MATRIX ASSET MANAGEMENT BV Rapportage 2009

MATRIX ASSET MANAGEMENT BV Rapportage 2009

Delft, januari 2010 Geachte relatie, Nu de storm lijkt te zijn gaan liggen is het goed de balans op te maken voor de gebeurtenissen in het verleden en wat te verwachten in de toekomst. Het jaar 2010 zal een sleutelrol spelen voor de deuren die vanaf 2007 geopend zijn. Het zal doen blijken of het monster van de kredietcrisis definitief op slot gaat of alleen tijdelijk getemd is door het te verdrinken in monetaire injecties. Historie van de kredietcrisis In 2007 begon de kredietcrisis als gevolg van de hypotheek crisis in de Verenigde Staten. Ook al was er in de gehele westerse wereld sprake van een onroerend goed bubble, de Verenigde Staten spanden de kroon. Hypotheekverstrekkers aldaar hadden op ongekende schaal hypotheken verstrekt aan mensen die de lasten niet konden dragen. Er was geen inkomen, geen eigen vermogen nodig en afbetaling werd gedaan door de schuld te verhogen, er van uitgaande dat huizenprijzen alsmaar zouden stijgen. Zodra de rente steeg en de huizenwaarde daalde ontstonden er acute problemen. Dat het zover kon komen was voor een belangrijk deel te wijten aan de overvloed aan geld en de deregulatie in de financiële sector, waardoor de banken veel meer konden uitlenen zonder toezicht. Verbijsterend zult u zeggen! Het werd echter gewoon genegeerd door de beleggende struisvogels. Vervolgens kregen zakenbanken enorme klappen, aangezien dergelijke hypothecaire leningen (sub prime leningen) door hen “gesecuritiseerd” waren en als waardepapieren op de markt gebracht en verhandeld. In een paar jaar tijd had iedere zichzelf respecterende bank en institutionele belegger (waar geacht wordt meer dan gemiddelde kennis te zitten met betrekking tot beleggingen) flink wat leningen in hun portefeuille opgenomen. Inmiddels waren ook de boekhoudregels veranderd, waardoor partijen elk kwartaal moesten rapporteren tegen “marktwaarde”. Zodra de markt voor hypothecaire leningen illiquide werd in de moeilijkere tijden, zakte de “waarde”als een baksteen in diep water, tot op de bodem dus. Dat de waarde van de hypothecaire leningen, waarvan 90% wel gewoon hun betalingen ontving, alleen gekoppeld werd aan de slecht presterende 10% werd blijkbaar door de efficiënte en rationele markt niet ingeprijsd. Hoezo marktwaarde? Allemaal tegelijk door de exit deur. Men zou zeggen als de markt dan zo gedereguleerd was, dat alles mag, waarom dan niet de waardebepaling ook gedereguleerd? Het gevolg was dat wereldwijd deze leningen afgewaardeerd moesten worden kwartaal na kwartaal. De eerste echte onrust ontstond toen Bear Stearns in de problemen kwam in juni 2007, doordat hedgefunds die belegden in sub prime leningen, ingestort waren. Daarna kwamen meer financiële partijen in moeilijkheden en slaat de kredietcrisis, zij het eerst langzaam, ook over naar Europa, Engeland, Frankrijk, Duitsland en Nederland niet uitgezonderd. Na de 1e golf van de kredietcrisis hebben in de VS o.a. Countrywide, American Home Mortgage, Merrill Lynch het erg moeilijk, alsook Europese banken als de Royal bank of Scottland, UBS, Credit Suisse, ABN Amro enzovoorts. De 2e ronde van de crisis komt in juli 2008. De belangrijke hypotheekverstrekker Indymac valt om, Merril Lynch komt veel dieper in de problemen en wordt niet lang daarna overgenomen door Bank of America voor een fractie van de oorspronkelijke waarde. Net als Bear Stearns die voor een schijntje werd verkocht aan JP Morgan Chase. In deze gevallen speelde de Amerikaanse overheid en Federal Reserve een belangrijke rol om de crisis te bezweren.

