MEDEDELINGENBLAD Afdeling IJssel en Lek augustus, september en oktober 2013

MEDEDELINGENBLAD Afdeling IJssel en Lek augustus, september en oktober 2013 SB 24e jaargang nr.3

(Basterdzandloopkever, Rob Ollefers)

Programma in het kort 3 aug 6 aug 10 aug 17 aug 24 aug 31 aug 3 sept 7 sept 14 sept 17 sept 21 sept 28 sept 5 okt 8 okt 12 okt 15 okt 19 okt 26, 27 okt

Tiengemeten, vogels, planten, insecten Werkgroepavond Dintelse gorzen Groene Woud, vlinders en libellen Meijendel Plateaux Hageven Werkgroepavond Ewijkse plaat Amsterdamse Waterleiding duinen Lezing Joke Anema over planten in heemtuinen en kasteelparken Brouwersdam , vogelen IJmuiden, vogelen Spanderswoud, paddenstoelen Werkgroepavond Regte heide, vogelen Lezing Frans van Bussel over bomen uit alle windstreken Dorst, paddenstoelen Duitsland, Diepholz , kraanvogels

De lezingen worden op een nieuw adres gegeven! Buurthuis Vivaldi, Vivaldistraat 40 in Capelle, ‘s Gravenland. 1

Wilt u uw aanmelding voor de excursie per e-mail doen vóór vrijdagavond 18.00 uur? Telefonisch (als e-mail niet lukt) kunt u zich aanmelden op vrijdagavond tussen 18.30 en 19.30 uur. E-mail [email protected] Margreeth Kersbergen 010-2656136 \06-14703745 Bij geen gehoor bij Wilma Kapoen 0186-572041 Wilt u vermelden of u met eigen auto komt en of er iemand kan meerijden? Excursieprogramma augustus, september en oktober 2013. De vertrektijd voor de excursies is 08.30 uur, tenzij anders aangegeven. 3 augustus Tiengemeten Tiengemeten ligt middenin de machtige delta van Zuidwest-Nederland, waar Rijn, Maas en Schelde uitmonden in zee. Samen met de overheid en andere partners werkt Natuurmonumenten hier aan een meer natuurlijke delta. In 2006 is het eiland Tiengemeten omgevormd van landbouwgrond naar natuur. Het eiland groeit uit tot een natuurgebied zoals je dat in Nederland eigenlijk nauwelijks ziet. Echte wilde natuur, met stromende geulen en kreken. Tiengemeten is een echt eiland, alleen over water bereikbaar. De pont vertrekt om 10.00 uur. We moeten dus stipt op tijd weg. We maken een flinke wandeling en letten op vogels, najaarbloeiers en wat we verder te zien krijgen. (Tiengemeten, Jan Willem de Jong) 6 augustus

Werkgroepavond

10 augustus Dintelse gorzen De Dintelse Gorzen zijn na de afsluiting van de Philipsdam droog komen te liggen. Eb en vloed verdwenen en in de voormalige hoge schorren en lager gelegen slikken kwam nieuwe, unieke natuur terug. De bodem in het natuurgebied is afwisselend zoet en zout en dit levert veelzijdige begroeiing op. In de lage slikken vind je nog altijd zoutminnende zeekraal en lamsoor. In de vroegere schorren vind je wilgen, vlier en duinriet. 17 augustus

Groene Woud (Oisterwijk, Boxtel) In het Groene Woud vind je beken met vochtige bossen, droge en natte heide en graslanden. We hopen hier de kleine ijsvogelvlinder en de grote weerschijnvlinder te zien. Verder hopen we de beekrombout en de bandheidelibel te vinden. (Bandheidlibel, Kjell Nilsen)

2

24 augustus

Meijendel, Wassenaar Een wandeling door Meijendel laat ons altijd weer genieten van dit prachtige gebied. We maken een flinke wandeling en lopen kans diverse soorten aardsterren te vinden. Wellicht zien we ook de krooneend weer. (Gewimperde aardster, Kjell Nilsen)

31 augustus

Plateaux Hageven, Neerpelt

Plateaux Hageven. Onder Valkenswaard ligt op de Nederlands-Belgische grens een uitgebreid natuurgebied dat gezamenlijk door de Nederlandse en Belgische natuurbeschermingsorganisaties wordt beheerd. In dit gevarieerde natuurgebied gaan we op zoek naar de bandheidelibel en de Kempense heidelibel. Op plantengebied komen we ook aan onze trekken want we gaan op zoek naar klokjesgentiaan, moeraszoutgras, kleine zonnedauw en de kleinste egelskop. Bij het vogelscherm zoeken we de ijsvogel. 3 september

