren met tussenafstanden van 15 -30 cm en 1,5 tot 2,5 liter injectieproduct per m2 en per 10 cm muurdikte te verdelen. Let op! Door een ondergrondse muur in de massa te injecteren wordt hij waterwerend, maar dit voorkomt waterinsijpeling via gaten, barsten enz. niet. Daarom wordt meestal aangeraden het ondergrondse deel van de muur af te bikken, de voegen te herstellen, een omzetting van de hygroscopische zouten uit te voeren en uiteindelijk een laag epoxyhars aan te brengen („lichte bekuiping”). Voor nadere informatie over de behandeling van ondergrondse muren raadpleegt u ons dossier „Behandeling van ondergrondse muren”. Muren van natuursteen • In het geval van zeer harde breuksteen, moeten de gaten geboord worden in de voegen, zo dicht mogelijk bij de grond. Voor wat zachtere breuksteen en steenblokken boort men de gaten op een horizontale lijn. Muren van baksteen • De boringen moeten uitgevoerd worden in de eerste horizontale voeg boven de grond, op tussenafstanden van max. 10 tot 15 cm. Behandelde muur in contact met een niet-behandelde muur • Een verticale barrière vormen tussen de behandelde en de niet-behandelde muur, tot een hoogte van 1,5 à 2 meter.
die men wenst te beschermen (het laagst mogelijke niveau kiezen, in functie van de toegangsmogelijkheden en het niveau van de aarde aan de buitenzijde). Te injecteren hoeveelheid product Over het algemeen moet tussen 1,5 en 2,5 liter per strekkende meter (lineair) en per 10 cm muurdikte ingespoten worden. Bijvoorbeeld: Voor een muur met een lengte van 1 m en een dikte van 40 cm, moet (1,5 à 2,5 liter x 4) = 6 à 10 liter product ingespoten worden. Als u een gat boort om de 10 cm, moet u 0,6 tot 1 liter per boring inspuiten. Injectiematerieel Het injectiematerieel voor het TECHNICHEM-procedé bestaat uit: • een systeem om het injectieproduct onder druk te zetten: hetzij met behulp van een kuip, hetzij met een membraan- of een zuigerpomp (druk tussen 0,5 en 1,5 bar); • een doorstroommeter, waarmee de ingespoten hoeveelheden direct kunnen worden afgelezen, zowel per boring als op het einde van het werk; • een speciaal inspuitstuk met een spuitmond die de dichtheid garandeert en terugvloeiing van het product voorkomt.
Doorstroommeter
E 101 Techniflow dual- Injectiepomp
E103 Digitale injectiestang
Injectiestang
Injectiepistool
E102 TECHNISPRAY 10
Binnenmuren met kelder of geventileerde sanitaire ruimten • De blokkeerzone tegen opstijgend vocht kan op drie verschillende niveaus aangebracht worden, afhankelijk van de muren
Mei 2013
/
www.technichem.be – www.facabelle.be
71