Vervolg van pagina 1

De paniek begon pas echt met het faillissement van Lehman Brothers, wat de overheid en autoriteiten gewoon lieten gebeuren. Mochten andere grote partijen niet failliet gaan omdat dan het gevaar bestond dat het financiële systeem zou instorten, dit risico werd niet toegedicht aan Lehman Brothers. Dat was een misrekening van de eerste orde. Verdwijnt het vertrouwen, dan is het dweilen met de kraan open. Korte tijd later moest de Amerikaanse overheid Fannie Mae en Freddie Mac (de grootste landelijke hypotheekverstrekkers) overnemen, alsook AIG, de grootste schadeverzekeraar, waar voor een bedrag van uiteindelijk circa $150 miljard ingepompt werd. Het was goedkoper geweest om Lehman te redden en de piramide structuur niet te laten instorten. Lehman Brothers was groot genoeg om een kettingreactie te veroorzaken, die het vertrouwen in het financiële bestel dusdanig op de proef stelde, dat het schudde op zijn grondvesten. De vertrouwenscrisis veroorzaakte bijna een implosie in de financiële wereld, immers als de overheid belangrijke partijen niet meer redt wie dan wel? In Nederland kennen we de problemen van Fortis, die kopje onder ging, ABNAmro alsook Aegon die het net gered hebben. Dit werd beteugeld met ongekende financiële injecties om de motor op gang te houden waarbij het smeermiddel van de motor natuurlijk geld was. Door het gebrek aan vertrouwen ontstond er vervolgens een liquiditeitscrisis. Banken wilden elkaar gedurende lange tijd nauwelijks meer geld uitlenen, want wie kon zeggen of een financiële partij de volgende dag nog bestond? Hiervoor waren keiharde garanties van de FED en in Europa van de ECB nodig om dat weer op gang te krijgen. Banken zaten ook in spagaat, laten we het eens voor hen opnemen. Enerzijds de terreur van de boekhoudregels om tegen irreële marktwaarde (af) te waarderen, anderzijds ongelooflijke druk om meer eigen vermogen aan te houden in verhouding tot uitstaande leningen (solvabiliteit). Daarvoor moet er minder uitgeleend worden. En dan nog de druk om door te gaan met kredietverlening aan bedrijven en particulieren, terwijl ook nog eens de economische vooruitzichten slecht waren. Westerse en Aziatische overheden hebben op ongekende schaal de economie gestimuleerd om de daarop volgende vrije val te keren. Ook al werd een recessie, zoals gebruikelijk, veel te lang ontkend, waardoor maatregelen te laat zijn genomen. Net als beleggers willen overheden bij voorkeur liever geen slecht nieuws horen. De monetaire autoriteiten met de FED voorop, hebben nadat het kalf verdronken is, de rentes aanzienlijk verlaagd. In de VS van 5,25% naar circa 0%. Europa is veel langzamer gevolgd want men dacht op een eiland zonder economische betrekkingen te leven. Oorzaken kredietcrisis Laten we een aantal oorzaken even op een rijtje zetten. Vele factoren hebben we jaren eerder genoemd, echter de markt of de gevestigde belangen weten de afrekening vaak lang te rekken. De psychologie van de mens Dit blijft een onveranderlijke, bepalende factor voor alle gebeurtenissen, alsook voor de oorzaken hieronder beschreven. Op de beurzen, het gedrag en beslissingen van beleidsbepalers en van alle deelnemers aan de economie. Gedreven door groepsgedrag, eigenbelang, hebzucht, angst, en ego, dat niet wil leren van zijn fouten. Kuddegedrag waardoor ieder zich aansluit in het feestgedrang. Indien men niet deelneemt aan het feest is men een outcast. Het eigenbelang van de banken om andere banken geen geld meer uit te lenen. De hebzucht van beleggers om meer rendement te willen hebben zonder de risico´s nog te willen zien. De hebzucht van bankiers om zichzelf hoge bonussen uit te keren. De angst die alle feestgangers tegelijk naar de exit doet rennen en paniek veroorzaakt. Het ego dat doet verlangen naar macht, waardering en roem, zodat bijvoorbeeld Alan Greenspan gedurende decennia elke recessie bestreed met veel nieuw geld om de beste economische periode op zijn naam te hebben geschreven. Daarmee de kredietcrisis gezaaid te hebben en vervolgens een boek te schrijven om zichzelf te rechtvaardigen. FED politiek van geldcreatie Sinds de aandelencrash van 1987 heeft de FED bij elke dreigende recessie en crisis zijn toevlucht genomen tot het overspoelen van de markt met liquiditeiten. Gedurende jaren in de aanloop van de kredietcrisis konden institutionele partijen geld lenen tegen ca. 1% (FED funds) om dat vervolgens uit te zetten tegen een veel hogere rente bij eenieder die maar wilde lenen, onderpand of niet. Ook escaleerde door deze lage rente de vraag naar hoger renderende leningen, zoals verhandelbare hypotheken. Deze rol wordt door de FED ontkend. Bernanke meldde recent nog dat “het moeilijk was om de oorzaak van de huizenprijs bubble toe te dichten aan de monetaire politiek of de macro-economische omgeving” Deregulering (van het financiële systeem) Gedurende twee decennia voorafgaand aan de crisis werd het toezicht en de eisen (inzake onderpand, toekennen van leningen, solvabiliteitseisen) voor het verstrekken van leningen versoepeld.