Werkgroepavond

7 september Ewijkse plaat, Ewijk We gaan vandaag naar een nieuw gebied: Ewijkse plaat bij Ewijk. In de afgelopen 20 jaar zijn daar flink wat bijzondere planten en dieren bijgekomen. De reden voor al dit moois: in de afgelopen decennia is er veel landbouwgrond omgezet naar natuurgrond. Daarnaast is er goed gekeken hoe bepaalde industrie of stedenbouw langs de rivieren zo min mogelijk schade oplevert voor de natuur. Zo doen bijvoorbeeld de bever, de lepelaar, de zwarte wouw en de otter het goed, en ook kleine zangvogels (zoals de roodborsttapuit), (Rups koninginnepage, Jan Willem de Jong) vlinders (zoals de koninginnepage) en libellen (zoals de rivierrombout) zijn er volop. Ook veel bedreigde plantensoorten zoals wilde marjolein en brede ereprijs doen het hier goed. Deze excursie houden we samen met de Alblasserwaard. 14 september Amsterdamse Waterleiding Duinen De AWD is een uniek gebied waar veel aan natuurbeheer gedaan wordt. Wie vanaf de zuidpunt via de oude duinen naar de kust loopt, passeert o.a. een 3

natuurontwikkelingsproject (gestart in 1994-1995), waar de duinverstuivingen van vroeger weer toegelaten worden. De hoeveelheid planten en dieren die in de AWD voorkomen is enorm. Tot de verbeelding sprekende namen als Bisschopsmuts en Gaffeltandmos, Kronkelsteeltje en Schapezuring, Mannetjesereprijs en Parnassia; planten (Gewoon gaffeltandmos, Kjell Nilsen) die allemaal groeien in het gebied. Reeën hebben er hun domein. Vossen, vleermuizen, watersalamanders en zandhagedissen leiden er hun leven. Uilen, tapuiten, boompiepers... Teveel om op te noemen. De AWD herbergen de grootste collectie paddenstoelen van Nederland. 17 september Lezing door Joke Anema Planten in heemtuinen en kasteelparken De lezing begint met het Thijsse Park in Amstelveen, waarbij we al meteen kennismaken met de naam Thijsse en met de stinzenplanten, die we in bijna alle in de titel genoemde terreinen tegenkomen. Is het nog nodig om te vragen wie Jac.P.Thijsse was? Wie kent niet de Verkade-albums van zijn hand? Daarnaast schreef hij als eerste, samen met enkele collega’s, één van de twee bekende Nederlandse flora’s en was hij mede-oprichter van Natuurmonumenten. Volgende vraag: wat zijn stinzenplanten? Helemaal zeker is het niet, maar men gaat er van uit dat de meeste met de Kruistochten zijn meegenomen vanuit het Heilige Land of afkomstig zijn uit de kruidentuinen van kloosters in Zuid-Europa. Daarnaast zijn er planten die, bijvoorbeeld in Zuid-Limburg, tot onze wilde flora gerekend kunnen worden, maar elders moeten zijn aangeplant.Voor alle geldt dat zij regelmatig zijn verwilderd, vaak is een buitenplaats of kasteel al lang en breed verdwenen, maar heeft de plantengroei in het park zich goed weten te handhaven en zelfs uit te breiden in de omgeving. Ook bij oude boerderijen zien we vaak stinzenplanten, (Slanke Sleutelbloem, Joke Anema) denk maar aan de crocus en het sneeuwklokje. 4

De naam stinzenplanten hebben ze te danken aan de Schierstins in Veenwouden (Friesland). Het aldaar groeiende Haarlems Klokkenspel werd door de bewoners van het dorp “stinzenblomke” genoemd. In 1932 gebruikte J. Botke de naam stinsplant voor die planten, die hij in gelijksoortige omstandigheden aantrof, wat later weer door anderen werd overgenomen en uitgebreid. Inmiddels is het een lange lijst geworden, ik noem er enkele: vingerhelmbloem, holwortel, wilde hyacint, sneeuwroem, sneeuwklokje, winterakoniet, anemonen en diverse sleutelbloemen. Doorgaans planten die al vroeg in het voorjaar in bloei staan. Van het Thijsse Park gaan we naar het zuiden, na Brakel en Neerijnen weer terug naar het noorden. Onderweg zien we ook andere planten die veel in stinzenmilieus voorkomen, o.a. orchideeën. 21 september

