Martine Leewis en Harm Albert Zanting
Klimaat voor waterlanders
[ 2 ] Klimaat voor waterlanders
[ 3 ] Klimaat voor waterlanders
Martine Leewis en Harm Albert Zanting
Klimaat voor waterlanders
Delft, 2011
ISBN 978-90-5972-518-8 Uitgeverij Eburon Postbus 2867 2601 CW Delft tel.: 015-2131484 / fax: 015-2146888
[email protected] / www.eburon.nl Eindredactie en tekstadvies: Jan Dobbe, www.jandobbe.nl Omslagontwerp en opmaak binnenwerk: Studio Linksboven, www.linksboven.nl Gedicht: Jantine Dijkstra, www.dichterinbedrijf.nl © 2011 Martine Leewis en Harm Albert Zanting. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbende.
[ 5 ] Klimaat voor waterlanders
Klimaat voor waterlanders
7
Klimaat voor waterlanders
12
Vecht niet tegen chaos, omarm hem
22
Investeer in plaatselijke coalities
50
Goede leiders maken het halve werk
62
Snap wat mensen beweegt Het moet wel kloppen: kwaliteit leveren
94
En nu ‘voor het echie’ – zorgen dat het lukt Brief aan de Deltacommissaris Dankwoord
78
114 118
Let’s make better mistakes tommorrow
[ 7 ] Klimaat voor waterlanders
Klimaat voor waterlanders
Het is 3 september 2008, de Deltacommissie presenteert haar adviezen. In zijn rapport ‘Samen werken met water’ maakt voorzitter Cees Veerman duidelijk dat we in Nederland afstevenen op serieuze waterproblemen. Met name klimaatverandering is de drijvende kracht achter hoge waterstanden op zee en in de grote rivieren, maar ook veel meer neerslag én toenemende schaarste aan zoet water in de zomer zijn aanzwellende bedreigingen. Ook zonder klimaatverandering zijn er echter problemen genoeg met de Nederlandse waterveiligheid en watervoorziening. De schaal en omvang van die problemen vragen om flinke ingrepen. “Niet acuut, maar wel urgent” is de strekking van Veermans analyse. Met andere woorden, we hebben tijd om maatregelen te bedenken en voor te bereiden, maar we moeten wel vandáág beginnen. Deze boodschap wordt in eerste instantie met oorverdovende instemming ontvangen. Politiek, deskundigen, pers, bedrijfsleven – vrijwel overal wordt de analyse gedeeld en is er instemming met de koers die Veerman voorstelt. Het kabinet reageert binnen enkele dagen en kondigt aan dat men het leeuwendeel van de aanbevelingen overneemt. En in het Nationaal Waterplan dat ruim drie maanden later verschijnt, worden die aanbevelingen meteen omgezet in voorstellen voor beleid. Begin 2009 wordt de interministeriële Stuurgroep onder leiding van de ministerpresident ingesteld en gaat een ambtelijke groep hard aan het werk om de noodzakelijke en beloofde Deltawet voor te bereiden. Eind 2009 is de
[ 8 ] Klimaat voor waterlanders
conceptwet klaar en kan worden voorgelegd aan de adviescolleges. Ook worden er voor het einde van 2008 al voorbereidingen getroffen voor de aanstelling van de nieuwe Deltaregisseur. In januari 2009 gaat een ambitieus team van kwartiermakers in vliegende vaart van start. Een hoofdlijn wordt geschetst en deelprogramma’s worden onder druk gezet om plannen van aanpak te maken. In het crisis-investeringspakket van het kabinet wordt en passant ook een miljard euro per jaar voor het Deltafonds geregeld, een geldstroom die in 2020 op gang zal komen. En tot slot wordt in november de Deltaregisseur – inmiddels omgedoopt tot Deltacommissaris – benoemd. En niet de minste: Wim Kuijken, één van de meest invloedrijke topambtenaren van de afgelopen jaren gaat de klus doen. Het Deltaprogramma staat in de steigers.