Vervolg van pagina 2

Falend toezicht Overheden, monetaire autoriteiten en toezichthouders hadden geen besef van de risico’s en wilden geen spelbreker zijn op het feestje dat gevierd werd. Nu het mis is gegaan rollen ze over elkaar heen om scherper toezicht te houden, waardoor nog veel meer gesaneerd dient te worden en de effecten op de economie negatiever zullen zijn. Politieke druk en wetgeving (bijvoorbeeld om kansarmen hypothecaire leningen te geven) “The regulators were the key source of systemic risk that created the housing bubble, fed the mortgage boom and made the crash so widespread and catastrophic.” Onder enorme politieke druk werden banken gedwongen om kansarmen leningen te geven. Een voorbeeld: President Bush had uitgevonden dat veel Amerikanen zich niet een eigen huis konden veroorloven omdat ze het geld niet hadden voor de “downpayment”. Deze moest dus afgeschaft worden. Men zou zeggen dat er een belletje moet gaan rinkelen als mensen geen geld hebben. Securitization van hypothecaire leningen Hypothecaire leningen werden in stukken geknipt en verhandelbaar gemaakt, alsof de markt liquide genoeg was en de waarde goed kon worden geprijsd. Zodra de onzekerheid toesloeg ontstond een illiquide markt die tot veel lagere waarderingen leidde van alle leningen, wat weer enorme afboekingen op balansen tot gevolg had. IFRS en soortgelijke boekhoudregels Het streven was om zoveel mogelijk tegen marktwaarde te waarderen. Ter bevordering van de transparantie diende dit in de kwartaal rapportage doorberekend te worden. Dat werkte averechts en veroorzaakte een enorme kettingreactie. De rol van de banken bij elke crisis Bij elke belangrijke crisis in de afgelopen 300 jaar spelen banken een belangrijke rol. Eerst door ongebreidelde kredietverlening als de economie groeit. Zodra het kaartenhuis instort door faillissementen, werkeloosheid of andere problemen wordt de kredietkraan dichtgedraaid. In goede tijden mag ook alles, in slechte tijden wordt het toezicht verscherpt en nog steeds hebben beleidsmakers geen idee hoe het zover kon komen. Fraude van de rating agencies zoals Fitch, Moody´s en S&P Dit is ook een interessante. De rating agencies werden door belanghebbende partijen betaald om hun leningen te waarderen. Zo kon het gebeuren dat de hypothecaire leningen een Triple A waardering kregen, de hoogste waardering. Ongelooflijk maar waar. Vele institutionele partijen mochten alleen in Triple A beleggen, dus dat kwam goed uit want met een dergelijke waardering was iedereen gedekt. Streven naar aandeelhouderswaarde Ook aandeelhouders hebben druk uitgeoefend op de onderneming om zoveel mogelijk aandeelhouderswaarde te creëren. Op korte termijn dan. Dekkingsgraad pensioenfondsen De instortende marktwaarde van aandelen, obligaties en onroerend goed deden het belegde vermogen van institutionele beleggers onder het minimum vereiste vermogen (dekkingsgraad) dalen. Toezichthouders werden wakker en oefenen druk uit om maatregelen te nemen om dit te herstellen, echter zonder een toverstaf er bij te leveren. Aandelen verkopen of niet meer bijkopen drukt de aandelenmarkt nog meer en wederom is een kettingreactie het gevolg. Vooral de Nederlandse markt kent deze impact met zéér grote institutionele beleggers, zoals ABP. Een aantal van de oorzaken genoemd hebbende, is het natuurlijk duidelijk dat wantoestanden alleen kunnen ontstaan omdat beleidsmakers dat toestaan, door politieke, financiële belangen, door ego, het streven naar roem en macht of door incompetentie. Aan de andere kant dient men zich te realiseren dat het een cyclus is, die zich keer op keer herhaalt. Daar kan Matrix, als individuele partij, haar wel haar maatregelen voor treffen en voordeel halen, mits we geduld uitoefenen.

