Tomas en Niek en Harm
DE JAPANSE TUIN Een Japanse tuin is een tuin met een betekenis en veel symboliek. Japan is het land van de Rijzende Zon en staat bekend om haar vele tradities en mystieke ceremonies. Religie in Japan is verbonden met de natuur, het Shinto of te wel de weg der goden, dat aan alles een ziel toekent. Deze kenmerken keren terug in een Japanse tuin. Een Japanse tuin wordt aangelegd vanuit een bepaalde filosofie, die te maken heeft met religie en de zin van het leven. Alle elementen in de Japanse tuin zijn symbolen waarbij verwezen wordt naar het Boeddhisme en de Japanse levensfilosofie. Typische elementen van een Japanse tuin zijn: Een waterval is het symbool voor het begin van leven, de levensbron. Het begin van de waterloop mag niet zichtbaar zijn, aangezien je ook niet weet waar het leven begint. Althans niet in mystiek opzicht. De waterval moet de indruk wekken dat hij vanuit een achterliggende beek tevoorschijn komt. Tevens moet de waterval op een plaats gemaakt zijn, waar hij beschenen wordt door zonen maanlicht. Het water moet stromen van oost naar west, omdat de zon in het oosten opkomt en in het westen ondergaat. Langs het water liggen grote stenen. De stenen symboliseren de obstakels die een mens op zijn levensweg tegenkomt. Het pad is het symbool voor de levensweg die een mens bewandelt. Bij een kruising van paden staan grote alleenstaande stenen. Deze stenen zijn de wachters. Deze wachters dienen om bezoekers door de tuin te leiden. De “mannelijke” stenen staan rechtop. De platte liggende stenen zijn “vrouwelijk”. Met elkaar vormen de stenen het ideaal: de harmonie. Een lantaarn of Ishidôrô of Kotoji is meestal van steen en verlicht oorspronkelijk de toegang tot de Japanse tuin. Deze lantaarns waren eerst alleen te vinden bij tempels, maar later werden ze een onmisbaar element in de Japanse tuin.
2
In het centrum van de Japanse tuin staat een (thee)huis van waaruit je de tuin goed kunt bekijken. De theeceremonie is opgezet om de deugden van fijngevoeligheid, bescheidenheid, terughoudendheid en beleefdheid aan te leren. Aan de theeceremonie gaat een rituele handwassing vooraf om de geest te reinigen. Daarvoor staat bij het theehuisje een Japanse waterbak of Tsukubai. Tevens heeft het theehuis een lage deur, zodat men in een nederige houding binnen moet komen. In het theehuis staat één bloemtak in een vaas. Dit is om de aandacht van de tuin niet af te leiden.
In de Japanse tuin zie je ook vaak schiereilandjes. Tussen het eilandje en het vasteland liggen kleine bruggetjes.
Ook dieren in de Japanse tuin hebben een bepaalde betekenis. De schildpad is een heilig dier, omdat deze zo oud kan worden. En volgens de Japanner komt met de leeftijd ook de wijsheid! De schildpad verdient dus respect en is het symbool voor lang leven. Ook het hert en de kraanvogel zijn symbool voor een lang leven. Een karper is het symbool voor moed en doorzettingsvermogen. Een tai-vis is symbool voor voorspoed, maar houdt ook ziekte en boze geesten weg. In de Japanse tuin wordt gebruik gemaakt van een beperkt aantal plantensoorten. Dit in tegenstelling tot de westerse tuinen waar vaak een grote sortering aan planten gebruikt wordt. Mos wordt gebruikt als bodembedekker. Mos is het symbool voor ongerepte natuur. Een Japanse tuin straalt rust en soberheid uit. De hoofdkleur is daarom ook groen, omdat deze kleur die rust uitstraalt. Groen wordt gecombineerd met natuurlijke bruintinten (hout en bamboe), grijs (stapstenen en steencomposities) en wit (grind). Hieraan wordt nog iets kleur toegevoegd van onder andere de rode Japanse esdoorn.
3
Plantensoorten die in een Japanse tuin groeien zijn bamboe, Japanse esdoorn, varens, Japanse notenboom, azalea, rododendron, kalmia, kornoelje, spirea, mossen en camellia. Ook planten hebben een symbolische waarde. Een voorbeeld hiervan is de pijnboom. Deze boom symboliseert de waardigheid van het mannelijk vermogen tot de hoge ouderdom. Bladverliezende planten staan voor het “tijdelijke” en bladhoudende planten staan voor de “eeuwigheid”. In een Japanse tuin probeert men perspectief en diepte te creëren om zo de tuin oneindig te laten lijken. Er is geen sprake van symmetrie
Voor een wandeling door en een indruk van een Japanse tuin in Kyoto Japan “ctrl klik” onderstaande hyperlinks: Japanese Garden - 日本庭園 - YouTube en Kyoto Gardens - YouTube
4
MEVROUW MARGUERITE M. BARONESSE VAN BRIENEN
Toen Japan omstreeks 1860 haar grenzen openstelde, reisde de adel graag en het Verre Oosten werd toen een geliefde bestemming. Mevrouw Marguerite M. Baronesse van Brienen (1871-1939), ook wel freule Daisy genoemd, raakte zo geïnteresseerd in de Japanse cultuur dat zij het plan opvatte om zelf een Japanse tuin aan te leggen. Japan werd per schip aangedaan en de bootreis maakte het mogelijk om veel grote en kleine relikwieën mee terug naar huis te nemen. Zij was de toenmalige eigenaresse van het landgoed Clingendael in Wassenaar. Rond 1910 heeft zij als eerste een Japanse tuin aangelegd in Nederland.
