matige
alcohol consumptie
positiefvoor gezondheid
Resultaten van 30 jaar wetenschappelijk onderzoek
Matige en regelmatige alcoholconsumptie heeft ‘overall’ een positief effect op de gezondheid van de meeste volwassenen. Dit geldt niet alleen voor het drinken van wijn, maar evenzeer voor bier en gedistilleerde dranken. Dit blijkt uit de resultaten van ruim 30 jaar wetenschappelijk onderzoek. Wanneer we op bevolkingsniveau de ongunstige effecten van matige alcoholconsumptie op borstkanker en kanker in het mond- en halsgebied en de gunstige effecten op hart- en vaatziekten en diabetes beschouwen dan zijn de positieve effecten groter dan de negatieve gezondheidseffecten. In hoeverre matig drinken ook in de individuele situatie verstandig is, is een individuele keuze waarbij rekening moet worden gehouden met persoonlijke omstandigheden en risicofactoren. De (huis)arts of diëtist kan hierbij adviseren.
Matig = goed; dus meer = beter? Dat ‘matig drinken’ goed is voor de gezondheid, betekent niet dat ‘méér drinken’ nóg beter is. Integendeel! Overmatige alcoholconsumptie is schadelijk voor de gezondheid: het verhoogt het risico op veel ziekten, o.a. bepaalde vormen van kanker, leverziekten, op sociale problemen en ongevallen.
Wat is matige alcoholconsumptie? De Nederlandse Gezondheidsraad verstaat onder ‘matige alcoholconsumptie’ voor diegenen die drinken: maximaal 1 standaardglas per dag voor volwassen vrouwen en maximaal 2 standaardglazen per dag voor volwassen mannen.
Gezondheid en voortijdig overlijden Het effect van matige alcoholconsumptie op gezondheid kan worden uitgedrukt als het risico op voortijdig overlijden. In Nederland overlijden jaarlijks ca. 136.000 mensen. Coronaire hartziekten zijn de belangrijkste doodsoorzaak, op de voet gevolgd door longkanker. Ook overlijden veel mensen aan andere hart- en
12.000 10.000 8.000 6.000
Figuur 1
4.000
De 10 belangrijkste doodsoorzaken
2.000
Diabetes Mellitus
Borstkanker
Luchtweg infectie Dikkedarm kanker
COPD
Hartfalen
Beroerte
Dementie
0 Longkanker
in Nederland. (Bron: CBS, 2010)
Coronaire hartziekten
aantal overledenen
vaatziekten, zoals beroertes en hartfalen (zie figuur 1).
doodsoorzaak
Uit een meta-analyse op basis van 34 wetenschappelijke studies blijkt dat er een ‘J-vormige’ relatie is tussen het drinken van alcoholhoudende dranken en het risico op voortijdig overlijden (zie figuur 2). De grafiek laat zien dat er bij consumptie tot 2 (voor vrouwen) en tot 4 (bij mannen) glazen per dag sprake is van een lager risico op voortijdig overlijden dan wanneer men helemaal geen alcohol drinkt of te veel drinkt. De grootste risicoverlaging zien we bij consumptie van gemiddeld een ½ glas alcoholhoudende
Figuur 2 Het relatieve risico op voortijdig overlijden bij mannen en vrouwen, gerelateerd aan de hoeveelheid alcohol per dag op basis van 34 onderzoeken. (Bron: Di Castelnuovo e.a., 2006)
40 30 20 10 0 -10
= vrouwen = mannen
-20 -30 0
1
2
3
4
5
6
7
alcoholconsumptie (standaardglazen/dag)
De belangrijkste ‘plussen’ en ‘minnen’ van matige alcoholconsumptie
plus
Gunstig effect op hart- en bloedvaten
In wetenschappelijk onderzoek is aangetoond dat mensen die regelmatig een matige hoeveelheid alcoholhoudende drank consumeren, 20-30% minder kans hebben om te overlijden aan hart- en vaatziekten dan geheelonthouders en zware drinkers.
risico op voortijdig overlijden (%)
= vrouwen = mannen
risico op voortijdig overlijden (%)
drank per dag.
4
3
2
1
-1
-2
-3
In Nederland leven meer dan 1 miljoen mensen met een hart- of vaatziekte, zoals angina pectoris, hartfalen of mensen die een beroerte of hartinfarct hebben gehad. Jaarlijks sterven in Nederland ca. 40.000 mensen aan hart- en vaatziekten en een kwart van hen is jonger dan 75 jaar. Een risicoverlaging van 20 tot 30% heeft dus grote gezondheidsimpact. Het lagere risico op hart- en vaatziekten bij matige alcoholconsumptie wordt veroorzaakt door: •
Verhoging van het (gunstige) HDL-cholesterol in het bloed
•
Verlaging van het plasma fibrinogeen (en daardoor het stollingsvermogen)
•
Grotere gevoeligheid voor insuline en daardoor kleinere kans op diabetes type 2.
plus
Minder kans op diabetes type 2
Ongeveer 900.000 Nederlanders hebben diabetes type 2. Verwacht wordt dat dit aantal in de toekomst nog verder zal stijgen. Uit een wetenschappelijke overzichtsstudie met 15 onderzoeken blijkt dat matige alcoholconsumptie het risico op het ontwikkelen van diabetes type 2 met 30% verlaagt. Bij zwaar drinken neemt het risico op diabetes type 2 juist toe (zie figuur 3). Diabetes patiënten hebben een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Andere complicaties bij diabetes zijn problemen met de ogen, nieren, voeten,
risico op diabetes type 2 (%)
maag etc.