Vervolg van pagina 3

Impact Het hierboven beschrevene heeft een bijzonder negatieve invloed gehad op waardering van aandelen, obligaties en onroerend goed. Op hun diepste punt zijn aandelen 50 tot 70% in waarde gedaald. De Dow Jones daalde van een hoogtepunt van 14000 naar 6500. De AEX daalde van circa 500 naar 195 in maart 2009. Behalve staatsleningen zijn leningen van mindere kwaliteit fors in waarde gedaald. Staatsleningen echter werden een vluchthaven en zouden wel eens een nieuwe bubble kunnen blijken te zijn. De pensioenfondsen zagen hun dekkingsgraad dalen tot onder het vereiste, absolute minimum van 105. De dekkingsgraad is wat de financiële autoriteit vereisen met betrekking tot de waarde van de portefeuille in verhouding tot de verplichtingen. Het ABP bijvoorbeeld zag de dekkingsgraad in korte tijd dalen van boven de 150 naar 82. Thans is dat opgekrabbeld tot boven de 100, deels door de lage rente (wat weer schijnwinsten geeft door waarderingsregels). De druk was groot om aandelenbelangen af te bouwen wat in 2009 parallel liep met het dieptepunt van de markt in 2003. De situatie zal lange tijd problematisch blijven. De onroerend goed prijzen in de VS zijn inmiddels al met gemiddeld circa 20% gedaald. Vooral in Spanje en Engeland zijn de huizenprijzen al significant gedaald, de rest in mindere mate, maar zal volgen. Door de eerder beschreven vertrouwens- en kredietcrisis is wereldwijd de economie eind 2008 en begin 2009 in een ongekende vrije val gekomen. Na een –wederom ongekend- stimuleren van overheden is deze val tot staan gekomen. Overheden hebben op ongekende schaal (men spreekt van 9000 miljard dollar) geld in het financiële systeem en de economie gepompt. Zoals al eerder aangegeven zijn vele bedrijven en met name financiële partijen failliet gegaan, of al dan niet net op tijd overgenomen. Burgers worden getroffen door werkeloosheid, daling van de huizenprijzen en verdamping van hun vermogen van gemiddeld minstens 25%.Tot op heden is het vertrouwen in de Europese Unie en de VS en derhalve ook in de Euro en Dollar gehandhaafd, ondanks het enorme beroep op de kapitaalmarkt om de financiële injecties te financieren. Ook in groter verband werkt de G20 redelijk goed samen, waardoor er wel neiging tot protectionisme is, maar dit beperkt is gebleven. De kredietcrisis sloeg in een vroeg stadium over naar IJsland en recentelijk naar Dubai en Griekenland. Daar ligt nog een gevaar voor de toekomst. De economie Na een vrije val is de economie in de westerse wereld licht aan het herstellen. De huizenprijzen in de VS maken ook een herstel door. Eenieder, zelfs beleidsmakers die graag een positief bericht laten horen, is het er over eens dat het herstel zwak is, te zwak om de economie op eigen kracht een sterk langdurig herstel te laten doormaken. De consument heeft in 2009 nog weinig last gehad voor wat betreft het besteedbaar inkomen, maar zal dat in 2010 sterk gaan merken. Huizenprijzen in Europa dalen nog steeds en de werkeloosheid neemt toe. De bouwsector is bezig met een enorme krimp. Banken zijn erg terughoudend met kredietverlening. De (vermogens) positie van overheden, het bedrijfsleven, institutionele beleggers en consumenten zijn danig aangetast. Zal de economie dusdanig aan kracht gaan winnen dat we het kredietmonster definitief kunnen temmen.

