MATERIËLE CULTUUR VAN DE GRIEKS-ROMEINSE WERELD College 5: 20 april 2015 Een inleiding in de archeologie van Griekenland, Etrurië en Rome Prof. dr. Ruurd Halbertsma (Rijksmuseum van Oudheden/Universiteit Leiden)
Attisch aardewerk, 6e – 5e eeuw BCE Thema’s
- Mythologie (merendeel) - Dagelijks leven - Symposium, wijngenot Gebruik - Wijnservies - (Votief-)geschenk - Export-artikel (met name Etrurië)
Achilles verleent EHBO aan Patroclus.
Bij de smid: assemblage van standbeelden…
Het symposium: mannen onder elkaar…
GRIEKSE SCULPTUUR DE ARCHAÏSCHE EN KLASSIEKE PERIODEN, 6E – 4E EEUW BCE
Begin monumentale sculptuur in Griekenland: 7e eeuw BCE, oriëntaliserende periode. Stichting handelspost Naukratis in Nijldelta Egypte, ca. 630 BCE
Begin monumentale sculptuur in Griekenland: 7e eeuw BCE, oriëntaliserende periode. Stichting handelspost Naukratis in Nijldelta Egypte, ca. 630 BCE
Monumentaliteit: ‘mislukte’ kouros op Naxos, ca. 10 meter hoog…
Mislukte kouros op Naxos
Sounion-kouros Ca. 600 BCE
Anavysos-kouros ca. 530 BCE
Aristodikos ca. 500 BCE
Kritios-kouros ca. 480 BCE
Sounion-kouros, ca. 600 BCE, h. 3.05 m. - ‘blokvormig’ voorkomen - Anatomische details lineair weergegeven, groeven en richels - Drie spierlagen boven navel (= 2) - Knieën schematisch - Plat, vierkant hoofd, oor gestileerd als krakeling - Lang haar, gestileerd weergegeven
Anavysos-kouros, ca 530 BCE, h. 1.94 m. -
Delen anatomie beter gevormd, plastisch Stand minder ‘stijf’ Spieren organischer, nog wel drie lagen boven navel Hoofd ronder van vorm, oor correct Haar gestileerd, volgt de ronding van de schouder
Inscriptie: ‘Sta stil en toon uw medelijden naast Kroisos’ graf. Hij is gestorven, hem heeft ooit in de voorste gelederen ten gronde gericht de wrede Ares’ (oorlogsslachtoffer)
Aristodikos, ca. 500 BCE, h. 1,95 m. -
Anatomie goed begrepen, organisch geheel Gewicht op achterste been, kanteling van bekken Twee spierlagen boven navel Archaïsche glimlach verdwijnt, haar niet meer gestileerd Ogen en oren correct weergegeven Schaamhaar curieus gestileerd in stervorm
Inscriptie: ‘(Het grafbeeld) van Aristodikos’
Kritios-kouros, ca. 490-480 BCE, h. 0,86 m. - Uit het ‘Perzenpuin’ op de acropolis Athene - Vrije stand, rechterbeen voorwaarts - Linkerbeen ‘standbeen’ - Draaiing in onderlichaam en hoofd - Lang haar, maar opgebonden
Laat-archaïsche periode: beweging in de beeldhouwkunst (reliëfs) – basis van Kouros
Nikandre-kore, Ca. 650 BCE
Berlijnse kore, ca. 575 BCE
Akropolis 675 ca. 520 BCE
‘Botticelli-kore’, ca. 500 BCE
Nikandre-kore, ca. 650 BCE, h. 1,75 m. - Plankachtig beeld, ca. 17 cm. diep, vergelijk de eerdere idolen… - Driehoekige hoofdvorm (= ‘Daedalisch’) - Plooiloos gewaad
Inscriptie: ‘Nikandre heeft mij als wijgeschenk opgesteld voor de Trefzekere Uitgietster van Pijlen. De dochter van Deinodikes van Naxos, uitmuntend boven de anderen, van Deinomenes de zuster, van Phraxos thans de echtgenote.’
Berlijnse kore, ca. 575 BCE, h. 1,93 m. - Archaïsche glimlach, met hoekige lippen - Plooien weergegeven, maar strak: geen verschil tussen dunne stof van onderhemd (peplos) en mantel over schouders - Rijke sieraden - Amandelvormige ogen - Nog geen lichaamsvormen, ‘zuil-achtige’ opbouw
Phrasikleia, ca. 550 BCE, h. 2,11 m. Plooival natuurlijker, lichaamsvormen aangegeven, rechterhand ‘actief’ met het gewaad. Veel kleurresten bewaard.
‘Grafteken van Phrasikleia, meisje (korè) zal ik heten voor altijd, in plaats van huwelijk van de kant van de goden dat gekregen hebbend als naam.’