Brouwersdam, trekvogels We rijden deze vogeltocht eerst naar de Brouwersdam om te kijken of de wintergasten langs de kust weer aanwezig zijn. We letten op de zee-eenden en de paarse strandloper. Vervolgens rijden we via Schouwen naar het Plan Tureluur om als de tijd het toelaat bij de Ouwerkerkse Inlagen te eindigen. Bij bijzondere waarnemingen wijken we mogelijk van het programma af.

(Brouwersdam, Erica Griffioen)

28 september De pier van IJmuiden, trekvogels We bezoeken de pier van IJmuiden en trekken naar het noorden door via de Noord-Hollandse kust op zoek naar trekvogels. 8 oktober

Werkgroepavond

5 oktober Spanderswoud, paddenstoelen We wandelen in en nabij het Spanderswoud bij Bussum. Het is de eerste echte paddenstoelenexcursie van het jaar. We zoeken de weerhuisjes en de sparrenplaatjes-houtzwam. Maar vooral maken we een wandeling door dit bos en genieten van de herfstkleuren. (Teervlekkenzwam, Ruud van Middelkoop)

5

12 oktober Regte Heide, Riel, Noord Brabant We lopen hier een wandelroute in een van de grotere heidegebieden in Brabant. De heidevelden liggen op een zandrug die fungeert als waterscheiding en overgaat in het beekdal van de Oude Leij. Geleidelijk gaat het land van hoog, droog en voedselarm naar laag, nat en voedselrijk. Het gebied kan drassig zijn dus laarzen mee. We bestuderen de flora en de fauna. 15 oktober Lezing door Frans van Bussel - Bomen uit alle windstreken Bomen en struiken bepalen in sterke mate het landschap en daarmee ook onze waardering daarvoor. Veel boomsoorten komen van nature in ons woongebied voor, waar ze al of niet aangeplant, bossen en bosschages, houtwallen en ruigtes vormen. Ook uit verre streken zijn hier boomsoorten ingevoerd, vanwege hun bijzondere vorm, bloei of herfstkleur of voor een goede houtopbrengst. De presentatie geeft een beeld van gewone en bijzondere, grote en kleine boomsoorten en hun functie en toepassing. Ook de groei en levenscyclus van een boom komen aan bod. 19 oktober Dorst Het bosgebied bij Dorst, tussen Breda en Tilburg, heeft ons al vele malen laten genieten van het grote aantal paddenstoelen dat hier voorkomt. We wandelen door dit gebied, genieten van de herfst en zoeken de vele soorten paddenstoelen. (Vermiljoenhoutzwam, Kjell Nilsen)

26 en 27 oktober Weekend Duitsland, Kraanvogels In de omgeving van Diepholz liggen een aantal hoogveengebieden met daaromheen oude cultuurlandschappen met landbouw. Voor kraanvogels is dit gebied een tussenstop geworden op hun najaarstrek vanuit o.a. Rügen naar Lac du Der in Frankrijk en verder naar het zuiden. 6

De grootste aantallen kraanvogels zijn er in de laatste week van oktober en de eerste week van november. Diepholz (ca. 325 km. vanuit Capelle) ligt ca. 50 km. boven Osnabrück in Duitsland. In het gebied is een beperkte hotelaccommodatie. Om die reden kunnen in totaal 20 personen mee. De aanmelding is op datum van binnenkomst.

(Kraanvogels, Geert Boerma)

Als u mee wilt met dit weekend dient u zich voor 10 augustus op te geven door het invullen van het aanmeldingsformulier weekend excursie (nieuw op onze website). Korte impressie van de seniorenuitstap op 24 mei 2013

(Hans Zantinge)

(Nu moet je eens goed luisteren, Wil…..)

De seniorenuitstap ging dit jaar naar de Eendenkooi Bakkerswaal in Lekkerkerk. Hans Zantinge vertoonde een film over de geschiedenis van de eendenkooi en hij vertelde over zijn diverse werkzaamheden als kooiker. Daarna volgden we hem door het ongerepte natuur- en stiltegebied om de plas. Onderweg demonstreerde hij het schillen van wilgentenen. Hij vond een dode spitsmuis, waarin de klauwenafdruk van een uil waren te zien....maar spitsmuizen zijn niet lekker!

