Meer met Minder Dankzij Een Visie op de Elektronische overheid Prof. Dr. Jan A.G.M. van Dijk Center for eGovernment Studies
Waarom is een Visie op de Digitale Overheid juist Nu Nodig? •
• ICT is veel meer dan een technisch onderdeel van de bedrijfsvoering • ICT raakt steeds meer het hele werk van de overheid en is dus van strategisch belang • Zonder een visie weet de overheid niet op welke technologische en maatschappelijke uitdagingen zij moet ingaan •Zonder een visie leiden de huidige bezuinigingen tot niet meer dan de kaasschaaf, ook bij ICT uitgaven. •Kan ICT wel besparen: meer doen met minder?
De Weg naar een Visie
Bestaande visies op de elektronische overheid redeneren vooral van binnen naar buiten (van de bestaande interne organisatie naar betere en efficiëntere dienstverlening). De buitenwereld en het strategische worden verwaarloosd.
22 Dilemma’s van de Digitale Overheid In 2010 voorgelegd aan 30 Topambtenaren en Deskundigen. In het kader van het Project Vernieuwing Rijksdienst, Toekomst: ICT Rapport: Digitale Dilemma’s voor de Overheid, Een verkenning naar de digitale overheid van de toekomst
www.vernieuwingrijksdienst.nl. of WWW.CFES.nl
1. De Relatie tussen Overheid en Burgers of Bedrijven De overheid wordt steeds meer een netwerkoverheid gestuurd door interne relaties (processen, ketens) en externe relaties (met burgers en bedrijven). Fasen in de evolutie: 1. De klassieke aanbodgerichte overheid 2. Overgang naar de vraag- of klantgerichte overheid *(=nu) 3. Overgang naar vraagsturing (personalisering en de Mijn…ontwikkeling) 4. Overgang naar voortdurende interactie met burgers én bedrijven die steeds meer zichzelf informeren en bedienen. Hier is eGovernment meer dan het na-apen van eCommerce. Hier zijn dienstverlening, handhaving en participatie geen gescheiden zaken.
Dilemma 1: Moeten Ambtenaren mee gaan doen in Social Media? VOOR: De informatievoorziening en discussie over thema’s van overheidsbeleid op het Internet met behulp van user-generated content neemt hand over hand toe. Een modern communicerende overheid kan zich hiervan niet afzijdig houden. De ambtenaar moet zich ontwikkelen tot een Ambtenaar 2.0 die actief is in de wereld van de maatschappelijke beeldvorming en communicatie.
TEGEN: De overheid moet haar eigen informatievoorziening op het Web verbeteren, zij moet niet achter de ontwikkelingen aanlopen. Welke rol zou de ambtenaar moeten aannemen in social media? Hij/zij komt op de stoel te zitten van politieke vertegenwoordigers. Ambtenaar 2.0 past gewoon niet in de huidige verticale organisatie van de overheid met zijn disclaimers. Wanneer ambtenaren in functie zich gaan mengen in het (online) debat is het een kwestie van wachten op 'ongelukken'.
2. De aard van de Overheid De zwenkt op en neer in haar rol van handhaver én dienstverlener. Ondertussen dient een derde rol zich aan, die van facilitator en communicator voor burgers en bedrijven die doen aan self service en zelfregulering. Vele dilemma’s: - Moet de overheid pro-actieve diensten ontwikkelen of de burgers zichzelf laten bedienen? - Moet de overheid haar data vrij ter beschikking stellen of in eigen beheer houden? - Wanneer moet de overheid vooral dienstverlenend zijn, en wanneer handhavend?
Dilemma 2: Accent op Dienstverlening of Handhaving bij Gebruik ICT? DIENSTVERLENING: Het uitgangspunt is dat het overgrote deel van de burgers en bedrijven wet en regelgeving navolgen. Die moeten vooral uitgelegd worden en mensen moeten geholpen worden de regels te gehoorzamen. De weinigen die misbruik maken kunnen gericht met harde middelen aangepakt worden. Het is beter om mensen 'op te voeden' tot sociale burgers “soft sister”
HANDHAVING: Het uitgangspunt is dat mensen niet te vertrouwen zijn. De goeden zullen moeten lijden onder de kwaden. Dit betekent dat iedereen over de gehele linie gecontroleerd moet worden. De volledige koppeling van databases biedt tal van mogelijkheden om beleid uit te voeren zoals het is bedoeld: van bestrijding van criminaliteit tot het terugdringen van zwart geld, belastingontduiking en misbruik van uitkeringen. “big brother”
3. De Organisatie van de Overheid De netwerkoverheid kantelt van een verticale kolommen naar meer horizontale ketens (shared service centers, ketenbureaus, geïntegreerde NUP- projecten). Zij gaat van product- naar procesgericht werken. Dit veronderstelt grote wijzigingen in de organisatie, cultuur en werkwijzen van ambtenaren. Vele dilemma’s: - Meer centrale regie of polderen bij ICT projecten? - Meer uitbesteden of meer zelf doen? - Doorgaan met grote alomvattende ICT projecten of kleinere die behapbaar en minder riskant zijn? - Procesgericht en klantgericht werken aanleren of gaat dit vanzelf?