‘Aristion uit Paros heeft mij gemaakt.’ [grafbeeld uit Myrrhinus, Attica]
Kore Acropolis 675, ca. 520 BCE, h. 0,55 m. - Vervolmaking van plooival, details kleding met verf aangebracht - Lichaamsvormen steeds duidelijker zichtbaar onder kleding - Ingewikkelde kapsels - Favoriete dracht: dunne chiton met himation
Kore Acropolis 674 (‘Botticelli kore’), ca. 500 BCE, 0,92 m. - Kleding en haardracht steeds verfijnder - Archaïsche glimlach verdwijnt - Verinnerlijking van de blik
Stefanie Trojan: Akt
Griekse kunst ná de Perzische Oorlogen: de ‘Strenge Stijl’, 500/480 - ca. 450 BCE: - Vereenvoudiging van vormen, simplificering, liever de peplos dan de chiton - Verzwaring van de vormen: randen om ogen, zware kin, volle lippen, zware plooien - Beweging (al eerder op reliëfs en vaasschilderkunst) nu ook in ‘ronde’ beelden
- Uitdrukking van emotie, pijn, genot - Realisme: rimpels, navelplooien, aderen
Standbeeld ‘Aspasia’, typisch voorbeeld voor de ‘Strenge Stijl’, ca. 480 BCE - Onderkleed (chiton? peplos?) - Lang, zwaar bovenkleed (himation)
- Zware, minimalistische plooien, als ‘ketting’ en als ‘V’ - Eenvoud, na alle exuberantie van de laatarchaïsche periode
Voorbeelden ‘Strenge Stijl’: De Zeustempel in Olympia, 470 – 457/6 BCE (Pausanias)
De appels der Hesperiden
De vogels van Stymphalos
De Stier van Kreta
De Stallen van Augias
Voorbeelden ‘Strenge Stijl’: monumentale bronzen beelden ‘Zeus van Artemision, ca. 460 BCE, 2,09 m.
Votief-reliëf voor Hercules, Ostia, 2e eeuw CE Scavi di Ostia, Italië
Midden 5e eeuw BCE: overgang van ‘Strenge Stijl’ naar ‘Hoog-Klassiek’ De bronzen diskobolos van Myron, slechts bekend door Romeinse, marmeren kopieën
Probleem nog steeds: de frontaliteit…
- Vergelijk metopen en gevelvelden van tempels, maar… - Aan sculptuur ‘in het rond’ kunnen andere eisen gesteld worden
De ‘grote leidsman’: Polykleitos, 2e helft 5e eeuw BCE - Werkte voornamelijk in brons - Was ook theoretisch schrijver, de ‘Kanon’ (meetlat, richtsnoer) - Lichaam = harmonieus geheel – eenheden verhouden zich tot elkaar in ‘symmetria’, harmonie van alle onderdelen - Polykleitos schiep een beeld als illustratie van zijn theorieën, de Doryphoros (lansdrager)?
-
Uitvinder van de ‘contrapost’, lichaam in rust = lichaam in beweging!
De ‘Mantua Apollo’, vroeg werk van Polykleitos (kopie). Strenge Stijl-gezicht, maar beweging in torso…
Anatomie rondom in orde…
De ‘Diadoumenos’ – atleet, die zijn overwinningslinten strak trekt: ‘gouden’ medaille !
De ‘Bronzen van Riace’, ca. 450 BCE, h. ca. 2 m. - Naakte strijders, heroën? Trojaanse oorlog?
-
Ogen ingelegd met ivoor en glas Tanden van zilver Lippen en tepels van rood koper Duidelijke invloed van Polykleitos
= Verisme
Het Parthenon: tempel en sculpturen, 447-432 BCE
Het Parthenon: ‘tempel van de maagd Athena’ - Nieuwbouw 447-432 van verwoeste tempel (inname Athene door de Perzen, 480 BCE) - Architecten: Iktinos en Kallikratès - Decoratieprogramma: Pheidias (standbeeld, metopen, friezen, pedimenten)
- Deel van herinrichting Akropolis onder Perikles: Parthenon, Propylaea, Erechtheion en Athena Nikè - Roem en glorie van Athene: overwinning over de Perzen, hegemonie in Griekenland…
Architectuur: Iktinos en Kallikrates
- Curvatuur - Entasis - Optische illusies “All follow the rule of being built to delicate curves.” (Gorham Stevens)
Curvatuur: niet één lijn is recht – ieder blok op maat gemaakt…
Entasis: zuilen lopen taps toe
Metopen: 446-440 BCE
- Als eerste uitgevoerd, nog in de ‘Strenge Stijl’ - Oostzijde: gigantomachie - Westzijde: amazonomachie - Zuidzijde: kentauromachie - Noordzijde: Trojaanse Oorlog
Frontaliteit, weinig organische samenhang = ‘Strenge Stijl’
Latere ‘hand’: meer samenhang en spanning, organischer geheel
Het fries (442-438) : geïdealiseerde versie van Panathenaeïsche Processie - Goden en mensen verenigd in heilige handeling - Idealisering van Atheense jeugd - Afwisseling van rust en beweging: klassiek RHYTHMOS - Canon voor latere verhalende friezen…
De pedimenten (438-434): als laatste vervaardigd – rijke, klassieke stijl - Oost: de geboorte van Athena - West: Athena en Poseidon – wedstrijd om de Stad
West pediment: linkerzijde
West pediment, rechterzijde
Zogenaamde ‘Natte Stijl’
Cultusbeeld Athena Parthenos - Chryselefantine (houten kern, bekleed met edelmetaal en ivoor) - Athena met Nikè - Gemaakt door Pheidias
1687: Venetianen onder admiraal Morosini belegeren Athene. Parthenon vernietigd.
Edward Dodwell, View of the Parthenon from the Propylaea, uit: Views in Greece, London 1822.
Henri Cartier-Bresson in Engeland: 1951
The British Museum !