7

Onze groep, bestaande uit negen leden, stelde hem talloze vragen die hij met veel kennis van zaken en humor beantwoordde. We besloten de wandeling met een luxe lunch in de theetuin “Onder de pannen”. Dit was de derde seniorendag van onze afdeling. Voor de deelnemers, vaak leden van het eerste uur, blijkt de meerwaarde van zo’n dag vooral uit het ontmoeten van elkaar in een bijzondere omgeving. Greetje de Back

(terrasjekommazweefvlieg (JWdJ)

tijgerspin (KN),

zuringwants(JWdJ),

zwartkopvuurkever (JWdJ)

Jeugdnatuuractiviteiten Op uitnodiging van OBS De Tweemaster en van BSO De Heksenketel in Capelle a/d IJssel zijn er in april vier jeugdnatuuractiviteiten georganiseerd. Op beide locaties sloten de activiteiten aan bij een tiendaags project dat de natuur in ruime zin centraal stelde. In de groepen 4 (30 lln) en 4/5 (24 lln) is een speurtocht met opdrachten uitgevoerd in het Hitland. De activiteiten bestonden o.a. uit het zoeken naar verschillende bloemen en daarbij werd, indien van toepassing, de naamgeving uitgelegd. Waarom ‘speenkruid’, ‘kleefkruid’ en ‘vroegeling’, bijvoorbeeld. Er werden bodemdiertjes opgespoord en aan de hand van een zoekkaart herkend. Hoogtepunt, voor zowel kinderen als begeleidende leerkrachten en ouders, vormde het vangen van waterdiertjes. De vangsten werden meegenomen in de klas en in loeppotjes bekeken. De kinderen van de BSO, respectievelijk 15 en 12 leerlingen, hebben deze tocht in verkorte vorm gedaan, in verband met de tijd.

8

Opvallend was, dat kinderen moeilijk afstand konden doen van hun vangst. Geen probleem voor een mooie tak of slakkenhuis. Wel voor een padje met gouden ogen en een regenworm. Bij de BSO konden de kinderen die nog niet werden opgehaald een collage maken van de bloemen en zaden die ze hadden meegenomen. Op de basisschool was een projectboekje waaruit de kinderen na afloop van de speurtocht en de centrale nabespreking gingen werken. Met het buurthuis De Fluiter in Capelle a/d IJssel zijn afspraken gemaakt voor het organiseren van natuuractiviteiten, een dagdeel per week, gedurende de zomervakantie. Greetje de Back

Werkgroepavonden De werkgroepavonden zullen steeds op een dinsdagavond plaatsvinden. We zullen proberen een deel van de avond thematisch te besteden. Tijdens deze werkgroepavonden kunnen we onder begeleiding proberen zelf te determineren. Er zijn een microscoop en een binoculair aanwezig. Ook zijn er voldoende determineer- en naslagwerken. We kunnen aan de hand van meegebracht materiaal, dat kunnen planten, mossen of paddenstoelen zijn proberen deze te determineren. Het adres is Plantsoenstraat 1, 2902 HL Capelle aan de IJssel. Tel. 010 4517453 De data voor de werkgroepavonden zijn: 6 augustus, 3 september en 8 oktober. U kunt ook zelf materiaal meenemen ter determinatie.

(rattenstaartlarve en eitjes, Erica Griffioen)

Op de werkgroepavond van 2 juli bestudeerden we een waterbeestje door de microscoop. Het lukte ons met behulp van een mobieltje er foto’s van te maken. Het bleek te gaan om een rattenstaartlarve, de larve van een zweefvlieg, vermoedelijk van de blinde bij. Het lijfje van het beestje is 2 cm lang en geheel doorzichtig. Zijn ademhalingsorgaan kan hij uitstrekken tot 15 cm. Je ziet een deel van zijn buis opgerold in zijn lichaam liggen. Een minuscuul donker “blaadje”, 5 mm lang, bleek de eitjes van de zweefvlieg te zijn. 9

Het bestuur van de KNNV afd. IJssel en Lek bestaat uit: Voorzitter

Margreeth Kersbergen

Bernsteinstraat 2

2901 JH Capelle a/d IJ.

010-2656136

Secretaris/ ledenadm.