Figuur 3 Het relatieve risico op het ontwikkelen van
10 5 0 -5 -10 -15
diabetes type 2 gerelateerd aan het aantal
-20
geconsumeerde standaardglazen alcohol
-25
per dag op basis van 15 onderzoeken.
-30
(Bron: Koppes e.a., 2005)
-35 0
1
2
3
4
5
6
7
alcoholconsumptie (standaardglazen/dag)
De verklaring voor het gunstige effect van matige alcoholconsumptie op diabetes type 2 en op de complicaties die hier mee samenhangen is o.a. dat matige alcoholconsumptie gepaard gaat met een grotere gevoeligheid van de lichaamsweefsels voor insuline.
plus
Verlaagd risico op bepaalde vormen van dementie
Matige alcoholconsumptie door ouderen verkleint het risico op dementie. Ook hier is sprake van een J-vormige relatie. In onderzoeken wordt bij matige drinkers een risicoreductie gevonden van 40% op zowel Alzheimer als vasculaire dementie ten opzichte van geheelonthouders. Bij hogere consumptie neemt het risico weer toe.
min
Hoger risico op borstkanker
In Nederland zijn zo’n 100.000 vrouwen die borstkanker hebben of hebben gehad. Jaarlijks overlijden er ongeveer 3.200 vrouwen aan borstkanker. Van hen zijn er ca. 1.280 jonger dan 75 jaar en zijn er ca. 350 jonger dan 50 jaar. Bij vrouwen tussen 35 en 50 jaar is borstkanker de belangrijkste doodsoorzaak. Bij oudere vrouwen zijn hart- en vaatziekten de belangrijkste doodsoorzaak. Het risico op het krijgen van borstkanker is afhankelijk van diverse factoren die maar voor een beperkt deel te beïnvloeden zijn: o.a. de leeftijd bij de eerste menstruatie en bij de eerste zwangerschap, aantal zwangerschappen, duur van borstvoedingsperiode, gebruik van de hormoontherapie, voldoende lichaamsbeweging.
We weten inmiddels dat ook alcoholconsumptie het risico op het ontstaan van borstkanker verhoogt. Het risico dat een Nederlandse vrouw voor haar 75e jaar borstkanker krijgt, is gemiddeld 8,8%. Bij het dagelijks drinken van één glas alcoholhoudende drank stijgt dit risico naar 9,5%, een stijging van 8%.
Figuur 4 Verandering in kans op krijgen van borstkanker in relatie tot hoeveelheid geconsumeerde standaardglazen alcohol/dag. (Bron: Smith-Warner, 1998)
min
verandering in risico op borstkanker (%)
Bij hogere alcoholconsumptie neemt het risico recht evenredig toe (zie figuur 4). 60 50 40 30 20 10 0 0
1
2
3
4
5
alcoholconsumptie (standaardglazen/dag)
Hoger risico op kanker in mond- en halsgebied
Matige alcoholconsumptie verhoogt het risico op kanker in de mondholte, keel en slokdarm. Gelukkig komen deze vormen van kanker relatief weinig voor (ca. 1.450 per jaar). In het overgrote deel gaat het daarbij om mensen die niet alleen alcohol drinken maar ook roken. Het lijkt er op dat alcohol de huid beter doordringbaar maakt, waardoor kankerverwekkende stoffen uit sigaretten schade kunnen aanrichten in dieper gelegen cellen in het mond- en halsgebied.
Drinkpatroon Er komen steeds meer aanwijzingen dat zowel regelmaat als matigheid bij de consumptie van alcoholhoudende drank van belang is. Piekgebruik wordt, ook op basis van gezondheidseffecten, ontraden, zelfs wanneer dit piekgebruik gemiddeld op weekbasis niet tot overmatige alcoholconsumptie leidt.
Wanneer geen alcohol In sommige situaties is ook matige alcoholconsumptie niet verantwoord. Bijvoorbeeld bij zwangeren, jongeren in de groei of in combinatie met verkeersdeelname.
Genieten Er zijn vele redenen waarom mensen er voor kiezen om geen alcohol te drinken. Niemand zal hen aanraden om te starten met drinken omdat het goed is voor hun gezondheid. Alcoholhoudende dranken drink je tenslotte om van te genieten, niet om medische redenen.
6
Conclusie Uit de resultaten van ruim 30 jaar wetenschappelijk onderzoek kan worden geconcludeerd dat matige consumptie van alcoholhoudende drank past binnen een gezonde leefstijl en overall een positief effect heeft op de gezondheid van de meeste volwassenen. Ook het drinkpatroon is daarbij van invloed: regelmatige matige consumptie geeft de meeste gezondheidswinst. Te veel drinken brengt gezondheidsrisico’s met zich mee en is nooit verstandig. De gevonden gezondheidseffecten hangen samen met alcohol en zijn onafhankelijk van het type alcoholhoudende drank (bier, wijn, gedistilleerd). Bij de afweging of matige alcoholconsumptie ook in het individuele geval verstandig is, moet rekening worden gehouden met persoonlijke omstandigheden en risicofactoren. Meer informatie is te vinden op: www.alcoholengezondheid.nl
Stichting Alcohol Research Postbus 10413 2501 HK Den Haag
[email protected] www.alcoholengezondheid.nl