Vervolg van pagina 4 Vergelijking met de crisis van 1929-1932 Onzes inziens dienen we de huidige situatie minimaal te vergelijken met de crisis van de dertiger jaren. De omvang van de credit bubble, is echter vele malen groter. Een vergelijking met de South Sea bubble in 1720 is wellicht meer op zijn plaats, waar de Engelse en Franse overheid min of meer gelijktijdig zelf een uitzonderlijke bubble hebben gecreëerd, zoals ook nu overheden dat met ruim geldpolitiek hebben gedaan. In de onderstaande grafiek ziet u een vergelijking van de aandelenmarkten van toen en nu:

AEX 2007-2009 DOW 1926-1937

13/7/2007 563 19/5/08 496 3/9/1929 381 17/4/1930 294 14/1/10 345

9/3/09 195 13/11/1929 198

8/7/1932 41

Daarin zien we dat de aandelenmarkten nu eerder aan de daling zijn begonnen en wat meer gedaald zijn voordat het eerste grotere herstel in 2009 kwam. Desalniettemin is de daling vergelijkbaar en het herstel ook, zelfs in hoogte van de Dow en AEX. De AEX is hersteld tot een niveau van circa 345, hetgeen aan de bovenkant van de range ligt, maar net zo goed had kunnen stoppen bij 250. Zeker in markten die zeer snel dalen, kan het herstel nogal eens kort zijn. Het is niet meer dan normaal dat de beurs opveert na een dermate sterke daling. Er gloort altijd wel weer hoop omdat overheden maatregelen nemen. Een andere factor is dat de economie na een vrije val op een gegeven moment herstelt, al is het alleen al door inhaalvraag. In 1929 daalde de economische groei minder dramatisch, hetgeen ook te maken had met een geringere internationale verwevenheid. In de huidige tijd slaat een crisis dankzij internet veel sneller over de wereld. De mate van herstel en het patroon van herstel duidt er beide op dat we niet zijn begonnen aan een nieuwe bull market, ook al is de procentuele stijging vanaf het dieptepunt in 2009 (195) groot. Daar komt bij dat een daling in beurs of economie in 9 van de 10 gevallen uit 3 fasen bestaat. De eerste daling, die we zowel in de beurs als economie al hebben gehad. Daarop volgt een herstel en vervolgens een hernieuwde daling. Mocht de crisis enigszins het monster zijn van de dertiger jaren, dan kunt u aan de grafiek van de Dow toentertijd zien wat ons te wachten kan staan. Dat wilt u niet meemaken, daarom is voor deze jaren voorzichtigheid troef.