Piet van Holsteijn

Paulus Potterstr 38

010-4129486

Penningmeester

Greetje de Back

Kalundborg 5

3061 ZW Rotterdam 2905 AK Capelle a/d IJ.

Natuurhist. secretaris Coördinatie excursies

Vacature Wilma Kapoen en Margreeth K. Wil Reimer

Hoogstraat 98d

3011 PT Rotterdam

010-4112899

Rob Ollefers

Liede 13

3068 GP Rotterdam

010-4216546

Coördinator Lezingen Alg. bestuurslid en webmaster

010-4503533

Lidmaatschap: De kosten van het lidmaatschap bedragen € 29,00 per kalenderjaar. Voor huisgenootleden bedraagt het lidmaatschap € 12,50 per kalenderjaar. Voor leden van andere afdelingen € 12,50. Dit bedrag kan worden gestort op: ING-bank nr 2825797 t.n.v. KNNV afd. IJssel en Lek te Capelle a/d IJssel. Opzegging van het lidmaatschap dient te geschieden vóór 1 november. Werkgroepavonden: Adres: Plantsoenstraat 1, 2902 HL, Capelle a/d IJssel. Aanvang 20.00 uur. Informatie: 010-4517453 Redactie Samengesteld Blad: Erica Griffioen, Raadhuisstraat 7, 2902 HN Capelle a/d IJssel, [email protected], tel 06-11440112 Website: Webmaster: Rob Ollefers. Onze website : http:// www5.knnv.nl/afdeling-ijssel-en-lek Lezingen, dia-avonden en cursussen. Deze vinden plaats op dinsdagavonden in buurthuis Vivaldi, Vivaldistraat 40 te Capelle a/d IJssel. Aanvang van de activiteiten is om 20.00 uur, de zaal is open vanaf 19.30 uur. Excursies. Alle excursies zijn op een zaterdag. We vertrekken om 08.30 uur per auto vanaf het Metrostation Capelse Brug (parkeerzone vrachtauto's), tenzij anders aangegeven bij de betreffende excursie. Aanmelden vooraf is noodzakelijk. Aangeraden wordt om het volgende mee te nemen: voedsel, drinken, lidmaatschapskaarten van Natuurmonumenten en/of het Zuid-Hollands Landschap. Laarzen en/of regenkleding zijn, al naar gelang de weersomstandigheden en de gesteldheid van het te bezoeken terrein, zeer nuttig. Er zijn excursies die een halve of een hele dag duren. Indien niet anders vermeld, duren de excursies de gehele dag. We maken gebruik van auto’s. We willen met zo weinig mogelijk auto’s vertrekken. Dus als het even kan, stap dan bij elkaar in de auto en laat de eigen wagen op de parkeerplaats staan. Adviezen inzake het meerijden in auto’s. Het vervoer van passagiers tijdens excursies die door onze afdeling worden georganiseerd dient geheel vrijwillig en kosteloos te geschieden in verband met de aansprakelijkheid. Een tegemoetkoming in de kosten van vervoer mag uitsluitend aan het einde van de rit aan de orde komen. De hoogte van zo’n bijdrage mag maximaal 7,5 cent per gereden km per persoon bedragen. In geval van schade ten aanzien van de medepassagiers dient duidelijk aan de verzekeringsmaatschappij te worden opgegeven dat het meerijden geheel vrijwillig en kosteloos geschiedde. In geval van schuld van de eigenaar/bestuurder vallen de aanspraken van de medepassagiers onder de verplichte W.A.M. verzekering. Mochten er zich ondanks deze toelichting toch moeilijkheden met een verzekeringsmaatschappij voordoen over deze materie, dan is het gewenst om naast de behandeling door de assurantieadviseur, ook het Algemeen Secretariaat van de KNNV in te schakelen voor nader advies. Het is gewenst dat elke automobilist die passagiers meeneemt, in zijn of haar verzekeringspakket een inzittendenongevallenverzekering heeft. Enkele verzekeringsmaatschappijen hebben zo’n verzekering automatisch in hun pakket opgenomen, bij anderen kan deze speciaal worden afgesloten.

(Brandganzen, Rob Ollefers)

Uw bijdrage aan het volgende nummer van Samengesteld Blad zien wij graag tegemoet vóór of uiterlijk op 1 oktober 2013 op het redactieadres of op e-mail-adres: [email protected]

10