Meedoen en erbij horen Resultaten van een mixed method onderzoek naar sociale uitsluiting
Addi van Bergen, Annelies van Loon, Carina Ballering, Erik van Ameijden en Bert van Hemert
NCVGZ Rotterdam, 11 april 2014
Opbouw presentatie • Onderzoeksvragen: 1. Wat zijn risicogroepen voor sociale uitsluiting in Nederland? 2. Is er een relatie tussen sociale uitsluiting en gezondheid?
3. Hoe ervaren sociaal uitgesloten mensen hun situatie en welke perspectieven zien zij?
• Maar eerst: – – – –
Aanleiding Toelichting op het begrip sociale uitsluiting Meetinstrument Onderzoeksopzet
Aanleiding voor onderzoek • OGGZ monitoring: – In kaart brengen risicogroepen in trede 0/1
• WHO: sociale determinant van gezondheid Treden
Doelgroep
0,1
Risicogroepen
2
Kwetsbaar in gemeenschap
3
Kwetsbaar in instituties
4
Kwetsbaar op straat Sterfte J. Wolf 2006
4/23/2014
3
Sociale uitsluiting “onvermogen van mensen om volledig deel te nemen aan het maatschappelijk leven” • Breed begrip met verschillende invullingen • Gemeenschappelijke elementen – Multidimensionaal – Relatief en context specifiek
• Gekozen voor SCP definitie = cumulatie van tekorten op vier dimensies
Sociale uitsluitingindex In afgelopen 12 mnd medische
Aantal items van de eenzaamheidsschaal van de Jong Gierveld
Hoe vaak contact met buren of
Sociale participatie
mensen in de straat
Normatieve integratie
Sociale uitsluiting
Wat geldt voor u: •geef geld aan goede doelen •doe af en toe iets voor buren •breng glas naar glasbak
Werken is slechts een manier van geld verdienen
of tandheelkundige behandeling nodig gehad maar niet ontvangen
Tevredenheid over de woning Buurtcohesie Gediscrimineerd voelen Toegang tot sociale grondrechten
Voldoende geld om: Materiële deprivatie
•huis goed te verwarmen •lidmaatschap te betalen •op visite te gaan
In staat onverwachte uitgave van 1000 euro te doen
Onderzoeksopzet • Mixed methods onderzoek = kwantitatief + kwalitatief onderzoek Interviews GGD gezondheidsenquête 2012
50 respondenten die hoog scoren op sociale uitsluiting
Deelname: 19 GGD’en Totale steekproef: 575.205 personen Respons: 258.928 personen (42% V en 56% O)
Resultaten: risicogroepen % matig tot sterk sociaal uitgesloten (= bovenste 5%) Niet westerse herkomst Werkloos, arbeidsongeschikt, bijstand Laag opleidingsniveau Achterstandswijk Laag inkomen Eenoudergezin Alleenwonend Zeer sterk stedelijk 0%
10%
20%
30%
40%
7
Resultaten: risicogroepen % matig tot sterk sociaal uitgesloten naar stedelijkheidsgraad 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% zeer sterk stedelijk
sterk stedelijk
matig stedelijk
weinig stedelijk
niet stedelijk
8
Relatie met gezondheid Gezondheid naar mate van sociale uitsluiting, landelijk
80%
60%
40%
20%
0% Niet of nauwelijks (85%)
Enigszins (10%)
Ervaren gezondheid minder dan goed Gehoor, gezichts of mobiliteitsproblemen
Matig tot sterk (5%)
Twee of meer chronische aandoeningen Hoog risico op angst en depressie (K10)
Kwalitatief vervolgonderzoek • 5% meest uitgesloten groep – – – –
45% van niet westerse afkomst 46% ontvangt uitkering 39% in zeer sterk stedelijke gebieden 81% rapporteert gezondheidsproblemen
• -> interviews in Utrecht, Den Haag en Amsterdam • -> o.a. gevraagd naar ervaren uitsluiting (buiten de maatschappij staan, participatie en er bij horen) en toekomstperspectief
1e gesprekken bevestigen de cijfers Veel schulden en zeer weinig te besteden Aan het einde van de maand spaar ik dubbeltjes en kwartjes en vijftig eurocenten aan het einde van de maand. “Een voetbal vereniging kost algauw een hoop geld, ik wil mijn kinderen nergens te kort in laten komen maar ik heb het gewoon niet”. “Het matras van mijn bed doe ik extra deken onder zodat ik geen last krijg van mij zij. .. een matras is al gauw 125 euro en dat is veel.”
Eenzaam, in de steek gelaten, weinig contacten “Ik voel me eigenlijk heel erg in de steek gelaten door mijn eigen familie, eigenlijk.” “Mijn zusje vertrouw ik, mijn vader en moeder. Verder vertrouw ik niemand meer. Ik zie iedereen als pure vreemde mensen.”
Problemen in de buurt, toegang tot zorg en discriminatie “heb ik mijn aanvullende tandartsverzekering moeten opzeggen. Mijn tanden zijn niet goed, maar ik moet ermee leven ik kan me niets veroorloven momenteel. “
Gezondheidsproblemen en sociaal maatschappelijke problemen
Meedoen en participeren in de maatschappij Lukt (nog) niet om mee te doen •
Taal, belastbaarheid
Al genoeg gedaan •
“ik heb veel gewerkt en hard gewerkt, ik heb mijn best gedaan.”
Niet met anderen bemoeien •
“ Ik vind niets van de samenleving. Als jouw buurman goed met jou is, moet jij goed met hem zijn. Is hij niet goed met jou, ga je geen ruzie maken ga je niet zo laag zakken als hij maar dan houd je je mond en ga je door met je leven zonder je aan die persoon te storen. “
Materieel meedoen • “dat moet ieder voor zichzelf weten. Ik doe nergens aan mee. Mijn oude meubels zijn 45 jaar oud. Nooit geen nieuwe gekocht. Aangekocht toen we dit huis kregen. 43 jaar oud dus. We zitten er nog mee. We zitten er gewoon nog mee.”
Anderen, de buurt of de politiek die niet deugt
Wat zou u graag willen veranderen in het leven? Concreet of ver weg: • betere gezondheid, minder financiële problemen, een ander huis of opgeknapt huis, dat het goed gaat met de kinderen, een partner en een gelukkig leven “Mijn gezondheid. Verder ben ik helemaal tevreden. Ik heb een heel lief gezin, lieve kinderen, lieve man.” “Eerst maar om van mijn financiële zorgen af te zijn. Dan ga ik weer een paar honderd euro aan lasten verliezen en daar ben ik goed mee bezig, ik hoop in mei daar weer de volgende stap in te zetten.” “Het water loopt hier langs de muren naar beneden. Het enige dat ik wil is dat ze ons huis maken.”
Meesten kunnen niet iets noemen dat zij daar zelf aan kunnen bijdragen • O: Is er iets wat u daar zelf in kan doen om dat te veranderen? • I: Ik zou niet weten wat. Ik zou echt niet weten wat.
Vragen?
Model van sociale uitsluiting Micro: personen / huishoudens
Niet-beïnvloedbare risicofactoren - geslacht - leeftijd - etniciteit - gezinssamenstelling - opleiding
Beïnvloedbare risicofactoren
- gezondheid - arbeidsmarktpositie - Inkomen - zelfredzaamheid - fysieke en sociale omgeving
Risicofactoren op meso en macro niveau
Naar Jehoel-Gijsbers/SCP 2004.
Kenmerken van sociaal uitgesloten zijn