Vervolg van pagina 5 Verwachtingen voor 2010 We hebben een vrij uitgebreide beschrijving van de historie gegeven om duidelijk te maken hoe ernstig de situatie was en is. De mens heeft de neiging om dat heel snel te vergeten als er even opgelucht adem gehaald lijkt te kunnen worden. Zijn de oorzaken van kredietcrisis nu weg, is de economie sterk genoeg? Dat is de vraag. Het antwoord op de oorzaken is NEE, op de economie, heel misschien. Allereerst zijn de meest financiële partijen weer gered door overheden, er worden weer enorme winsten gemaakt en bonussen uitgekeerd. Kortom de hoeveelheid geld komt niet in de economie, maar vindt opnieuw zijn weg naar de markten. Als beleidsmakers dat niet zien en hun rol ontkennen (zie Bernanke FED) dan wordt er niets geleerd. Dat doet het ergste vrezen. Het probleem is groter geworden, want het zieke, aan geld verslaafde, financiële systeem heeft een gigantische injectie gekregen. De kredietcrisis bij financiële partijen en het bedrijfsleven lijkt enigszins bezworen, maar de sanering is pas net in gang gezet. De overheden hebben feitelijk de kredietcrisis overgenomen. Het grote gevaar is nu, dat de crisis overslaat op landen, waar een vertrouwenscrisis kan uitbreken. Wat gebeurt er als het medicijn uitgewerkt is en de patiënt weer achteruit gaat? De geïnjecteerde bedragen zullen moeten worden teruggehaald via de belastingen, wat voor jaren negatief is voor de economische groei. Worden de tekorten niet binnen al te lange tijd (hoeveel is dat? Een paar jaar?) teruggedraaid, dan kan er een vertrouwenscrisis ontstaan, zodra getwijfeld wordt aan de draagkracht of betrouwbaarheid van een land. Met alle gevolgen van dien voor bijvoorbeeld de dollar. Neemt het vertrouwen in de VS af, komt er te weinig geld binnen om tekorten te financieren, dan gaat de rente omhoog. Dan stijgen de lasten en hebben we een gevaarlijke kettingreactie. Meer geld creëren maakt het alleen maar erger, want dan ontstaat hyperinflatie. Het is dus zaak voor de Amerikaanse overheid om het vertrouwen te behouden, ondanks het creëren van geld zonder onderpand. Was dat niet de uitdaging van de markt voor hypothecaire leningen? Toezichthouders, die wakker zijn geworden, verzwaren de eisen richting banken voor kredietverlening. Krediet mogelijkheden voor bedrijfsleven en consument worden fors teruggebracht zodat banken meer vermogen krijgen in verhouding tot uitstaande leningen. Banken worden ook zelf steeds terughoudender vanwege de economische problemen, ook negatief voor de economische groei. Het is nog altijd zo geweest dat na een crisis een overvloed aan geld werd ingekrompen, dus ook nu. Het effect is prijsdaling, want er is minder geld. Zodra het systeem is uitgeziekt, kan er weer groei komen. De genezing van het financiële systeem zal jaren vergen om het weer enigszins in de pas te laten lopen met de onderlinge reële economie. Zoals bekend lopen beurzen fors vooruit op de economische ontwikkelingen. Wij verwachten dan ook dat in 2010 de beurzen fors onderuit zullen gaan. De problemen in de economie wijzen er op, alsook de te verwachten hogere belastingen, het inkrimpen van de kredieten, maar bovenal de aangetaste financiële positie van beleggers. Het patroon in onze methodiek wijst er op, dat er nog een keer een daling naar 200-250 komt. Daarbij kunnen we aantekenen dat wij het bij alle grotere correcties vanaf 1998 goed voorzien hebben. Zeker is niets maar dit is wel kansrijk! Eigenlijk hadden we al voor het laatste kwartaal 2009 een daling voorzien, echter het is inmiddels bekend dat “massale ontkenning” dat tijdstip kan verleggen. Hoe dan ook is dit geen moment om in aandelen te gaan, zie ook de volgende statistiek.