In de periode van 1871 tot 1939 liet zij van alles naar Nederland verschepen: lantaarns, beeldjes, bruggetjes en zelfs een paviljoen. De oorspronkelijke aanleg met de grillig gevormde vijver, de slingerende watertjes, de kronkelige paden, de overal aanwezige stenen zijn tot op de dag van vandaag vrijwel ongeschonden gebleven. Het is de enige Japanse tuin in Nederland van rond 1910 en heeft daarom een hoge historische waarde.
Voor een wandeling door en impressie van de Japanse tuin in Park Clingendael, “ctrl klik” op de volgende hyperlinks Japanse Tuin - Park Clingendael - Den Haag - YouTube en HOLLAND: Japanese Garden Clingendael - The Hague [HD] - YouTube
5
PARK CLINGENDAEL, EEN JAPANSE TUIN IN NEDERLAND Bovenaanzicht Japanse tuin park Clingendael:
Voordat je de tuin binnen gaat moet je door een toegangspoortje van bamboe. Dit geeft direct een Japanse sfeer.
Aan de linkerkant staat dan een huisje met een rieten dak en een bankje. Daarnaast staat een lantaarn, een watervat met de afbeelding van Boeddha en stenen. Dit wachthuisje (machiai) was eigenlijk onderdeel van een theetuin. Hier is het meer een rusthuisje. De tuin bevat veel stenen lantaarns, met veel verschillende vormen. Op enkele lantaarns is aan de voet een afbeelding van Boeddha te zien. Ook zijn er lantaarns met daarop de afbeelding van een hert (symbool voor lang leven).
6
Het watervat was oorspronkelijk bedoeld om er met de bamboe lepel water uit te scheppen om zo handen en mond te reinigen, want rituele reinheid is het hoogste gebod van de Shinto-leer. Via een laantje waar op onregelmatige afstand bomen staan loop je naar de waterpartij. Daar vallen de contouren van het eilandje op. Het eilandje lijkt op een schildpad, het symbool van lang leven. Verder bevindt zich in de tuin nog een steenzetting die mogelijk de kraanvogel symboliseert en op de voet van een lantaarn in waaiervorm is een vis waar te nemen. Het is niet duidelijk of dit een karper is of een tai-vis.
De grond van de Japanse tuin is bedekt met mos. De stapstenen die verspreidt door de tuin liggen vertegenwoordigen de momenten van ons bestaan en de stappen die wij zullen maken in ons leven. In de tuin bloeien azalea’s, rododendrons, prunussen en esdoorns.
Ook een bruggetje ontbreekt niet in de tuin. Dit bruggetje is rood. Rood is namelijk het symbool voor vreugde, maar rood weert ook boze geesten af.
Achterin de tuin staat het theepaviljoen. Dit paviljoen is in 2008 opgeknapt. De schuifpanelen, de shojis, die in de oorlog verloren zijn gegaan, zijn nu in Japan bijgemaakt. Op de vloer gezeten in kleermakerszit kan men uitkijken over het water en waant men zich in Japan.
7
OVEREENKOMSTEN EN VERSCHILLEN TUSSEN DE JAPANSE TUIN EN DE JAPANSE TUIN IN PARK CLINGENDAEL
Freule Daisy heeft zoveel mogelijk geprobeerd om de ziel van de Japanse tuin te doorgronden. Zij wilde een natuurgetrouwe Japanse tuin in Nederland. Haar tuin moest zoveel mogelijk lijken op de Japanse tuinen in het Verre Oosten. Daarvoor nam zij ook allerlei relikwieën mee. Alle elementen die in de originele Japanse tuinen aanwezig zijn, zijn ook in de Japanse tuin in park Clingendael, zoals een theepaviljoen, de waterpartij met eiland en bruggetje, de stenen lantaarns, het watervat, afbeeldingen van boeddha, de stenen, de slingerende paadjes, afbeeldingen van de heilige dieren enzovoorts. Ook de plantengroei is zoveel mogelijk overeenkomstig het origineel. Op de grond ligt een moslaag en er is gebruik gemaakt van bamboe. In de tuin is geen symmetrie en de tuin straalt zoals het hoort rust uit. Toch zijn er verschillen. In de Japanse tuin van park Clingendael is, zover wij hebben kunnen constateren, geen waterval, wat toch een belangrijk element is in de originele Japanse tuin. Verder wordt in de originele Japanse tuinen water vaak ook nagebootst met grind wat dan op een bepaalde manier geharkt wordt. Dit ontbreekt in de Japanse tuin in park Clingendael.
In de originele Japanse tuinen is heel weinig kleur en overheerst de kleur groen met slechts een enkel rood van de rode Japanse esdoorn. Uit de filmpjes en foto’s bleek dat in de Japanse tuin in park Clingendael veel meer kleur te zien is. Er zijn veel bloeiende rododendrons zoals hiernaast op de foto, een roze. De tuin ziet er toch Hollandser uit. Dat er verschillen zijn is alleen maar normaal. Voor het aanleggen van de tuin haalde ze haar inspiratie uit Japan. Natuurlijk heeft ze haar eigen invulling gegeven aan een Japanse tuin. Bovendien had ze te maken met het Hollandse klimaat. Het Japanse karakter probeert men wel zoveel mogelijk te behouden, want tegenwoordig wordt de tuin gesnoeid door een Japanse architect, Saburo Sone.
8