3: Cultuur ambtenarenorganisatie veranderen en ‘het nieuwe werken’ invoeren, of niet? VOOR: De opkomst van ICT als communicatietechnologie en de veranderende organisatieconcepten die hiermee gepaard gaan, vragen om een verandering van de traditionele ambtenarencultuur en om nieuwe vormen van werken (het zgn. ‘nieuwe werken’) als het gaat om kennisuitwisseling. Zo moeten ambtenaren leren meer procesgericht i.p.v. productgericht te werken. Hiervoor moet met volle kracht veranderingsmanagement ingezet worden.
TEGEN: De door Internetfans veelvuldig besproken nieuwe concepten van organisatie, cultuur, werken of kennisuitwisseling hebben zich nog niet bewezen. Zij zitten nog in de fase van exploratie. Dit zijn zaken die zeer moeilijk en slechts op de lange termijn te veranderen zijn. Het is riskant om te gaan experimenteren met bestaande processen als hier de taken en producten van de overheid mee in gevaar gebracht worden. Het is wel goed jonge ambtenaren meer ruimte te geven om andere werkwijzen uit te proberen zonder dat dit de taakuitoefening schaadt.
Antwoordverdeling 30 Topambtenaren en Deskundigen
Antwoordverdeling 30 Topambtenaren en Deskundigen
4. Effecten van de Elektronische Overheid Betere dienstverlening en efficiëntie van de overheid worden algemeen gezien als de belangrijkste effecten Lastenverlichting wordt ook beloofd aan burgers en bedrijven, maar wordt dat waargemaakt? Burgers moeten meer tijd besteden aan self service en bedrijven meer aan intermediairs. Kan ICT de overheid effectiever en efficiënter maken en zelfs een bijdrage leveren aan bezuinigen? Bezuinigen MET ICT of OP ICT???
Dilemma 4: Kan ICTzorgen voor Besparingen of kost zij alleen maar Meer door Investering? BESPARING: Aanwijzingen van ICT als effectief middel voor bezuiniging zijn er, bijvoorbeeld waar burgers op het spoor van een goedkopere online voorziening gezet zijn, al zijn die niet altijd even duidelijk. Verder gaan in deze richting is noodzakelijk ofschoon ICT grote investeringen vraagt in een situatie van steeds geringere middelen. De kost gaat immers voor de baat uit.
INVESTERING: Bezuinigen betekent dingen niet meer doen. Maar wat doe je dan niet meer? Wat zet je stop? Wat zijn daarvan de gevolgen? Dat is vaak niet helder. Als de kosten zelf überhaupt al helder zijn. ICT kan ook gezien worden als investering in de toekomst van de rijksoverheid, zowel voor meer effectiviteit als meer efficiëntie op termijn. Dat kost op korte termijn wellicht méér.
Eigen Mening: Hoe Meer te Doen met Minder? Op korte termijn kan meer OP ICT bespaard worden, dan MET ICT Bezuinigen MET ICT gaat op de langere termijn. Het veronderstelt een andere organisatie van de overheid, meer en betere samenwerking, procesgericht werken, standaardisatie en meer digitale vaardigheden bij ambtenaren. Bezuinigen OP ICT is mogelijk omdat er honderden miljoenen per jaar verspild worden volgens vele deskundigen. Ook dit verlangt echter een betere organisatie: projectmanagement. Bespaar echter nooit op jonge en digitaal vaardige ambtenaren. Het grootste gevaar voor de digitale overheid is het vertrek van deze mensen bij bezuinigingen, terwijl zij over een paar jaar hard nodig zijn. Dan dreigt een neerwaartse spiraal.
Meer weten? Universiteit Twente geeft Masterclasses Management van eGovernment 10 Februari tot 17 Juni 2011