‘Maakt kwaliteit plaats voor matigheid?’ Kortom, in ‘Den Haag’ wordt anno 2009 een prestatie van formaat geleverd. Petje af. Er wordt ongebruikelijke daadkracht getoond, en daarin schuilt nu juist het risico. Het succes van het Deltaprogramma wordt immers over dertig jaar niet afgemeten aan Haagse besluiten, maar aan echte veranderingen ‘in het veld’. Nederland moet op de schop in het IJsselmeergebied, in de Rijnmond, langs de kust, in de Zuidwestelijke Delta en langs de rivieren. Met andere woorden, die Haagse prestatie van formaat moet nu zo snel mogelijk een uitvoeringsprogramma worden. Als dat lukt, komt ‘acuut’ ook over dertig jaar niet aan de orde. Maar het succes is lang niet zeker. Als het gaat op de oude manier, dan gaat het zeker niet lukken. We zien veel te vaak dat de kwaliteit die er nog wel is bij het formuleren van het beleid, verdwijnt als dit beleid in de praktijk moet worden gebracht. We zien met lede ogen hoe kwaliteit plaatsmaakt
beleidsmakers in ‘Den Haag’, als de lokale bestuurders voorbijgaan aan de praktijk- en
nieuw in zicht
vakkennis, betrokkenheid en ambitie die lokaal wel degelijk voorhanden zijn. De uitvoering is te veel in handen van rijksinstanties met veel te weinig directe betrokkenheid en zonder te snappen waar het in de praktijk werkelijk om gaat. Daardoor kan noodzakelijke kwaliteit niet worden geleverd en verzandt men in procedures, regels en machtsspelletjes. Instituties hebben er belang bij om ‘het volgens de regels te doen’ en zijn er te weinig op uit om ‘kwaliteit te leveren’. Om dit tij te keren pleiten wij ervoor om anderen die ertoe doen de ruimte te geven. Dat zijn de lokale deskundigen, de praktijkmensen, ondernemers, bestuurders, bedrijfsleven en natuurvoorvechters die de wil, de ambitie en de passie hebben om hun eigen leefomgeving beter in te richten. Vooral zij zijn prima in staat om met een passende en dus effectieve oplossing te komen.
‘Van plan naar uitvoering: het kan’ We hadden het hiervoor over de onorthodoxe manier waarop de ministeries en het kabinet vaart hebben gemaakt met het formuleren van beleidsdoelen en het scheppen van randvoorwaarden om het beleid uit te kunnen voeren. Er is echter een nog veel onorthodoxere slagvaardigheid nodig om tot voldoende concrete maatregelen van voldoende kwaliteit te komen. Dat gold altijd al, maar zeker nu er fors wordt bezuinigd. Het gevaar voor matigheid, gebrek aan inspiratie en een negatieve spiraal is
komen.
en dus effectieve oplossing te
in staat om met een passende
Wat ons betreft komt dit doordat zowel de
beter in te richten. Zij zijn prima
proces effectief concreet te maken, ontbreken.
om hun eigen leefomgeving
professionaliteit en kennis van zaken om het
de ambitie en de passie hebben
– het tactische niveau – is verbroken. De
natuurvoorvechters die de wil,
De aansluiting tussen strategie en uitvoering
praktijkmensen,
er gebeurt, wordt niet goed genoeg gedaan.
lokale deskundigen,
voor matigheid. Er gebeurt te weinig en wat
ondernemers, bestuurders en
[ 9 ] Klimaat voor waterlanders
[ 10 ] Klimaat voor waterlanders
groot. De noodzaak voor onorthodoxe slagvaardigheid dus ook. En het kan, daar geloven wij in. Kwaliteit is in overvloed aanwezig, ze moet alleen worden blootgelegd, gestimuleerd en geactiveerd. En daarover gaat dit boek. Hoe komen we van plan naar uitvoering, met de vereiste kwaliteit en in het juiste tempo? Veerman heeft al gezegd dat het urgent is. Die visie delen we. Dat betekent dat er nu kwaliteit nodig is
in de voorbereiding van de uitvoering. saris s i m m o c In dit boek presenteren we onze ideeën, overwegingen, principes, do’s Delta en don’ts in een zestal hoofdstukken gevuld met tips voor een effectieve uitvoering. We geven voorts sprekende voorbeelden die we in onze praktijk tegenkwamen of die we in gesprekken met wetenschappers en praktijkmensen hoorden. Het zijn de elementen van succesvolle tactieken om strategie tot uitvoering te brengen. In dit boek richten we ons tot de Deltacommissaris. Hij staat symbool voor allen die de kloof tussen plan en uitvoering moeten dichten. Impliciet doet dit boek een oproep aan iedereen die betrokken is bij de waterveiligheid en het gebruik van water in Nederland, om zijn eigen verantwoordelijkheid te zien en te nemen. Beleidsmakers in Den Haag, geef de doelen aan, maar geef tegelijkertijd de belanghebbenden in de desbetreffende regio’s de ruimte en de middelen om te bepalen hoe die doelen concreet gehaald moeten worden. U houdt natuurlijk wel toezicht en regie, maar laat de uitvoering aan hen over. Tot de waterschappen, professionals en