Vervolg van pagina 6 Year

DJIA High

DJIA Low

% Fall

1889

May 17, 1890

Dec 08, 1890

-23%

1899

Sep 05, 1899

Sep 24, 1900

-32%

1909

Nov 19, 1909

Sep 25, 1911

-27%

1919

Nov 03, 1919

Aug 24, 1921

-47%

1929

Sep 03, 1929

Dec 16, 1930

-59%

1939

Sep 12, 1939

Jun 10, 1940

-28%

1949

Jun 12, 1950

Jul 17, 1950

-13%

1959

Jan 05, 1960

Oct 25, 1960

-17%

1969

Dec 03, 1968

May 26, 1970

-36%

1979

Feb 13, 1980

Apr 21, 1980

-19%

1989

Jul 16, 1990

Oct 11, 1990

-21%

1999

Jan 14, 2000

Sep 21, 2001

-30%

2009

Jan 2010

????

????

Source: McMinn, 2009. In deze statistieken vindt de Dow een bodem in een jaar eindigend op “2” en heeft vervolgens een grote kans om een top te maken in een jaar dat eindigt op “6” of “7”. Vervolgens ontstaat er een correctie om opnieuw een top te maken in een jaar eindigend op “9”of “0” na deze top volgt dan een zware correctie! Kijken we naar het afgelopen decennium dan was er een top begin 2000 en vervolgens een bodem in 2003. De daarop volgende top was in augustus 2007, er volgde een forse correctie vanaf dat moment, waarna de markt in 2009 weer begon te herstellen om zeer waarschijnlijk een top in 2010 te maken. Daaraan voegen wij een verwachting toe voor wat betreft een cruciale periode in 2010. Dat zal zijn vanaf juni 2010, waar de markt zeer kwetsbaar wordt, om mogelijk in augustus een belangrijkere bodem te vormen. Vooralsnog dienen we grotendeels uit de aandelenmarkt te blijven. Indien de aandelenmarkt zijn langjarige bodem gaat vormen, zullen de rendementen hoog genoeg zijn om een inhaalslag te maken. Het kan echter snel gaan. Zo hebben wij in 2008 ondanks de historisch zwakke omstandigheden een uitstekend rendement behaald. Door tijdig uit de aandelenmarkten te gaan en na een correctie de markt te betreden hebben wij met een zeer laag risico gebruik gemaakt van de beweeglijkheid van de beurs. Ook onder de zwaarste omstandigheden. Tsunami “Goh papa kijk eens! Het water verdwijnt!” Zegt het jongetje dat aan het strand een luchtkasteel aan het bouwen is onder leiding van zijn vader. Papa haalt de rest van de familie erbij en korte tijd later komen steeds meer mensen toegelopen om maar niets te missen van het mirakel. Tot verwondering van de dieren, die maken dat ze wegkomen, lopen de mensen snel veel verder de zee in of waar de zee eerst was. Vanuit hun ooghoeken zien enkelen van hen een paar mensen snel weglopen van het strand. “Zie je die ene kerel daar? Die deed al nooit gezellig mee met onze groep”. Zegt de ene dame tegen de andere. “kijk eens” schreeuwen vele mensen opgewonden tegelijk...”daar staat een hele hoge muur in de zee” zegt een ander. “Papa, ik wil weg dat water komt hierheen” en het jongetje is de eerste die begint te rennen nu in de goede richting. Papa roept hem nog na “stel je niet aan, er is niets aan de hand”. Hij kijkt nog een keer met de handen in de zij, tot het eindelijk tot hem doordringt.... Het herstel in 2009 rijst op als een enorme muur, staande op de bodem, die zichtbaar is geworden. Laten we zorgen veilig en droog te staan voordat de golf omslaat. Dat risico willen wij niet lopen.